Titulus 15

De Commodato XV Rubrica.

SuMMARIA. Commodatum quid si¬ 2 Commodatum unde dicatur 3 Commodatum in quibus consistat 4 Commodare quis possit, & cui 5 Actiones quae oriantur ex commodate 6 Actiones commodati quibus dentur 7 Actiones commodati in quos dentur 8 Actio contraria inquantum datur § Actiones quales suni

QVia contractus ecclesiastici de quibus agere co pimus, fiunt quandoque gratia accipienti tantum, ut commodatum pro majori par te, quandoque gratia dantis tantum, ut de positum pro majori parte: quandoque gratia utriusque ut emptio. de omnibus his videamus. & primo de com modato dicentes. Quid sit commodatum, Et unde dica tur, In quibus rebus consistat, Quis possit commodare, 8 cui, Quae actiones oriantur exeo, Quibus dentur, Et in quos, Et in quantum, Et quales sunt.

Quid sit commodatum a Alicujus rei ad aliquem certum usum gratuita facta concessio ad aliquem certum usum, ideo dico, ut notetur differentia inter commodatum & precarium: B nam precarium sine praefinitione certi usus conceditur. ideoque quandocun que libet revocatur, ut no. sup. ti. secundum Azo, imo cer tum usum conceditur scilicet ad habitandum, ut ff. de pri cario. cum precario. 2. & usque ad certam diem, & nihilomi nus revocatur. ff. de precario, cum precario.i. & ideo dic, ad a liquem certum usum intempestive non revocandum. con modatum enim etiam non tempestive revocatur: qui¬ potius beneficio hominis nos oportet juvari, quam deci pi. inf. eo c. unico. §. unico ff. commod. in commodato. §. sicut mih incipit, igitur si pupillares & de servis expor serrus. ea lege. Gra tuita ideo dicitur, quia si merces interveniat, transit in lo cationem, & sic est meretricabile. debet autem esse gratui tum. sicut & mandatum, quod ab amicitia nomen sum psit. ff.mandati.I.. inde in Ovidio de Ponto "Illud amicitae quondam venerabile nomer Prostat, & in quaestu, pro meretrice sedet" Ad hoc Instit quib modis re contrahitur obligatio. §. commodata & lmandati. §. ultim. & si species daretur, transiret in con tractum innominatum, do ut facias ff de praescript ver natu §. explicitas. Facta concessio ideo di quia non fit translatio cum rei commodatae possessionem & dominium retinea mus ff. eod rei, conceditur autem semper ad certum usum qui excedi non debet. commodavi enim tibi equum, ut ad villam duceres, duxisti ad bellum, & amisisti: teneberis mi hi ff. eo si ut certo. §. sed interdum. Commodavi tibi tiphos ar genteos, ut biberent ibi amici, quos invitaveris, tupere gre proficiscens tecum tulisti ipsos, & amisisti: mihi tene beris ff. eod. in rebus. commodavi tibi scalas, ut fenestrisap poneres supposuisti machinae, & fractae sunt: teneberis Insti. de ob. quae ex deli. mas. §. ope, & cons¬

Et unde dicatur, Dicitur commodatum qua si commodo utentis datum, unde si intempestive revocetur, tenetur revocans contrari¬ commodati. idem in eo qui recepit mandatum, si intem pestive renunciet, non autem fit intempestive, si ei cui re nunciatur, jus suum salvum sit, & sic re integra potest re vocari f. mandat si mandavero tibi. §. sicut autem. & Inst. manda ti. §. inandatum. cuilibet sic non potest revocari in praejudi cium recipientis ff. de condictio, caus. dat si pecuniam ff. loca. pen. arg. sup. de elect. in causis §. ult.

In quibus rebus consistat. In mobilib, & in immo bilibus & se moventib. & in servitutibus sicut & precarium, de quo dixi supra tit i§. in quib ff. eo.l. Excipiuntur res, quae ipso usu consumuntur, sicut pecu nia, bladum. vinum, & si haec enim commodari non pos sunt, nisi forte ad pompam, sicut fecit quidam juvenis, qu pecuniam infinitam commodato receptam, & in arcan repositam ostendit amicis cujusdam puellae, & sic puelli acquisivit, cum crederetur dives, nec ipsam aliter potuis set habere. saepe enim ad hoc commodantur pecuniae, u dictis gratia, non al. sive non numerationis loco interce dat f. eo. l3 §. ult & I. se

Quis possit commodare, & cui Is qui potest dona¬ re, & cui potest donari. quod dicut not. infra de don § quis possit donare, & seq quinimo & is qui ol Igationem contrahere potest. quod dic, ut supra de pac qu dae sunt divisiones ver pactorum, igitur. Et fur, & praedo con mod ire potest f. eo commodare & lita. & si fur. ergo mult si rti is oe onomus, cui res ecclesiae gubernanda mandi tur, ut dixi supra de syndico § si quis economus. nam talis cor trahere potest io q 2. hoc jus ad hoc. infra eod c.unico. Sed si pr pilocom nodetur, non tenetur, licet alium sibi obliget. 8 sic ex uno latere tantum tenet contractus ff. de act. empt ( vendi. Iul. & §aniep. Personae autem ecclesiasticae, quibu administratio committitur, ideo commodare possunt quia tenentur, prout possunt necessitatibus. hominum sul venire. ut dixi supra de postu. §. quid pertinet. ver. Item honor Pupillus autem tenetur in quantum locupletior factu est: nam haec natura, &c. f. de cond. inde naturaliter. in fin. ? l. se ff.eodem. l.. §. ultim & Iz.&; & deposiui. l. I. §. an pupillum Sic & ecclesia, etiamsi personae non ecclesiae fuerit com modatum, ut dixi infra de fidejusso §. & quis. dixerunt au tem quidam, quod furi & praedoni dabitur nedum acti¬ commodati contra suum commodatarium, imo etiame rei vendicatio, quamvis dominus sit commodatarius: qui cum habeat causam ab eo, non licebit ei referre quaestic nem dominii. arg. C. de pig. act. nec creditores. & de nonnum pec LI. ut enim praedoni non licet objicere dominii quaestio nem ei quem expulit de praedio propter delictum suum ex quo obligatus est expulsus, & ita si obligatus sit ex cor tractu, non debet ei referre litem de dominio. C. de praescr 30. vel 40. ann. si quis. §. sed haec super illis ff. eodem commodar & l. sequen. Sed hoc non placet, & quod dicit I. si pignu datum probaturus es, vel si originem rei probare potei vendicare dominium debes. non ideo dicit, quod sola tra ditio det rei vendicationem debitori: sed quia tradition pignoris praesumitur hodie possidere: quia quod seme verum, semper verum, &c f.demi. & si sine. §. sed quod Pap nianis. in fia. C. de probat. sive possidetis & ideo potest intent. ri rei vend. quam parit sola possessio, C. de ali. jud. mucai fa.l. una. C. de rei vend. officium. tamen quicunque proponi rei vend. necesse habet probare se dominum. ff. derei vend in rem. alia; succumbet. C. de rei vend. I. ult f. ad exhibend. de ec §. haeres. & S Idem haere.

Quae actiones oriantur exeo. Duae, directa, contraria. directa datur commodanti, & haeredi ejus: contraria commodatario, & haeredi ejus. & quamvis directa non intentetur, nihilominus potest intentari contraria, sicut & caeterae, ut ff eod in commodato §1. & de actio. & obligat ex depositi. & l. ex contractibus. I stit ut. de perpe. & temp astio § sed & haeredibus. Et hoc notatu quod nulla actio contraria infamat, nisi contraria manda ti. ff. de his qui nct. infa. furti. §. mandati & §. ultimo. Utili autem commodati competit pro pupillo, qui comitabi tur equam commodatam ff. eod. 13§. usque adeo Item si eg tanquam amicus tuus equum tuum alicui accommod¬ vero, te ratum habente, dicunt quidam, quod tibi compe tit utilis commodati, hoc non placet Azo. sed potius da retur praescriptis verbis, sicut quando commodas ei qu tibi bona fide servit. ut ff eodem. si is qui si libero. sed ob. mandati. si remunerandi. §. si passus & Isi pro te praesente a con tra. Sed & si alii commodasti, vel penes alium deposu sti, ut mihi redderetur; competit mihi, utilis ex pact¬ tuo. C. ad exhiben. si res. Item competit utilis pupillo e: dolo suo, vel in quantum locupletior est, ut ff. eodem. se d mihi.

Quibus dentur Patet quod contraria datur commodatario, & haeredi ejus: directa commodanti, & haeredi ejus.

Et in quos, in contrahentes haeredes eorum pr¬ parte haereditaria, nisi forte unus haere dum habet facultatem totius rei commodatae restituen dae, vel si solus commisit dolum: tunc enim in solidum con demnabitur f. eod. I 3.5. haeres. & l. in commodato § si ex facti &l. si ex testamento. Ubi autem pluribus commodavi, vi netur quod quilibet insolidum teneatur, & quod quilibe nabe at act furti. sed altero agente contra furem, liberabi T Tur, & unus de dolo vel culpa alterius tenetur, sed e Cedendae sunt actiones contra alterum, & commodi 13 & I. Aquil. nam & is qui damnum dedit. conveniatur md ti remittenda est actio. I. Aquil. nisi in eo quo¬ Plus eit in una, quam in alia, imo videtur quod actione dividendae sunt F eo si ut certo. §. ul & duabus legibus seque e de actio & obliga. I. qui servum §. ult. & de divi. tuto. I. 2. S. uItm Nam duo commodatarii hodie fiunt duo rei debendi 1 auth. de duobus reis constitu. col 7. nec dicat quis, authent. Io cum habet, ubi res dividua est, hic autem res pro parte re stitui non potest, ut f. depositi.I. si duo & de verbor. oblig. stipu lationes non dividuntur: quia illud verum est, quando id a ctum verum est, quod quilibet insolidum teneatur, vel quan do unus tenetur ad totam rem. alias quilibet parte tenebi tur, ut in haeredibus dicitur, & in pluribus deponentibus deposit. II.§. si apud duos & l. in deposita.

Et in quantum contraria datur ad impensas in aegritudine servi commodati fa ctas: sed naturali ratione modicae impensae cibariorum ac eum spectant qui utendum accipit. Item qui sciens vas¬ vitiosa ipsa commodavit, tenetur de corrupto vel effuso ignorans non tenetur ff. eodem in commodato. § possunt. & item qui sciens. & l.pen. & vide super hoc quod not. infra d tontrahen. emptio §. quibus mensuris. Item competit contr¬ illum, qui commodatum intempestive revocat. f eodem in commodato. Item competit, si commodans rem commoda tam subripiat & aestimationem nihilominus recipiat, qu etiam tenebitur mihi furti. si aliquas impensas facerem & si intererat mea per retentionem ipsas servare, & datu contraria ad interesse, vel condictio indebiti: quia indebi tum erat quod solutum est, nisi forte sententia condenna tus fuerim, Feod rem mihi. & defurtis. siis qui rem commoda tam. Quid si alius subripult, & postea commodans recu peret? Tenetur, ut aut rem restituat, vel quod receperal reddat. ff eodem. in commodato. §. ultin. Item tenetur is qu servum furem scienter commodavit. ff.cod.I.pen. Possun autem compensare quicunque veniunt in contraria, sci reprobata compensatione per judicem amplius agi ro1 potest f. eodem in rebus. §. quod autem. Sed si mihi commo daveris equum, ad certum ministerium, & vis dicere, quoc usque ad certum diem, hoc necesse habes probare. ut Ceo 12. Praetextu autem debiti commodatum non probtdi ter retinetur. Ceodem. I.ultna. licet compensaticn retur, si in pecunia consisteret commodatum & cefutun esset liquidum, ut Instit. de ac § in bonae Flei. & sequen & pa tet in his quae not. infratit. 1. §. cui detura ersicu. Itenm non obe sequen. vel nisi hoc fiat praetextu impensarum facta run circa rem commodatam, ubi quidem locus est retentioni ff. eod. .n. in rebus. §. pisunt ff. de acquiren post siquis rem. ff.d furus siis quirem commodatam. Directa autem competit a¬ rest. rei. est enim natura commodati, ut res ipsa resti tua tur: nam hoc dejure naturali est, dist. ijus naturale tersicul Item depositae vel commodatae rei restitutio, & si plure res commodatae sunt, de una tantum, vel de omnib simu agi potest, si tamen separatim fuerint commodatae. secu si conjunctur, vel efficiant aliquod totum integrale ff.cod in cominodato § pen secundum Az. sed Pla. dicit utiliter pri partibus agi posse Res vero deterior facta non videtur red dita ff eo l. 3. §.1. & not. supr. tit. I. §. contra quam. ver tenetnt. E sic contumax sit commodatarius in restitutione facienda juratur contra eum in litem: sed si culpa sua amisit, aest matur res quantum valuit a tempore motae litis usque ac sententiam. ut ff. de rei ven. Iul. scribit si hominem. §. 1. Iten competit ad accessiones rei, ut partus, fructus & similia, quit imo & quaestus veniet in hac act. ut f. eod. si is. §. 1. & si com modatarius aliter utitur re commodata, quam concessun sit, furtum committit, ut ff.eod si ui certos. § quinimo. nisi cre dat dominum permissurum, ut Instit. de obliga quae ex qua mal. nas§ furtum. & §. placuit. & junge quod no. inf. depos §. & in quantum. ver. depositari. & is cujus causa commod¬ tum recipis, sumptus litis facere debet. ut ff.eo si ut certos. remtibi & S sumptus. C eo de restituendis. Tenetur sane con modatarius aliquando de dolo tantum & lata culpa, ut commodetur gratia commodantis tantum, ut ff. eod si me¬ ut puta uxori meae commodavi clamydem, ut honestiu¬ iret ad ecclesiam, vel mihi adduceretur, vel scenicis, vel ib Iudum suum exerceret. ff. eo. si ut certo §. interdum plane. Al quando vero tenetur de lata culpa & levi: ut si gratia utri usque fiat commodatum, puta commodavi tibi scypho argenteos, cum amicos communes invitasses, ut ff.eo inri bus. Aliquando de dolo & lata culpa & levi & levissima: u gratia commodatarii tantum fiat commodatum, ut inf.e¬ c. unico. exempla multa invenies. sup. eo. §. i. versi facta conces sio. Sed & si nihil tibi imputari potest, non teneris, inde est quod si equum tibi commodatum ad bellum ducas, & in bello amittis, non teneris: & si servum tibi commodavero ut tectum tuum cooperiat, & cadens de machina moria tur, non teneris, nisi in levissima culpa deprehendaris sci quia machina diligenter ligata non fuit. ut ff. eo. si utcerto.? sed interdum plane. Milites vero & multi alii aliter observa de curialitate sua. In hoc autem casu cura diligentissim adhibenda est, major etiam quam in propriis rebus. utf eo. in reb. ff. de actio. & obligatio. I.i. §. vero ff. de regul. jur. contr¬ ctus. sed quando gratia utriusque contrahit commodatum tunc imputat sibi, qui amico negligenti commodat. Insti¬ quib. modis re contra oblig §. praeterca. Fuerunt qui dixerunt quod si res commodata aestimata tradatur, pertinet per culum ad commodatarium, ut ff. de exercito. act. Iiff. eod si u terto. §. commodatum & §. si forte alias aestimatio nihil adder videretur. Azo. contra, per eundem. §. commodatum. & s loca, & conducti. opus. nec valet ista argumentatio, non ac dit aestimatio quod teneatur de casu fortuito, ergo nihi addit. addit enim super gradum, ut si erat de natura con tractus, quod tenetur de dolo & lata culpa, tenebatur d levi, tenebitur de levissima, & de casu fortuito ad hoc ffe¬ si ut certo, §. nunc videndum. Ergo non tenetur de casu for tuito, nisi per speciale pactum. C. eod.I. prima, nominatis al quibus specialibus casibus postea apposita clausula gene rali, ut patet supra de rescriptis. sedes Apostolica fi si quidis cai tio, sed & si quis. §. quaesitum. C. de negotiis gestis. negotium. quando imulier officio tutelae fungipotest. I fin. & auihen. ibi pos¬ ta. C. commodati. II. secundum Azo. & Job. & quasi omne doctores. Dominus meus dixit, quod non tenetur nisi di expressis, sicut innuit dicta. If. si quis cautio. sed & si quis. quaesitum. sed prior opinio verior videtur & communio icilicet quod teneatur de omni casu fortuito specificati quibusdam casibus & generali clausula subsequuta. alia enim impossibile esset, quod quis per pactum de omni ca su fortuito teneretur, cum tot sint, quod nec dici, nec nu merari possent. C.de praescr zo ann.I. sin. C. de usufr. I pen. Sic e iam solvitur alia contrarietas in jure canoni. pone enin quod literae impetrantur Apostolicae contra primas, &d citur in secundis, quod judices procedant, non obstantit prioribus literis, nunquid sunt priores revocatae? Ita vide tur supra de jud causam quae supra de restit spol audita. sed com tra supra dedo. & contum.c.2 supra de confirm. in utibon. Solu tio. dic quod sufficit generalis mentio, nisi ubi ab adversa rio sunt plures generales literae impetratae. tunc auten sufficit: quia si de qualibet litera deberet fieri expressa 8 specialis mentio, forte non sufficeret pergamentum & si loquitur supra de rescri. ex parte decani supra de cler. non resiu rum ad hoc. istud etiam per stylum curiae comprobatur quare Anglici de Bacheiario nomine non obstante, qui v no actu omnia sua privilegia revocabat, me praesente co ram domino nostro, & fratribus conquesti fuerunt in c mera, tempore concilii Lugdun. Tenetur etiam commo datarius de casu fortuito, si sit in culpa, ut quia per minu idoneum nuncium commodatum remisit, ut ff eo. eum qu §. ult. & I. seq. & I. si ut certo. §. sed interdum mortis. & l. in rebu vel nisi sit in mora ut f depositi si in Asia. §. ult. tunc enim te netur, etiamsi eo modo periisset penes commodantem, ar¬ ff de lega.I.tum res. §. ult. & in authen. de deposito. & nunciati¬ nis inquilinorum. respon. i. in fin. colum 6. & hos casus habe exceptos infra eodem. cap. 1. Sed quid est dolus? Studios. machinatio: ut si commodatarius fecit subripi rem sib commodatam suo doloso ingenio. ff. de pact iur gentium.! dolo. & est contrarius bonae fidei. infratit. Ibona fides. exem plum infra dererum permu, cum universorum. Lata culpae est, non intelligere quod omnes intelligunt: vel nescir¬ quod omnes sciunt. ff. de verborum significatio. late. ff. de ju. e fact. igno. reg. supra depostu. prae. capit.i. & de praesumpt. quos dam & cap. quanto. & si commodatarius dimisit rem com modatam in platea, venit aliquis, & amovet, si dicat quoc non credebat, quod inde amoveretur; in lata culpa est non enim bene absconderat. Levis culpa T est, desidia seu negligentia, ut Institut. qui, mo. re, cont. obligat praeterea, ut si commodatarius reposuit rem commodatam in camer¬ sua, & recessit, ostio relicto aperto. Levissima est ae culpa. quae aliquo modo potest praevideri ff. ad l. Aquil sip utato 50. distin. hi qui arborem. ut si commodatarius rem commo datam reposuit in arcam, sed non firmavit cum clave, quo si fecisset fur forte rem non subripuisset: quia facultas pec candi furem facit, & incestuosum. ut infra de eo qui togno vit consanguineam vxor suae veniens supra de cohabitatione cle ricorum & mulierum capit.i. si ergo firmavit arcam, & ad hibuit omnem diligentiam quam potuit, securus est, ne ei casus fortuitus poterit imputari: casus enim fortuitu est, qui nullatenus potest praevideri. ut infra de homi Ioan nes. & c. ult. sicut incendium, ruina, naufragium, rapina, C eodem.l.i. & de pignor. actione, quae foriuitis ff. de admini. rerun ad civitatem percinentium. l. 2. & 12. vel 3. qua enim cura, ve diligentia consequi possumus, ne nobis ab aliquo dam num, vel injuria irrogetur, ffeod. ad eos & l.argenium. fuga tur enim justitia, si violentia inferatur, ff. locati & conduct¬ si merces. §. vis major. & l. sed de damno. & ubi justitia serva tur, violentia fugatur. ut ff.de usufraequissimum. C. de Iudae & coeli. nullus tanquam

Et quales sunt civiles, perpetuae, non praetoriae. ff. eod. in commodato. § sicut. & possunt dic praetoriae quia praetor super his edictum suum exposui ut ff. cod li.