Titulus 19

De Probationibus XIX. Ru¬ brica

SUMMARIA Probatio quid si 2 Probare quis deber 3 Probatio cui est facienda 4 Probare quis debei 5 Iudex non potest cogi ostendere partibus originalis 6 Probationis species quot sunt

QVia sape eaquaein judicis ponuntui probanda sunt: ut puta adver sario negante: ideo viso. de confessis dica mus de probationibus, quae fieri debent su per negatis, videntes, Quid sit probatio Quis debet probare, Cui facienda est probatio, Quis de bet probari, Et quando, Et qualiter. Et quot sunt specie probationum

Quid sit probatio. Rei dubiae per argumenta sufficientia ostensio se cundum Azo. & Da. & forte dicitur. a probe adverbio se cundum Placen. probe enim agit qui probat: nam per ho¬ poenas non probantium evitat. & dubia manifestat: res.1 negata dubia dicitur, quia per negationem res dubia effi citur. C. quibus ad liber procla. non li. I3. de pet. haer, si debitor. infr¬ eo. c. ult sup. de rest spo.ci. Haec autem descriptio secundun Gof locum habet in his, quae probatur per instantiam di sputandi, non tamen in his, quae in judicio probantur pe testes vel instrumenta & plerunque per praesumptiones quoniam argumentum nunquam testibus, hunquam ti libus dat probationem. Sed dicitur argumentum, quasi ar gute inventum: probatio autem testib. & fide tabularum constat. inf de verb sig forus §. causa aut argumento. Unde si¬ potest describi: Probatio, est rei dubiae per testes vel in strumenta, & plerunque per praesumptiones ostensio. Ple runque ideo dixi, quia & in civilibus praesumptiones & in dicia probant, dummodo certa & violenta sint. 24 q4. 1 dixi f. de his qui sui juris sunt filium. C. de fid. instr. sicut & de re ven indicia, non tamen in criminalibus. inf. de praesum lit ras ff. de paen. absentem 24. i. primo, nisi essent luceclariora.( eod sciant & I. Cor. de falsis. ubi secundum Goffr. sed adhu non est sufficiens ista descriptio, cum multis aliis modi fiat probatio. ut no. inf. eod §. & quod sunt species. unde vide tur, quod prima melior est nec obst. decre forus, quia ibi ac cipitur argumentum stricto modo, & proprie sicut acci pitur in Dialectica, & in jure, quando disputatur, vel alle gatur. Sed in descriptione accipitur argumen. largo mo do pro omni specie probationis, sicut, & instrumentun plerunque stricte accipitur, scilicet pro narratis tantum ut inf. defide instr pertotum, quandoque vero largo modo it¬ etiam quod supponit pro testibus & quandoque etiam ge neralius sumitur. ut no. inf. de fide instr. §. quid sit instr. Vetu satisfaciat conscientiae. do. Goffr. dicas, quod probatio es rei dubiae legitime facta declaratio

Quis debet probare. Actor quod dic, ut not infra ut benesi. eccles cap. i. 5. datur hic & alia regula. ergo ei qui dicit, non ei qui negat incumbit probatio. ff. eodem titu. ei qui dicit. quia negati factum per rerum naturam, nulla est probatio. 5. q. 6. actor & cap. quisquis. supra de elect. bonae me Magun. §. contra. infra eo dem quoniam contra falsam. & dic per rerum, id est, per cau sarum naturam, id est. consuetudinem; quia consuetud¬ altera natura est, quasi dicat, negativa per solitum cursum causarum, sive consuetum, non potest probari: semper e nim consuevit indici probatio affirmanti, non neganti Vel per rerum naturam, quia secundum Goffre. id quo¬ negatur, nec genus habet nec species, nec circumstantia neque causas, quae tamen improbant, necessaria sunt. infi de testibus. cum causam quae inter Episcopum. auth. de test. §. 2 coll 7. 4 quaestio 3. §. item in criminali. versic. sola. & not. quo licet factum negativum non probetur, ut dictum est, ta men dictum negativum bene probatur. infra eodem terti¬ infra de spon. impube. ex literis. 2i. quaest. 2 Lotharius, secundun Goffred. Tu tamen sic expone haec verba, per rerum na turam, no. quod dicit naturam rerum, & non dicit, & noi rerum. natura enim de rebus, id est, de his quae sunt, 8 non de rebus, id est, de non existentibus habet praedicari ad hoc pertinet quod dicit harum negationum non sun causae: igitur quam cito aliquid negas, dicis illud non ess in rerum natura, quomodo ergo sustinebit hoc natura quod super non suo praedicato probatio admittatur que modo etiam secundum hanc naturam id, quod dicitu non esse, probabitur, vel quibus testibus videri non potest quia id quod non est, probari non potest, ergo neganti factum per rerum naturam, nulla est probatio, vel rerun naturam scilicet naturantem, id est Deum ff.de judic. sed e si restituatur. nec enim descendet, ut testificetur; quamvi ipsum nihil lateat supra de judic novit. sed quod proxime ne praevalet. nam & testis est mihi Deus, ut infra de jurejur. si Christus. §. Angelus. versic. Apostolus. & §. praecedenti. Ut au tem plenius scias qualiter hoc intelligatur, quod negati va probari non potest, scire debes quod negativa, alia ju ris, Alia qualitatis, Alia facti, & negativa facti, Alia pra gnans, Alia terminata, Alia pura, & simplex & indetei minata. Negativa juris est, quando dicitur, non poteste se procurator, & haec probanda est ff. de procura. mutus. ve non potest esse testis. ff de testibus. l.i. vel non potest matri monium contrahere. infra de sponsa, cum apud, vel emanci patio non fuit rite facta, ut ff. eodem ab ea parte. & est ratio quia jus certum & determinatum. unde negando, quoc hoc fieri non debet: allegare videor jus quod hoc prohi beat: ideo necesse habeo ipsum ostendere, quia omnia v dentur licere, nisi contra probetur, ut ff. ex quibus causis in. necnon. §. quod eis inquit licebit. supra de transla. episcop. inti corporalia § sed neque infra de rerum permu. ad quaestiones, ho in edictis prohibitoriis. verum si aliud generaliter prohibe tur, vel semel adhuc & specialiter videtur prohibitum, ni si specialis concessio probetur. f.de illicit. col3. Item nega tiva qualitatis probanda est ab illo qui negat bonam qua litatem, ut si dicatur, Tu non es bonus, tu non es solven b do. 6 & est ratio, quia jus praesumitur in contrarium, u supra de scru. in ord. fac. cap.i. infra de prae sumpt. c ule & ff. de pri vil. creditorum. si creditores. in fi. Sed contra argum. C. de pro bat. ex persona & de dividen. tutel. I.i. Sed forte illud intelligi tur, quando facta est fides, quod aliquando fuit solvendo Negativa vero facti praegnans probanda est similiter abi lo qui negat: ut si dicam, Ego non renunciavi sponte. Hin¬ enim implicite affirmo me renunciasse coactione, vel vio lentia interveniente: ideo haec filia implicita probandi est! supra de renunc. super hoc quod sciscitaris. Item negativs facti terminata probanda est, ut si nego me interfeciss. hominem Parisiis die Martis proxime praeterita: nams probem: quod eram Romae, impossibile est, quod illa di¬ interfecerim Parisiis. sic haec negativa indirecte probatur infra de testibus ex tenore. C. de contrahend & commit. stipul opi mam. Institut. de inutil. stipul. § item verborum. ff. de eo, quo certo loco non utique. §. si quis ita. nisi divino miraculo aliu¬ contingeret, vel legitur in vita beati Arigii episcopi Va pin. quin ascendit super diabolum, & fecit se deportari ii rigilia Coenae domini a Vapinco usque Romam, cum Pa pa qui tunc temporis praeerat, graviter peccasset, ut nun ciaret ei, ne crastina die crisma conficeret. Item quand dicitur, quod personae positae in primo gradu, non sunt in primo, sed in secundo, ut infra detestibus series. Negativi autem facti pura & simplex & indeterminata, ut si dico, quod non fuit citatus. supra de elect. bonae inc. Ma. §. econira hoc nullatenus probatur: nisi quando dicitur, quod capi tulum non consensit: tunc enim probatur quodam mo do mirabili, quia dicunt omnes canonici, quod quoties cunque tractatus habitus fuit super tali, major pars capi tuli contradicebat facto, de quo quaeritur infra eodem ter tio. & de testi. tam literis §. fin. infra de his, quae fi. a praela. ea no scitur. Item si dicatur, quod clausula aliqua non fuerit ap posita in literis judicum de conscientia ipsorum, statu testimonio eorundem; ut infra de excessibus praelatorum. in ter dilect. §. praeterea. & supra de rescript olim. Probatur etian negativa per juramentum delatum, ut not. infra de jure juran. post. sub S. hunc redeundum. §. quando sit deferenduim versi. alias autem. Idem probari videtur per testes in casi quem habes. infra de frigid. lectae. respon. 1. ibi, quod eandem nunquam poterat esse mater. Item si dico, Non interfec hominem Stichum, licet neque diem, neque locum adii ciam, tamen probatur hoc modo. probo enim, quod isti Stichus vivit, vel quia alius interfecit, vel morte natural mortuus fuerit. ff. ad l. Aquil. inde Neratius § si quis hominer & duabus legibus sequen. & de interrogatoriis actionibus, qui ser vum. & not. supra titu. 1. §. qualiter. versic. dummodo sit cun actio. Item negativa probatur per acta. infra de sentenm &r judic. lator. ad sin. & cap. consanguinei. c Restat igitur quod quinque modis dicitur negativa: non pluribus, & tamer quilibet modus probari potest. Nunquid ergo positio ne gativa admittenda est, & ei respondendum. Quidam di cunt, quod non indistincte, cum nec probari possit: ide¬ non est vexandus adversarius superflua positione, seu re sponsione. argum. C.de proba. ad probationem utilis doimmii. A lii attendunt, utrum talis sit negativa quae probari possi tunc admittunt, vel quae non possit probari, & tunc reji ciunt. Ego cum domino Homine bono Cremonensi indi stincte dico, ipsam admittendam, si judici videatur. ff.d interrog. actio. ubicunque. I. ex quo videt, quod facit ad causam & hoc assero illa ratione qua primi hoc negant, scil. qui non potest probari, verum est per testes, & sic mihi magi subveniendum est, argu. supra de jura calum caeterum undi haeretici servi: & etiam contra clericos laici in defectun admittuntur, ut not. infra de testib. cog. §. 1. versic. videtur ta men. Si enim non remanet mihi nisi una species probati¬ nis, scilicet confessio tua, qua ratione mihi aufertur, nur quid ut veritas occultetur. ergo cum testes deficiunt, re currendum est ad sacramentum. infra eod sicut consuetud & cap. ad nostram. infra de fide jusso, pervenit. respon.i. & §. 1. cura re enim debet Judex, ut veritas eliciatur modis omnibu quibus potest. ut f. de testi. curcnt. infra de jurejuran ex lit ris. Instit. de act§ curare. ergo per sacramentum, sicut quar do quaeritur de conscientia alicujus: cogitur enim respon dere per sacramentum, cum nec aliter de hoc possit fide fieri, in authen dehaered. & Falc. §. si vero absunt. col.i. & de vest bus. §. si vero moriantur. C. de jure deli. scimus. §. licentia. Plu¬ dico, quod nisi adversarius respondeat, non vitabit poe nam perjurii. cum juraverit dicere veritatem in toto ne gotio, secundum quod credit & aestimat, & non disti¬ utrum poneretur affirmative, vel negative: ut no. suprad jura, calum, §. quid contineatur. & etiam ipsam negativan jurat in ipso lacramento, ad hoc. C. de jarejuran propter ca l. 2. sin auteue vel dignitas inm authen. de his qui ingre. ad app §. uli colla, 5. & quare laborabo in quaerendis testibus, cum pe confessionem suam possit fieri fides. certe judex oficie his occurrere debet. supra de dolo & cont. finem. & verita debet esse salva. infra de testi. veniens. 2. in sinc. & cap. dilecto. e cap. significavit. non ergo est angustanda facultas proban di, sed amplianda. C. de haere. & Manichaeis. quoniam muli in fi. & de eden. l. 2. & de rebus cre generaliter. & haec opini¬ per intelligentes prae caeteris approbatur: negativa enin probari praecipitur, ut C. ad I. Cor. de sica. l. I. de dona inter vi rum & uxor. si filii. & de errore advoc l.2. ergo quaelibet spe cies probationis admittenda, sed quae magis legitima quam responsio adversarii. imo cum verecundia & rubo re, revelo mirabilem errorem non recipientium negati vam: nam si ita ponatur, pono quod tu non mutuasti mi hi decem, non recipiunt. sed si ita dicatur, pono quod fui sti sine eo, quod mihi decem mutuaveris, admittunt eam vel imponentibus legem verbis, & non rebus contra I( communia de leg. l. 2. in fine. infra de verborum signific. intelligen tiae. & capit. in his. Et hodie expressum est, quod judices ti les positiones admittere possunt, si aequitate suadente ho viderint expedire, ut in authen.d. num. extra, de confess. statu mus. & sumitur ex Iff. de interrogat. actio. ubicunque. Acto ergo probare debet (ut dictum est) intentionem suan sed & excipiens exceptionem: nam reus excipiendo, ctor efficitur. ff eodem in excep. sive objiciat except. sived cat deficere actoris intentionem. unde opponens solu tionem ipsam probare debet. C. eod. l.i. & 2 hoc nisi jus prae sumat pro negante: ut si dicat se non citatum: necesse es enim ut probetur citatio, vel monitio vel scientiam, eun allegatur ignorantia. 32. dist proposuisti infra de testi in nomi ne Domini. &c. signific. & de sent. excom. satro f. eod. verius. vid super hoc supra de dolo & contum. §. qualiter deprehendatur versic. quid si absens dicat, aliquando tamen praesumitu scientia supra de elect. innotuit. §. parcentes. aliquando et iam relevatur quis a probone propter praesumptionen juris: quod dic ut no. infra de praesumpt. vers. quot sunt eju species. sub §. secunda divisio. vers. vel juris. Patet ex prae missis, quod quando dicimus actori probationem incum bere. largo modo accipimus actorem, scilicet actorem, & reum excipientem: quod verum est, si excipiendo aliuc d asseveret. d Secus si neget, ut cum proponit exceptionen non numeratae pecuniae: tunc enim non sibi, sed credito ri incumbit probatio. C. de non numera pecu si ex canone acto ris accipias, & denunciatorem. infra de calum, capit. 2. sed & in quisitionis promotorem, vel adjutorem, si ad ipsius de nunciationem commissa sit inquisitio, secundum ea qua not. infra de accus. sub rubr. de denunctationibus, & de inquisitio nibus quis sit effectus in fi.

Cui facienda est probatio. Et quidem judici non adversario, licet praesentia adversari exigatur. C. de eden. procur. 2q 6 plerique 4. quae 3. §. item in criminali. versic. sic testes. fide enim religioni judiciariae debet: sed praesente adversari¬ fieri debet, ut C. de testi. eos, & I si quando. §. sed cum. & ff. e. quib. cau. majo. si idcirco C. decondict. ob turpem causam.l.i. su pra de electio. dudum.i. & cap. scriptum. infra de spon. sicut ex I teris. ideo dicitur, quod ipse magis. scire potest, quantaf des sit testibus adhibenda ff. de testi. testium fides. sed ex pos facto debet fieri fides adversario, cum omnia actitata? tradenda sunt, ins. eod. quoniam. & aliquando etiam ab in tio, & de fide instr. G. perpetuus supra de off deleg, cum in jure. & de dila. c. 2.C. de mand princ.I.unica. sed tamen judex determi nare habet, an probatio sufficiens sit, an non, & adversarius appellet, si putaverit appellandum

Quid debet probari. Idquod negatum est: nam confessi in jure pro convictis habentur, ut infra de simo de hoc insinuatum, quod dic, ut not. suptatit. i.§. qualiter. id quod negatum est intelligas super quo judicium verti potest, sive litigetur de pecunia sive de conditione personae, sive de possessione, vel domi nio: sive de hypotheca, sive de servitutibus rerum, vel per sonarum, vel muneribus, & honorib. decernendis, vel fa ma seu criminibus f. de var & extraord cognm cognitionum nu merus. & idcirco, quod probatum adjuvat, non est dilati¬ danda, nec est propatio admittenda: & sic sunt omnia su perflua resecanda. supra de offic. deleg. cum contingat. unde ad probationem dominii non sufficit probatio factae loca tionis. infra de fide instrumen. nter dilectos. §. penult. C. locati ad probationem: ad idem ad superflua, scilicet resecandi est: argum. C. de probat ad probationem supra de elect. cum Vin ton. ff. de fideicommiss. liber. Thais. §. sororem. & ad leg. nomini cave. haec stipulatio. §. 1. & de procurat. non cogni. §. ultim. supri in prima const. §. penult. ibi, resecatis superfluis. supra de ele ctio. in Genesi. non ergo recipienda est positio, quae non fa cit ad causam: quia super his tantum quae ad causam per tinent, inquirendum est, & ponendum, ut supra de jud. ex hibita. inf. eo causam. Sed & judex cavere debet, ne ex abru pto rejiciat: quia aliquando videtur, quod ad causam no facit, & tamen facit. est ergo exprimenda intentio ponenti saltem aurib. judicium. & judex debet attendere aequita tem f. de interrog act. ubicunque sup. de transa.c.ult. nemo enin cogendus est ad id quod est inutile. 239. 6. §. ult. in prin 29.4 Lillud & argu. & de pon. dist. ult. si quis autem in fin. Qualite autem negativa probanda sit, dixi. supra §. si quis debet. ver si autem. & seq & de hac materia not. supra dejud quae sun necessaria ante, sub § fiunt. versi. hoc tamen scias, & seq. Uni tamen no quod astruens probare negativam pura & sim plicem & indeterminatam, vel qui negativam directe osten dit, repellendus est sup. de cau. poss. & propriet, cum ecclesiae in eo. quravit. Secus si ostendit indirecte, ut mir de testib sene ex tenore. cum in tua. Item licet pro sententia prima faci praesumatur propter authoritatem judiciariam, ut supr. d elect. bonae me Magun. §. contra. infra de re jud cum inter vos. ( c. sicut supra de renunn praesentia, & sic praesumantur omni iolenniter acta, ut Instit. de fideju. insi. hoc verum est, quan do nihil objicitur contra processum. nam si dicatur, No fui citatus, necesse est, quod citatio probetur, ut supra no ver. actor. idem si dicat. Non fuit lis contest. non vidi teste jurare, nec fui vocatus. & hoc est, quod dicitur, non prae sumitur pro processu, nisi quatenus legitimis constiteri documentis. ideo scribendae sunt citationes, dilationes, re cusationes, exceptiones, petitiones, responsiones, interro gationes, & confessiones. ex hoc nota, quod juramentun calumniae tacite omittitur eo ipso, quod non est exactun inter li. contest. & positiones. sicut & hic tacite omittitur d. c, ut nota supra de lit. contest. §. quando. & expone interro gationes, id est. positiones: vel ideo hoc dicit, quia non re tert qualitercunque confiteatur. ff. de interrog. si sine. & id eo quia non cogitur ponere per sacramentum, si pon¬ super his quae in libello continentur, cum semel juraveri immo in modum interrogationis de his quaeri potest. se cus, si ponat super aliis, quae non continentur in libello dummodo faciant ad causam, & quare non similiter ex par te rei, quia forte actor posuit totum libellum fore verum reus negavit: ideo cogitur reus particulariter interrog¬ tus respondere arg. de cond instit. l. 1. & de rebus dubiis si is qu ducenta. §. utrum, & in auth.d. nu. de testi. extra ad hoc praesen tium. uterque etiam sigillatim ponet, & respondebit sacr¬ mentum tacite, vel expressim, ideo dicit, Interrogatione & non positiones: quia largius est vocabulum, cum & ar te litis contest. & post locum habeant, ut not supra de co¬ fes. respon. I. versicul. I. tamen notandum, testium depositio nes, instrumentorum productiones, interlocutiones, ap pellationes, renunciationes, conclusiones, &c. quae pe ordinem occurrerint. ideo hoc dicit, quod interlocutio nes & appellationes, & exceptiones, aliquando incidun ante litem contest aliquando post. sunt in scriptis redigi da: ita quod si opponatur locus, tempus, scil. annus, men sis, dies, & personae principalium, & testium, & sic partibu tribuenda sunt, ita tamen quod originalia penes scripto res vel judices remaneant, ut si aliqua dubitatio oritui possit per haec fieri plena fides haec omnia habes. infra eo¬ quontam contra falsam. supra de restit. spo, cum ad sedem. in fini secundum hoc intellige. infra de pen. dilectus: infra eoden cap. ultimo. Et not ex praecedentibus, quod non cogitu S judex t ostendere partibus originalia, sed ipsa transcript tradere: alias appellari posset, ut C. ut lite pendente l. 2 & d edendo is apud quem. & not. supra ut lite pendente. §. & qual ter haec sub regula. §. patet. versic. in casibus. ideo autem no traduntur originalia, ne quid falsi cogitari possit cance lando vel radendo, sicut fecerat advocatus, qui amisera causam suam propter responsionem Scevolae, respon dentis posse, ideo in omnibus libris communitatis, quo commodato sigillatim recepit, posuit non posse: sed con victus fuit postea per authenticam Pandectarum, quod Pi sis custoditur, ad hoc supra de rescrip. olim ex literis. sic pro cessus probandus est, si negetur. inf. detesti significavit. & cat constitutus. 2. §. fin. & de sententia excommunicationis, sacro. Vo r co autem legitima documenta f etiam testes infr. detest. constitutis. 2. & de regu. ju. ad nostram. 2. & de testi, cogen. pervi nit. I. & ff. de sid instrum. I. 1. Et nunquid judici creditur Non, si solus sit: ut in consti. quontam. & C.de arb. ne in arb¬ mis. infra de test. cum a nobis. &c. licet. 2. in sine. respon.i. Qui¬ ergo, si fuerint duo vel plures? Dico, quod per tales pote rit fieri plena fides, dum modo concordent omnes; vel ma jor pars. argum. supra de elect. cum dilecti. §. nos & expressin infra de accu cum dilecti. infra de except. praelator. inter dilecto § praeterea. & argumen. 18. distinct. de culogiis. sed contra. 2. 6. statuendum. infra de testi. dilecto. Solutio. Illud intelligi tur de eo, quod scit tanquam privatus: porro de his qua tanquam judex scit, potest testificari: Idem credo, si pro betur per unum judicem, & alium bonum testem, alia solius judicis verbis non creditur, ut dixi, sicut nec soliu verbis tabellionis, ut in auth de haer. & fal. §. si rero absens, col.i Hoc etiam non omitto, quod secundum Goffre. ante sen tentiam diffini: latet non praesumitur pro processujudi cis, &c. ut statim dici, & sic intellexi hanc decret. quonian contra falsam. ante sententiam tantum locum habere: ni post sententiam semper praesumitur pro sententia, & pro cessu, nisi contrarium ostendatur, ut dicunt jura signat: supra eodem versi. item licet. secundum Goff. quod intel lige secundum ea quae no. inf. de sentent. & rejudic. §. qualite proferri debeat, sub §. isest ordo, & versi. seque maxime in versic & hoc secundum jura civilia

Et quando Causa pendente & ite contesta & primo actoris intentio, secundo rei exce ptio: sed si exceptio peremptoria sit, potest proponi & pro bari quandocunque ante sententiam, scilicet postquam actor fundaverit intentionem suam. C. de excep siquidem 8 sententiam rescin. non poss peremptorias, & de praescrip longi temporanfra de testi. praesentium. ex tenore. & licet le¬ emptor. & si quidem videatur velle, quod contestatio fie ri debeat ante probationem, dico hoc voluntatis, non ne cessitatis: imo & aliquando stultum est contestari. ut pa¬ tet in decret. praefentium. sed & quaedam peremptorie pol sentenmiam opponuntur, ut dicetur. infr. de excepti. §. quan¬ do & qualiter opponantur. versicu. hoc dilatoriis. Sivero di laeoria sit exceptio, si dilatoria solutionis, vel ex pacto vel ex I opponi debet ante lit. contest. probari, postquam adversarius fundaverit intentionem suam C. de except. i quidem. infra de sentent, & re judica. inter monasterium. C. di probat. exceptionem, dummodo is qui probare intendit, noi didicerit testificata. ut not. infra titu. I. §. & utrum post pu blicationem. sed si exceptio dilatoria sit declinatoria judi cii, si aliquis scivit ipsam sibi competere, opponenda est, & probanda ante litem contestatam. nam si dissimulaverit perpetuo silebit. C. de exceptio. I.ultim. sed si nescit eam sib competere, & sic litigat cum falso procuratore, etiam pos sententiam opponi potest C. de procurat. licet idem si igno ranter litigat coram non suo judice. C. si a non competent judice. I fi. supra ut lit. non contestat. aliquando probatur. quoc dic, ut not. supra ut lite non contesta. §. primo & seq

Et qualiter Secundum formam libelli cum secum dum eam pronunciandum sit suprad ord cog, cum dilecta. §. ult & de caus possessionis, & proprietati cap. ulti. infra de accu. qualiter. 2. §. penul. & desune. licet Heli. fi communi divi. ut fundus C defideicom. libert. I.ult. & secundum titulum, ad quem probandum aliquis se adstringit, ut utra¬ que pars tituli probanda est, alias non relevatur, licet alte ra per se sufficeret, ut videtur. infra eod. licet §. idem quoq inf. de testi. signifi caverunt. &c. de testibus. arg ff. de excusatio tu qui testamento infra de cleri. excom. min. proposuit. §. ult. & sib imputet, qui tot simul computaverit, sed contra in his qu no. sup. de rescr §. de ipsius interpositione. indistin. cum duo pro banda. versic. & si quidem in libello. sed clare & determi nate probandum est, alias in dubio facienda est interpre tatio contra illum, qui testes produxit. inf. eod. in prae sentia §si. mf. de cond appo c. pen

Et quot sunt species probationis: eNovem, un de versus "Aspectus, sculptum. testis, notoria, scriptum Iurans, confessus, praesumptio, fama probabunt" Ad quorum evidentiam dic, quod multis modis sit pro batio. Probatur enim per rei evidentiam, quae nulla tergi versatione deleri potest. quod dicitur notorium facti. id eo dicit versic. notoria, de hoc supra tit. 1. §. quot modis. versic 1. puta si aliquis publice in adulterio deprehendatur 50. di stin si quis diaco. 8i. dist siquis clericus, & cap presbyter, C. de de fen cio. l. 7.in princip. infra de accu. evidentia. 245 de manifest¬ ff deritu nuptiarum palam. Secundo, per famam conser tientem ideo dicit ver. fama. ad hoc infra de testi praetere¬ F.de test. I. 3. 4 quae 3. §. item in criminali, ver. item saepe, quo¬ dic, ut not. infra de testi § super quibus. versic fama & sequ Tertio, per praesumptionem violentam, ideo dicit versi. praesumptio. ad hoc 32. quaest. 1. dixit. infra de spon. isquis dem & ad id quod iS. distinct. pervenit 44 distinct. multis inf¬ de coha. cle. & malie. siquispiam. nec enim latrones, vel usu rarii testes adducunt, per quos convincantur: unde vi dentur sufficere argumenta cum fama, argumen infrad usu cum in diaece tua & ff dere mili. non omtes§. a Barbaris. e de incendio. Ine quid. & ae test I. 3. & hoc intelligas, quand civiliter agitur, non quando criminaliter accusatur quis quia cum contra salutem hominis agitur, debet diligen tior examinatio fieri. C de appell addictos i. de bonis eorum qu mortem sibi consci. l. I. C. de falsis. & de probat. I. ultim.5 quaest. Eiphanium. secundum hoc intellige de test. veniens. 1. & c. quoniam. quod dic, ut nont. infra de praesumpt. §. quot equs po¬ cies sub §. ecunda. & versic. sequen. Quarto, per jurament 3 delationem, i ideo dicit versic. jurans. ad hoc. 16. quaest. dilecto f de iureju. manifeste infra de jurejur, cap. uli. quod di¬ ut ibi no: & 3 modus aliquando vocatur purgatio. 3. qua ii negin la de hoc infra de purga, can. & ad hanc purgationen recurrendum est, quando instrumenta deficiunt, ut no supra in quaest quae incipit, Nunquid ergo positio negativa. Quin to per testes. ideo dicit vers. Testis. de hoc no. infratit. i pe totum. Sexto, per instrumenta ideo dicit ver. Scriptum de hoc infra de si. instrum per totum, quinimo & per abbre viaturam tabellionis fit probatio. infra de fid austru.c sin. Se ptimo, per confessionem, nedum propriam, sed etiam pa ternam: ideo dicit ver. confessus, quando quis confiretu aliquem filium suum esse, quod intellige, quando quis in venitur in possessione filiationis, sic C. eo. non nudis, non epi stolis fi. eod quidam. secus, si confiteor sine causa me tibi 1c debere, ut no. supra de confes. §. quid si quis extra jui. & S ult argum. ff. de dona. nuda. non enim facit probationem, se¬ posset proficere ad praesumpt. cum aliis. C. eod. instrument. infra eod. cum causam. C. derei ven jud ideo dicitur. Et qua non prosunt, singula multa juvant. sic econtra, Et si no obsunt, singula multa nocent, ut infra de eo. qui du in n¬ quam pol per adult, cum haberet ad idem ff. de neg gest. Nesenniu ibi, maxime, &c. f. eo. I. ulti. Item, quod si quis filium alie num suum confiteatur, grande praejudicium paratur. fd libe. agno. l. I. §. Ial per se autem non sufficit ad plenam pro bationem. ff. de interrog actio. l. 1 §. i. Innuitur ergo, quo filiatio probari possit, etiam naturalis. infra eod. per tua contra ff. de cond. & demon. Lucius. dic, ut not. supra de fi¬ presby. §. quis dicatur filius presbyteri. & infra qui fil sint leg I. qualiter probetur filiatio. Octavo, fit etiam probatio pe inspectionem oculorum. ideo dicit ver. Aspectus. nam s maritus dicat, quod cognovit uxorem suam, & uxor ne gat, statur dicto viri, cum sit caput mulieris. 43491. siqui acceperit. infra de despon inpu contmebatur. &c. duo pueri. §. p. si tamen matronae fide dignae eam diligenter inspiciant quae tamen expertae sint in opere nuptiali, & obstetrixi psam asserat privilegio virginitatis gaudere, reprobatur assertio viri, qui solus est. infra cod proposuisti. mfr defrigi e males fraternitatis, & c. ult. sed personae matronarum repro bari possunt, & quia oculus & manus obstetricum saep¬ fallitur, iterum possunt eligi aliae matronae, quae ipsam in spiciant. mf eo causam matri. 27 q...nec aliqua. Haec oculta fi des magis amplectitur, quam quae per aures animis audien tium infigitur. Inst de gradibus. § sed cum magis 30 qu. 5. ulti 3. q 9. testes. sed in hoc dist. ut dicam. inf. de testi. §. super quibus versic. auditu, ad hoc infr. tit.i.licet. 2. Per hanc atrox inju ria /aestimatur, & determinatur judicium finium regun dorum. de quo loquitur infra ex literis. Item opus factun de quantitate expensarum testificatur. f. deferus. l. 2. in fi. e inium regundorum surreptione. infra de praescript. quia judi cante C. de admi. tut. lex infra dendo Apostolicae. Item si aliqui episcopus transeat de una ecclesia in aliam, non potest es se notorium. de transla. prael. quamo. Item minor aetas ali quando per inspectionem oculorum probatur, ut f. 4 mino. minor. 25. annis, per aspectum distinguitur tamen, utri dicat se minorem petens restitu. in integ. quo casu debe probare minoritatem, & deceptionem per testes. C. dem integ resti minorum si minorem ff. de jurejur nam postea. S si vmi nor: & cum haec oratio minor annis intelligi possit dupli citer, quia & pupillus & adultus dicitur minor annis. C. minos factus ma. se dixerit. I.ult. vdl. 5. si testis dicat, quan¬ tum minor est, fit interpretatio contra illum qui teste¬ produxit. infra eod in praesentia §. ult. arg. infra de condi. appo per tuas. in si. Sed si quis allegat minoritatem, quantum ac hoc, quod contendat non finitam tutelam; debet tutor probare minoritatem, quod si tutor dicat minorem. & pupillus dicit se puberem esse. hoc probare debet pupil¬ lus, scilicet se puberem esse ff. de restit. in integ minorum.l.xni nor 25. an. & I.de aetate. Dominium autem probatur hoc i pso, quod probo me vel patrem meum semel dominum fuisse. C. o, sive possidetis, & f sinimn regun an si. in anth. de rest § si vero dicatur. Item scilicet quod probatur dominium, si pro¬ bo me emisisse, & in vacuam possessionem inductum, & pre tium numerasse, vel habitam fore fidem de pretio, & illum qui vendidit dominum fuisse. C. eod. cumres. & ff. de pig. E quae nondum. S quod dicitur. Sed quare non praesumitur quis minor, ex quo constat, quod semel fuit minor, sicut de do minio diximus: manet enim semper haeres qui semel ex titit ff.de inm ait praetor, aliat, & si sine §. pen. Respondeo, quia solo tractu temporis efficitur quis major, sed solo trans¬ cursu temporis non admittitur dominium, nec praesumi tur me possidere, eo quod aliquando possederim. & est ra¬ tio, ut no. sup de causa pos. & proprie. ver. & qualiter amitiatus sub rub de causa proprie. §. quid sit proprietas, ver. res etiam pro derelicto. & probatur f.de acque possi quis pi. §. differentia. No no probatur etiam per libros antiquos, m & antiquas scri¬ pturas, etiam in lapidibus marmoreis n positas. ideo dici¬ tur. versi. Sculptum & ad hoc infra eod cum causam. 24. q. 2 sane. 2. ff. de albo scriben.I.i. hoc in antiquis factis verum est de quibus testes non possunt haberi, nisi quo ad famam 16. 4. plures ff. de leg 3. si chorus arg. C. de relig. sum fu. monumen torum. sed illud intellige, quando veritas probari potess per veriores probationes, & eodem modo responde. ff. d. reli & sump. sune. vel quod imo dic, quod ibi inscriptio nor valet, voluntate testatoris deficientis, vel quia manu pro pria fuit scriptum. Quid ergo si inveniatur chartularium cu riae, in quo continetur, quod talis possessor debet talem cen sum, & sic de singulis. nunquid ei credetur, si antiquum sit & in praecedentibus & seque verum inveniatur, & de eaden manu scriptum sit? certe videtur, quod faciat fidem. arg. i1 jurib. & fi de eden si quis argentariis. & per totum. & infr. de prae scrip. ad audientiam. mf. eoc.ult. & c.. ff. de leg I. si servus plurium J si numerus numorum & in auih. de his qui ingre ad appellam. si vero, col 5. 30. qu. I. c. I. ff. de fun. mstru. I. cum delanionis, §. asinan omolendinariam, alias calumniosa scriptura debet repelli, de si. tnstr. I. 2. sic petetur census non ob. lapsu temporis, qui nec praescribi potest. infr derelig. do constitutus, in fi. C. de prae script 30. annor male agitur, & accedit. supr. de in integr. rest. cun ex uteris. §. pen ff. de prob. census. C. arbitrium tu.I.i. & qui po tior. in pig ha. scripturas, f. eod si arbiter. & de aqua plu arcen.i sumna §. idem Labeo. sed contra. C. de agr. & cen. litib. & c. peant. & decolo. rei publi. vel domi. I. sin. Decimo, fit etian probatio per literas episcopi o figillatas, ideo etiam dici ver. Sculptum. & ad hoc infra coa, post cessionem. II. qu. 3. cura & c. debent. infra tita, cum a nobis, 18. distinct. de consiliis, cum s¬ cundum Apostolum, infra de fidejus pervenit & de fide instr. ca. 20. 4.1.vidua. 63. dist. in nomine Domini, in fin. 98. dist. cap. 1. & 2.( de episco. & cleric. si qua sup. de cler. pereg, cap. 1. sed & sigillun abbatis fidem facit, 19 q3 statuimus. & sigillum capituli, ve conventus facit fidem. infra eod 3. & de app. significavit, e cujuslibet collegii. infra de extes. prael. dilecta. sed & credi tur sigillo episcopi alieni 19. 9. 2. cap. 1. & 2. Sed & consue tudo in quolibet talium consideranda est, quia & sigill¬ principis terrae statur de consue tantum, inf. ae si. instr. eun dilectas. C. ad I. Iul de adul. quamvis indubitati. Contra: nau viva vox praevalet mortuae, sed voci episcopi non creditur 6. 4. 2.si tantum .c. placuit, inf. eo. quoniam, inf. tit. proxi cum a n bis. multo minus ergo sigillo, quia nec omnia culogia bo na fide fiunt. ut patet inf. eo tertio. ut ffdecusto, & exhi re divu supr. de procu.ci. Quidam indist dicunt standum literis ep scopi: ut Hugo. alirdicunt, hoc non esse verum, nisi sint in publicam formam redactae, vel nisi habeant subscriptic nem testium. de fi.instr. c. 2. in auth. ut nulli jud. §. sed si quis vi ro. colla. 10. C. de dona. in dona. infra de fide instrum. inter dilecto 164 3. § potest. & in auth. de instr.cau. § sed neque, & §. si quis e de hoc no. infra de fide instrum. §. quibus instrumentis. sub§. iten redditur. ver. Item secundum Goff. scripsit, quis literis ep scopi creditur praeterquam circa acta. inf. eo. quontum cor tra falsam. Sed opponitur, cum viva vox mortuae praefer¬ tur: in auth. de instr. cau. §. si vero aliquid tale quare non cred tur episcopo dicenti aliquem excommunicatum. 6. 4. 2. tantum &c. placuit. & creditur ei scribenti, 9. q. 3. curae supra a treu. & pac. i respondeo, scribenti jure ordinario creditu judici, de eo quod fit coram eo, tanquam coram judice. 8 sic loquitur c. curae. ei autem dicenti id quod novit ut ho mo, & contentiose dicenti, tanquam parti non creditur & sic loquitur, si tantum, & inf. tit. 1. cum tu fili. secundun Goff. sed certe hoc videtur contradicere ei quod no supr eo. ver. Goffr. scripsis. ideo dic, ut no. infra eo. ver. & est ratio. & seq. Dico standum literis episcopi prima facie, quamvi dicto suo solo non creditur, nisi ignotum sit, quia tuncn creditur, ut infr. desi just. quod super his. requiruntur igitu ver. ignota in casu supra de cle peregr. c.i. sed si notum est, stan dum est ei, ut dixi prima facie. nam eadem ratione seque retur, quod non esset standum instrumento tabellionis quia nec ipsi soli creditur, ut imauth. de haere. & Fal. § sanci mus, ver. si vero absunt. sed tamen instrumento suo prim¬ facie creditur, ergo & instrumento sigillato sigillo episco pi, sicut & in instrumento tabellionis requiritur ergo, quo¬ habeat testes scriptos, quia & instrumento tabellionis ho¬ requiritur. & haec duo aequiparantur, scil. instrumentum personae publ. & literae sigillo authentico sigillatae, ut pate mauth. In de sent. excominu. extra cum medicinalis, §. exempli & inf. defid. instr. c 2. & junge quod not. inf. defidem instr §. quil unstrumentis. & sic creditur literis episcopi, quamvis sol voci suae non crederetur, etiam si testes inscriptos non ha beat, secundum quosdam, ut no. supra. Et est ratio, quia s ipse fert testimonium, solus est: sed si literae suae producum tur, & testimonium suum adducitur, & scriptoris & sigi lantis, vel saltem scriptoris, si ipsemet tenebat sigillum. 8 ideo prima facie statur sigillo, nisi contra probetur. ut infi eodem tertio. Item quia verisimile est, quod adeo caveat fa sitatem episcopus, sigillum suum custodiat etiam non ju ratus, sicut tabellio quantumcunque juratus, arg. 22 q. 5. 1u ramenti, supra de procur. in nostra, §. nos vero. supra de elect. cur inur R. §. sin. infra de voto. ex mulcta. ante fi. respon. 18 quaest. 1 qualis,. i.q.1. vilisssimus. C. de episcop. & cler si quicquam. dica igitur, quicquid infra, vel supra scribatur, quod literae si gillo episcopi sigillatae semper fidem faciunt, sicut & ob tunet de ecclesiae consuetudine generali. argum. infr. defidi instrum tum dilect. nisi contra ipsas ex eo, quod consuevi falsa sigillare, vel sigillum suum personae vili committere vel aliqua alia causa verisimiliter praesumatur, arg infrad his, quae si a prael. quanto §. absentium, & ff. de eden si quis. §.1 Sed nunquid idem episcopus potest scribere & sigillare Sic. sed si de hoc constaret, non crederetur ei, cum solu¬ sit: ubi autem non opponitur, non praesumitur, quia nos consuevit hoc facere, sed scriptor suus. sic spectatur con suetudo patrisfam. ff. de pigno. act. vel universorum. de usuris qui semisses, infra de praesumpt. scribam, & cap. mandata. ho not. decret possessionem. quando dicit, quibus standum est, donec contra probetur. Quid ergo si opponatur? Di co dandam dilationem ad faciendam probationem prae stito juramento, quod malitiose non opponatur haec prae sumptio fit contra petentem, secundum ea quae not supr¬ de dolo. & subrubrica, de contum. §. qua poena. versicul. quin immo. sed quid si idem qui pro se producit. scripsit: sivi detur obstare, licet non obesset, si dictasset, & alius scri psisset. quod dic, ut not. infra de crim falsi. §. qualiter commi tatur. sub §. quasi autem falsum versic. item & quasi falsum & versic. illud not. dignum. Vincent. dixit, quod non cre ditur literis episcopi, nisi quandiu durat judicium extr¬ enim non creditur eis in praejudicium alterius: sed con tra. mfra eod quoniam. sin autem sigillum inducatur contr¬ illum cujus est statur ei, quamvis sit privata persona. ff procur, si procur. C. de rebus alie. non alie. l. 2. & si quis alieno si gillo utatur, hoc exprimere debet. aro. infra de sent. & reju dica cum inter nos, §. 1. Item in contractibus creditur, si con suetudo approbet infra de fide instrum, cum dilectus. Iten in excommunicationis sententia statur sigillo. infra cod possessionem, 9 quaest. 3. curae supra de treu. & pacc.i. & in auth. a num. de sentent excommunica. cum medicinalis. Sed quid s episcopus pro se inducat? vide quod not. supra de rescrip. & quae possunt objici. versic. 96. & §. sed ut brevioribus. & infra de testibus. §. quis possit. sub §. hi vero omnes, responso i. & versic sequent & sub §. sed & personae ad personam. versicul. item ju re civil. & sequent. Sunt autem quaedam judicia cominu nia, in quibus uterque litigantium reus & etiam acto intelligitur. ut in finium regun. famil. erciscundae, commu ni divi. uti possi. utrobi hic uterque probat intentionen suam: & qui meliores probationes affert, obtinere deber infra eodem licet. in fin. Quod si probationes aequales suni fertur sententia pro reo, id est, illo qui ad judicium voca tus fuit, ubi actor foveat causam rationabilem, puta do tem, matrimonium, testamentum, libertatem, religionem ut infra eod. ex literis. & de sentent. & re judic. ca. sin. quod dic ut not. in Summa, de sentent. & re judic. ad hoc. C. codem. I. se cunda