Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Distinctio 28
Circa textum
Distinctio. 26. in qua agit magistr de posse liberi arbitrii circuscripta omni gratia: hoc est absque gratiae auxilio post lapsum hominis Dvero incon cusse et incunctanter teneamus liberum arbitrium sine gratia preuenientae et adiuuate non fufficere ad salute etc. Hic signatur. 25. distin. huius secundi quae sic continuatur ad praecedem tes. Nam postquam in. 26. dist. actum est de gratia quo ad arbitrium ingenitum. Et in. 27. respe ctiue ad habitum gratuitum: nunc agere de ea incipit ostendendo quid possumus dum donum hoc extat perditum. Et diuiditur in tres partes principales. In prima liberum dicit arbitrium non mereri absque gratia. In secunda per subtile ingenium vis rumpitur pelagia. In tertia quaerit an gratia basis humilium indiguit ne innocentia. prima in prin cipio. secunda ibi. Nam vt ait augustinus in li. retrac. etc. tertia dist. 27. ibi. Poum hoc consi¬ derandum est vtrum homo etc. prima parte indiuisa manente. Rursus secunda particu la in qua per subtile ingenium etc. in tres partes diuiditur. In prima errorim tangitur pellagii improbatio. In secunda argutiis additur eius solutio. In tertia sequitur fidei plana assertio. prima in principio. secunda ibi. Quoa vero dicunt sine gratia etc. tertia ibi. Id vero de gratia et libero arbitrio etc. Et partibus caeteris indiuisis manentibus media pars in qua argutiis additur pelagii solutio: in tres partes diuiditur: secundum quod tribus pelagii respondet rationibus. prima in principio. secunda ibi. Alibi etiam aug. dicit etc. In expositione quom quarundam propositionum etc. Exprimitur autem et ratio nes pellagii in questione et solutiones magistri ad eas. Et haec est diuisio etc.
Quaestio
¶ Quaestio ista resoluit difficultatem an liberum arbitrtum hominis sine gra tia possit cauere omne peccatu mortale. et habetur a sco. li. 2. dist. 26. q. i. Utrum nunc no strum liberum arbitrium gratia destitutum super diabolum obtiere possit victoriam. Et arguitur quod sic triplici medio: heretici pelagii.
¶ Arguebat primo sic in virtute nullus obligat ad impossibi le. ergo vel possumus habere per nos gratiam: vel non obligamur ad habendum gratiam. Et tamen si saluemur oportet vincere inimicum. igitur per nostrum liberum arbitrium possumus et saluari et vincere inimicum. maior patet auctoritate Hiero. dicentis Anathema sit qui dixerit deum praecepisse aliquid impossibile. probatur autem consequenta prima: quia gratia est donum dei quod si ex no bis consequi non possemus esset nobis impossibile. secundo patet et assumptum auctoritate apostoli. Non inquit coronabitur: nisi qui legittime certauerit.
¶ Secundo arguit sic in smina. nihil est tam in potestate voluntatis quam voli tio. sed per bonum velle possumus vincere dia bolum. igitur maiorem sumpsit ex beto aug. dicente primo retracta. ca. 22. Nihil est tam in potestate voluntatis: quam ipsa voluntas id est volitio. Sed minor patet. quia principale meririti et victoriae est electio bona seu actus voluntatis: et ita si aliquo possumus inimi cum vincere: et isto maxime.
¶ Tertio arguitur ex eo sic: omnis potens ex se crede re potest: et daemonem superare: sed possumus ex nobis credere. igitur. maior pate: t quia fides est fundamentum edificii spiritualis: vt habet apostolus: et alibi scriptum est. Iustus ex fidem sua viuit: et per confuis fides sufficit homini ne interficiatur in bello daemonis. Sed minorem assumebat ex dicto Aug. super epistolam ad roma. vbi ait. Quod credimus nrmu est: et rursum nostrum est credere. In oppo situm vero: et pro parte negatiua arguitur auctoritate apostoli. Deo autem gratias qui de dit nobis victoriam per iesum christum dominum nostrum. O infaelix homo quis me libera bit de corpore mortis huius: Et respondet gratia dei per iesum christum. Et ita sine gratia vincere non possumus.
¶ In ista quaestione sunt tres articli declarandi Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus.
¶ Primus igitur terminus est gratia: vnde vltra notata de gratia dist 26. hic notandum: quod secundum quod ad tria comparatur solet gratia tripliciter diuidi. Con paratur primo ad suum principium. secundo ad suum subiectum. et tertio ad suum oppositum Comparatione ad suum principium diuiditur gratia in gratiam predestinationis: vocationis: institutionis: et magnificationis. primo enim deus nobis gratiam praeparat. post offert: post confert: vltimo complet. Et sumitur ex apostolo. Comparatione autem ad subiectum diuidi tur gratia in triplicem gratiam: scilicet cogitationis: volitionis: et perfectionis: et accipitur secundum triplicem hominis potentia. scilicet intellectiuam in qua cogitatio voluntatem in qua volitio. motiuam in qua perfectio. Et hanc dat Bern in li. de libero arbitrio. primam inquit opera tur deus in nobis secundam nobiscum tertiam per nos. Comparatione tertia ad suum oppositum et sic diuiditur gratia in gratiam protectionis:. liberationis: extractionis et saluationis:. et habet sumi respectu multiplicis mali a quo diuina gratia praeseruamur: protegimur enim a malo pugne seu diabolicae tentationis. Liberamur a malo poenae seu miseriae extrahimur a malo culpe: et saluamur a se quela eius. Et sumitur haec diuisio gratiae ex illo verbo. Protegit dominus deus exercituum iudam et hierlisum protegens et liberans et transiens et saluans. Et notandum quod he tres diuisiones gratiae competunt tam gra tiae gratis date solum quam gratiae gratum facienti
¶ Secundus terminus est liberum arbi trium: Unde vltra dicta de libero arbitrio in 25. dist. Notandum quod liberum arbitrium de se tria notat quae tangit doc. deuo. dist. 25. huius secundi: parte. 2. q. 1. scilicet libertatem a coactione: quia sibi repugnat quaecumque coactio. Secundo dicit dignitatem. vnde est nobilissimum dei donum naturale in nobis plantatum. Tertio dicit facultatem: se habet enim actiue in suis actibus: licet et passiue in recipiendo: Unde bern. diuidit in li. de libero arbitrio liberum in haec tria: liberum arbitri liberum consilii: et liberum placiti. Et nominat li berum arbitrii: quando eligit simplicitur quod vult libere: sicut arbiter dans in iudicio: proquae vult sententiam. Liberum consilii quando eligit melius: quia consilium est de meliori. Unde inquit apostolus. Omnia mihi licent: /sed non omnia expediunt. Liberum placiti: quando eligit quod sibi placet. Unde in eodem li. diffini ens liberum arbitrium dicit. Liberum arbitrium est consensus ob voluntatis inamissibilem li bertatem et rationis indeclinabile iudici um: vbi ponit tria. Primo vocat liberum arbitrium consensum innuens: quod diffinit illud in ordine ad actum. Secundo dicit ob voluntatis inamissibilem libertatem: et in hoc innu it bene quod dicatur liberum: quia ab ipsa voluntate quae est libera per essentiam: et a qua caete tae potentiae libere sunt per participationem. Tertio dicit: et rationis indeclinabi le iudicium: et innuit in hoc: vnde dicatur arbitrium: quia a ratione in qua sedet cognitio arbitraria: sicut et consilium: et dicitur inde clinabile iudicium dispositione ad gloriam in qua non erit in aliquo malo declinatio ita quod dicitur liberum ratione voluntatis: sed arbitrium ex intellectu seu ratione: vt concludatur: quod liberum arbitrium est consensus ob voluntatis inamissibilem libertatem et rationis indeclinabile iudicium.
¶ Tertius terminus est victoria. Unde notandum quod ista tria differunt in bello seu spirituali seum corporali / resistentia / tropheus / et triunphus / seu victoria. Resistentia enim est quand quis non vincitur ab inimico: licet tamen non vincat: sicuti quando sunt duo equiles pugnantes. Tropheus autem dicitur / quando pars aduersa sana fugit et non lesa parte alia non persequenmte. Triumphus autem seu victoria est quando pars inimica aut prope aut funditus dest ruitur aut modico aut nullo in parte alia habito detrimento. articulum sunt tres conclusiones. Prima est de gra tia solum gratis data respectu resistentiae in temptatione daemonis. Secunda de bono opere liberi arbitrii non habita gratia gratum facien te in ordine ad victoriam temptationis.
¶ Prima est haec. Licet ad deum omni sequestrata gratia conuerti liberum arbitrium nequeat: alicui tamen potest resistere temptationi. Dicit prima pars / quod liberum arbitrium nequit conuerti ad deum semota omni gratia gratis data ab eo: probatur auctoritate bern. in li. de li bero arbitrio. Conatus liberi arbitrii ad bonum cassi sunt si a gratia non adiuuantur: et nulli si non excitantur. Et post dicit: gratia excitat liberum arbitrium dum seminat cogitatum: vnde valde extat congruum vt conuersionem per gratiam gratuitam dispositio praecedat aliqua liter consimilis: quae dicitur gratia gratis data: nec illud obuiat. Quod scribitur. Conuertimi ni ad me et ego conuertar ad vos. Ipsa enim vocatio qua vocat vt conuertamur gratia dei est gratis data. Unde licet secundum BoetiumUeri boni nobis sit innata cupiditas: non tamen hoc sufficit vt in deum conuertamur nisipraesit cognitio quae est gratia dei. Non quod inquit apostolus simus sufficientes aliquid cogitare ex nobis tanquam ex nobis. Licem enim sic homo esset denudatus ab omni gratia gratis data quod tamen non fit propter benignitatem dei quae etiam suis inimicis bona tribuit: licet tunc faceret quod in se esset priuatiue non tantum positiue suffice ret vt ad deum conuerteretur. Et si dicatur quod po test detestari peccatum: et hoc esse videtur quaedam conuersio ad deum. Dicendum quod potest homo sic positus peccatum detestari inquantum est nociuum naturae suae: et hoc non sufficit ad conuersionem: non autem inquantum est offensiuum dei quod tamen exigeretur.
¶ Ex quo patet defectus sancti Tho. huius dist. q. 4. Dicentis quod potest quis con uerti ad deum dispositiue ex ipso libero ar bitrio: ita quod secundum sententiam suam sit ordo iste. Primo disponit se liberum arbitrium ad gra tiam gratis datam. Secundo venit gratia gratis data qua ad deum conuertimur. Tertio ipsa gratia gratum faciens: patet oppositum ex comclusione. Unde primum dispositiuum venire videtur ex parte gratiae gratis date: non liberi arbitrii: ita quod illud sit primum quod ponit secundum: nec valet quod obiicit: quia tunc esset processus in infinitum quaerendo de dispositione dispositionis etc. nihil est quia excitatio seu vocatio interior est primum disponens ad comuersionem: et ista dicitur gratia gratis data. Et patet quod maiorem bonorem fecit doc. deuo. gratiae arti. 2. q. 1. huius dis. tenendo conclusio nem praedictam quam fecerit Tho. ponendo quod prin cipium conuersionis a nobis veniat. Et longius recessit a pelagio doc. deuo. quam tho. licet neuter fuerit pelagianus. Secunda pars conclusionis dicit / quod liberum arbitrium per possibile vel impossibile segregatum ab omni gra tia potest alicui resistere daemonis temptationi: licet non vincere probatur secundum glo. super. 7. ad roma: Est triplex posse naturae gratiae. et vicii. Posse gratae addit supra posse nature Et posse vicii diminuit ergo posse nature est supra posse vicii: et ita alicui poterit re sistere temptationi solo libero arbitrio sed non vincere. Et confirmatur: quia quantumcumque sit denudatum liberum arbitrium a gratia quacumque adhuc extat liberum: et ita nequit cogi a dae mone: et si quaeratur vtrum posset se solo cuique resistere temptationi. Dicit doctur. deuo. q. 2. arti. 2. quod non. Et dat exemplum de pugili qui se potest cooperire ex parte vna contra aduersarium: et tamen dum se cooperit aduersari. us cautus a parte alia eum deiicit: dat et exemplum de existente in naui perforata multis foraminibus qui dum obstruit vnum foramen aqua intrat per aliud. Sic in proposito licet tale liberum arbitrium vni posset rest stere temptationi nequaquam omnibus nisi adiuto rio gratiae dei. Et inde est quod petimus ne inducamur in temptationem: quia de communi liberum arbitrium non informatum gratia motus carnis consequitur: et quia sumus ex nobis claudi adiutorium dei requirimus: vt rectis gressibus ambulemus. Et si obiiciatur: quia tunc vt ait doctur. subti. in praesenti dist. sequeretur quod quis posset obligari ad impossibile cum teneatur vitare peccatum: et tamen non posset in casu posito Respondendum quod in hoc non contradicunt. doc. deuo. et doctur. subti. tum primo quia doc. sub tilis inuehit contra quosdam qui dicebanti / quod non poteramus peccatum mortale vitare: quin scilicet actu peccaremus mortaliter nisi gratia dei gratum faciente. Doctor autem deuo. loqui tur generaliter de peccato: sufficit quod dictum suum habeat veritatem in veniali. Tum secundo quia doc. subti. segregat solum a libero arbitrio gratiam gratum facientem: doctur. deuo. omnon gratiam. Tum tertio quia non cadit sub praecepto peccatum veniale ad quod se extendit doctur. deuoti intentio sicut peccatum mortale de quo doctur. subti. inquirit.
¶ Secunda con clusio / est de opere liberi arbitrii in bono non habita gratia: et est haec. Sic liberum arbi trium sequestrata gratia agit bonum ex genere vt mandata dei in complendo peccare non censeatur. Dixit pars prima conclusionis: quod liberum arbitrium potest facere bonum opus ex genere sequestrata gratia: probatur: nullum vicium fortificat naturam: sed videmus quod auarus potest effici prodigus: et ita omnia bona sua donare: et cum hoc sit fortius quam dare partem poterit et dare partem: quod est bonum in genere: quia liberalitatis. Bonum enim ex genere dici tur actus super debitam cadens materiam. Confirmatur: quia virtus solum facit facilem: et ita ante virtutem potuit liberum arbitrium (licet cum difficultate) bonum agere ex genere. Et comfirmatur: quia videmus vanum gloriosum praedica re euangelium dei quod est bonum ex genere: et ita videtur quod etiam solum liberum arbitrium posset bonum ex genere. Notandum tamen est quod ex tat quo ad praesens triplex bonum in genere. Primum quod est dignum vita aeterna: et istud fit semper in statu gratiae gratum facientis. Se cundum est bonum in genere quod disponit de congruo ad beatitudinem: licet sit factum extra charitatem: tamen recta intentione: et istud requirit gratiam gratis datam: et de his duo bus bonis multe loquuntur auctoritates: sicuti illa. Non quod simus sufficientes aliquid co gitare ex nobis sicut ex nobis. Et Sine me nihil potestis facere. Et Bern. ca. 6. li. de libero arbitrio: Uelle siquidem in nob est ex libero arbitrio: non autem posse quod volumus: non dico velle bonum aut nolle malum: sed velle tantum: et consimiles. Tertium bonum ex genere est quod solum est ordinabile: licet actu ab operante non ordinetur: et istud potest fieri a nudo arbitrio semota quacunque gratia: licet cum difficultate. Sed nunquid potest liberum arbitrium se solo in opus exire morale: Dicendum quod non: quia non refert in finem qua tamen est circunstantia principalior operum moralium. Ex quo sequitur quod nullum bonum est morale: nisi omnes habeat circunstantias. carentia quippe so lius circunstantiae actum moralem inficit: habet enim bene tale bonum ex libero arbitrio cau satum circa quad operetur: quia materiam vt pasce re habet pauperem qua est materia debita hu ius actus: si tamen caret circunstantia finis non censetur moralis.
¶ Sed dicit secunda pars conclusionis: quod liberum arbitrium non peccat implen do mandata sine gratia: patet: quia tunc adam si non fuisset in statu innocentiae conditus in gratia peccasset implendo mandata dei: quod nullus diceret: immo addo quod etiam homo implendo in peccato mortali mandata dei non peccat: proba tur: medio docto. subti. in praesenti dist. quia tunc inquit esset inductio omnium existentium in peccato mortali ad peruersitatem ne bonum facerent: aut mandata dei custodirent: quia illud fa ciendo peccarent mortaliter quod valde est comtra bonos mores: vnde peccatores magis sunt inducendi ad bonum opus ex genere vt per ta lia assuescant bene operari. Sed potenst ne homo peccator implere mandata dei omnia sine peccato: Respondet idem doc. quod implere sine peccato potest intelligi: vel pro ipso actu: et sic potest implere cuncta mandata dei: vel pro macula consequente actum elicitum quae dicitur reatus quae remanet quousque peccatum sit deletum per pe nitentiam: et sic non potest sine peccato implere mandata dei: quia non est in praesenti via status medius quin homo sit vel in statu gratiae vel culpae. Et hic errauit impius pelagi qui posuit quod homo per se potest mereri sine gratia dei. Unde he tres secte valde fuerunt pestifere / manichei / iouiniani / et pelagii. Manicheus posuit quod homo non potest non peccare mortaliter: quia habet inquit duas animas: vnam bonam: aliam malam: bonam per quam facit bonum: malam per quam facit malum. Iouinianus econtra dicit: quod homo post baptismum nequit peccare: in medio duorum haereticorumpessimus ambulauit pelagius deo ingra tus: et gratiae diuinae impugnator vt in eo impleretur: quia medium est quod naturam sapit ex tremorum. Hic conuenit cum manicheo: quia posuit quod possumus peccare: et in hoc verum di cit: et cum iouiniano: quia dicit quod ex nobis vitam possumus mercari aeternam. Contra quem praesens a magistro posita est distinctio: cuius conclusiones fuerunt iste tres. Prima quod ho mo potest perfecte legem dei adimplere sine gratia. Et contra istam conclusionem sanctus Thoq. 3. Et doctur. deuo. eadem. q. dicunt quod licet possimus sine gratia adimplere mandatum dei quantum ad genus operis: non tamen quantum ad intentionem mandantis: scilicet dei qui vult quod ipsa praecepta ex charitate impleamus si vel mus quod prosint nobis ad gloriam: et ita non perfectae ex nobis implemus: quia sine charitate Ex ista conclusione mala vnum pessimum infe rebat correlarium scilicet quod non oportet orare neque pro infidelibus: neque pro fidelibus: quia ex seipsis possunt bene operari. Secunda conclusio sua fuit: homo ex propriis actibus gra tiam dei meretur et gloriam. Tertia est quod ho mo nascitur sine originali peccato. Et si quaeratur: an sit dabilis tertius status scilicet qui nec sit cum culpa nec cum gratia? Dicendum quod actu non datur tamen non repugnat. Sicuti si adam fuisset in statu innocentiae sine gratia gratum faciente conditus.
¶ Tertia coclusio est de gratia gratum faciente in ordine ad victoriam temptationis: et est haec. Nec libe rum arbitrium sine gratia gratum faciente potest a peccato resurgere: riec tempta tionis victoriam obtinere.
¶ Prima pars dicit quod liberum arbitrium non potest resurgere a peccato sine gratia dei gratum faciente: et intelligitur de lege posita: scilicet potentia ordinata dei: probatur per id. Iusti /cati gratis per gratiam ipsius. Et ad Titum secundo. Non ex operibus iusticiae quae fegimus nos: sed secundum suam misericordiam saluos nos fecit Et ratio est: quia quantus est ille in quem peccatur ponderatur peccatum: peccamus au tem in deum dum facimus peccatum mortale: et ita oportet quod sua gratia accendamur si peccatum dimittatur. Ex quo patet defectus philosophorum ponentium quod ex puris natu ralibus cum exercitio possumus acquirere naturam perfectiorem. Unde et philosophus dicit in praedicamentis: quod prauus ad meliores exercitatio nes deductus aut multum proficiet: aut perfectus in contrarium habitum restituetur: patet oppositum ex dictis. Et si obiiciatur: quia sa nitas naturae corporeae potest acquiri ex na turalibus: ergo et sanitas mentis? Dicendum quod non est simile: quia natura est ordina ta ad aliquod inferius quod potest haberi ex se: mens autem ad supremum scilicet dei amorem et vi sionem: ideo requirit adiutorium supernaturale.
¶ Secunda pars conclusionis dicit / quod nec etiam potest vincere temptationem sine gratia gratum faciente: probatur: Omni vin centi debetur corona. Si igitur liberum arbitrium sine gratia infusa vinceret tempta tionem mereretur sine gratia: quod est inconue niens. Unde licet possit resistere temptationi mediantibus gratiis aut gratis da tis: aut acquisitis: si tamen debeat dici gratia acquisita gratia non tamen vincere: quia vt dictum est in primo articulo oportet quod victoriosius consequatur oppositum illius quod intendit victus: daemon autem intendit in temptatione demergere in peccatum et in infernum per consequens: et ita oportet quod victor exequatur meritum ad coronam gloriae quod non fit sine gratia arti culum sunt tres difficultates.
¶ Prima est Qualis est ordo in conuersione liberi a bitrii nostri ad deum: Respondet Auguin lib. de ecclesiasticis dogmatibus quod prius mo praeuenit inspiratio dei quae dicitur exci tatio seu vocatio qua dicitur deus stare ad ostium et pulsare: et est gratia gratis da ta. Secundo est acquietio liberi arbitri ab huiusmodi vocationi seu obedientia. Tertio est diuini muneris infusio scilicet gratia gratum faciens in quo perficitur conuersio.
¶ Secunda difficultas. An mandata dei sint fortia ad implendum vel leuia. Re pondet doctur. deuo. q. 3. primi arti. quod fortia sunt sine charitate: quia sunt de perfectione virtutum quae secundum philosophum in. 2. Ethicorum sunt circa difficilia: sunt tamen valde leuia si fiunt ex charitate: valde enim facile est homini in quo est charitas suum diligere inimicum. Dat exemplum in auibus quae iuuantur in volatu a pennis sine quibus volare nequeunt.
¶ Tertia difficultas. Unde est quod diabolus non habens gratiam potest nos vincere: et tamen nos non possumus eum vincere nisihabeamus gratiam. Respondendum: quia facilius est peccare quam bonum facere: et ipse solum inquirit vt peccemus: nostra autem victoria est in bene operando. Ex praedictis patet ad quaestionem quod videlet nunc nostrum liberum arbitrium gratia destitutum sup diabolum nequit obtinere victoriam.
¶ Ad primum argumentum. Di cendum in summa ad maiorem quod aliquid esse impossibile nobis potest intelligi seu quia ex nobis hoc non possumus: et sic est bene nobis impossibilis gratia: quia eam a nobis habere non possumus. Alio modo dicitur nobis aliquidimpossibile: quia facientibus quod in nobis est id nobis non datur: et hoc modo gratia est no bis possibilis non impossibilis: quia vult deus nobis facientibus quod in nobis est eam nobis infundere: et hoc modo loquitur Hie ro. Anathema sit etc.
¶ Ad secundum. Primo ad maiorem intelligenda est de volitione sim plici quae non sufficit ad meritum nec ad glo riam nisi gratia preuia. Secundo ad minorem: dico quod bonum velle nisi sit meritorium non suffi cit ad vincendum diabolum licet bene ad resistendum: ideo non currit argumentum.
¶ Ad tertium respondet magister: quod verba quae accipit iste) pelagius ab Augu. super epostulam ad Rom. retractauit idem Aug. vnde inquit. Illa vtique non dixissem si iam scirem ipsam fidem inter mu nera spiritus sancti etiam reperiri. Ideo si pelagius bene vidisset Augustinus talia nisi obstinatus non protulisset.
Conclusiones
¶ Ex praesenti au emim distinctione tres de mentae etc. Prima conclusio. Sine gratia nobis non datur nec operatur iusticia. Dicit conclusio quod nullum opus complete iusticiae est in nobis sine gratia: licet pelagius dicat oppositum. Et incipit in principio dist. vsque ad illud. c. Quod vero dicunt sine gratia etc.
