SVMMARIA. 1 Senectus semper est reverend. 2 Studiosus de singulis dubitare debet 3 Reprehensio temeraria fit decem modis 4 Juri scripto potius est a dhaerendum, quam consuetudin 5 Liber iste unde habuerit originen 6 Leges tres fuere ante legem Mosaicam 7 Phoroneus Rex primo legem institui 8 Jesu nato advenit tempus gratia D. Hominum genera dicuntur esse du¬ I0 Scientiarum genera dicuntur esse duo 11 Tempore gratiae tres leges processerunt. 12 hmperator per omnia vult sequi sacras regula 13 Papa an sit major Imperatore 14 Decretalis quid sit 15 Decretum quid si¬ 16 Constitutio quid si¬ 17 Pragnatica sanctio quid si¬ 18 Scientia civilis an sit scientia, vel ars. 19 Homines propter quinque fines, dicuntur legere

LPHA, & OMEGA, unum in essentia, & trinum in personis, a qui omnes Legislationes pendere juben¬ tur, in primis invocans eundem a e¬ oro, ut adsit mihi principium, medii & terminus a libro Authenticorum doctus, ut in authent. de privile. dotis. h. re. mul. non praestan. in princ, col 8. Fiat ergo eidem decens prit cipium operis, atque amabile: sic enim bene, & recte un versa gerentur, ut in authent. quomodo opor.epi. respon.i.infi¬ col. 1. Placeat etiam ei quod incipio, quia opus semper de bet placere Deo, ut in auth. ut judices sine quoquo suffr. coll ad hoc. 23.dist. in nomine Domini. C. de offi. praese. prae. Afri. in no mine Domini. infra de testi. in nomine Domini. C. de vete, jure eni l..& de epis. & cle. I. Deo nobis, in authen. de arin. in princ. colla.d Erit ergo principium meum, ex quo ipsum invoco, qui¬ ut ait Psal. Prope est Dominus omnibus invocantibus ei in veritate. Ex quo etiam principium est, finis erit, qui qui ponit initium, supplere debet usque in finem. de con¬ dist.i.nemo ecclesin in auth. de monachis. §. 3. coll. 1. & quod Deo incoeptum est, imperfectum non relinquitur, C. de¬ men. Justi, cod in princ. quia nihil videtur esse actum, cum a liquid superest ad agendum, C. de his qui ut indi.l.cum Sill. nianum. insin. Ideo successor non debet aliquod opus inc pere, nisi primo expleto, quod a praedecessore coeptum fui C. de ope, pub. I fi. & ff de ope, pub. I si. infr. de rescrip. literis. & Do minus opus imperfectum non novit. infra de bap. majores sed a lhuc. De ipsius igitur omnipotentia confisus, qui re penitus desperatas, & impossibiles donare potest, C. de ve jur. enu. l. 1.in fin. 1. col. & qui omnium scientiarum est ca put & author, 37. dist. §. hinc etiam filius, qui etiam omniun gratiarum est mirabilis elargitor. 16 4.. revertimini. de sci¬ entiae meae modulo non praesumens, ad ejusdem, atque Ma tris sanctissimae, advocatae nostrae, nec non Sanctorun suorum omnium, ad honorem, laudem, & utilitatem Scho larium, diversa scripta appetentium, & maxime studer tium, praesens opus aggredior: in quo renovando, & pro sequendo diversorum Doctorum summas, flores glossa rum quaestiones, & distinctiones utiles, opiniones majo rum difficiles, & quid verius videatur apposui, summatir tangendo omnia super singulis titulis, ut melius memo riae commendentur. sic Inst. de don. §. in summa. & ff. de den. I.i Qui ergo diversa scripta utilia in unum volumen, quo ac utrumque jus, fideliter redacta habere desiderat, ad scri bendam hanc Summam accedat intrepidus & securus quam ego post studium utriusque Juris diutinum, & lon¬ gum exercitium, adjutorio Dei in omnibus praecedente suffultus composui, super operis imperfectione, quod in quantum humanum est, nec aliter dici potest, cum in re bus humanis nihil perfectum sit, ut C. de ve jur. enu. l. 2. §. sed quia divinae, a benignitate sociali veniam postulans, nam & recte dictum est a praedecessoribus nostris, & ante omne a Juliano sapientiss. quod nullum jus ab initio sufficier emanavit in Rempub. Romanorum, sed ad naturae veri tatem, & ejus machinationes multa egent correctione, i authentic. quibus modis natura. effic. leg. 1. respon. colla. 6. 8 ideo juxta revocationem compilationis, multa diligen Lector in inferioribus inveniet renovata. Nec obstat quoc dicit lex, sc. quod minime mutanda sunt, quae longam ha buerunt interpretationem, ff de legi. & se. con. minime quia illud intelligendum est de his, quae sic statuta sunt, quod in perpetuum debeant observari. ff. de leg. si de interpretatio ne. vel non sunt mutanda, nisi ex causa, infra de consue. cum consuetudinis, quia salva honorificentia majorum nostro rum, ipsorum dicta corrigere possumus, si contra veritat. senserint, 9. dist. neque quorumlibet, & idem a successori bus expectamus, quia quod quisque juris in alterum sta tuerit, &c. sed hoc non est temere praesumendum, ut no infra eo. ver. studiosus. & seqqu. Egosvero per dictum meum ne¬ mini legem impono, nec opiniones aliorum renuo, vel abscondo, imo ipsas diligenter recito, & in lucem produ co. Tu ergo perlectis, & intellectis juribus & rationibus, quibus unaquaeque fulcitur opinio, amplectere quam ma iueris, & elige cui dicas, Tu mihi sola places. Minorum tamen imploro veniam, & non intelligentium, si aliqu¬ subtilia & profunda apponam: quia licet dicatur, quod qui ea docet, quae ab auditorib. non valent intelligi, non ac eorum utilitatem, sed ad sui ostentationem hoc facit, & vitium animi est, indignis secreta vulgare, 43. dis. § sin. cum tamen lex communis esse debeat, 4. dist. erit autem grat minorum exponam multa; & ipsos via simplici ducam ne cadant in desperantiam. Inst. de justit & jar. § 2. & de leg §. sed ne inprimis, & sic dabo eis lac in potum, non escam, infra de poenit. & remis Deus qui §. Apostolis. gratia mediorur dicam similia, inducendo & solvendo contraria, notand quotidiana & practicatiora: quia in ipsis magis studendi est, ff. de libe. leg. legavi. Majoribus etiam, loco aquarum sa lientium, tradam profunditates materiarum, & diversita tes memoriae commendandas, & inquantum possibile mih erit, & Deus dederit, sic omnia prosequar, ne quicquan inveniatur in hoc prato spinosum, C. de vet. jur.enu.l.i. §. ho¬ etiam hihilomin. & quamlibet materiam, prout congruun videbitur, loco suo, & ordine tractabo: hoc enim observi dum est. in auth. de nup. §. deportatio. collat. 4. Nec dedignie tur, alicujus veneranda senectus recipere praesens opus quis impubes ferula caeditur pro veritate dicenda. ff. des rons Sylla. l. I. §. inpubes. & ubi publica tractatur utilitas, eti si minor veritatem investigaverit, nulla majori injuria ir rogatur, C. de off. recte prov. i. potioris. saepe enim revelat D. us minori, quod celatur majori. 95. dist. esto subjectus. 39. dis nullis. quia non omnes per omnia, sed certi per certa, ve meliores vel deteriores inveniuntur, ut 38. dist quamris e rare. & qui subtiliter factum emendat, laudabilior est ec qui primo invenit. C. devet. jur. enu.l.i. §. omnibus authoribu dicit etiam Aug. Ego episcopus tot annorum, a colleg¬ nedum anniculo paratus sumc edoceri, 24. 93. si habes 8 purisperitus cupiditatem discendi solam vivendi ratio nem existimans, in septuagesimum octavum annum aeta tis suae quaerebat, quia etsi alterum pedem in sepulchro haberet, discere quidem vellet. ff. de fideic. lib apud sul und versus "Si quis forte cupit jurisconsultus haberi Continuet studium, velit a quocunque doceri Invigilet, nec vincat eum tortura laboris Fortior insurgat, cunctisque recentior horis"

Nam labor improbus omnia vincit, C. de petit. bo. sub. I. lib 10. infra de purg. can. cum in juventute, §. caeterum de poen. 2 dist. 1. importuna. Studiosus vero debet dubitare de singulis. hoc vero non est inutile secund. Aristotelem, ergo nihil debet negligere. Requiritur etiam, quod capacem sensum habeat, ut hoc probatur. mfra de off. primice, cap. uni. ad fin.

Caveat tamen ne temere reprehendat. fit autem teme raria reprehensio multis modis. Temere enim reprehen dit, Primo, qui ante judicat quam intelligat. Secundo, qu ante inculpat, quam iterando lecta perquirat, 3o dist scien dum. Tertio, qui quod scriptores, pictores corrupti & idio tae corrumpunt scripturas, non considerat: quod tamen eti in literis Papae, ne verae pro falsis, vel falsae pro veris recip antur, diligenter est attendendum, infra de cri fal quam gra bi. in sin. nam multum diversa sunt, est, & non est, & tamet una figura de facili omittitur, vel mutatur, ut arg. infr. defi de instr. ex parte. infra de rescr, causam quae & cap. Significante. E sequ. ideo dic, quod vitium scriptoris, non est authoris. Qua to, qui ex invidia aliorum dicta mordendo condemnat, ac hoc tantum ut detrahat, vel discordiam pariat, quod proh betur. 46. dist. §. 1. & cap. clericus invidens. Quinto, qui dive sas opiniones subtiliter non denotat, videtur enim plerum Doctor contraria scribere, & sibiipsi esse contrarius, dun diversa dicta recitat, & ideo doctorum dicta, & nomina sun scienda, & subtiliter discernenda ad hoc, infra de off. deles super quaestion. arti. & deferiis, capellanus, & de suno per tua scribimus enim sicut & legimus aliqua, ne ignoremus, ali qua ne negligamus, aliqua ut repudiemus, 37. dist legimu & cap. seq Sexto, qui mentem dicentis sive scribentis, utri videlicet de rigore juris, vel debenignitate, & utrum de ju re scripto, vel consuetudine, vel secundum stylum curia loquatur, non ponderat, in quo quidem personas, causa loca, & tempora, & alias circumstantias considerari opor tet, ut infra. de transa.c. si. in fi. & de homic. sicut dignum. 29. dis cap. 1. & 2ff depae aut facta. Septimo, qui prudentiae suae ir nititur, ut capitaneam sententiam veritati praeponat, 17 dist relatum est, infr. de const. cap. I. &c. ne innitaris. Octavo, qui antiquas opiniones per jus novum indistincte condemna ut patet infra. de consti,. cap fi. Nono, qui superflua intendem removere, necessaria vel utilia resecat, ut patet in fi. infr. d¬ vot. quod super his §. rursus. in fi. & c. seq. respon. I. vers. sic ergo ill est, sed sic dicebat dominus meus, nequeunt de facili magna & ardua verba, brevibus expediri. & dum brevis esse labo ro, obscurus fio. Decimo, qui potius proprietatem verbo rum quam mentem & veritatem approbat. infr. de rerb. sij praeterea, & sequitur in sequ. vers. His decem reprehensionibu: quae temerariae sunt, evitatis, cuilibet diligenter studeni lurisperito & intelligenti; ac praedicta subtiliter discerni ti committo, ut imperfectionem operis suppleat, & ipsum sicut ei videbitur fraterna charitate, de qua no. infr de tem ord. §. cui sub. §. octava regula. doctorem corrigat, & emen det, quod fieri potest & debet, ut nont. supr. eod. vers. qui erg diversa. nec oblivioni tradat, quia non sermoni res; sed es rei sermo subjectus, inf. de verb sig. intelligentia. & c. in his, nec curet, si forte veritas aliquando per verba impropria ex¬ ponatur, quia non debet quis in sermonum foliis gloriari I. quaest.i. Marchion & Basiliaes. 22. qu. 5. humanae aures, & secund Auginihil obest narrandi diversitas, ubi eadem proferum tur, & sec. Grego. plerunque dum proprietas verborum at¬ tenditur, sensus veritatis amittitur. infr. de verb. sign. nihil ob tat. & c. praeterea. Consulo etiam. quod quo ad habendanm perfectam scientiam, potius adhaereat juri scripto, quam curiae Romanae consuetudini, licet ipsam judicando prae¬ ferat, infr. de sent. & re jud. im causis. Hoc ideo dico, quia con¬ suetudo fragilis est, & incerta, & nunc alba, cras nigra: fre¬ quentius variatur, & vide quod not. infr. de offic. delegat. § quod sit ejus officium. versic. lectio tamen communis est.

ET quoniam cujusque rei potissima pars est principium Hac orig. jur. l.I. & ideo discutiamus, unde habuit ori¬ ginem liber iste, Qui composuit hunc librum, Qu¬ nomine nuncupetur, Quae sit ejus materia, Quae utilitas, Quae intentio authoris, Quis modus agendi, Cui parti Philosophiae supponatur, Quis finis

Vnde habuit originem: liber iste

Hoc ideo videndum est; ut fundamento invento & prae cognito, superaedificare possimus, quia ubi fundamen tum non est d, superaedificari non potest: & est sumen¬ dum exordium a princ. humani generis, de pae. dist. 1. §. e1 his. formato igitur homine ad imaginem Dei, c. 33. q. 5. haec imago, & in virili aetate, de poen. dist. 2. §. Romanos. Et Eva fo mata de ipsius latere, f. 33 quaest. 5. mulierem. dixit eis Do¬ minus, crescite, & multiplicamini. Ex his omnes descen dimus, quo ad carnalem concupiscentiam, excepto Jesu Aug. lib. 8. super Genes. Christus ab Adam descendit, secur dum corpulentam substantiam, sed non secundum le gem concupiscentiae, qui quoniam secundum eunden Aug. sicut sancta Trinitas inseparabilis est in substantia ita inseparabilis est in operibus in utero virginali, sine vi¬ rili semine, a tota Trinitate. Spiritu sancto cooperante in carnatus est. infra de sum. trin.c.i. haec sancta Trinitas. Erge Adam sine homine, & foemina, de nihilo, seu de limo crea¬ tus est in agro Damasceno, & in Paradiso positus: Eva di¬ homine, sine foemina in Paradiso formata, Jesus de mul¬ ere virgine, sine homine natus, caeteri omnes ex homine & foemina geniti descenderunt, quorum gratia, natura rerum id est Deus. ff. de jud sed & si restituatur. §. ult. omnes fructis comparavit. ff de usur. in pecudum. Inst. de re dir §. in pecudum Hi naturali lege & communi (quia erant eis omnia com¬ munia) vixerunt, & potest dici haec lex, jus naturale ratio nale, quod coepit ab exordio humanae naturae, ut dist. 5. §. 1 & haec lex naturalis rationalis in duobus praeceptis consi stebat, Unde versus "Quod tibi vis fieri, mihi fac: quod non tibi, noli Sic potes in terris vivere jure poli" Vt in prmcipio Decretorum. Ex hac lege etiam procedi¬ quod nemo fiat locupletior cum alterius detrimento, ff. d cond indeb. nam hoc natura. licet domini legem exponani illud de jure gentium. Sed minus subtiliter consideran veritatem, cum de jure gentium qui fortior est, locupli tior fiat, ut patet infra eodem versic. multiplicatio. Item & e¬ hac lege naturali rationali, est conjunctio animorum matrimonialis, ut not. infr. de sponsa sub rubricella, de matri monus, §. i. versic. quin imo. ex hac procedunt omnes lege humanae, rationabiliter promulgatae: & ideo de ipsis red denda est ratio naturalis, ut not. infra de rescri. §. quas vires vers. siquaeratur. & sequentib. Sed & alia lege neturali com muni omnibus animalibus usi sunt. Inst. ac just. & jur. §. & de hac lege duplici, sc. naturali communi, & naturalir tionali, cui animalia non participant, tangiturI. dist. jus ai tem naturale. Inst. de jure nat gent. & civi. I. respon. & S. quod ver naturalis ratio. His duabus legibus vixerunt homines, eti post dejectionem a Paradiso, de qua habes, de pe. dist. 2. su §. Romanos, vers. princeps vitiorum omnium. unde quamcunque terram calcaret pes alicujus, sua erat. & sic concedebantur omnia occupanti, ar. Inst. de re. divis. §. ferae. Multiplicato ta mengenere humano, dejure sive lege gentium naturali¬ lege rationali inventa, regiones distinctae sunt, bella orta, & servitutes sequutae, & obligationes inductae. Inst. de ju¬ nat. §. jus autem gentium. I.dist. jus gentium. quod ex illo tem pore factum creditur, quo Caing civitatem aedificasse legi tur. sed cum in diluvio propter raritatem hominum, pen¬ videretur extinctum, postea tempore Nemroth reparatum fuit. unde n Gene. io.c. coepit Nemroth esse venustus vena tor coram Domino, id est, hominum oppressor. dist. 6. §. ju vero consuetudinis. Ergo huic juri aequum visum est, quemlibe cum alterius jactura locupletiorem fieri, quare patet, quo minus bona est gl. dominorum super l. praeallegata, nam haec n. tura, ut sup. notavi. vers. ibi, naturali lege licet autem jus gei tium has obligationes induxerit, non tamen nomina, ne actiones, imo a jure civili postea inducto, processerun Inst. de act. §. istae quoque actiones, in fin ff. de just. & jur. jus auten civile. & deori. jur. l. 2. §. novissime. & de pactis. I. conventionum I. seq. & de praescrip. ver.l.2.3. & 4. secundum dominum meum sa de Belvi. quem semper in legibus dominum meum princ paliter voco. Sic tempore ante legem Mosaicam fueri tres leges, sc. naturalis comunis Item naturalis rationalis quae nihil aliud videtur, quam naturalis ratio. Item juris gen tium. Sed delictis & peccatis hominum multiplicatis, & augmentatis super terram, necesse fuit populo dare legem qua regeretur; sicque data fuit lex Mosaica. 7. dist. Moyses 3292. Moyses. Mox & Prophetica. de quib. in princ. Decre torum. infi.c..ibi. Lex & Prophetae, ex quibus constat vetu: Testamentum. Item Phoroneus Rex primo legem instituit. qui vero secundo & tertio &c. traditur. 7. dist. Moyses, & cap. sec & qualiter 10. viri, quorum nomina habes 7. dist. fuerunt mis si a Romanis, ut peterent leges ab Atheniensibus: & quo mode lex 12. Tab. facta fuit ex accidenti, quomodo etiam processerunt senatusconsulta, plebiscita, responsa prudi tum, edicta praetorum, & qualiter potestas condendi legen fuit translata in principem, longum esset hoc enarrare, sed to tum traditur, ffdeori. ju.l. 2. Inst. de jur. nat. C. de vet. jure. eni per totum. Novae autem leges a Constantino coeperunt, e ejus successorib. de quibus fuerunt facti duo Codices, scil Gregorianus, & Hermogenianus, deinde Theodosius fe cit suum, & ex his tribus fuit factus Justinianeus, & poste¬ emendatus propter legum decisiones, quae vagabantur ex tra, & sic factus est Codex, quo hodie utimur, 7. dist. fuerunt C. de novo Cod facien. cum duab. sequque constitutionib. Et ut brevi ter comprehendam, in quinquaginta libris Pandectarum quatuor Institutionum, duodecim Codicis, novem Coll¬ tionibus Authenticorum, Novella Lombarda & Consti, seu consistit legalis sapientia, quae non permittit hominem in paupertate vivere, vel anxietate mori. in auth. de haer & Fal mficola. 1. & quae pretio nummario non est dehonestanda ff. de var. & extraor. cog.l.i.vers. est quidem res sanctissima. Sic eo dem tempore sub lege, tres leges emanarunt, id est, Mosai ca, item Prophetica, & Civilis. Jesu vero nato adveni tempus gratiae, quo data est primo lex Evangelica. i. qu.. peccaverit. Secundo, Apostolica, & dicta sanctorum Patru 13. dist. nervi. 27. dist. de his ex quibus constat novum Testa mentum. Et in his duobus Testamentis, scil. veteri, in quo contingebant omnia hominibus in figura, & in novo, in quo veritas data est, infr. de cele. mis. cum Marthae §. caeterum. The ologia consistit, per quam anima nutritur, regitur, & sal¬ vatur infr. deoffi. ordi. inter caetera. De his invenies, 20. dist. c.1 & seq. 23. dist. qui episcopus. Hac principaliter reguntur reli¬ giosi, specialiter fratres Carthusienses, Praedicatores, 8 Minores, & hi qui in contemplatione positi, temporali¬ despiciunt & terrena. infra de exces. praela nimis iniqua. & nimis prava. Civili vero principaliter reguntur advocat fideles, h & justi judices vitam activam sine plica ducen tes, quae si bene duceretur, magis fructifera esset, quam con templativa. infra de renun. nisi cum pridem. §. nec putes, & a reg. licet. Sed qui sunt hi, & laudabimus eos? fecerunt e nim mirabilia in vita sua. nam multi suo sensu ducuntur, nfra de constitu, cap. 1. & cap. ne innitaris. Multi etiam contra veritatem legis & verba, a justitia deviant, divinis secula¬ ria praeponentes. infra de reb. eccl. non alie, cum laicis, & de de¬ cimis. ad audientiam. C. mandati. ab Anastasio, in auth. constituti quae ex ascript. & ex lib. matre inprinc, colum. J. Ex praemis¬ iis patet, fore duo genera hominum, scil. Laicorum, & Re ligiosorum. Et duo genera vitarum, scil. Contemplativa & Activae. Et duo genera scientiarum, Divinae scilicet, & Civilis: & hoc respicit decretum, 22. q.1. duo sunt. Sed si¬ ne dubio addere possumus tertium genus, ex ingenio quasi permixtum: nos enim clerici seculares, quos oporte Domino famulari, & etiam curare, ne pereant possessic nes ecclesiasticae, in medio istorum sumus positi, tanqui centrum. Aliud est enim genus religiosorum, aliud cleri¬ corum secularium, ut patet infra de offic. ordi. licet & accedit, 39. dist. §. 1. & c. I.169. I. de prae sentium infra de renun. nisi cum pridem, §. nec putes, infra de elect. ne pro defectu, & de cler conju ga. diversis fallaciis. Ideo hoc tertium genus permixtum, vi tam permixtam ducens, scientia permixta egebat, qua u trunque sibi commissum, scil. spirituale & temporale posset regere, defendere, & tueri. Et sic tam ex dictis sanctorum Patrum, quam legibus, fuit liber Decretorum compositus ut in ipso patet & infra de accu. qualiter 2. Postea vero, cum multae decretales epistolae extra corpus Decretorum va¬ garentur, Magister Bernardus Papiensis praepositus, pri nam compilationem composuit. Sed & tempore proce dente, magister Gilibertus suam effecit. Aliam etiam Ala nus. Demum M. Bernardus Compostel. in curia Roman¬ moram faciens, ex registro D. Innoc. III. quandam com¬ pilationem extraxit, quae Romana appellata fuit. Sed qui¬ ibi erant quaedam decretales, quas non admittebat Roma nacuria, ideo idem Inno. per manum Petri Beneventa ni compilationem edidit, quae Tertia vocabatur. Qua re cepta, & magister Jo. VValensis de duabus dictis compi lationibus Gilberti & Alani, unam compilavit, quae voca batur Secunda. Postmodum concilio generali per eundem Inno. celebrato, tam de constitutionibus generalis conci¬ lii, quam aliis decretalibus ipsius Inno. Compilatio quar ta processit. Postremo, quinta Compilatio per Hono. III. acta fuit. Et si ea quae praemisi bene attenderis, octo Com pilationes poteris invenire. Ideo bene congruebat, ut Gre¬ gor. IX. faceret opus novum: quare dictus dominus Gregor. tantam confusionem & prolixitatem removeri¬ cupiens, ex dictis decretis, decretalibus, epistolis, & dicti sanctorum Patrum, ac legibus, antiquis compilationibus, decretalium abrogatis, voluit necessaria, & utilia redige re in hunc librum, ut patet infra in prima constitutione proa mii §. sane. Sic tempore gratiae, tres leges processerunt, i scilicet Evangelica. Item Apostolica Item Canonica. Ha bes igitur novem leges, & tria tempora, habes etiam tria genera scientiarum, scil. civilem sapientiam, sub qua pos¬ sunt comprehendi lex naturalis, rationalis, & lex natura lis vel communis, & jus gentium. Item Theologicam, sul qua possunt comprehendi eaedem leges, nec non lex Mo iaica, lex Prophetica, lex Evangelica, lex Apostolica. Se¬ & haec omnia lex canonica, imo & omne jus comprehen dit, sive sit divinum, sive humanum, publicum vel privatum 6. dist. quo jure, ff. de just & jur. l. §. jus publicum. & §. seq. Un¬ de fatuum est dicere, quod vilis vel levis autoritatis sit lex Canonica, quia ad hoc, ut perfecte sciatur, non debent di¬ ctae leges penitus ignorari. Est igitur haec nostra scientia non pure Theologica, sive Civilis, sed utrique participan nomen proprium sortita, Canonica vocatur, sicutjus em phyteuticum, non est venditio, nec locatio, sed contractu per se utrique participans. C. de jure emphyt. li. & de hac legi tur 3i. dist. Nicena. & haec nostra lex sine scientia, vere potes scientiarum cientia nuncupari inf. deaeta. & qua. cum sit ar artium, quamvis civilis hoc sibi usurpet, quae etiam alia vilissimas reputat, ut in prina constitutione C. §. pio responsis in fin & vide super hoc, quod no. infra. eo. §. cui parti. Sed canc nica videtur praecellere. Nam si hoc bene intelligatur, S sciatur, per eam tam spiritualia, quam temporalia reg possunt, ideo debet ab omnibus recipi, & teneri, 19. dist. cap enim vero & aliis scientiis praeponenda est. 20. dist. de libells 10. dist.c.i. in fi. & omnes ejus authoritate duci debent, nor sensu proprio. infrade constit. cap. 1. Ideo dicio Imperator i quod sacrae legesi non dedignantur sacros canones imitari, in auth. ut cler apud proprios episcopos, cum §. si vero ecclesia sticam, colla 6 & de mona. inficolla. 1. & ponuntur haec verb¬ infra de jud. cle. & de secun nupt. cap. alt. nec dicat quis eam in ecclesiasticis tantum intelligi: quia idem videtur in civ libus, cum alibi dicat idem Imperator, quod per omni¬ vult sequi sacras regulas, & quod saerae regulae pro legib valere debent, & quicquid constituit Cathosica & Aposto lica Ecclesia in authen. quomodo oportet episcopos, & cae teros clericos ad ord. produci. §. 1. & §. igitur ordinatus e piscopus. col. 1. sed qui omnia dicit, nihil excipit, im quodlibet comprehendit ff deher inst. hoc arti. Quisque infrad ma. & obe solite. §. nos autem. Naturali etiam ratione osten¬ do hanc scientiam digniorem omnib. aliis, & omnibus. prae ponendam. Creatura enim triplex est, scil. spiritualis si ve angelica, & corporalis sive mundana, tertia est humana quasi communis ex spiritu & corpore constituta, & sic composita ex praemissis duab. infrade sum tri. c. i. responso I Sed composita dignior videtur alijs, unde illud Apostoli Nescitis quod angelos judicabitis? quanto magis carna lia seu temporalia infra. qui filii sint legi per venerabilem, §. tri¬ udicare autam ad superiorem pertinet, infr. de ma. & ob c mferior. Item Joanni cadenti ad pedes angeli, & volentia dorare eum, restitit angelus, dicens, Vide ne feceris, con servus tuus sum, & fratrum tuorum, habentium testimoni um Jesu, Deum adora Apoc 19. c. 1. In hoc saltem major est humana & honorabilior, quia filius Dei tantum ipsam ho noravit, quod divinitati univit. verus enim Deus & veru homo simul fuit, & est infr. de haer cum Christis. Sicut erge natura composita dignior & major est omnibus. aliis, sic S scientia nostra, quia idem judicium de similibus est haben dum, infra de rescript. inter caeteras Quinimo Theologia spi ritualis creaturae scientia, civilis vero corporis humanae canonica potest dici, sicque debet canonica, ut ex praemissi: patet, ab omnibus quib. appropriatur, & proprie prae cae teris commendari. Sed nunquid species mulina major est, & dignior equina & asinina? Et planum est, quod equi nam theologicae scientiae, asininam civili sapientiae po teris comparare, nolo concludere, sed considera quid se quatur, & junge quod no. infra. de clan. despon §. qualiter prohibetur? Sed nunquid Papa major est K Imperatore? Vi¬ de quod no infr. qui fil. sint legi. §. qualiter, & a quo & infra. de haer §. qualiter depreheudatur. Quidquid autem dicatur, hae est veritas, quod distinctae sunt jurisdictiones, quamvis u na major sit reliqua, & quilibet secundum legem suam ju dicabit, sed utraque tamen ecclesiasticos canones, sequidie bet, ut in superiorib. & infr. de const. c. 1. & cnemn taris, & d hoc tangitur infra. de const. §. qualiter constitutionib. derogetur Patet ex praedictis, quod tria sunt genera hominum, pe quae potest trinitas designari. Genus Laicorum assimila¬ tur patri, propter potentiam: genus Secularium clerico rum filio, propter fapientiam: genus Religiosorum Spiri tui sancto, propter benignitatem, seu gratiam. Inhis ge¬ neribus, scil. laicorum, clericorum secularium, & religio lorum, est trinitas, sed in sacra concione ecclesiae, & fid¬ catholica unitas item in personis Patris, & Filii, & Spiri¬ tussancti Trinitas, sed in essentia & deitate unitas, infra. a sum. tri .c.inon tamen potest fieri vera comparatio de cre¬ tura adcreatorem, ut no. inf. tit. I. §. cur dicatur summa, versie sic patet.

Quis composuit hunc lib Liquet ex superioribus quod Greg. IX. I & per fratren seu M. Raymundum paenitentiarum suum, ut in proae ane prope si sed ille facit cujus authoritate fit, sive bonum live malum fuit, ff de adm. tut. ita autem §. giscisse inf de sen.e com mul omnia enim nostra facimus, ex quo a nobis eis mnis authoritas impartitur, C. de vet. ju. enucle. l. 1. §. omn. bus authoribus. alias incipit, §. servum

Quo nomine nuncupetur. Et quidem diversimo de, potest. n. vocari liber. Extravagantium, quia ea quae extra corpus Decretorum, seu decreta lium vagabantur, in eo continentur, ut in proemio §. sane, ver aliquae rero. Vel potest dici Pentatheuenus, qui a in se con tinet quinque libros, ut mfr.dedeci. eo.c.i Vel Com pilatio no va, ut patet in si. procemii. Vel Codex Gregorianus, ab au¬ thore suo, sicut dicitur Codex Justinianus, quia omnis nostra facimus, &c. ut no supra § proxi in fin quilibet. n. li ber, codex potest vocari, ff. deleg 3. librorum. comunis tamen & magis proprie vocatur liber Decretalium, quia quae al Apostolicis & sanctis patrib. decreta, seu sancita sunt, in ec continentur, ut in ipso patebit: vel quia major pars ipsius libri in decretalibu. episto is consistit. Est enim differenti inter decretales epistolas, ncanones, decreta, constitutio nes, dogmata, mandata, edicta, sanctiones, & pragmatica anctiones. Decretalis epistola est, quando Papa ad con sultationem alicujus respondet: sive solus, infrade rescrip. c. 1. sive de consilio fratrum, infra de elect. bonae me mag. Canon est, quod in concilio generali, seu provinciali constituitur: exemplum de generali, infra derescrip. nonnulli exemplum de provinciali, infra. de fo. cop. c. 1. 2 & 3. Decretum est quod Pa¬ pa de consilio fratrum, nulla consultatione facta, super a¬ liqua re statuit, & in rescriptis redegit, exemplum insra. d his quae fi. a prae la sine cons.ca. & si mebrazo. qui igenerali. Consti tutio est. quod Papa proprio motu statuit. & in scriptis re degit, sine consilio fratrum, & nulla consultatione facta. exemplum, infra de ele c. antepe. & ult. & haec constitutio est generalis. infra deconsti.c. ult. Sed & specialis fit per episco¬ pum, infra dema. & obe si quis & C. deloca. & condu. restra. 18 dist. c. ult Dogma consittit in doctrina fidei de conse. dist 5. c. pen. Mandatum in doctrina de moribus consistit 4.dist. denique Edictum est, quando nulla paena adjicitur, de conse. dist. 4. non oportet. Sanctio est, cum adjectione poenae, 17. 4. 4. si quis Pragmatica sanctio n dicitur illud, quod Imperator de con¬ silio procerum sanxit, & statuit. C. dedirer. re. I. ult. & deha¬ infra de rerum perinu c.a.dehis, 25. 42.si quis doginata, consue¬ vit de hoc notari dist 3. §.. secundum hua & Io.

Quae sit ejus materia Sinctorum patrum prae cepta, & Decretales epistolae, secundum omnes, sed hoc nihil aliud est dictum, ni i quod materia huius libri, est ipse liber, Unde subtilius Materia est fides catholica, ex qua constat fundamentum ut not. infra iit.i. in prin. Item, quaestiones & dubitatione ntricatae de novo emergentes, ex quib. constant pariaetes nujus libri. Item responsiones principum, & statuta san ctorum patrum, ex quib. constat tectum. Potest etiam di¬ ci, quod simul collecta haec materia, ponitur in chartis ac literam, vel in intellectu hominis ad instructionem & in¬ telligetiam loco sui. Sicut ergo quodlibet aedificium ex trit consistit, ut not. anfra de lit. contit.v. quae sit ratio. ita liber iste se effectus istius libri, olo tecto, & parietib sustinetur

Quae utilitas Urinterjustom & inustumaequum & inicuum sciamus discernere, & ut honeste vivamus, alterum nonlaedamus, suum unicuiq tribuamus, ut in proxmio Sadeo, lex proditur Quae intentio acthoris hretia diecta & spar¬ sa ad communem, & maxime studentium utilitatem, in unum volumen recol¬ ligere, ut in proae § sane & ut hac tantum copilatione univer sali utantur in judiciis, & in scholis, ut in sin ejusdem proxmi¬ Quis modus agendi Hoc versu comprehendi Expositionem "Judex, judicium, clerus sponsalia, crimen Pars prior officia creat, ecclesiaeque ministros Altera dat testes, & caeter ajudiciorum Tertia, de rebus & vita presbyterorum Nubendi formam dat sponsis quarta, decentem Ultima de vitijs & poenis tractat eorum Primus praelatos, & eorum scribit honores. Alter judicia, lites examina juris Tertius ecclesiae res, & quae congrua clero Jura thori quartus dat, conjugiique tenores. Quintus delicta, poenas, & pondera vocum"

Et ita sicut inhibitio copulae conjugalis, usque ad quar tum gradum, ad exemplum quatuor humorum restricta est, infra de consang. & affin. non debet, §. prohibitio. dividit Au thor opus suum in quinque partes, ad similitudinem quinque sensuum: quos quilibetjudex debet habere. Primus libe aequiparari potest visui: quia sicut visus inter colores dis cernit, sic primus liber inter qualitates personarum in eccle fia creandarum. Huic jungas primam partem prooemii, in qu tangit creationis hominis qualitatem, & qua frueretur, si non peccasset, aeternam beatitudinem, ut sic prima pars proo mii respondeat primae parti totius operis, & eidem sensu sc. visui, ipsam aequiparans, propter claritatem virtutum, 8 splendorem, quib. primus homo, scil. Adam, repletus fuit & durat usque ad §. Sed effrenata. Secudus gustui, quia sicu gustus, discernit inter sapidum & insipidum, sic tractatus ipsius inter justum & injustum, aequum & iniquum. Huicben convenit secunda pars prooemii, quae durat usque ad §. Ideo que lex proditur. in qua tangit hominis a paradiso ejectio nem, & peccandi pronitatem, & peccatorum coacervatio nem, ab eodem vitio, sc. concupiscentia derivatam, & pecc¬ torum temperantiam, & refrenationem, sc justitiam. haec e nim aequiparatur gustui, quia gustus gulosus a concupisci tia processit, & justitia inter bona opera sapida, & mala in sipida, sicut gustus inter cibaria discernere consuevit. Ter¬ tius auditui, quia sicut auditus inter voces & sermone discernit, sic tractatus ipsius, inter res temporales, quasi v ces reputans. Vitimo tractat de spiritualibus, ad designan dum, quod sic transeamus per bona temporalia, ut no amittamus aeterna. Huicbene congruit tertia pars pro oemii, quae durat usque ad §. Sane in qua ponit promulgatio nis juris causam, sive occasionem, & aequiparatur auditui, ui ipsum jus audiamus, & sic retineamus, quod honeste viva mus, &c. Quartus tactui, quia sicut tactus discernit inte dura & mollia, aspera & lenia, sic tractatus ipsius inter mi trimonia illicita & licita, improbanda & ap probanda. Huic bene convenit quarta pars prooemii, quae durat usque ad Volentes extendes. ubi antiphorizando ponit suam intentione in cujus principio reddit nos dociles, quia gaudent brev rate & claritate moderni, & qui compendiose veritatem do cet, docilem reddit. Item reddit nos benevolos, ibi, Ad commu¬ nem & maxime studentium utilitatem. Item attentos, ubi dicit aliquae vero vagabantur. & ibi, Adijcientes constitutiones nostras, &c. in fin. proum. hoc satis convenienter aequiparatur tactu ubi confusionem & contrarietatem, tanqua duram & asper removeamus, & brevitatem, & utilitatem tanquam mollem & lenem retineamus. Quintus odoratui, quia sicut odoratu foetore sentit & fugit, sic tractatus ipsius crimina detesta tur & punit. Huic bene jungitur quinta & ultima pars pro remii, in qua facit suam conclusionem, per quam confirmatu praesens compilatio, & alia fieri prohibetur. hoc enim a quiparatur odoratui, ut jura authoritate sedis Apostoli¬ cae facta, tanquam odorifera approbemus, alia vero, cum clerici simus, tanquam stercora, & foetida fugiamus, infra n cle. vel mona super Specu. & sic divisio prooemii divisioni to tius operis respondet & concordat. In hoc autem opere hum modum specialem praeter communem jam notatum, quen & prosequimur, tenebimus. Singulos titulos summatim discutiemus, primo continuando & ponendo articulo: de quibus in titulo tractare intendimus, quos postea no minatim, & per eadem verba in eod. tit. repetendo, & di ipsis faciendo paragraphos, diffiniemus. Determinante diversas materias, & solvendo jura contraria, ac concor¬ dando diversas doctorum sententias, nec non quaestioni difficiles enodando. per versus haec omnia, & aliquand per supparagraphos dividemus. In quibusdam etiam po nemus rubricellas subcertis titulis, & in eisdem rubricel lis eundem modum tenebimus, ubi remissiones, quas fre quenter faciemus, de summa unius tituli ad alium, vel d¬ paragrapho ad paragraphum, vel de versu ad versum, vel de versu ad paragraphu, vel e converso, ut sit facilius invenire

Forma paragraphi talis erit S. Forma. veris talis erit, versic. Formavero supparagraphi talis erit, infra vers. Alias etiam multa posui differentias, quae non possunt ita de facili exprimi, sicut oculata fide veri, & notatur singulariter infra de don §. qualiter revocetur. Et si aliqua ex his scriptis omiserim charissime Lector, te deprecor, ut affectum meum cogi¬ tans, non derideas me, nec contra me virus linguae effun¬ das, neque de bono opere lapides: sed potius, si citius & fa cilius proficere desideras, in his in quibus tibi vis videbi¬ tur facienda, scriptoris negligentiam suppleas & defectum Ores etiam pro me, qui circa opus istud ad honorem Dei & Dominae nostrae matris suae, & omnium Sanctorum, a¬ itilitatem Reipublicae, diutius insudavi, & juxta vires ipsum non minus fideliter, quam utiliter compilav

Cui parti Philosophiae supponatur. Ethicae, ic est, Morali, quia tractat de moribus, sicut & caeteri libri Juris. C. de secund. nupt. l. 1. infra de vi. & hone. cle. ut clericorum mores. & per totum. & ni hiloninus potest supponi rationali, quia docet ornate & ordinate loqui. C. depost. I quisquis ff. de orig jur, l. 2. §. post hos unde & legem ratio commendat, ut dist.i. consuetudo. Inst. de jur nat gent. & civ. §. quod vero naturalis ratio & docet ratio nabiliter ordinare judicium, ut apparet, infr. de lit. contes c. unico. & de probat. quoniam contra falsam. Sed videtur, quod naturali supponatur, quia tractat de naturalibus. ff. desta ho. quae in utero. ff. si pars haered. peta. antiqui. infr. de frigi. quoc sedem. &c. fraternitatis. Sed hoc ultimum incidens est, i duo vero prima principaliter insunt huic scientiae civil quare haec scientia potest dici mista, quia partim rationa¬ lis, vel partim moralis. nam & civilis scientia videtur sub si continere Rhetoricam, quae rationalis est, unde Tullius in prima Rhetorica post procoemium, Civilis quaedam ratio est, quae multis & magnis ex rebus constat, ejus quaedam magni & ampla pars est artificiosa eloquentia, quam Rhetorici vocant, &c. & infra quare hanc oratoriam facultatem in ec genere ponemus, ut eam civilis scientiae partem esse dica mus. sed & alias sub se continet. unde Arist. in. Ethicorum Videbitur autem utique & principalissime, & maxime archi¬ tectonice, id est principali operatione esse, subaudi ille fi nis, de quo suprâ praemisit, vel utique & civilis apparet. qua enim debitum esse disciplinarum in civitatibus, id est quae disciplinae debeant ibi esse, & quales unumquemque addisce¬ re, subaudi, quia talis esset bonus miles, qui non esset bo nus pictor, vel bonus clericus, vel econverso. argumento infr. de magistris. super spe. & usquequo, id est propter quid vel usque ad quod tempus. ut in d .c. super spe. & in proae ff. §. pr rtsponsis. haec sc. civilis, praeordinat. Videamus autem & pre tiosissimas virtutum, sc. scientias sub hac existentes, puta militarem, quae sc. tractat de militia. ff. de re mili per totum. Oeconomicam, quae sc. tractat de dispositione domus. ff¬ de sup. leg. per torum. Rhetoricam, utente vero hac, lege ci vili, reliquis practicis, id est operativis, disciplinarum scil scientiarum, que d primae tres subsunt. Sed & aliis utitur quamvis non subsint, amplius autem legem ponentem qui¬ oportet operari, & a quibus abstinere, hujus scilicet scien tiae finis complectitur utique eos, qui aliarum scilicet sci entiarum, que. d. finis hujus scientiae complectitur fines o mnium aliarum, quapropter utique erit humanum bo¬ num. verum dicit Arist. & summum. ut 12. q. 2. cum devotis¬ sunam. sic ista complecti videtur omnem Philosophiam vel quo ad suppositum, vel quo ad usum, & sic non vide tur quaerendum cui parti Philosophiae, sed cui scientiae tota Philosophia supponatur. & potest respondere, quo¬ Canonicae, quae omnia comprehendit, ut notat. supra cod. 9 unde habuit originem, vers. sic tempore gratiae. & seq

Quis finis. Hic notandum quod quinque sunt fines quare homines legunt. Primus, ut sci antur, & ad hunc tendere videntur Rhetorici. de hoc, ff. di orig. jur. I.3. §. post hos, in fin hic finis est vana gloria, & potes aequiparari visui, quia tales volunt vocari Rabbi ab homi¬ nibus, & videri. Secundus, ut aedificentur. & ad huric & quantum tendunt Theologi, & Canonistae boni & iusti. f ae just. & jur. I.i. Inst. de just. & ju in pri. C. de legi leges, ff. de var & ext. cog. l.x. §. est quidem, infra devi. & hon. cle pertotum. hic finis est prudentia, & aequiparatur gustui, quia gustare 8 videre volunt quam suavis est Dominus. & sic vivere, quo se ipsius dulcedine valeant iaturari. I ertius, ut iciant. 8 id nunc tendere videntur Dialectici nimis in arte illa im morantes, & accedit, ff. dendeic. ub. apud sul. & deori. ju. I. 2 §. Servius. hic tinis eit superbia, & aequiparatur auditui, qui¬ plus audiunt, quam proficiunt, & cum infiati sive imbuti fuerint, alios argumenta iua ignorates deipiciunt, & ipio: reputant nihil icire. Quartus, ut lucrentur, & ad nunc ten¬ sere videntur Physici & Legiitae, nolentes in paupertate rivere, in auth. de haere. & fal. in in. cola. 1. non vere philoio¬ phantes, quia si tales essent, pecuniam contemnerent, f. a rac. mu. in honoribus, §. Philosophis. hic nnis eit avaritia, & ae¬ quiparatur tactui, quia ad hoc semper tendit manum, nec ei totus mundus est obolus. 14. quaestio 5. quid dicam, iem per redditus, computat 47. dist. sicuthi Quintus, ut aedincet ut magiitri boni, qui non legunt ad laudem numanam sed Dei, & ad initructionem iuam, & aliorum, qui praedi cant verbum Dei, infra de aeta & qualita, cum sit ars artium & in lib. Autnenticorum quasi in omnibus titulis invenies in in. quae igitur placuerunt, &c. hic finis est charitas, & ae¬ quiparatur odoratui, quia de talibus redolet bona tama infra de sacra. unc. c. unico, S. ad exhibendum. Sic principium libri, sive prooemium, & medium, icilicet divisio totius o peris, nec non & finis aequiparantur quinque iensibus, con cordant in numero partium. sed finaliter, dante Domino omnes vivemus illa unione, de qua habes infra de sum.trm cap. ult. §. cum ergo veritas. Finis autem noster sit, ut hac sum ma completa, & diligenter ac ndeliter compilata, lecta, au sita, intellecta, intentione reteta atque servata, iic nosipio & nobis commissos regamus & initruamus, & canonici negotia, quae spiritualia & temporalia iunt, taliter pertra temus indefesse continuando, infra deaetat. & qualit. intel leximus. in fin. ut cum in hoc iaeculo iobriae, juite, pieque vi¬ xerimus, valeamus ad regna coelestia pervenire, & sic ve ram unitatem & concordiam adipisci; ipso, in cujus no mine incoepimus, praestante, qui in Trinitate perfecta vi vit & regnat Deus, per omnia saecula saeculorum.

Back to TopNext

On this page

Prooemium