Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Distinctio 36
Circa textum
Distinctio. 36. huius tertii decla rat quo virtutes dicuntur connexe ad inuice et conuertibiles. Olet quari vtrum virtutes ita sint sibi comiuncte vt separatim non possint possideri etc. Hic signatur. 36. dist. hu ius tertii: quae sic continuatur ad praecedentes Nam postquam a. 23. distin. inclusiue: vsque ad istam exclusiue: de donis et virtutibus sigil latim habita fuit consideratio: Nunc in prae sentis distinctione: de earum complexibus et necu fit inquisitio. Et habet diuidi praesens pars in tres partes principales. In prima vir tutum connexio ponitur et conuertibilitas. In secunda miro magisterio earum clarescit eque litas. In tertia praeceptorum ductio ad vir tutem quae fertur charitas. prima in principio. secunda ibi. Utrum vero pariter quis omnes possideat etc. Tertia ibi. Cum duo sint etc.
Quaestio
Questio haec docet quomodo virtutum tam theologicarum quam moralium adinui ce nexus intelligatur in qua satis due tangit opinione sancti tho. et habetur a scoto praesenti dist. q. vnica Utrum virtutis per seuerantia gratuite ita in nob maneat vt amissa vna: siula re maneat. Et argnitur quod sic triplici medio.
¶ Primo sic. Nulla perfecta virtus po test a fine suo obliquari: sed hoc haberet gratuita virtus si non essent connexe virtutes: igitur sequitur quod vna perdita nulla remaneat. Maior patet auctoritate beati Aug. in sermone de operibus misericordiae. Charitas quae deseri potest nunquam vea fuit. Ita de caeteris dicatur virtutibus Sed probatur minor exemplo. Capiatur enim virtus fidei: detur quod infideli spes desit cito per desparationem quae est vicium oppo situm spei mutabitur fidelis in infidelem: ita arguatur in consimilibus.
¶ Secundo ar guitur sic. Omnis virtutis est delectabiliter operari: sed nulla gratuita virtus operatur delactabiliter nisi virtutum fiat connexio: igitur etc. Maior patet auctoritate philosophi ex. 2 et. 3. ethicorum. Sed declaratur minor: detur fides infideli: praesentetur mors fideli: certum est quod nisi habeat virtutemus fortitudinis qua animetur ad mortem: aut cum tristicia credet: aut timore victus fidem negabit.
¶ Tertio arguitur sic. Omnis habens et virtutem gratuitam habet charitatem: sed omnis habens charitatem omnes habet gratuitas vir tutes: igitur est connexio in gratuitis virtutibus. Maior patet ex eo quod charitas for ma est gratuitarum virtutum: non existente for¬ ma res non remanet. Sed probatur minor: ex eo quod charitas consummatio est virtutum iuxta illud apostoli. Plenitudo legis est dile ctio. rei autem consummatio praecedentia prae supponit.
¶ In oppositum vero arguitur auctoritate apostoli. Cne venerit quod perfectum est. euacuabitur quod ex parte est: vbi innuitur quod stante in patria charitate fides et spes euacuabuntur: et patet in via de habente fidei et spei virtutem qui tamen non habet charitatem
¶ In ista quaesti. sunt tres articuli declarandi Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est st quaestionis responsiuus Tertius est dubiorum motiuus; Quo ad primum articulum tmini sunt perseuerantia: virtus et gratuitum.
¶ Pri igitur terminus est perseuerantia. Unde notat doctor deuotus. q. 1. quod perseuerantia dicitur tripliciter. Primo dicitur perseuerantia voluntas perferendi passiones sine de fectione: hoc modo idem est quod fortitudo aut eiusdem species. Secundo dicitur perseueram tia continuatio boni operis vsque in finem: et sic potest accipi intitulo quaestionis: hoc modo non est virtus sed status consequens omnem virtu tem secundum quod dicitur. Qui perseuerauerit vsquam in finem hic saluus erit. Tertio modo dicitur perseuerantia propositum perseuerandi in bonum vsque in finem: et hoc modo est specialis species fortitudinis apud marcum tullium: quam in antiqua diffiniens rhetorica dicit. Perseuerantia est in ratione bene firmata stabilis et perpetua permansio. In qua diffinitione tria tanguntur. Primo genus: dum dicitur: permansio: omnibus enim virtutibus et maxime fortitudinis speciebus perma nentia congruit: vnde et apud philosophum in tertio ethico. Sustinere pericula principalior est fortitudins actus quam aggressus. Secundo tan guntur perseuerantiae differe: dum dicitur: stabilis et perpetua: vt a decore et culmine virtutum nullo precio aut commodo perseuerans euertatur. Tertio tangitur praemium perseuerantiae: dum dicitur: in ratione bene firmata: seu com siderata: si enim aut praeter rationem: aut contra in incepto quis maneret: non iam proprie perseuerans sed obstinatus et pertinax di ceretur.
¶ Secundus terminus est virtus vnde vltra sepius tam in secundo quam hoc in tertio de virtute dicta: noto quo ad modo: quod virtus potest tripliciter considerari: seu comparari. scilicet ad obiectum ad subiectum et ad finem. Conparando autem virtutes ad obiecta sua hoc modo habent quod distinguuntur abinuicem. sicut enim ab obiecto esse accipiunt sic distingui: et lo quor nisi infundentur: quia infuse non accipi unt: nec esse nec distingui ab obiecto secundum quod obiectum: nisi manifestatione: quia eo scilicet nominantur distingui: sed a deo infundente inquantum extat infundens totum accipiunt. Conparando vero ad subiectum dicuntur aliquae in tellectuales aliquae voluntatis secundum quod aut in tellectum aut voluntatem afficiunt. Comparando autem tertio ad finem sic ordinantur: vt aliquo ad finem immediate vt sunt theologice virtutes: aliquae mediate: quia primo entia ad finem respiciunt.
¶ Tertius terminus est gratuitum a gratia. Et dicitur tripliciter. Primo in generali: et sic etiam bona naturae sunt gratuita: quia nobis gratis conferun tur a domino. aut secundo pro quolibet naturae superaddito: et hoc modo dicitur gratuitum id quod dicimus gratiam gratis datam: sicu ti est prophetia aut aliud huiusmodi: et hoc modo accipitur in. q. nostra. Tertio dicitur gratuitum a gratia gratum faciente: hoc modo virtutes dicuntur gratuite: vel quae stant cum tali gratia: vel quae ea infusa infunduntur Ex quo vlterius notandum quod huiusmodi virtus gratuita potest tripliciter considerari vel quantum ad habitum substratum: sicuti dum quaelibet virtus per seipsam consideratur. Secundo quantum ad statum: sicut in statu virgineo: aut viduali: aut maritali. Unde hoc dicit tho. q. 1. quod virginitas non est virtus: quia non est communis omni statui: quaeratur oppositum et melius a doctore deuo. eadem. q. Ter tio quantum ad rationem imperfectionis vel per fectionis: et hoc modo secundum suas adinuicem comparantur praeminentias. Quo ad secundum articulum sunt tres conclusiones. Prima conclusio est de non connexione moralium adinuicem virtutum et cum prudentia. Secunda de non connexione theologicarum virtutum cum moralibus. Tertia da non connexione theologicarum seu gratuita rum adinuicem.
¶ Prima igitur est haec. Nulla apparet necessitas moralis perse uerantia connectendi virtutes aut pruden tiam cum eis. Prima pars dicit quod morales virtutes non sunt connexe necessario. Pro batur: virtus enim moralis acquiritur assuefactione. possibile est autem hominem assuefie ri ad virtutem vnam: non aliam. Patet de paupere qui per actus potest assuefieri ad virtutem temperantiae: non autem ad magnificen tiam quae magnos aspicit sumptus. Confirma tur aequi enim exercitio habentur scientie et virtutes vnde esset igitur in virtutibus requisita conne xio: et non in scientiis quae non sunt connexe vnde gratum ad hoc doctor subtilis affert exemplum in praesenti distin. Sic enim in corpore humano potest homo visum habere bonum aut odorem aut tactum malo existente auditu: vel econtra: sic modo suo in moralibus habebit quis virtutem fortitudinis et optime in praelio se habebit: non dotatus virtute iusticiae: sic de consimilibus. Ideo merito ad Hieronymum scribit Augustinus quod non est diuina sententia qua dicitur: quod qui habet vnam virtutem habet omnes: nempe haec sentemtia non dei est: sed stoicorum censetur: de quorum numero et seneca fuit: qui dicit. Omne quod bene fit: fit iuste fortiter et temporate: arguens vir tutum nexum: et patet quod equiuocat de forti tudine et temperantia: aut falsum dicit. Quid enim est hoc quod hii dicunt stoici quod sicut ni hil differt in homis praefocatione: vtrum aquam vno palmo supra se habeat: aut multis sta diis: sic in proposito. Aut homo ex toto est virtuosus: aut in profundo mergitur viciorum. Ex quo patet defectus sancti thomer sui quaestione prima posuit connexionem virtutum politicarum: oppositum patet ex conclusio ne: vnde non immerito hoc in passu praeponitur doctor deuotus sancto thome qui in ter tia. q. dicit huiusmodi non esse connexas virtutes. Est enim haec expressa et sancti Aug. ad Hieronymum oppinio: quamuis thomas verbum eius distorte exponat: vt patet inspicienti. Stet igitur thomas cum suis stoicis: nos vero cum doctoribus catholicis nec tantum de calice bibamus babylonis: quod erremus a via veritatis: vnde si aliqua aucto ritas ponat virtutum connexionem: intelligenda est vt sit virtus in suo optimo: et debite perdu cat sine formidine ad finem: sicut est illud Oregin. 20. moralium capitulo. 1. Quisquis vna virtute pollere creditur: tunc ea veraciter pollet cum viciis ex alia parte non subiacet. Et. li. 19. cap. 36. vna virtus sine alia vel non est virtus perfecta: vel omnino nulla est. Et glo. idem habet super illo verbo. Ciuitas in quadro posita est. Custracius etiam in. 6. ethicorum dicit. Non existente temporantia qualiter erit iusticia: q. d. nullo modo vnde et sexto ideo vocat virtutes sorores quia scilicet mutuo se iuuant in actionibus suis: vt temperantia fortitudinem: fortitudinem prudentia: prudentiam iusticia: et econtra: pinc est quod super illud. Uenter meus ad mo ab. dicit glosa Hiero. Sicut cithara sonum compositum non emittit: si vna corda ru pta fuerit: sic spiritus vel venter prophilosohe: si vna virtus defuerit melos non resonabit. Sed habet secunda pars conclusionis. quod prudem tia etiam non est connexa necessario cum aliis virtutibus. Probatur argumento doctoris subtilis arti. 2. Intellectu per pru dentiam recte dictante potest voluntas non eligere patet: Tum quia libera est non potest cogi: tum etiam ex articulo parrhysien: quia error est differe voluntatem non posse deficere stante recto iudicio intellectus. Cum igitur per bonas electiones virtutes generantur: relinquitur quod erit prudentia in intellectu: sine virtute in affectu. Con firmatur tribus auctoritatibus. Prima est Aug. super illo verbo. Forte viuos deglutissent nos. Dicit sic. viui sorbentur quae sciunt malum esse et consentiunt: aut moriun tur forte. Secunda est eiusdem super illo verbo Fiat mensa eorum etc. quod est: viciosis comsentientes: et scientes consentire non debere ecce nouerunt muscipulam et pedem mittunt. Tertia est super illud. Concupiuit anima mea etc. precedit intellectus: sequitur aut nullus aut tardus affectus. Ex quo defectus infertur doctoris solenis. qu. q. 9. q. 17. posuit cum prudentia caeteras connecti virtutes: oppositum patet manifeste ex praedictis. Di co vlterius quod quaelibet virtus moralis habet propriam praeuiam prudentiam: nec est vna omnium virtutum: nisi via communitatis.
¶ Secunda conclusio est: de non connexione theologicarum virtutum cum eis et haec est. Moralis virtus nec theologice equa tur: nec theologica de necessitate morali nectitur. Dicit prima pars conclusionis: quod moralis virtus non aequatur theologice patet. Tum ratione obiecti: quia incre atum est: obiectum virtutis theologicae creatum moralis. Tum ratione finis: quia theologica est de fine: moralis de entibus ad finem. Tum tertio modo agendi: quia theologica virtus hominem eleuat supra se: non sic moralis: immo nec morales inter se sunt equales: perfectior nempe est magnanimitas quam euphiloticia: magnifi centia quam liberalitas: ita de aliis: hoc etiam ostendit: quod vnum vicium vni virtuti opus positum est maius alio vicio alteri oppo site virtuti. Sed dicit secunda pars con clusionis: quod theologica non nectitur de ne cessitate morali virtuti. Patet manifeste) de philosophis qui valde excellentes fuerunt in vir tutibus moralibus: et tamen non habue runt virtutes theologicales. Confirmatur: quia quando vnum se habet ad aliud: sicut eius dispositio possibile est ponere dispositionem non po nendo id ad quod disponit: patet ex singulis. Cum igitur virtus moralis sit veluti disposi tio theologicae virtutis: sequitur. Ceterum tota complectitur diffinitio virtutis data a philosopho in. 2. ethicorum. Dato quod non assit theologica virtus patet: virtus enim est habitus electiuus immediate consistens qua ad nos prout vtique sap. determinabit id est prudens. Unde et Aug. in sermodoe de patiemtia: et est in decretis: dist. 49. Et de poenitem. di. 3. §. quamuis: de heretico vel scismatico si moriatur et neget christum numquam commenda bimus eius patientiam: ecce clarer sapientia vbi non est fides. Sed numquid econtra re quirit virtus theologica secum habere mo ralem virtutem necessario? Dicendum quod non pa tet in prius vicioso nouiter conuerso: qui modo habet virtutes theologicas: non tamen morales: quia acquiruntur ex consuetudine Et si dicatur: quia habebit infusas. Dico cum doctore subtili articu. tertio. quod non apparet magna necessitas ponendi huiusmodi virtutes morales infusas cum ac¬ quisitis sufficienter disponamus in his quae sunt ad finem et theologicis respectu finis: nec obuiat quia pueri baptimati non haberent vllo modo morales virtutes: Dicendum quod acquirerent per exercitium. Sed quid si mo rerentur ante etatem? Dicendum quod possent infundi in instanti mortis: aut in caelo possent eas acquirere: vt tangit doctor noster Non enim est maius inconueniens de hoc quam in caelo de nouo eos alicuius cognoscibilis acquirere cognititionem: quod tamen nul lus negat.
¶ Tertia conclusio est de non comnexione gratuitarum: accipiendo gratuitum pro theologica virtute: et est haec. Bra tuite virtutes adinuicem non nectuntur. quarum forma est charitas. Dicit prima pars conclusionis: quod theologicae virtutes non sunt connexe. Patet manifeste de fide in peccatore remota charitate. Sed num quid possunt etiam in infusione separari. vt scilicet deus infundat charitatem sine fide vel econtra? Dicendum quod sic: ex quo nempe realiter distinguuntur in esse: ita possunt in infun di: vt vna scilicet non infundatur cum alia. Sed hoc disposuit diuina liberalitas vt tangit Aug. in lib. de vera et falsa poenitentia: vt scilicet totum hominem sanaret: non medium qua ad intellectum fide: quo autem ad volunta tem spe et charitate: vt apparere potest in decretis: de poeni. dist. 3. capitulo. Aut. §. secundum diuersos modos computandi sunt plures. Sed est ne virtus fides aut spes sine cha ritate: differet thomas quod non. q. 2. Dicendum tamen quod sic: non tamen ita complete scilice in ordine ad meritum et praemium: sicuti cum charitate. Quia hoc modo vt dicit secunda conclusionis particula: charitas est forma earum: non solum earum sed omnis virtutis. Probatur. Affectus enim nom: est imponit operi. Igitur ad hoc quod aliarum vir tutum opera sint recta oportet quod charitate quae est affectus eleuetur ipse affectus ad diligendum deum super omnia. In moralibus quippe complementum est respectu finis ad hunc autem finem maxime iungit charitas: ideo bene sequitur. Iusticia dei reuelatur ex fide in fidem. dicit glosa: fides est daemonum et nominetenus christianorum. Haec est informis qualitas mentis: quia sociam non habet charitatem: quae est forma omnium virtutum. Non dico tamen: quod charitas sit intrinseca virtu tum: sed solum denomninatiua: quia sunt habitus diuersi et distincti. Et si obiiciatur quod formae non est forma: sicut nec motus est motus nec actionis actio ex. 5. philosophicorum. Dicendum quod loquendo proprie: formae secundum quod forma est: non dicitur forma: nihil differt tamen forme secundum quod aliquam habet admixtam imperfectionem formam habere patet manifeste exemplo. Anima enim est forma quia tamen habet imperfecti onem informatur virtutibus variis: sic in proposito. Quo ad tertium articulum sun tres difficul tates.
¶ Prima quomodo intelligitur quod de quolibet cantatur confessore: Non est in uentus similis illi qui conseruaret legem ex celsi: videretur enim quilibet esse melior. Dicit sanctus tho. q. 2. quod intelligitur quantum ad vsum virtutum non habitum. Idem tangit doc. deuotus. q. 6. et facit vim in vocabulo: qui conseruaret: conseruare enim actum nominat. Quannis omnes essent pleni virtutibus: tamen vnus enituit in actu patientiae: alius charitatis: alius fidei: ita de aliis.
¶ Secun da difficultas: quomodo intelligitur illud dictum. Qui offendit in vno factus est omnium reus quia videretur quod vno vicio omnis remoueretur pirtus. Dicendum quod intelligitur quo ad amissionem charitatis: que vnico mortali pecca to perditur: vel secundo quo ad amissionem meritorum: vel tertio quo ad amissionem praemiorum: mortificantur enim haec per peccatum mortale: nisi reuertatur charitas.
¶ Tertia difficultas. Quarum virtutum prius ex tat forma charitas: vel intellectus vel affe ctus? Dicendum quod simul tempore has et illas informat: prius autem ordine naturae fidem quae est in intellectu quam speciquae est in affectu: post modum prudentiam quae est intellectus et vltimo reliquas quae sunt voluntatis: et ita lo quendo simpliciter prius ordine naturae in format virtutem in intellectu quam in affectu. Et tantum de tertio articulo. Ex quo patet ad quaestionem: quod scilicet virtutis gratuite perseuerantia in nobis ita manet quod vna virtutum amissa non est necesse aliam destrui: sed potest remanere. Tunc ad argumta.
¶ Ad primum dico quod numquam obliquatur virtus seu errat: sed habens virtutem: ideo falsa est minor et dum probatur de fideli non habente spem. Dico quod probat non de virtute: sed de habente vir tutem: ideo argumentum non cogit. Dico tamen quod licet fides sit perfecta in se virtus: non considerata spe: tamen in ordine ad finem mutuo se exigunt: vt datur in argumento exemplum et illo modo habet intelligi illa Aug. auctoritas. Charitas quae deseri potest numquam vera fuit id est non ducit ad finem beatitudinis scilicet ad quam erat ordinata.
¶ Ad secundum dico ad mi norem quod fidelis per fidem quam habet credit delectabiliter: tamen in casu posito nisi sit bonus eliget negare fidem propter mortem: non quia non habeat delectationem credendo et tristetur recedendo a fide: sed eligit minus triste) vt sibi videtur: vt magis triste fugiat: ideo argumntum nullum est.
¶ Ad tertium dico ad mino rem. primo quod licet omnis habens charitatem haberet caeteras virtutes: non tamen esset conexio quia non est econtra: quod tamen requiritur. non enim omnis habens aliquam virtutem habet charitatem Ultra dico quod minor est dubia valde ex praedictis certum est enim quod nouiter ad deum conuersus habet charitatem: dubium tamen est an habeat morales virtutes. ea propter argumentum non concludit.
Conclusiones
¶ Ex etc. Prima conclusio vbi est charitas virtutes ponun tur cunctae et seruntur: vt clamat veritas. Dicit conclusio. quod vbi est charitas relique sunt virtutes: et habet intelligi respectu ad finem: vt patet in quaestione. Et ponitui a principio dist. vsque ibi. Utrum vero pari ter quis etc.
¶ Secunda conclusio: in virtu tibus extat aequalitas non in defectibus sed inequalitas. Dicit conclusio quod virtu tes sunt aequales: et debet intelligi quo acd meritum per charitatem: non aliter: vt pa tet ex. q. vicia autem non sunt paria. Et pon tur ab illo capitulo: Utrum vero parite vsque oi. Cum duo sint praecepta.
