Titulus 23

De Delictis Puerorum. Rubri¬ ca XXIII.

SUMMARIA Minor si delinquat, an & quando puniatur. 2 3 Delictum proprie quid dicatur 4 Pupillas proximus pubertati, & an puniatur temporalite¬ 5 Mater pupillo tutorem petere confestim, & in quibus casibus di bet excusatur

QUia nedum delicta a majoribus amis commissa, punienda fun imo etiamsi a minoribus annis committantur τ licet non ita severe, ut patet ex seque videamu de delictis puerorum, ex quo vidimus de delictis majorum dicentes, quando & qualiter puniantur, & certe distis guendum est, utrum minor delinquat ex culpa seu negli gentia, non ex proposito animi, an ex certa scientia. Sii nor delinquat ex culpa, seu negligentia, non ex proposi to, mero jure obligatur. Sed tamen restitutionem peter¬ potest, sive civiliter conveniatur, sive criminaliter accu setur. C. si adrer. deli. l.I. Si vero ex certa scientia deliquit siquidem civiliter conveniatur, non restituitur, nisi pote rit confiteri, ne teneretur dupli, & maluit negare, hic enim in hoc solum restituitur, ut pro confesso habeatur. Item s potuit transire, maxime in negotio, sive actione paenal restituitur, ut habeatur pro transacto, scilicet tanta quan titate, quanta fransigere potuit, quod si certa summa nor apparet, accipietur & aestimabitur arbitrio boni viri, qui verisimile est eum transigere potuisse, ut ff. deminor, sic¬ causa §. nanc videndum. & § si in commissum. nec efficitur in famis, cum authoritate judicis fiat transactio, ut ff de his qu not. infam. furti. & quae jussu. Sed si conveniatur ex delicti suo commisso ex proposito, non parcitur ei, tamen secun dum quosdam, in falsa moneta fallit haec regula, quia ibi par citur impuberi. C. de fal. mo. I. I.ad si. Sed certe ibi non dicitur quod deliquerit, quinimo excusatur, & praesumitur igno rare, ergo in proprio delicto non parcitur, ut C. de poen im punitas. 15. g. 1. illa, 2i qu. 5. si quis cujus libet. ubi qui clericur damuatam per episcopum defensare vult; non excusatu propteraetatem, vel sexum; sed nec in aliis parcitur, ni quatenus miseratio aetatis produxerit judicem ad medio crem, sive mitiorem poenam, ut infra eod, cap. i. & de consec dist. 4, cap. eos. ff. de min. auxilium §. in delictis. sic & parcitu senectuti. f. de term. amo. l. 2. ad idem supra de aposta ex litera rum. In adulterio autem, vel alio crimine, quod pro adu terio lex Jul. punit. puta si pretium accepit pro compert stupro, vel domum praebuit ad stuprum, vel adulteriun committendum, districte punitur, in nullo enim eiden parcitur, adversus praecepta legum venienti, cum com mittat in legem, ut f. de minor. auxilium. §. in delictis, & I., ex causa. Sin autem petat sibi subveniri in delictis non se, sed ab alio commissis, puta ut liceat ei accusare delir quentem, qui liberatus est a poena criminis: praescripti¬ ne temporis nullo modo restituitur ratione aetatis, lice major restitueretur ratione absentiae, ut ff. de minor. aux lium. & ex quibus causis manu. si qua.? Et dicitur proprie di lictum, quod committitur in omittendo, dictum quasi di relictum, plerunque tamen ponitur & pro his quae omi tuntur, & pro his quae fiunt, seu committuntur. Item lice major sui corporis ludibrium faciens ipso jure infame tur, ut C. ex quibus causis infa irrog. l. pen. ipse servatur illae sus, ut ibi, forte quia se tantum laedit, non alium. Item i vatur minor secundum Plac. ipso jure, ubi habet ratun delictum ab alio commissum, quasi non vere crimen ac mittat, qui ratum habet, sed secundum Azo. hoc non pro batur I. imo ratihabitio cum fiat animi scientia, retrotr. hitur, ut ff. de vi & vi arma l. I. §. quoties, & de regul. jur. hoc re spons. I. Patet ex superioribus quod locutus est Azo de m. nore majore 13. an. minor enim 14. ann. non tenetur l. Ju de adul ff.de aduli. si minor. Solet tamen in quibusdam ma litia anticipare tempora pubertatis, supra de despons. impul a nobis, & c puberes. & aliquando tentant, quod forian co plere non possunt, supra de despons. juvenis, &c. fin. in qu casu ipsos peccare intelligas, si alias mulieres tentaverum quam uxores, jus tamen praesumitur, quod in pueris loc non habet peccata, quae membris genitalibus committi tur. infra eod. capit. 1. unde dicitur, quod omne delictun cadit in puberem, praeterquam delictum carnis, quod ii telligas, quo ad spiritualem, & poenitentiam a sacerdot petendam, ex quo tamen septem annos excessit, quia tali potest mentiri, & verum dicere, ut dicit Aug in epist. a Renatum episcopum, sic enim habetur in gloss. super ca consecrat. distin. parvuli septennis aetatis pueri & mentiri, e verum loqui, & confiteri, & negare jam possunt, & ide¬ cum baptizantur; & symbolum reddunt, & ipsi pro se a¬ interrogata respondent; nam & mendaciis, & perjurii plena est puerilis aetas, infra cod c. 1. & quamvis jurare no debeant, 22. qu 5 pueri. &c. parvuli. &c. honestum. si tamen ji raverit, valet pupilli juramentum: potest ergo puer deje rare. ff de lib. cau.I.ult. & furtum committere, ut fe de fur. in pubere. etenim malorum mores infirmitas animi excusa ut C. si adver. deli. l.i. hoc denotat mens verbi positi infra coc pueris grandiusculis. non dixit, infantibus, nec dixit, pueri grandibus, sed grandiusculis, qui. d. de majoribus 8. ann. Ic quor. infantibus ergo in nullo imputaretur, ut C de ju. di lib. si infanti. quia ejus aetas quid videat ignorat. C. de fal. mi l.I. de consec. distin. 4. eos ff.de aedil. edict. cum autem § excipiius unde nec puniri potest, quia sciens fallere non videtur. de jurejur. qui jurasse. & de iu. & fact. ign. I.ulti. & de arbit. dier proferre. §. coram. & de acque haered. pupillus. & ex quibus caus. posses. ea. si pupillas. Invenitur tamen in dialogo, quod qui dam puer 5. ann. jurans, detestans, seu blasphemans a di¬ bolo raptus fuit, sed in nullo malitia supplebat aetatem nam si non esset doli capax, etiam septenni non imputare tur peccatum. ff. de regul. jur. pupillus. ff. ad l. Aquil. sed & quemcunque. §. I. ff. de dol. haeredib. §. 1. illud autem regulari ter dicitur in jure, quod minor 7. ann. non sentit, ut supr not. & ideo non punitur. Sic & alienatus a mente non te netur. 15. qu.i. aliquos, & cap. illa. 179.i. Consaldus. quod qui dam dicunt verum, nisi culpa sua incidat quis in furorem 15 qu.1. si quis insaniens. alii non admittunt hanc dist. majo igitur 7. ann. delinquere potest, quo ad Deum, & spiritu: liter punitur, ut dixi.

Sed nunquid major 7. ann. mino 14 temporaliter puniendus est? De spirituali poena no est dubium, ut dixi, quamvis mitius agatur cum eo, ut no supra eod vers. sed si conpeniatur. & sic intelligo. infra codem cap.i. temporalis autem poena videtur, quod non sit impo nenda. infra eod, capit. 2. Sed contra. in concor signa. supr. versic. sed si conveniatur. & C. si adver. deli. l.i. & f. de damn. in fect damni. § si pupillus. & ad Syll. senat. consul. I2. §. impubei Ideo dicunt quidam; quod si pupillus proximus sit pu bertati, punitur etiam temporaliter. Sin autem proximu sit infantiae, non tenetur, sic distinguitur fF ad l. Aquil sed e si. §. iniuriam. & ff. ne vis fiat ei, qui in poss. mit. Li. § haec editio & de doli excep. apud Celsum. §. illa. & §. sequent. & de fur. m¬ puberem, & de regul jur. pupillus. & secundum hoc intelli guntur concordantiae signatae. supra vers. proxi. de infante vel proximo infantiae. nec obst. infra eod. c. 2. quia ibi Abba volebat punire patrem pro filio, unde illicite faciebat, u C. ne pater pro filio. I. unica. & ff. de minor. si pater. quia peccat. suos debent tenere authores, ut supra de his quae fiunt a ma par c. quaesivit. Sed cum dicat, quod si intra 14. ann. delicti commisit, nihil exigat a patre Abbas, patet acontrario, s post 14. an. commisit, potest Abbas a patre exigere poenam, nis dicas, quod contineat gratiam in principio, vel nisi subau dias maxime; multoties enim vacat. argum. a contrari¬ sensu, ut supra de testam. ad hoc. & C. de episc & cler. conventieu lam. Vel dic, quod si minor 14. ann. delinquat, tenetur re spondere, quatenus interest illius, contra quem deliquit vel licet ultra teneatur. mero jure potest petere restituti onem. arg. ex his quae not. supra eod. vers. si vero ex certa. se¬ tamen loris & virgis castigare potest, ut supra ad Syll. senai consul. l. 2. §. inpubes & per parentes leniter, per judices ve ro severe, secundum quod atrocitas facti requirit, ut C. d emenda. propin. I.unica. & si quatenus poena temporalis pe cuniaria ultro interesse delictum passi requirit, subveni tur minori, sed in corporali non subvenitur; nisi quate nus, &c. ut supra, sed si conveniatur. & de hoc not. infra d poeni. §. cui. sub 5, cui puer

ILlud not. dignum, quod in quodam omisso juvatur mi nor mulier ipso jure, scil. quando non petiit tutorem fi lio suo. C. si adver. delict l. 2. & licet de hoc not. supra de pig §. qualiter contrahatur. sub §. conventionalium. rers. quinimo & sequent. hoc tamen plenius, terminatur igitur, quis hae¬ materia practicatoria est, scire debes, quod non solun matri imponitur necessitas petendi tutorem, quinim omnibus, qui ex testamento, vel ab intestato ad successio nem ejusdem pupilli proximi vocantur, quamvis olim re pelleretur ab intestato tantum. ff. eod. l.i&. sin ut C. de lig haer. sciant. legatum vero, sive fideicommissum sibi sub ha¬ conditione si pupillus intestatus vel sine liberis mortuu fuerit, relictum non amittit, ff. eod. ! fin. § penul. Si vero is qui ad successionem vocatur, proximo tutorem non pe tierit, a successione pupilli repellitur, & sequens post ipsi admittitur. Ideoque si mater non petiit, admittuntur hi qui venirent, si mater non fuisset, aut si nemo sit, bona va cabunt, f. ad Tertul sen, cons. sive ingenua §. sin. Sed quamdi aliquis de parentela superest, fiscus excluditur. C. under & uxor. I. unica. Debetergo mater tutorem petere filio suo confestim, id est, ubi primum praetoris copiam habui huic rei sedentis: nisi forte infirmitate, vel alia magna es causa impediatur tutorem petere, ita tamen, ut nullo mo do annale tempus excedat, ut ff ad Tertul sen cons. l2§ con festim. qui d. circa annum aliqua potest admitti excusatio: & poenam patitur mulier, si excusationem afferat, sed elapse anno non poterit excusari ea ratione, quod tutorem pe tere fuerit impedita, & est simile quod not supra derescr¬ ptis. §. quod cui praejudicet. vers. sed quoinodo intelligemus. Quic ergo, si per totum annum impedita fuerat? & quidem mit tat procuratorem ad petendum, antequam annus elapsu sit. C. qui petant. tut vel curat, cum a matribus. Quid si non po test invenire procuratorem? faciat contestationem ant lapsum anni. argu C. de annal. except, Aperfectius & suprad offic. ord. pastoralis. §. sin. Quid si semvacopiam praetoris ha buit, & sic in mora fuit, & postea compulsa, sive admonii¬ a libertis, vel parentibus intra annum tutorem petiit, 8 quidem in poenam incidit. Secus, si non habuisset copian judicis nec in mora fuisset, quia tunc non excluderetur f ad Tertul. sive. §. simater. vets. quid ergo, si petiit. Quid si ide¬ non petiit, quia pater, qui ipsam tutricem reliquerat, ho¬ prohibuit? & quidem incidit, nisi petat, vel administret ut tod §. vers. quid si pater. Quid si filiae, vel nepoti, vel nepti non petiit, vel si non petiit curatorem, subaudi ad litem etiam impuberidari, nam matris solicitudo in petendi curatoribus nedum tutoribus versatur, ubi impuberi cu rator peti debet, ff eod. I. 1. Item quid si cum praegnans es set, vel cum pupilius apud hostes esset, non petiit boni curatorem dari. Item quid si furioso non petiit dari tuto rem, vel curatorem? & quidem in omnibus his casibus in poenam incidit, vel ex verbis, vel ex mente, quia eadem ri tio est in omnibus, ut in eo. §. pers filiis autem, & seq. usque a vers. non solum. Quid si indignum, id est, minus habilem a tutelam scienter petiit. Si tribus tutelis oneratum vel alia privilegiatum, & talis suscepit, excusata est, si locupletem & praetor dedit, quamvis moribus indignum, excusatur si pauper est, non excusatur, quamvis judex errans ipsun dedit, vel petitionem secutus matris, in hoc enim casu di¬ lictum judicis est. Sedematris punitur consilium, sed ne exeusatur, si privilegiatus se excusavit, vel ubi praetor ir dignum dedit. Sed & punitur, si tutorem per patremm nus legitime datum decretum non petiit confirmari. ff.ec qui petant tutores, vel curatores. I fia. respon s1. & si tutore dat¬ excusato, vel rejecto, vel mortuo, confestim alium non pi tiit, & si datum non compulit immiscere se tutelae, quam vis illud non imputetur, si suspectum non accusavit, ut c mnia haec probantur ead. l. & eod. §. ab illo. vers. non solum. uss ad §. confestim & ff. eod l. 2. nisi forte pluribus datis, & un¬ remoto, vel mortuo alius superstes sufficiat. Sed si tutor accusato decernatur alius adjungi, incidit mater in poen¬ si non petiit, licet non teneatur facere suspectum, ut supr not f eo .l. si §.1. & sin. Sed nec excusatur mater jure, igno rantiae velamento, vel quod dicat filios naturales, & non leg timos, nam & talib. debet tutorem petere, alias de succes, one indignam reddet, ut C. qui petant. tutor. vel curator. I. fin Haec quaedixi, vera sunt, si filius impubes moriatur, se excusatur mater, si filius pubes moritur, quamvis ei in puberi tutorem non petierit intra annum, ut C. ad Tertu¬ senat, consult matres. & l. omnem C. de leg. haered. sciant. S. cundo, excusatur, si mortalitate filii praeveniatur, ut ff. a Tiertul l. 2§. confestim. Tertio excusatur, si infirmitate, ve alia causa legitima, vel quia non habuit copiam judicis impedita fuit, quod dic ut notatur supra eodem, versiculed bet ergo, & sej. Quarto excusatur, si procurator quem a petendum tutorem miserat, mortuus est. C. qui petanttur vel curat. cum a matribas. quod intelligas, nisi ex quo aud vit mortem procuratoris, in mora fuerit petendi, vel al um procuratorem mittendi, ut patet in his, quae notantu supra eodem, versicul. Sed & panitur, & versicul. quid si seme Quinto excusatur ratione minoris aetatis, nota supra eoc sub J. respons. i. Sexto excusatur, si filius penitus egenis no petiit. Septimo, si cum non esset inmora, in petitione t toris a libertis vel parentibus praeventa fuit, sicut proban tur hi duo casus. ff. ad Tertul l. 2. §. si mater. versic. quod pen tus egenis, & seq. Octavo, excusatur, si propter utilitaten pupilli hoc omisit, vel quia legatum majus naereditate su hac conditione, si tutorem non haberet, pupillo relictunm erat, vel quia haereditas erat gravissimis debitis onerat. unde expediebat, quod non inveniretur tutor, qui posse conveniri, ut eadem l. §. tractari. & §. ego. etiam si mater. in hoc ergo ultimo casu petant creditores dari pupillo tut rem, si sibi crediderint expedire. C. qui petant tutor l 4. ac monitis his, ad quos pertinet. ff. cod. Iin Graeca. si quidem liquis vel foenerator. Nonô, si mater communis filii inst tuta sit haeres, ita ut filio pubere facto haereditatem rest tuat, si tamen fatisdatio fuerit remissa. ut eadem l. §. penult Decimo excusatur ubi indignum petiit ignoranter, sati est enim eam petiisse talem qui ex inquisitione per prae torem habita, idoneus apparuit. ff. eodem, I. sin § sin & se cundum hoc intellige quod not. supra eod pers quid si indi gnum Secus, si scienter, ut ibi not. & probatur ff. eod. I.Gra ca. quae incipit, si minores