Titulus 36

De Injuriis, & damno dato Ru¬ brica XXXV

SUMMARIA I. Injuria quot modis dicatur. Et quot modis fiat 3. Et quis possi eam facere: 4. Injuria omnis quae infertur in corpus, aut ad dignitatem, au ad infamiam pertinei 5. Actio injuriarum cui detur. Et contra quos. 6. Et inquantum 7. Et qualis sud

TRactatum est suprade criminibu & excessib. Sed qui injuriae ex his proveniunt; & damna fr¬ quentius inferuntur: ideo apponit hic ru bricam de injuriis, & damno dato. Vel si¬ Quia accusatore deficiente in probatione & purgation canonica praestita, absolvitur reus, vt apparet in his qui not. sup de purga. cano. & sic accusator sive denunciator. ac injuriarum, & de damno dato tenetur ff. de injuriis. Item. pud Labeonem§ si quis libello, & infra eodem olim, praemiss. tractatu de purgatione videamus de inju. &c. explicat tes. Quot modis dicatur injuria. Quis possit injuriam f¬ cere. Quot modis fiat injuria. Cui detur actio. Contr quos detur. Et inquantum detur. Et qualis sit haec actic Subsequenter apponemus rubricas de damno dato, & d pauperit

Quot, modis dicatur injuria Et quidem generaliter dicitur quicquid jure fit. Specialiter autem dicitur injuria, & in quitas & injustitia judicantis quasi sit jus iniquum, siv injustum, ex eo sic dicta, quod jure & justitia caret. Dic tur etiam injuria culpa, ut in leg Aquil. Sed & injuria dici tur contumelia alicui facta, vel dicta, & sic accipitur in sto tractatu: probatur hoc in Instit. eodem tit. in princ. & ff. e¬ dem leg.1. & leg. item apud Labeonem, §, convicium, & §. abdu

Quis, possit injuriam facere Hi qui & pati possunt, & econverso. Fallit autem in furiosis & infantibu qui doli capaces non sunt: qui licet patiantur injuriar suam, tamen facere non possunt, potest enim quis par injuriam, & si nesciat. Sed nullus facit, nisi qui scit se in juriam facere, unde si cum quis certat, vel per jocum per cutiat, non tenetur injuriarum. ff. eodem illud. 15. quaestio. illud

Quot modis fiat injuria Tibre, verbis, & literis. Re fit injuria, quoties manus infertur. Verbis irrogatur injuria, quando convitium fit, & dicitur convitium a con gitatione, vel a conventu: hoc est a collectione vocum cum enim in unum plures conferuntur, specialiter con vltium dicitur, quasi convotium, quod fit nedum praesen ti, sed etiam absenti, nam si quis ad domum. vel tabernam tuam venerit, convitium facit, etiam te absente, si vocife ratus sit, vel alios ad vociferandum induxit contra cer personam, nam incertae nulla est executio. f eodem lig. 1 paragrapho injutiam, & leg. item apud Labeonem,§ covitium & § fecisse, & §. cui. Literis vero fit injuria, cum quis librum vel carmen, vel historiam, ad infamiam alicujus pertinem tem scripsit, vel composuit, vel edidit, vel dolo malo fecit quo quid eorum fieret, puta dimisit scripturam cadere in platea. f.di verborum significatione laie, nec distinguitur, u trum nomine suo vel alterius hoc edidit, expresso nomi ne proprio illius. quem infamare intendit, vel non expres so, eodem modo tenetur, qui hujusmodi scripturam cu ravit vendere, vel emere, eodem modo tenetur, & sine scri ptura, si in notam vel signum aliquod horum proderit puta veste lugubri, vel squalida utitur injuriam alicujus vel barbam dimittit, vel capillos submittat. ff. eodem, iter apud Labeonem, paragrapho ait praetor, ne quid infamand causa, & sequent. quint. quaestio. prima quidam maligni spiri tus. Et notat. quod de famoso libello agi potest crimi naliter, secundum leges ad poenam capitis, tam contra il lum qui fecit, quam contra illum qui invenit, nisi ipsun corruperit, vel combusserit, vel inventum nulli revelave rit. C. de famo. lib. leg unica,s. quaestio. prima, si quis famosum li bellum, & potest in hoc casu quilibet de populo accusare & accusatori constituitur pretium substantiae accusata personae, vel si erat servus, producitur in libertatem, quic enim, si publica utilitas ex hoc emergat, ff. eodem leg prim paragrapho sinal. & leg. senatu sconsultum, & C. de famo lib. le¬ unica, potest & civiliter agi, ut dictum est actione in juriarum, quae non publici judicii, sed privati contine querelam. C. eodem leg. injuriarum ff. de constitutio. paragra pho unico, vnde & omni injuria, etiamsi descendat ex leae Cornel. civiliter agi potest, ut ibi, & de omni alia, quam tumcunque atroci. ff. eodem praetor. edixit paragrapho posse ho die. Sed secundum ca. qui famosum libellum conficiunt flagellantur, & excommunicantur. 5. quaestio. prima qui in alterius, & capitu. hi qui. Sed & si certum sit quis confece rit, potest accusari & deponi, cum sit grave crimen & ac cusatione ac damnatione dignissimum. 25. distinct. §. nun¬ autem

SEd & injuriam facere intelligitur, qui in injuriam de bitoris fidejussores idoneos reprobat, vel interpellat. vel domum absentis signat, vel liberum profugitivo capit vel stuprum etiam in servam committit, vel quem habe ludibrio, vel in inferiorem vicinum aliquid projicit, vel in superiorem fumum immittit ff. eodem si creditor. & leg si in juriae, & leg. si liber & leg. stuprum, & leg siquis, & I penultim & ff. qui satisd. cog si vero § si. in his vero septem casibus agen dum est actione injuriarum, non quasi pro libello, vel fa cto famoso, debet ostendi, quod haec facta sint animo in juriandi

ITem sciendum est, e quod omnis injuria, quae infertur in corpus, aut ad dignitatem, aut ad infamiam pertinet In corpus fit, cum quis pulsatur, verberatur, ut cum qui¬ vi domum alterius ingreditur, in his autem tribus casibus agitur injuriarum ex I. Cor. & est pulsare, sine dolore ca dere: verberare, cum dolore. Sed & dicitur verberare ab usive, qui pugnis cecidit, feodem. Item apud Labeonem, § rer berasse, domus vero accipienda est, non solum si propri¬ sit, sed & si conducta fuit, vel gratis concessa, sed tamen ac meritoria, vel stabula non pertinet, vt omnia haec pro bantur ff.eodem leg.i. omnemque, & leg lex Corn. de injuriis, re sponsio. 1. 2. & 3. Forte & in his casibus agetur injuriarum de jure praetorio cum filiosamilias, pulsato detur patr praetoria actio injuriarum, filio vero detur ex l. Cor. f. e dem lex Cor § illud. Ad dignitatem vero minuendam fit in juria, cum comes matronae abducitur, & dicitur comes qui comitatur & sequitur: sive liber sit, sive servus, mulie vel masculus. vel etiam paedagogus, non tamen tenetu qui coepit abducere. Sed qui abduxit, vt comes non esse cum ea, sed nihil interest. utrum vi hoc fecerit: vel persu¬ dendo, ut eam relinqueret, ff eodem leg. 1. § omnemque; & le item apud Labeonem. §, comitem, & Sabduxisse. Ad infam am autem alicujus fit injuria cum alicujus pudicitia atti tatur, nisi foemina ancillari, vel meretricia veste indut sit hoc fit per appellationem, vel assectationem. Appellar dicitur blanda oratione pudicitiam alicujus attentare: ci scilicet agitur, ut ex pudica impudica fiat, sed qui verbi turpibus utitur, non teneat pudicitiam: sed & injuriarun tenetur. Assectari vero est, cum quis tacitus frequente sequitur contra bonos mores: assidua enim frequenti¬ quasi nonnullam infamiam praebet. ff. eodem leg. 1. §. onm nem quidem, & l.item apud Stenetur, & §si quis, & Sitem ae versus, & Squi turpibus & praece, & l. sed & est quaestionis, §ff. lieg, sel.

Cui, detur haec actio. Passo injuriam sive perse quod non eget exemplo, sive per lium, nam & sacerdoti datur haec actio, maxime si ei indut¬ sacerdotalibs. injuria sit illata: quae & atrox dicitur in ho casu C. eodem atrocem, quamvis capitalem poenam remitt¬ re debeat. C. de episc. & cler si quis in hoc genus. Patitur auten injuriam quis per alium, sicut pater per filium, quem ha bet in potestate. Instit. eo. § patitur usque adeo, ut si filium me um etiam consentientem vendideris, vel ludibrio habu¬ ris, vel in popinam, vel ad aleam duxeris, injuriarum mih teneris meo nomine, non tamen nomine filii, qui conser sit, quia nulla est injuria, quae in volentem sit, haec ita, si scie bas ipsum esse filiumfamilias, licet ignorares cujus, nam credebas ipsum esse patremfamilias, nulla mihi patridi bitur actio ff. eodem l.i. §usque adeo, & leg. eum, §cum aliqui & Isi quis servum, satis est enim quod cuicunque patri vo luisti facere injuriam, aliud est, cum quis facit mihi inju riam, quem putat esse Petrum: cum tamen ego sim Gul elmus, praevalet enim quod principale, ut scilicet exist memus eum mihi injuriam facere: nam certus sum ego licet putet, me alium esse quam sim ff. eodem§ si injuria U bi vero filiofamilias non consentienti, sed invito fit inju ria, datur ei actio injuriarum, & suo nomine ff. de ac. & ob lig filiusfamilias, exercitium autem actionis patri compi tit, adeo ut non tantum ipse pater, verum etiam procur¬ tor patris generalis, vel specialis praeferatur filio in exe cendo actionem: nisi forte pater vel procurator moretu agere, vel absens sit, vel praesens, sed non idoneus, & actit nem remittit: tunc enim licet filio agere, etiam invito patre nam si pater esset honesta persona, posset actionem remi¬ tere, etiam filio invito. Sed & ubi pater absens est, caus cognita datur filio actio, vel etiam denegatur, de injuri vero illata nepoti, agit filius, avo absente, ad cujus offici pertinet etiam vivente avo, filium in omnibus tueri, quo¬ si filius egerit, denegatur patri actio nomine filii, & ecor tra, ut haec plene probantur. F eod si unus jussu. §ait praetor usque ad fin. I. Hodie vero non videtur quod pater quantim cunque honestus sit possit remittere actionem filio compe tentem ipso invito, arg. C. de bo. ma.l.i. & de bo. quae li. I. sinal secundum Azo

NOn solum patimur injuriam per liberos, quos in po N testate habemus, sed etiam & per servos nostros in duobus casibus. Primus casus est, si fiat eis etiam levis in juria, sed ad suggillationem nostram. Secundus, quand etsi non ad suggillationem nostram, atrox tamen injuri. infertur eis, maxime si verberentur, vel quaestioni subij ciantur, sin vero alia injuria inferatur, non datur actio, ni si causa cognita. nam si leviter maledicatur servo, vel per c ifiatur. non datur actio, ac si infamatus sit, vel facto ali quo, vel carmine scripto, consideranda est qualitas servi,s sit bonae frugis, ordinarius, vel dispensator, an vulgaris vel mediastinus, vel male notus sit, vel male famae, & si considerata qualitate tam servi, quam injuriae dabitur actio vel denegabitur, licet injuriator crediderit servum liberi esse, sic intellige, quod dicitur injuria facta servo inult non relinquitur a praetore Institut. eod. §. servis autem ipsis, s eodem item apud Labeonem, persicu praetor ait, & Ssi quid s prae tor ait, si quid, & §. interdum. C. eodem dominum licet aliqui in tellexerint ipsum servum agere posse, vbi est atroxinju ria, quod non placuit Job. nec Azo. Videretur tamen quod nulla actio deberet dari domino, nisi ad sugillationi iuam injuria illata esset, sicut nec datur patri filio ver berato, ubi verberans credebat filium esse patrem fami lias, vt supra notat. sed certe ibi aliud est, quia etsi non de tur patri, datur tamen filio, sicut & si faciam injuriam uxora tae, quam puto viduam, non detur marito actio, sed muli eri, hic autem si dino denegaretur, cum nulla detur serve actio, remaneret injuria impunita: quod esset iniquum inde est, quod datur actio vel uxori liberti, quando patri vel marito denegatur, ne scilicet remaneat impunita. eodem non solum, § penultim. hoc ita, nisi verberans credai servum suum esse proprium quem verberat, vel alteriu quam sit: cum, si sciret cujus esset non verberaret, hic enim actio denegatur ff. eod item apud Labeonem, § interdum. Sec & si quis servum communem verberaverit, non tenetur cum jure dominii factum sit ff.eodem item apud §. si commu nem. Ubi etiam alienus est omnino, non licet ei injurian facere. C. eodem leg 1. est tamen dis. utrum verberatus sit ac versus bonos mores, vel sine jussu domini quaestio habit: sit: vel cum jussu seu modum excesserit is, qui ipsum it quaestione posuit, tunc tenetur, vel leviter causa correctio nis, tunc non tenetur, in magistratu etiam dicitur, quod s servum honorem ornamentaque petulantis attentantem occiderit, non tenetur, quaestio autem continet ornamen ta, & corporis dolorem, & malam mansionem. Sed nud¬ interrogatio, vel levis territio ad hoc edictum non perti net. ff. eodem item apud § praetor ait, qui serrum, & §. adjici tur paragraphe quaestionem & quaestionis. Quod si servu meus non sit, licet in eo habeam usumfructum, vel bon¬ fide possideam; non possum agere, nisi in meaminjuri am fuerit verberatus, & in hoc differt a proprio, licet ali qui nescierint inter eos differentiam assignare, fi.codem tem apud §pen & antepen

SED & per uxores nostras patimur injuriam; ideoqu si quis uxorem tuam, & filium verberavit, duplex tib actio comperit. C. eo. l. 2. non autem patiuntur uxores pe maritos, nam uxores per maritos defendi volumus, non econtra Sed & socer nomine nurus uxoris filil, quem in potestate habet, agere potest, & sic fiet, ut ex una injuri¬ tribus competat actio, nec una per aliam consumetur, pu ta uxori meae filiae familias injuria facta est, nam & mihi & patri, & ipsi uxori competit actio, ut Irstit. eodem § pari titur ff eodem legi & fileg 2. Sed & sponso intelligas de prae senti datur actio, ff.codem item apud sponsum quoque Sic & ecclesiae comperit nomine clerici, quod dicut notat. infr¬ de sententia excommunicat. & Squaliter haec absoluiio. sub § se cundum, versicul. sed cut at plicabitur, & sequ. Item si fiat in curia cadaveri defuncti, cujus sumus haeredes, agere pos sumus, spectat enim ad aestimationem vestram, si qua ei fi at injuria: idem est & si fama ejus: cujus haeredes sumus per aliquem lacescatur. ff. eodem leo. 1§ item aut per semetip sum. & siquent §si forte, & §quoties. Et potest quis agere pe¬ se, potest & per alium. f eodem non solum § agere.

Contra, quos detur Contra cum quifecitin¬ juriam, & in eum qui cu ravit ut fieret, & in illum qui mandavit injuriam fieri, 8 in ipsum qui alium conduxit ut injuriam faceret, & ir persuadentem. ut Instit. eodem § non solum, ff. eodem non solum responsio.. & §simandatum, & paragrapho Proculus. Est tame notandum, quod haec actio datur noxaliter quodam me do mirabili, est enim in arbitrio domini, an velit ipsum servum, qui injuriam fecit, verberandum exhibere, ut ita satis faciat ei, qui injuriam passus est, vel noxae dedat eum, ve litis aestimatio. sustineat. ff eo. sed si unius cum servus. Illu¬ etiam notabis, quod ab injuria excusatur quis ratione di¬ licti, quod vere commiserat is, cui conviciatum est: man peccata nocentium nota esse, & expedire, & oportere. eodem eum qui nocentem. & Ceo siquidem est, aviam tuam, ve sic. nam perseveret, aliâs tenetur injuriarum, nunciator ff e dem sinon est nunciator. Quid si voces aliquem cucurbitam velbastardum, & verum dicis? Utique injuriarum ten¬ ris, ut patet ex praemissis, & 5o distin. nasci, & jungequo notat. supra de testi. cogend. §. in quibus versicul. non ergo cog tur, & versicul. ergo ad probationem, nisi hoc dices ex causa puta quia vult promoveri, supra de purga capit. acceden vel quia petiit haereditatem, quam possides, supra qui fil sin legitim causa, & capit. lator. Excusatur etiam quis, qui¬ fecit injuriam causa venerandae reipublicae ut si magistr. tus scutum alicujus perforaverit, quia in bello se male h¬ buit, ff. eodem quod reipublic. ideo & excusatur sacerdos canone, ratione turbationis divini officii, infra de sententi excommumcat. veniens. Sed & ratione dignitatis praesumi tur pro aliquo, quod non animo injuriandi quis agat, ut minister reipubl. jubet aliquem duci, quia decreto praeto ris non obtemberat, nam juris executio non habet inju riam: sed nec tenetur, qui non patitur, mihi honores de cerni, & si cui competat conductio, & divini juris alium ir troduxerunt, non tenetur injuriarum, & idem in caeteri muneribus & honoribus. Sunt & alii casus, in quibus qui excusatur. ff. eodem injuriarum, responsio primo & §. primo 2. & 3. & sequent. & quae jure potestatis a magistratu fiuni ad injuriarum actionem non pertinent, inde est, quod ne magister incidit in canonem si causa correctionis schol¬ rem in minoribus ordinibus constitutum percussit, inf¬ de sentent. excommunicatio. cum voluntate. §. siqui vero. Se¬ nec astrologus, vel alius sortilegus tenetur injuriarum,s furem dixerit eum, qui non erat: sed alias eum tenen constitutiones ff.eodem item apud. § si quis astrologus, quia ca pitaliter puniri debet. C. de malefic. & mathematic. leg. nemo & notat. supra de sortilegiis. Sed nec datur liberto adve¬ lus patronum. ff. eodem non solum paragrapho quanquam, cu rare tamen debet judex ex officio injuriam compescere C. eodem cum nec patronos. Tenetur autem appellator,s Judici, a quo appellat, convitium dixerit: & cum gravi in ramia condemnatur ff. eodem judici. Sed & agitur contra um, qui in mari prohibet me piscari, vel in loco publico¬ gere vel sedere, vel re mea propria uti non sinit. f eodem iu juriarum, §siquis me prohibeat. Et contra eum qui per inj riam ad tribunal alicujus me interpellaverit vexandi me causa. ff. eod injuriarum, §si quis per injuriam. Quamvis au tem conductori, qui publice hoc conduxit, detur licenti prohibendi, ne quis sic piscetur, quo minus condiction sua fruatur, vel cui a principe privatum jus concessun est, utf. eodem sane, idem intelligo si de longa consuetudin acquisivit ibi aliquis jus privatum, argument. infra de ve borum significatio. super quibusdam. § praeterea, alias tamen i mari, quod commune est, sicut aer, non potest prohiber quis, ut dictum est, etiamsi ante aedes meas velit piscari, e qui hoc faciat, injuriarum tenetur: quia prohibuit, sed ne aucupari prohibetur quis nisi quod ingredi quis alienun agrum prohibere potest, in lacum tamen qui mei domini est vtique piscari aliquem prohibere possum, ff. eod. njuri¬ rum. §si. & praeced. Si quis vero petat aliquem de libertat. in servitutem quem scit liberum esse, vel pro clamanti d servitute in libertatem scienter resistit, vel per calumni am, ne id faciat propter evictionem, ut eam sibi conservet injuriarum tenetur. ff.eodem non solum. §sin. & leg siquis d libertate. Agitur & contra illum qui liberum infamand gratia servum dixit. C. eo. qui liberos, & leg sequen. Et quicun que causa minuendae opinionis alicujus aliquid fecerit vel dixerit. injuriarum tenetur. C. eodem si non es nunciator Et circa eum agit, qui veneno, vel alio modo mentem alicu jus alienaverit. ff.eodem item apud, respon.i. Et contra ipsum qui licet non percusserit, manus tamen quasi vapulatu rus, sive percussurus, levavit: is tamen tenetur, utili act feodem item. §1. Sed & si quis sententiam ferendam jud caverit, vel rem meam per injuriam occupaverit, vel no obligatum quasi debitorem appellaverit, injuriam tene tur. f.eodemitem apud § item ait. & paragrapho si quis bona, & §. si quis pignus, & §si qui non debitorem. Et notandum, quo¬ aliquae injuriae, a libertis irrogatae, vel nullae reputantur quae tamen a servis factae graves intelliguntur, crescit, nim contumelia ex persona facientis. ff. eodem sed si unius §quaedam, quod dic, vt notat. infra eodem seque vers. augetur & sequent.

Et in quantum detur inquantum pas¬ sus injuriam ac animum revocaverit, vt ita juret, secundum quosdam. Ege juro quod prius vel potius nollem lucrari centum quan pati hanc injuriam, sed secundum Azo. sic debet dicere, pri us vellem centum de meo amittere, quam talem injurii me passum fuisse, quia penae molliendae sunt, non exasperan dae, & ne quis in infinitum juret, est a judice taxatiopre mittenda ff. eo constit. in fi instit. eo Spoena ff. de poe.l. pe. Inde est quod commune Florentinum, quia bannivit Episcopun Fesulanum, contra Deum & ecclesiasticam libertatem propter injuriambanni & expensarum, & damnorum ae stimationem, taxatione juramento praemissa, in millel! bris usualis monetae praedicto episcopo condemnatur, inf eo olim. Sed quantum ad injuriam intelligendum est, sicu dixit, scil. quod juret quis, quod vellet plus tantum de suo mittere, quam talem injuriam recepisse. Certum est enin quod gravius qui sentit, si de suo amittit, quam si non lu cretur de alieno, potest etiam judex dicere, Jura vsque ad cen tum, pro quanto nolles hanc injuriam tibi factam fuisse, ni dicant pro quanto nolles ipsam tibi fieri, sed factam fuisse quia semper est relatio ad tempus, quo facta fuit: nam si post ea grandis dignitatis factus fuerit, non augetur injuriae? stimatio ff. eo. injuriarum 2. augetur tamen aestimatio, consi derato tempore quo injuria facta est propter multa, consi deratur enim aestimatio ex persona, ex tempore, ex re ipsa Ex persona, cum magistratui, vel parenti, vel patrono fit in juria ab humili homine, vel liberis, vel libertis, vel archi diacono, a clericis. sup. de aet. & qual, cum bonae, & adde quod no. sup. de ma. & obe. § fi. Tempore: ut si in ludis, vel in cospe ctu praetoris fiat, vel in solitudine: atrocior enim est, qua in conspectu Re: ut sivulnus est illatum, velos percussum Sed & quantitas vulneris consideratur, & locus vulneris utrum in oculo, vel in alio loco. Et notandum, quod atro citas aestimanda est, nedum si corpori, sed & si non corpor injuria inferatur: puta vestimentis scissis, comite abducto convitio condicto in foro, vel in theatro inferatur ff. eo. prae tor edixit § ult. & l. seq. resp. 1. & SI.I. sed & si unus § quaedam. In stituuo. eo. §atrox, & § poena Sed & angetur, quando expen sae, & damna simul cum injuria aestimantur, infra eo. olim, & no, sup. eod. ver. inde est. Is autem qui agit, clare, aperte, & di lucide debet formare libellum, cum discrimine enim alie nae aestimationis vagari non debet, tenetur ergo exprime re nomen injuriae, nec dicat illam vel illam injuriam, sec ponat certam, & si plures sunt, omnes conjungat, scilic. i1 eodem libello, nec etiam permitteretur ei de singulis agi re separatim. ff. eo. praetor edixit, resp. 1. & §quod autem praetor, & § si mihi plures.

Et qualis sit haec actio. Praetoria: nisi in illis casibus, in quib. diximus ipsam ex I. Cor. descendere, ut notat. sup. eodem. §quot modis, sub s item sciendum, versicul. in corpus, & cavetur eadem leg. ne pater, vel patronus, vel socer, vel privignus, vel vitricus vel gener, vel consobrinus, vel qui de consanguinitate, ve affinitate injuriati est, sit judex. ff. eodem lex Cornelia ne forte ratione affectionis nimis aestimaret injuriam, si cundum Azo. imo quia suspecti non debent esse judices 3 quaestio 5 quia suspecti, & notat. supra de app. sub rubri dere cusat. Et notat. quod secundum Mar. & Pla. actio ista es perpetua, quando scilicet descendit ex lege Cor. quia a ctiones ex lege descendentes perpetuae sunt. Institut. de per petuis, & tem. actionibus resp prim alias autem ad exemplun praetoriarum annalis est, & est annus continuus, nisi ul facta est injuria per metum, tunc enim est annus utilis. f quod met caus. item si cum exce Ssatis. Sed Bul. Job. & Azc temper ipsam esse annalem dixerunt, & annum continu currere, nisi ubi per metum, illata est, ut dictum est, C. 1 dem sinon convicii, qauae loquitur & in atroci injuria, erg derogat regulae generali quae dicit. actiones ex lege desci dentes perpetuas esse, secundum ipsos, sed certe salva pa ce ipsorum, non loquitur in aliquo illorum trium casui qui descendunt ex lege Cor. & etiamsi hoc esset, posset in telligi quando agebatur jure praetorio, secundum ea qu notat. supra eodem quot modis, sub s item sciendum, versicu forte & praecedet. Haeredi non datur haec actio, nec in h¬ redem: nisi lit. contest. nam ad solam vindictam est prodi ta. Instit. de perpetuis & tem actio. paragrapho nos, omnes, &? pena es. feodem injuriarum.1. & 3. Famosa est, ff. dehis, qu notant infa athletas. §. sin etiam ex persona, servi. C. ex quibu tausinfa irvoga. injuriarum. remittitur autem infamia pe principem, quod quando levis, vel nulla est puta, qui¬ dixit quis equum suum non minoris esse valoris, quan capill u; capitis tui: facile est impetrare, supra de sententia & re judic cumte. Est speciale in actione ista, quia pactum tollitur ff. de pact si tibi. §. quaedam. Sed & dissimulation tollitur Institut. § fin nam si passus injuriam, ipsam statin ad animunm non revocaverit suum, postea ex poenitenti remissam injuriam recolere non poterit, ff. eodem non si lum, paragrapho primo, non tamen intelligas ipsam non e se natam: nisi dicat, hanc injuriam ad animum revoco: cet quidam imponant Bulgaro hoc dixisse, argument.¬ gis proxim supra inducte, nam quod dicit statim ad animi revocaverit. subauditur, sed ipsam remisit dissimulando puta ludendo, comedendo, bibendo cum illo, qui inju riam dicitur fecisse, vel expressim per pactum, vel tran actionem, vel juramentum, ut ibi sequitur, porro, & non dicat ad animum revoco, patet quod nata est, alia male diceret ipsam aboleri, vel tolli, vel remitti, quae ne nata est. nec ulla esset f.de verborum obligation dicem, ff de in just. rupt. & irri. testa. nam & si supra de constitutio. cum accel sissent. paragrapho penultim, & fi supra de rescript. pastoral. §. fi¬ ante finem, & illud notabis, quod de omni injuria potes agi civiliter & criminaliter, & tollitur unum judicium per aliud. f eodem quod senatus, & leg praetor edixit §. primo quod ideo est, quia utrumque proponitur ad vindictan Porro si de atroci injuria actum est actione injuriarum nihilominus agi potest ad aestimationem damni ex leg. A quil. & econtrario ff. eodem item apud §. si quis verberate, ne enim in actione injuriarum habetur ratio damni, se¬ contumeliae, ut supra notatur paragrapho & inquantum, C. eodem dominum. Item in hac actione speciale est, ut i lustres per procuratores accusent, vel accusentur, & quod feratur sententia contra ipsos etiam absentes, & n¬ contra procuratores. C. eodem leg. sin. Ubi vero civiliter a gitur contra aliquem hac actione, caute faciat, si procu ratorem constituat, quia sic nec ipse, nec procurator su us infamiae notam incurreret: imo ipsam vitabit. ff. de h qui notant. infa leg. furti. paragrapho siquis alieno. quod est d gnum nota

De Damno dato. Rubrica

SUMMARIA. Damnum quid sit Actio ex damno dato cui competat. Et quando habet locum, Quibus detur. 4. Contra quos d Liber homo si moriatur, nunquid habet locum actio de demm Actio confessoria quae dicatur actio de damno dato inquantum detur Qualu sit

HIC videndum est, quid sit damnum. Quae actio competat ex damno dato. Quando lo cum habeat haec actio. Quib. detur. Contri quos competat. In quantum detur. Et qua lis sit haec actio

Quid: sit damnum Piminutio vel adepuo patrimonii, & dicitur! demo, vel a diminuo, & patrimonium f. dedam. infect leg. 3 ideo damnum restaurandum est, & aliud est damnorum re stauratio aliud satisfactio expensarum, infra cod in nostra

Quae, actio competat. damno dao. Et quidem Aquilia: si dieta ab Aquilio plebis tribuno, qui ipsam in Aventino mon te tempore discordiae populi & plebis constituit, & post modum discordia facta, vice legis est habita, ff ad l. Aquil¬ f de origin. jur. l. 2. §. deinde cum esse

Quando, locum habet haecatio. Et quidem quando damnum culpa alicujus datum est, aliter enim non tenetur quis de injuria vel de damno, infra eodem c. p resp. I.ad leg. Aquil sed & si §. in juriam. Ergo duo requiruntur, & quod damnum datum sit & quod culpa dantis damnum praecesserit, igitur si nul lum damnum datum sit, cessat haec actio, ut si olivam me am maturam decerpsisti, vel legetem secuisti, vel servum meum puerum castrasti, & praecisiorem fecisti, hic enim nihil mihi diminuisti, sed conditionem meam melioren fecisti, & expensas quas in praedictis fecisti, donasti, id es fingeris donasse, sin autem aliquid horum interemisti, siv subripuisti, furti teneris: & pro servo castrato injuriarum erit agendum, aut exedicto aedilium; aut ex l. 12. Tabul. i1 quadruplum, sin autem olivam, vel messem immaturan collegisti, damnum dedisti, & ideo locum habet haec actio f. ad leg. Aquil si servus servum §. rupisse. & §. si olivam, & § salictum, & §. sequent de aedili. edict aediles. §. sed etenim. Sec & necesse; est quod facto hominis interveniente, dam num detur, vsque adeo, ut sit usufructuarius rivos patia tur corrumpi, vel vites non succiderint, non tenetur l¬ Aquil leg sin. de usufructu si cujus §. denique, nec obstat ff. ¬ leg. Aquil. si servus servum §. si fornicarius, quia quod dixi lo cum habet, cum sine facto hominis ex corruptione ipsiu rei, damnum provenit. porro si propter negligentiam ho minis, ignis non ex ipsis rebus, sed extrinsecus provenias Aquilia agitur, ut in S fornicarius, & infra eodem egressus, sic ut & ubi ex negligentia plaustrarii lapides ceciderunt, a damnum dederunt f. ad leg. Aquil. si servus §, siex plaustri Culpam etiam omnino necesse est intervenire: alias ces sat haec actio, & ideo nec furiosus, nec infans, dolo ci rens, actione ista tenetur. Secus si sit doli capax, ff. ad l Aquil. leg55. injuriam, supra de deli, puc, capitulo primo: Ide¬ non tenetur, qui defendendo se damnum dat, dum tam modum servet, alias contra. ff. ad leg. Aquil scientiam S qu cum aliter, talis enim culpa caret, quia secundum legen facit. ff. de just. & jure, ut juri. hac ratione excusor, si st rem nocturmum interfecero, ut dicitur in tabernario FF poscente lucernam, ut non hoc cum clamore testificetur sed de die non licet, nisi se telo defendat, sed & quaecu que ferro me petentem, quamvis non percutientem, in terficere licet, sufficit enim terror armorum; sed si po tui ipsum capere, non occidendo & occidi, hac actioni teneor & astringor. ff. ad leg. Aquil. leg quart § sin. & lquim & leg si ex plagiis, tabernarius supra de homicidi, capitulo se tundo & tertio. Sed nec magistratus tenetur, qui suo resi stente imperio damno dedit: sin autem sine causa hoc fa ciat, tunc tenetur. ff. ad leg. Aquil. quemadmodum, paragra pho magistratus, f. de jurejura. injuriarum, § quem jure, quoc dicut notat. supra detreug & pac (quot sit justum bellum. Si ne culpa etiam est, qui alterius impulsu, vel ventorum vio lentia damnum dedit. ff. ad leg. Aquil. quemadinodum, para grapho si navis, & leg si ex plagiis. §. in divo Capitolino. Il lud autem non excusat a culpa, quod quis dicat se igno rasse, si potest ei aliquid imputari, ut si puto percutien tem me percutere, & percutio alium. ff. ad legem Aqui. lei auint. §. primo, & leg scientiam, § penultim. unde & in hac a ctione culpa levissima imputatur ff. ad legem Aquili. in le ideoque, si quis cisternam fecerit, & ipsam apertam dimise rit, vel sic non cooperuit, quod animal non possit in e am cadere, & bos ibi ceciderit, tenetur infra eodem capit. 2. Haec autem culpaplerunque praecedit casum, ut i exemplo supra proxime posito, & ubi quis facit fovean in loco, per quem publice itur, & in mulione, qui per im peritiam, & infirmitatem impetum muli retinere non po test, vel qui male composuit lapides in plaustro, vel in st pulam suam ignem apposuit die ventoso, vel quia non ad hibuit diligentiam quam debuit, quia qui occasionen damnidat, damnum dedisse videtur, porro si omnem d ligentiam adhibuit, ita quod nihil omiserit, de continge tibus non tenetur, ff. ad leg. Aquill. qui occidit, paragrapho in hac leg qui foveas, & leg. idem juris§. & mulionem, & leg si ser vus § si ex plaustro, infra eodem si egressus, & capit. sin. responsio & S nec ignora itia, in sin. Quandoque vero culpa sequ turfactum, ut in medico qui bene secuit, & postea circ curam negligens fuit. Quandoque in facto, ut si medicu imperite secuerit. ff ad leg. Aquill qua actione, §fina. & leg. dem juris, & probantur haec tria supra de aetat. & qual ad au res, versicul. de hom. tua nos. Culpam vero semper intelliga sic, ut etii dolus nomine culpae contineatur, sicut apert innuitur ad legem Aquill. leg 5. § si injuriam, ff. de mino si e: causass si mulier, ubi denegatur actio mulieri: quia culpa id est dolo a marito divertit, nam si sine dolo hoc fecisse restitueretur, ut eadem leg paragrapho nunc videndum, erg quicquid dolo fit, culpa fieri intelligitur, sed non conve¬ titur, nec obstat quod dicit lex, si dolo vel culpa quid f¬ ctum est, ff de administrat. tuto. Sed tutoris, quia significati verbi quandoque restringitur ex adjunctis vel suppe sitis speciebus, secundum Azo. Quandoque tamen d culpa non agitur, quia culpa unius cum culpa alteriu compensatur, at quando ex una parte dolus committitur ex altera culpa deprehenditur, dolus culpae praeponderat & ideo in casibus solus dolus venit in hac actione, quoc est, quando culpa reperitur ex parte damnum passi: u puta plures joculantur in campo, percussus est servus pe illum campum transiens: non tenetur percussor: sed im putatur servo, qui non debuit intempestive per campun joculatorium iterfacere. Sed si solus interveniat, tenetu percussor: puta quia data opera in eum jaculatus est, nan & ludus noxius in culpa est. Sic & imputabit illi, qui s tonderi patitur in loco periculoso, ubi de consuetudin cum pila ludebatur, unde non tenetur tonsor forte, ne percussor, nisi data opera illum, qui radebatur, percusse rit, sic intellige f. ad leg. Aquill item si obstetrix, paragraph fin & leg item Mela. & leg ex plagiis, §. sin. Sed nec tenetu qui putat arborem super eum locum per quem non est ter publicum vel privatum: nisi data opera in transeun tem ramum jecerit, sed & si iter erat, & proclamavit, no tenetur: idemque distinguitur in eo, qui faait fovean causa servorum capiendorum. ff. ad legem Aquill. si puta tor, & leg qui foveas, 50. distinctio. hi qui arborem, secundun hoc intellige infra eodem capitulo primo, & notat. supra d homicid Squa poena feriatur versicul. si vero facto commiserit, e sequem

Quibus detur. Et quidem directa datur hero, id est domino rei, in qua damnum datum est, & ejus successori universali appellatione etiam domini haereditas continetur. ff ad leg. Aquill. item Mela §legis, & leg ob id & leg liber homo, § si servu Utilis vero datur his qui non sunt domini, puta usufru ctuarius bonae fidei, possessoribus titulum habentibus, a lias videtur, quod agere possint possessores. ff. de relig. sump func. leg. 2. § primo ff. de servo corrup leg prima. §1. sed ha bens titulum, aget utili act. vel in factum. ratione oper¬ rum. ff ad leg. Aquill. si dominus ff. de aedili. edict. justissime. §. nal. Sed & creditori competit utilis actio in factum, nan ubicunque competit una, & alia secundum Azon. age tamen creditor leg. Aquill. ita demum si debitor solven do non sit, vel si personalis actio tempore sit perempta comprobantur haec ff. ad legem Aquill. item Mela. §ultim. ( antepenultim & leg qui occidit, § pignori. Si vero in re mih debita vel promissa detur damnum, nec aliquod ius mi hi competit in re, quia nec tradita fuit nec obligata, siv pignorata est mihi: datur debitori haec actio, sed ipsam ca dit mihi creditori. ff. ad leg. Aquill. huic scripturae. Quod s animal mihi promissum occiditur ab illo qui promisit perpetua contra se actionem, & contra fidejussores, e contra patrem, si tenebitur, ex filii persona. ff. de verborun obligaiton. si ex legati. & leg si servus stipulatus, paragrapho a illo S nunc, & §. an filius. Sed si a fidejussore occidatur pol moram rei, & suam tenetur pristina actione & directa,s post moram suam tantum tenetur prima actione, sed utili si ante moram suam, & rei principalis, tenetur de dolo tan tum f de dolo. si fidejuss ff.de usuris, mora Ssinali. Sin auten occidatur a me stipulatore, antequam debitor sit in mo¬ ra, liberatur debitor, & ego teneor ei actione hac, sed eti debitor erat in mora: adhuc liberarer, ego tamen teneo ei legis Aquill. Ubi vero ab extraneo occiditur, liberatu debitor. Sed ego creditor agam de dolo ff de dolo. arbitrio paragrapho fin. Scripsit tamen, quod reg. quod sive occiso mihi creditori voluerit nocere, sive no, semper dabitur: ctio leg. Aquill. debitori sed ipsam cedet mihi creditori ut quodod dicitur creditori dari de dolo, sic exponatur, ic est actio legis Aquiliae cessat propter dolum. Sed & datu utilis actio libero homini vulnerato, non directa, quia ne mo dominus est membrorum suorum ff. ad leg Aquil libe homo, & tunc agetur ratione operarum amissarum & im pensarum, sed deformitatis ratio non habetur. fi siquadru pau se. dicatur, ex hac, infra eodem capitulo primo, in quo ca¬ su agit pater, etiam filiosamil. mortuo, pro impensis & o peris amissis, argument. f ad legem Aquil. quae actione, re sponsio prim. & paragrapho si quis in colluctatione, & adde quoc notat infra eodem versicul. Sed Azo respondet, & sequen ti. Quid si liber homo moriatur, nunquid locum habet haec actio? Et quidem si in publico certamine occisus sit cessat haec actio: quia non injurios a factum est, sed caus. gloriae & virtutis. Sin autem in privato: redundat in eum crimen qui causam malorum praebuit. C. ad leg. Jul. de r publ. quontam ff ad legem Aquil. qua actione,§ si quis, sic ergi tenebitur leg. Aquili. licet liberum hominem interfece rit. secundum Azon. B. contra: & est pro ipso ff. de aedili. e dict. qua vulgo, & duabus legibus praecedent. ff. ad legem Aquili huic scripturae. §fin. Sed Azo respondet, quod haeres testa toris non agit: quia absurdum esset, ut sui testatoris con sequeretur aestimationem. f ad legem Aquil. nam sicut. § dominus servum, nec obst. leg ff de aedil edict. quia ibi non fu it damnum datum a libero homine, sed a fera bestia, lice incuria liberi hominis intervenerit, & ideo non potes agi leg. Aquil. & est hoc mirabile: quia in hoc casu non da tur leg. Aquil. haeredi, nisi autem defuncto daretur, se cundum Azo. immo certe defuncto non daretur: quia de functus nec de occiso agere posset: nec de vulnerato, si ad legem Aquil. nam sicut paragrapho si dominus. Illud tamet certum est, quod pro vulnerato agere posset idem homo vulneratus si viveret: ut notat. supra eodem versic. sed & da tur, & quamvis liberum corpus non recipiat aestimatio nem ab homine, aestimantur tamen impensae, & opera etiam futurae, quae praestari non possunt a mortuo, ut ibi dem notat. & probatur ff. de his qui deje vel effude. leg fi. Sed & a lege quando fit aestimatio, quae potest potius poen¬ dici, nam si esset vera aestimatio, aliter aestimaretur nota bilis, aliter ignobilis. Sed non distin. imo aliquando dicit quod quinquaginta aureorum condemnatio fiet. ff. de hi qui dejecer. vel effuder leg prim. haec in factum actio aliquand solidorum ducentorum. ff. de aedili. edicto. qua pulgo, & for te fit illa aestimatio ratione operarum amissarum & im pensarum, quae defacili probari non possunt, nec aesti mari, nam aliter aestimandum est in juvene, aliter in sene aliter in debili, aliter in robusto, aliter in uno tempore, a¬ liter in alio. ff de condict. indebi. leg si non sortem. paragraph libertus ff de sol. inter artifices, in authentic. de instrumen caus responsio. primo collatio sext aliter in vna regione, quam it alia ff ad legem Falcidiam, pretia. § sin ff. de eo quod certo loc¬ dari oportet, leg. tert. paragrapho fin. & leg. sequent. Haec au tem actio quae de occiso competit, non datur haeredi ju re haereditatis, imo popularis est, quamvis is, cujus in terest, vel qui affinitate vel consangui occisum continge bat, prae caeteris, admittatur: intelligas pro dimidia par te, nam pro alia dimidia aget fiscus, secundum Azo. argu ment f ad Syllanianum senatum sconsul. Ilege § fin & C. de assis leg 3 sed & annalis est Si vero libero homini nocitum est ip si perpetuo datur, si alius velit agere intra annum, sed ne¬ haeredi competit jure haereditario, quasi non sit dam num pecuniarium, nam ex bono & aequo introducta est probantur haec omnia ff. dehis, qui dejecerint vel effuderint si vero plures, paragrapho haec autem actio. Sed qualiter aesti mabuntur operae futurae, ubi liber homo debilitatur est nam incertum est hoc ff dejud sed & si restituatur, sic no pertinet ad Jadicem, ff.de usur. li §1. ad finein: nec potest da ri certa sententia de incerto. ii. quaestio. 3. grave. C. de sentent is, que sine certa quantitate proferunt. leg. 3. Respondeo, tra ctus futuri temporis non pertinet ad judicem, ut supe incerto sententiam ferat, vel super usura, quae eo tempo re, quo petitur, non debetur: utff. de usuris, leg. 1. Sed ben pertinet, quo ad aestimationem certam faciendam ejus quod iam debetur, sive in obligatione est ut in materia, d qua agimus: qua facta, certam potest dare sententiam, n. ex dolo vel culpa laedentis alius reportet damnum, f. dedo lo leg prima, aestimabit igitur judex quantum posset viver is, qui debilitatus est, & in quo consuevit, & scit operari, ve servire domino alicui, qui ei provideret in victu & vest tu, & salarium certum daret, vel aliter eum remuner: ret, ut patet in his quae notat. infra eodem § versicul. Sed & lege, & argument. ff. ad legem Falcidiam, haereditatem compu tationi f. de transact cum hi. § modus, ff. de pignoratitia actione vel universorum, fi. de usur. qui semisses, quo facto, defere juramentum usque adcertam quantitatem, de qua sibi vi detur. ff. de aedili. edict. qua vulgo, ad finem, argument. supr quod met caus. capit fin. 2quaestio prima in primis. C. unde vi. quando, in authentic. de judiciis § oportet, collat. 6. sic & alias fi condemnatio in futurum. ff. si servitus vendicetur, harum, & leg egi. supra de sepult in nostra. Stalem, & est ratio, quia is qu agit, de eo tempore, quo agit, habet jus prohibendi in fu turum sicut & in materia nostra habet jus petendi, quo ac futurum tempus, vt no supra. Sed & poena certa statut est contra occisores clericorum, quod dic, ut no. inf. de poen quae quibus sub S interfectoribus. Quod autem dictum est d publico certamine, non habet locum in servis, sed in libe ris hominibus tantum: commodatario autem neque directa neque ut lis competit, ff ad legem Aqui. item Mela. § eum. Secu in actione, quae pro pauperie competit. ff. si quadru pau.f¬ dicatur, l. 2. licet aliqui contradicant, sed quod dicit lex, ni competere actionem I. Aquil. intelligas directam, secur dum Azonem

DIcuntur & alio modo competere directae actiones? utiles: nam si damnum detur a corpore, in corpus, di recta competit, puta servum tuum, strangulavi. Si a no corpore in non corpus, datur actio in factum, ut si miseri cordia motus servum tuum compeditum solvi, consta enim, quod corpus servi non est laesum, sed ipsa solutic ne damnificatus est: sed magis propter fugam servi sequen tem. Sed & in hoc casu potest dici competere utilem act l. Aquill. secundum Azon. Quod si detur a corpore in no corpus, competit utilis actio I. Aquil. puta annulum tu um de manibus tuis excussi, vt in mari caderet, in hoc e nim casu excussione mea damnificatus es, licet corpu non sit laesum. Idem est si detur a non corpore in corpus puta panno rubeo fugavi armentum tuum, praecipitat. sunt pecora. Probatur haec distinct. Institut. eodem paragra pho fin. & S caeterum, ut ergo directa detur, necesse est, quo a corpore in corpus damnum datum sit, & quod dominum

Contra, quos competat. Contra eum qui damnum dedit. C. eodem l. 2. & in eo, qui opem dedit, infra eo, cap fiur. spon. 2. unde si alius retinuit, & alius interemit, is qui reti nuit. I. Aquil. tenetur. Sed & is, qui canem irritavit, si can¬ tenuit: si non tenuit tenetur actione in factum, ff. eod. iter Mela §alius, & Sitem cum eodem. Quid si plures percussi runt, si apparet cujus ictu interierit, ille tenetur de occiso caeteri de vulnerato. vnde & ictum cujuslibet in hoc con templari oportet f.de sica leg fin. Sed si non apparet, cuju ictu res interierit, omnes tenentur de occiso, ne malefici remaneant impunita, & uno solvente poenam, caeteri no liberantur. Sed uno solvente aestimationem rei, caeter liberantur, cum ita, sit in condictione furtiva. C. de cond fui leg prima, quod delictum gravius est isto ff. eodem illud Es autem poena unum simplum ratione inficiationis, & in e¬ obti riet quod dictum est. Sed & poena potest esse in re peritione zo dierum, vel anni, & hoc tollitur propter re peri ecutionem praestitam, infrade act & obl. qui servum, S pn rmulto magis cessabit haec poena contra unum, si ab, lio est damnum restitutum & repetitionis sit habita ratio Lbi autemplures vulneraverunt servum meum, non eo dem tempore simul collecti, sed diversis temporibus, nus hodie, alius cras, tenetur vterque de vulnerato tantum si utriusque vulnus mortale non fuit, licet mea negligen tia mors servi fuerit subsecuta. Sed si utriusque vulnu mortale erat, & certum est eum moriturum ex primo vul nere tenetur uterque de occiso. aestimatio tamen no eadem in utriusque persona fiet, nam qui primo vulnera verit, tantum praestabit, quantum anno proximo tempe re vulneris computando fuerat valiturus: posterior ver¬ tanti tenetur, quanti anno quo vita decessit, plurimum vendi posset: & aestimationis haereditatis amissae, si fort¬ servus haeres ab aliquo fuerit institutus, & idem in uno homine plura vulnera inferente servatur, probantur ist. f. eodem leg. item Mela § Celsus, & leg. huic. §si servus, & leg ar lex quanti & l. qui occidit §fi. & lallud Sfi. & l. ita valneratus, e I si ex plagiis, respon.i

AGItur & contra illum qui jussit damnum dari, & ex cusaturis qui dedit, si tamen praecipiens habuit jus prae cipiendi: puta dominus, vel pater erat, cui parendum es nisi in atrocioribus, sed si non habuitjus imperandi, tere tur uterque, probantur haec f. eodem liber homo, si jusu ffd regul. jur. ad eadem ff. de injurtis, non solum paragratho procu lus, ff. de aqua plu. arc. si colonus, in fin. Institut. de nox S cmnis. S. vero servus damnum dederit, tenetur dominus noxali ter, si ipsum possideat. Sed si alius sive bona fide, sive ma la fide possidebat, tenetur possessor. Sed & si commu nis servus meus & tuus dederit alii damnum, uterque no strum noxaliter tenetur insolidum, sin autem te jubent mihi damnum dederit, teneris mihi ex tua persona l. A quil. si non consensisti, cessat noxalis actio: datur tamer communi dividundo, ut autem mihi adjudicetur servus, aut litis aestimatio in simplum praestetur, & ad idem tene tur is cui tu vendidisti partem tuam. Sed & tenetur ser vus liber factus: servo vero mortuo agere non possum nisi de eo quod ad te socium meum pervenit ff.eodem si ser vus servum, paragrapho primo & §. serri autem ff de noxa. act. servus comnunis, & leg. antepenultim ff famil. ercisc. & puto. § sin. ff. de furtis, si servus communis. Nec ille excusatur, qu confitetur se damnum dedisse, quamvis non ipse, sed ali us dederit. Sed si damnum datum non est, non tenetur unde si confitearis te servum meum occidisse, vel vulne rasse, quamvis non occideris, vel vulneraveris tu, sed a lius, confessoria actio tua id est actus confessionalis, re mittit mihi, quod non habeo necesse probare te ipsun occidisse, cogor tamen probare eum a quocunque occi sum esse, nam si viveret, vel morte naturali mortuus es set, non obesset confessio ff. eodem inde Neratius, § sin. & le¬ hoc apertius, & leg proinde. ff. de interroga act. confessionibus, e leg siis, & sic actio ponitur pro actu. sicut C. de sacro sanct eccles. authentic. hoc ius f. de donat. inter virum & uxorem leg3 §fin. aliter accipitur confessoria in servitutibus, ut nota supra de praescript sub rubric. de praescript. rerum immobi. Squ. res sub §. Item non currit prae script. versicul. quia vero legem, e leg sequent. Vel potest dici actio confessoria act. 1.Aquil. quae datur in confitentem ex confessione sua, illa enim re mittitur confitenti, non agenti, & probantem hominem vivum esse, secundum Azon. Ubi autem tutor, curator vel procurator, vel quivis alius confitetur absentem do¬ minum occidisse hominem, vel vulnerasse, utilis confes¬ soria datur in eos, nec enim possunt domino absenti prae judicare: nisi ratum haberet, vel super confessione facien da speciale mandatum dedisse, ff. eodem proinde, §si procu rator ff.de interact. si defensor. & leg qui servum ff. de confess. cer tum § sed an & ipsos, & in hoc casu daturjudex non reiju dicandae scilicet ut judicet. utrum damnum datum sit, ar non, sed aestimanda, scilicet ut aestimet, quantum sit dam num, & aestimationem, in condemnationem deducat. qui¬ nullae aliae sunt partes judicis in taliter confitentem, sic in telligeff eodem proinde. Quid si actor malit probare dam num, & magni litem facere, reus vero qui fatetur dam num dedisse, paratus est aestimationem judicialem solve re, non audietur actor: quia boni praetoris est, litem diri mere, f si cert pet. quidam aestimaverunt. Hoc, cum nullo li¬ bello oblato ad simplicem postulationem actoris confire tur reus, sin autem judiciario ordine solenni causa capta esse, tunc aestimaretur damnum per probationem acto ris. Institut. de verborum obligat. §sin. ff. de praet. stip. leg sin. sed & rei respecta testificari posset, argum, f. de ser l. 2. in sfin. f.) nium regund si irruptione. C. de administr. tut. lex. Quid si pro batio deficiat, nunquid judex deferet juramentum act¬ ri? Forte non, nisi impetuosa violentia datum sit damni sicut legitur. C. unde vi. si quando. supra quod ment. caus. c. fi In aestimatione etiam damnum est commune, & non sin gulare pretium attendendum. ff. eo si servumineum. secur dum Azo. F ad l. Falc. pretia rerum. & l.in lege Falcidia.i.& §. ina

In quantum detur. In simplum, si reus fateatur se damnum dedisse. In hoc autem simplo non tantum ipsius corporis, in qu damnum datum est. fit aestimatio, sed etiam utilitates co poris cohaerentes, sunt aestimandae, sive sint intrinsccae, u si occidisti unum de duobus bobus, & alter qui remane nescit trahere ita bene cum alio. aestimabitur enim quai tum deterior factus est. sive extrinsece, ut si occidisti ser vum, quem sub poena debebam tradere, vel qui haeres ir stitutus erat, sicut probatur per diversa exempla alia. Inst eod §. illud ff. eod. ait lex. & l. proinde & l. inde Neratius. respo & §. idem Julianus. & S. sed & si servus. Patet igitur, quod pr legem Aquil. damnum nobis datum consequitur, & am sisse dicimur, quod aut consequi potuimus, aut cogimi erogare. ff. de regul. jur. non videtur. ff. de eo quod certo loco. I. §. sinal. aestimatio vero communi pretio fieri debet, ut no supra eod § proxi. sub §. agitur. & contra illum versic. sin. Et in summa generaliter dicam omnia commoda, quae rem pri¬ ciosiorem facerent, veniunt in aestimationem, quorun omnium fiet aestimatio, si ex primo capite legis Aquil. gatur, quantum plurimum res retro fuerit intra annun f. eod. inde Neratius §. in summa. Ad quod sciendum, quo plim erant tria capita seu capitula legis Aquil. sed hodi secundo sublato, duo tantummodo locum habent. Ex pr mo capite agitur de homine occiso: & de quadrupede o cisa, quae numero pecudum est, & gregatim habetur; u sunt oves, caprae, boves, equi, muli, asini, sues. sed canis ir ter pecudes non est, sed nec aliquae bestiae in numero p¬ cudum sunt, sicut ursi, leones, pantherae: elephantes aut & cameli quasi mixti sunt, nam & jumentorum operan praestant, & natura eorum fera est, sed quia in eis praevale natura, & benignior, primo capite continentur, Iustit. ee¬ respons.i. & §. quod autem. & §. his autem verbis. ff. eod. l. 2. Ca terum & omni alio damno cavetur per tertium caput. quo hodie est secundum, sive damnum quis dederit ex eo quo¬ jusserit, vel fregerit, vel ruperit, & ponitur rumpere, pr corrumpere, unde si lolium vel avenam in messem alien injeceris, ut eam inquinares, interdicto quod vi, aut clan teneris domino & colono, sed colono agente, cavere di bet amplius non agi. Sed & teneris actione in factum leg Aquil. subsidiaria, non directa. nam directa locum habe ubi res corrumpitur, vel mutatur hic autem seges nec co rupta est, nec mutata, licet aliud sit applicitum, cujus si paratio est molesta. Tenebitur ergo l. Aquil. is qui vinun effudit, vel acetum fecit, vel aliter vitiavit: nam & hoc ri pti appellatione continetur. Item rumpere dicitur, qu loris, vel pugnis cecidit, vel telo, vel quovis alio vulnu vel tumorem inflixit, & fit haec aestimatio quanti plurim retro fuit res intra 30. dies. Probantur haec omnia. Inst. eo¬ §. capite ff. cod si servus servum. § hujus legis & §. tertio capite? 9. si quis, & § inquit lex. Sic istae duae actiones retro resp¬ ciunt, sicut Janus, de quo dicitur "Jane biceps anni tacite labentis origo Tu solus super his post tua terga vides" & dic super his, scilic. mensibus. quid. tu solus superas alio menses in hoc, quia post tua terga vides. ideoque depingi tur cum facie duplici, ante & retro respiciens. Si quaera quare primum caput ad majus tempus referatur quan tertium? Respondeo, quia in primo agitur de occilo. i secundo de vulnerato, seu rupto. & ideo in primo, qui majus delictum continet, est acrius puniendum. ff. de offi¬ praesid. divus Pius. quis enim dubitet sceleratius esse com missum, quod gravius vindicatur. 24. quaest.i. non afferamus Ubi vero is, qui convenitur negat se damnum dedisse, per testes convincitur condemnatur in duplum, & du plabitur omne id quod simplandum diximus. C. eod. cor ranegantem. Sive per juramenti delationem a reo factan actor probaverit, in simplum tintum tenetur. F. eod. ind Neratius. §. haec actio. ff. de jurejur. eum qui. ff. quod met. causa Item si cum coepti. §. quadru plabitur. ff. de serv. cor. in hoc ff. d lib. causa. non tantum. hoc autem utrum confiteatur, consi derabitur ante litis contestationem. quia ante, non pos poenitere potest, nisi minor esset qui restitueretur. f. a noxa. actio. electio. §. neque. Habet autem locum haec dupli catio & in directa, & utili actione, & in factum, ut patet C eod. I. penul

ET in summa, ne quasdam leges ex Codic. videamur? mittere, scire debes, quod si quis percusserit proximi aestimationem operarum, & impensas in medicos facta ei tenetur restituere, infra eod. capitul. 1. Si quis autem ju mentum alterius interfecerit, foveam in quam cecidit fa ciendo, quod mortuum est suum erit, sed aestimationen praestabit. infra eod capitul. 2. Quod si bos meus cornupeta quia bene non custodieram, ipsum tuum interfecerit reddam bovem pro bove: quod autem mortuum est, mei erit, infr. eod. si bos. Sed & si in agrum, vel vineam tuam ego vel animalia mea damnum dederimus, aestimationem prae stabo infra cod. si laeserit. Haec autem sic intelligenda sunti si animal meum contra naturam sui generis motum sit ac damnum dandum: puta bos cornupeta est, qui consuevi esse domesticus: tunc reddam aestimationem, vel anima pro noxa tradam. ff. si quadrup. pau. fe dica l. I. §. & generali ter. Insi. si quadru. pau. se. dic. in princ. infra eod, cap fin §. quo si animalia. & dicetur plenius infra eod. sub rubr. de pauperi Sed & si quis domum vel agrum alterius voluntate suc cenderit omnia sublata, vel succensa tenetur restituere, & per triennium poenitere infra cod si quis domum. In omni bus vero istis aestimationibus intelligas arbitrium judici requirendum, ut patet infra eod. in nostra. in fin. Instit. de acti¬ §. praeterea quasdam actiones. & in his quae not. supra cod. su rubr. de injur. §. & inquantum

Et qualis sit haec actio Crilis, non praetoria nam legis vicem coeperunt obtinere plebiscita, ut not. supra cod. §. quae actio. 8 ideo perpetuo competit cum ex Idescendat. Institu. deper pet. & tempora. actio. in princ. Haeredibus datur, nisi in casu ut no. sup. cod S. quibus dentur. & in alio, puta quando non in terest sua, ut si interfecisti servum, quem haeredem insoli dum, & liberum institueram. hic enim neque substitutu ei, neque legitimus meus haeres aget: quia si viveret, neu ter esset haeres f. eod inde Neratius. §. i. Sed si pro parte insti tuissem ipsum, cohaeres ejus aget Aquil. f. cod si dominus Ii haeredes vero non datur, nisi de eo, quod ad ipsos perve nit. ff. eod. inde Neratius. S. hanc actionem. vel nisi lis fuerit con testat. C. ne ex delic. defun.I. unica. contra videtur secundun canones. argum. supra de sepul. parochiano. supra de rapiorib super eod. Non est famosa, cum detur viro contra uxorem etiam in matrimonio constante. ff. eod si servus §. si cum ma ritus: & dabitur tantum in simplum favore matrimonii quo constante, neque famosa, neque poenalis actio locun habet. ff. de servo cor. I sin. ff. rerum amota. l. 2. Est tamen poe nalis natura sui haec actio ratione praeteriti temporis, in quo forte plurimum fuit res, quam nunc sit, licet quando que poenam non exigat, sic & homo semper risibilis est, I cet non semper rideat. & homo rationalis, quamvis nor semper ratione utatur. ad hoc Instit. eod. §. his autem rerbu Sed & stricti juris est haec actio, & ex maleficio. ut Instit. 4 oblig. quae ex delict. nascuntur

De Pauperie. Rubrica.

SUMMARIA Pauperies quid si 2 Actio quae nascatur in pauperie. Quando habeat locum hae actio. 3. Etcui detur. 4. Et contra quem. 5. Et qualis sit 6

QVia in tituli isto de triplici tractatu fit mentio, scil. de injuriis & damno dato ab homine, in quo loci habet Aquil. & dato ab animali, in quo lo cum habet de pauperiae: ideo has Rubrica dignum duxi per ordinem apponendas. In hac auten rubrica de pauperie videndum occurrit. Quid sit paupe ries, Quae actio nascatur de pauperie, Quando locum na bet, Cui detur, Contra quem competat, Qualis sit actio

Quid sit pauperies Damnum oatum sine in iuria facientis. nec enin potest dici animal injuriam fecisse, quod sensu, id est, r tione caret. ff. eodem. l. 1. §. ait praetor. improprie tamen ali quando dicitur injuriam committere etiam res inanimi ta. ff. commo. si ut certo. §. plane si commodavi

Quae factio nascatur de pauperie Actioinf. ctum: sed & dici potes simpliciter de pauperie, nulla alia facta adjectione, 8 descendit ex l. 12. tab. ff. eod. l. 1. respons. 1. Institut. eodem, re spons. 1

Quando locum habeat Et quidem ita demum locum habet, si nullius hominis instinctu vel culpa interveniente animal contra naturam, id est, consuetudinem sui generi damnum dederit licet sua consuetudo talis sit, puta? quus pessundans fuerit. nam major pars non pessundat vel bos cornupeta, quia & major pars non cornu petit, ei go si equus cascitrando, vel peslundando, vel cornupet cornupetando commota feritate damnum dederit, habe locum haec actio. quod si propter loci iniquitatem, id est asperitatem, vel duritiem, seu pressuram, seu propter cu pam mulionis, aut si plus justo oneratus quadrupes dam num dedit, cessat haec actio, & agitur ex l. Aquil. contr¬ eum qui in culpa fuit. f. ad leg Aquil. si ex plagis. §. quidam Sed & si canis cum duceretur ab aliquo, asperitate sua e vaserit, & damnum dederit, si ab alio non fortiore, sed a quali. argum. supra de frigid fraternitatis. §. 1. ibi cujus cons mili, &c. p. de leg. primo legato in princ. firmius contineri po tuit, vel si per eum locum duci non debuit, cessat haec ctio, & tenetur l. Aquil. is qui in culpa fuit. Item si inst gante aliquo animal damnum dedit, & si equus dolor concitatus calce petierit, cessat haec actio, & tenetur is qu equum percussit, vel vulneravit, magis actio in factum quam lege Aquil. non ipse suo corpore damnum dedi¬ Item si eo palpante, equum calcitraverit. Quod si un quadrupede incitante alia damnum dedit, eis quae conci tavit nomine noxaliter est agendum: sive per se quadru pes damnum dederit, sive per alium rem, quam tetigerij ut omnia haec probantur. ff.e. Ll. 1ab illo. §. ait praetor. usque ad §. in hestiis & Instit. eod. §. 1. & 2. in feris autem bestiis no habet locum haec actio: quia cum natura eorum fera si non videtur dare damnum contra naturam sui generis, u Instit. eoI §. hoc autem. & hoc intelligas de actione direct. nam in his utilis locum habet, si tamen nulli potest culp ascribi in eo quod damnum est, licet in culpa sit ex eo quod animal habuit. Institut eod § sin ff. cod. I19 in bestiis. S vero equus, in quo insideo, mulam tuam olfaciat, & mul tua recalcitrans, crus meum frangat, contra te de paupe rieagi potest f. eo. agaso. Ita demum autem datur haec acti¬ directa, si quadrupes damnum dederit. nam si bipes fuo rit, competit utilis. f. eod. I. pen

ET notandum est, quod is qui de pauperie tenetur, potest etiam quandoque ex edicto aedilium convenir quo prohibetur, ne quis canem, verrem, aprum ursum, I onem, pantheram, & generaliter aliudve quod noceret: nimal secum solutum nabeat, vel ligatum, quae contine¬ non possunt vinculis, quo minus qua vulgo itersit, cui quam nocore possint, vel damnum dare. si adversus ho factum erit: & homo liber perierit, ducenti solidi praest buntur, quod si eisdem citra mortem nocitum fuerit, quan ti bonum & aequum judici videbitur. condemnabitur. u tamen deformitatis ratio minime habeatur, quia liberum corpus aestimationem non recipit, sed impensarum in cu ratione factarum & operarum amissarum, & quas quis propter debilitatem amissurus est. f. eod ex hac. ff. de aedi edi. hi enim non erunt. ad hoc Institut. eod §. caeterum & a cbligat quae ex quasi malesic nasc. §. ab hymine. Caeterarum ve ro rerum damnum datum in duplum resarcitur, & nihilo minus agi potest de pauperie, sive animal reum sit, siv non sicenum generaliter dicit, aliudre quod nocere Actiones vero. ex quo poenales sunt, pro eodem facto cam petunt, sirmul concufrere possunt. probantur haec omnis Instit eod §. pen & sin f.de edil.edi. hic. ni n. & l. generaliver. ( Iquia vulgo.

AD hujus materiae evidentiam sic distingue cum plure¬ actiones poenales eidem contra eundem competunt aut omnes sunt ponales, aut omnes sunt rei persecutoris aut aliae poenales, aliae rei persecutoriae. Si omnes sun poenales, & omnes ex uno delicto competunt, tunc uni tollit aliam perceptione, nisi eo in quo excedit. f. vi bon rapt. I.a ff. de act. & obl. qui servum. respon. 1. & I. cum ex uno de licto. licet simul concurrant, & sic non tolluntur concur su, sed perceptione tantum, ut Instit. eod. §. ult. Ubi autem plures actiones poenales ex diversis delictis insurgunt, u na non tollit alteram perceptione. ff. deprirat. delict. nun quam. Si vero omnes sunt rei persecutoriae, & contra eun dem competunt, tunc tolluntur ad invicem perceptione non concursu. ff. locat. & conduct. si merces. § culpae. Quod s contra diversos, tunc etiam perceptione non tolluntur. de tabulis exhib. locum. §. condemnatio. Verum si alia est poe nalis, alia rei persecutoria: si illa, quae est poenalis, est roe na originaliter, tunc una per reliquam non tollitur. f. d furt sipignore. §. cum furti. hoc tamen fallit in casu. f. nau cau. sta idem §. 1. & est ratio specialitatis, quia altera ibi con petit dejure communi, altera de jure speciali. Sin auten illa quae poenalis est, non est originaliter poenalis: tunt una per alteram tollitur. f. quod metus causa, metum. §

Cui detur Pamnum passo & haeredibus ejus, sive sit dominus rei, sive detentor. puta con modatarius est, vel conductor, vel fullo, quia ipsorum in terestqui sunt alii obligati. fi eod haec actio

Contra, quem competat Contra dominum quadrupedis prae sentem non praeteritum. igitur si ante litis contestatio nem moriatur animal, videtur extincta haec actio, secuss post ff. eod. l. 1. §. & cum in quadrupedibus ff. de noxa actio plurium §. fin. in fin. ibi, & mortuo servo, &c. Idemque multi magis, si post lit. contestat. ab alio animal occidatur. nam ibi domino actio legis Aquil. competit contra occisorem & liberatur abeo, cui pauperies facta est per cessionem legis Aquil. actionis. ff eod l. i. §. si post litis. Si vero anima quod nocuit, & plurium dominorum est, singuli insoli dum noxa liter tenentur f eod. l.1.§ si communc. excusari ta men potest dominus quadrupedis, si damnum dederit al alio concitata. nam cum arietes, vel boves cornua com misissent, & alter occidit alterum si quidem occisus est is qui aggressus est, cessat haec actio, sed is qui non provoca vit pereat, locum habet. ff. eod. l. 1. §. cum arietes. Datur au tem haec actio in eum qui confessus est quadrupedem es se suam, & si sua non sit. ff. de interro actio li quis injuriae. se¬ & in haeredes datur, caeterosque successores in quasi hae redes, & in quasi quoslibet dominos. F eod l.i. §. sin

Qualis vactio sit Nozlis est. & comperit ad aestimationem noxiae. est au tem noxia ipsum delictum, aut si is contra quem agitur nolit praestare aestimationem, liberatur dando anima quod nocuit, & ipsum animal dicitur noxa. unde versus "Noxiadelictum, delinquens noxa videtur" Probantur haec f eod l.i. in princ. Instit. eod. respons. 1. & sati potest dici, ut hac actione damni restitutio sit in obl noxi autem deditio in permissione, sicut & noxia commissi rationali animali, id est, servo f. dere judic. miles. §. 1 &2. & hoc manifeste innuitur. mfra cod. c fin. §. quod si animalia. In terdum tamen non liberatur dominus per noxae deditio nem, puta propter mendacium suum, ut si quis in jure in terrogatus, an sua esset quadrupes, respondit non esse su am. nam si ipsam suam esse constiterit, condemnabitur ir solidum. F. eod. It. §. interdum. Item si fera tua mihi damni dedit, & non curasti eam quam debuisti diligentiam ad hibere, insolidum teneberis. nfr. eod c. fin. §. quod tamen ff.co la§. sed & si canis & S generaliter & §. in bestus. Haec actio ci vilis est, & proficiscitur ex l. 12. tab. ff. eod. l. 1. respons.1. & ait praetor. Sed nunquid datur in duplum? dicunt quidam quod sic, ad exemplum l. Aquil. ut not. supra eod sub rubr d damno dato. §. & inquantum. sub §. ubi vero. Sed Azo. contra quia poenae non sunt ampliandae, sed potius restringenda I de paenis. interpretatione.