Titulus 12

De causa possessionis & proprietatis XII. Rubrica

Quoniam inter praiudiciales quastiones, de quibus in superiori tit diximus quaestio spoliationis connumeratur, sup tit 2c. ul. not. supr. tit. 2. §.i.versidem est si altera, liquet videre de ipsa. ad hoc au tem ut melius expediatur haec materia, apponamus rub de cau. poss. & proprie. in qua videndum est qualiter caus¬ poss. & propr. tractanda sit. & primo prosequamur rubri cam de causa posses. dicamus igitur, Quid sit possessio, Qualiter acquiratur, Et qualiter retineatur, Et qualiter amittatur. Secundo sub rub. de causa propriet dicemus Quid sit proprietas, Quis possit agere de proprietate, & qualiter, & contra quem agi possit. Ultimo loco dicentes, ar quaestio possessionis & proprietatis simul tractari possit

De Causa possessionis

SuMMARIA. i Possessio quid su 2 Possesio qualiter retinentur 3 Possessio qualiter acquiratur & Possessio qualiter amittam

QVid sit possessio; Coponila re detenno corpori & animi, juris adminiculo concurrente Rei corporulis ideo dixi, quia incorporali¬ non possunt possideri; a sed quasi poss dentur, suprae de elects querelam, infra tameccles. Sutrma. S pro ipsa quasi posse datur interdictum; de itin. actuqu pri forte uti poss. vel similia, ut f de acquir. possess. possider respon.1 & de acquir. rer. dom servus, §. imcorporales. & de actio conpt, & vend. ratione. §. si inter. & de servitut. quot via, & de se urb. praed. si edes. §. libenas. & si servi. vend. sicuti. §. Aristot. E de usuca. sequitur, §. sivium. Detentio, ideo dico, quia na turaliter tenetur ab eo qui insistit ei: inde possescio, u Labeo ait, appellata est quasi pedum positio. s.eodem. l..i princip. Ideo autem dixi, Corporis & animi, juris admini culo concurrente, quia aliter non acquiritur, nisi corpo re & animo interveniente, licet animo solo amittatur, codem possiderm. respon i. & l. quemadinodum. C. eodem licet. Hae autem possessio, quam quis corpore & animo suo adipi scitur, naturalis est, f. eodem. l. 1. scilicet de jure natural gentium inducta vel approbata, non dico de jure primae vo communi omnibus animalibus. Institut. de jur. na ger & civil. mprmcip. & de rer. divifio. §. per traditionem. irratio nabilia enim effectum possidendi habdre non possum quia sensu carent. ut F si quadru paa fecisse dicatur, Lu si nec furiosi, nec dormientes. f. todem. I. 1. §. furiosus, & penulum. Haec autem possessio civilis dici potest scilice approbatione. f. de vero. sig. I lege. & de eri. jur.l.d.m primeij S. his legib ibi, isque liber, ut diximus, &c. & §. postea cun Appius Claudius. Nec dicas, duod duae sint posse b secun dum Azo imo est una inducta jure gentium, & approbi ta a jure civili. illa tamen naturalis, quam retineo animo potest dici civilis, quia juris civilis authoritate tuetur, si¬ ut dicitur actio civil. praetoria, scilicet authoritate exten sionis. f. de nox. act. § siis quem retinetur autem animo, sie gredior de fundo meo. C. eo. licet, quod si quis ingreditur ingressus habet naturalem de jure naturali, licet clande stina si putavit, vel debuit putare se prohibendum, ut f. elan. §. qui ad nundinas. quia & contra extraneos habet in terdictum uti poss. ut f. uti poss. l.1. in sin. & l.xinfratitu in literis, & c. olim, 1. & c. olim. 2. & illam nostralem etiam di jure naturali, interpretatur lex solo animo retineri. Ind est, quod si usuffuctuarius veniens non admittatur, datu ei interdictum unde vi. ff. de vi & ri ar. l.. §. interdictum au tem hoc. nec mirum, sic dicam naturalem poss. hic anim¬ rotineri: quia plurimum juris habet, scilicet possessio. d hoc tamen dic, ut not. infra eod §. qualiter retineatur. vers. se emndum hoc Dejuris adminiculo ideo ponitur in diffini tione, quia possessio, quandoque habet plurimum juris nt ea quam per servum in rebus peculiaribus habeo. Nan illa mihi sine actu non acquiritur, & tamen usucapio e ea, etiam me ignorante, procedit, postliminium etiam a eum porrigitur, f. de acqu. pos. l. 1. §. urm acquirimus: & I. pos sessio, & I. sime in vacuam. § servus. & pro soluto. I2. & de usu¬ iusto. §. ult. Est & alia possessio, quae multum juris habet, u ea quae mihi per procu quaeritur etiam ignoranti, usucap namen me ignorante non procedit. C. de axque poss. l.. Est & a lia, quae plurimum habet facti in acquirendo & parum ju ris, ut illa quam per me ipsum quaero, & haec eadem pluri anum habet juris in retunendo, quia solo animo retine atur. C. eod. licet. sed & in acquirendo animus necessariu est, & actus corporalis. ut supra dictum est. sic exaudias. C ro. nemo. secundum hoc intellige. inf. de conces praeb cum no stris, & c. literas. Habet etiam haec eadem plurimum juri in casibus in quibus sine apprehensione dominium acqui rimus. unde versus "Visu sive rei mutuatae venditioni Clavibus & chartis mea si conduco scienter Quamvis non aliter detur, possessio transit" Visu: nam si rem tuam mihi vendideris, quae in conspecti sit, & per aspectum oculorum me possidere jusseris, vt procur. meo praecipio tradendam, cum in conspectu sit vel custodem apposuero, quamvis corporaliter non ap prehendam tamen possessionem, quaero f to.l 1. §. pen. & quod meo. §. si venditore, & Iquerelam. Sed potest dici, quoc hic intervenit corporalis actus, ut si tageretur. Sunt enim gingua senses hominum, ius andinus, odoratus, go stus, palpatus, sive tactus. Quidam tanien, ut Lanfr. Cre dist inter vacuam possessionem, in qua sufficit aspectus, & non vacuam, in qua non sufficit, imo exigitur pedum impositio, f. cod. l. J. de ac. emp. & vend. I. 2. 6. vacua. Qui¬ ergo de re pro derelicto habita, nunquid si sum in turri d & videam ipsam, acquiretur mihi per aspectum oculo¬ rum? dixit Hugo, quod non, quia licet in praemissis acqui ratur per aspectum, exigitur tamen voluntas tradentis hic autem nemo tradens reperitur. argumen. pro hac sen tentia f. pro derelic. I 2m sin. hoc etiam perpendi potest in his, quae occupanti conceduntur: quia ibi necessaria cs apprehensio corporalis, non ergo per aspectum acqui runtur. ff. de acquir. rerumdeo.l123. & a Iustitut. derrumd fere. Sequitur in versu, sive rei mutuatae venditione: ui¬ ii commodavisti mihi rem tuam, vel pignori obligasi, ve deposuistipenes me, & ipsam mihi vendideris, eo ips¬ quod pateris meam esse, videtur tradita. Institut. dereri. divi. §. interdum. Clavibus: nam si claves cellae vinariae vel horreorum mihi tradideris coram cella, vel horrec vendendo vinum, vel merces quae ibi sunt, tradita vide tur possessio per clavium traditionem. ut f.eodem. l..§ pen ad sin & & contrabend. empt. & rend claribus. Et chartis: pu ta vendis mihi mancipia, videor acquisivisse possessio nem, si tradas mihi instrumenta mancipiorum, id est, i quibus continetur, qualiter mancipia emisti. C. dedo. I. ac hoc. supra de ren. sant veniens, de pact tum pridem. Quid er go, si vendas mihi fundum, & investias me per baculun vel festucam? Quidam dicunt possestionem traditam ai in dictis legibus & optime facit ad hoc, supra de consue cap. 2. Sed contra est, secundum dominum meum: quia a ctus corporalis necessarius est. ideo errant tabelliones fa tul, qui dicunt, Et tradidit ei possessionem investiende cum baculo vel festuca nec obstat. quod dicitur de clavi bus quia ille actus proximus est tranitioni: quis datur po testas aperiendi, & apprehendendi. item non obstat, quo dicitur de instrumentis quia & per ipsa potest quis defen dere jus suum: sed baculus vel festuca nimis remoti sun a re, cujus possessio per ipsa tradi intelligitur nec ob supr de consue. c2. quia speciale est in ecclesia, quae & sine aliqua apprehensione dominium acquirit, ut C. de sac. sanct. ecel u inter divinum. veruntamen constit. scil. sententiam laico rum, & tabellionum juvare videtur in ti. quid sit investi tura, & per quos accipi. ut no. ins. de feu sub rub. qualiter fer dam constituatur & seg & infra de investi. §. quid sit investitu ra. Mea, si conduco scienter, scilicet constituendo me pos sidere nomine tuo cui vendo, nec enim causam possessio nis mihi mutuo, sed desino possidere, & alium ministeri, meo possessorem constituo is enim possidet, cujus nomi ne possidetur. sic loquitur f. derei vendi. quaedam mulier. eod quodmeo. infratit.i.cum venissent. & de praescrip. si di igenti & ideo dicit, Scienter, quia donare tunc videor, etiam si no vendam alias si ignorans conduco rem propriam, non pa ro mihi praejudicium. C. derei rendi. re tua, & loca, & con. qu rem. & de praescrip. Iong. temp. nec petentem, f. de rei vend. inti offic. Idem est si retineo ulumfructum rei quam tibi do no. videtur enim tradita possessio. C. dedona quisquis usu fructuarius tamen naturaliter possidet, ut infra eodem( qualiter acquiratur. versi. sunt tamen. unde competit ei in terdictum, unde vi. ut dixi sup. eo. vers. haec autem eaden possessio. & dicam infra deresti. spol. S. quis poliatus & si civilis tantum in hoc casu traditur, vel potius videtur. ctum, ut post mortem meam, vel finito usufructu, posse sionem apprehendere possit. nam & possunt dare cuilibs potestatem apprehendendi possessionem authoritate sua & quia creditori haec potestas datur. licet honestum sit, quo praesidiis authoritatem requirat. sic intellige. C. de pig. r diur. quinimo si vendidero tibi rem, & tu me sciente pol sessionem ingressus sis, & non contradicente videor tra didisse. ut C. eo.tit. minus instructus est. Ad hanc autem posse sionem authoritate sua, quia & creditori haec potestas da tur, quam per me acquiro, non porrigitur jus postlimini quia facti est, non tantum juris, fex quib. cau. majo. deniqu Ieod cum haeredes. §. in his & l. possessio. §. qui alienam. & l.i.i princip. Hoc tamen no. quod volenti apprehendere bo¬ sessionem, non est necesse omnes glebas circumire, sed su ficit aliquam partem fundi intrare. F. cad. possideri. nisi ei ror ipsum impediat. f. tod si me in vacuam. Huic autem quo¬ dixi de adminiculo juris, videtur obloqui, quod dicitu furem & raptorem possidere, f. cod. rem. sed dic furem po sidere jure permittente, non approbante acquisitionem & in hoc casu plus habet possessio facti, quam juris. Ide¬ ergo dixi, de juris adminiculo, quia si juris adminiculun obviet, vel non asserit non dicitur quis possidere, quamvi rei corpore & animo insistat: hoc autem aliquando con tingit propter rem. quandoque propter causam. Propte rem. quia lacra est, vel religiosa, quae nec ab ignorante pol sidetur, nec a sciente, quamvis nec contemnat religionem feod. qui universas. §.1. & haec forte est ratio quare secula ris judex non potest cognoscere de incidenti spirituali, u supra de ordinat. cog. tuam. infra qui fil. sint legit. lator. hom autem liber a sciente conditionem suam possideri nor potest, sed ab ignorante tantum. J. eod cum haeredes §. ultim L. §. sed per eum. Propter causam, ut quia alius possidet ci viliter, vel naturaliter. quod ego eodem jure possider¬ volo. duo enim eandem rem simul civiliter vel naturalite possidere non possunt f. eod praecario tuo. Dixerunt tamer quidam, quod duo eandem rem civiliter possunt possidi¬ re, quod Azo non admisit, reprobando etiam illos, qui di xerunt naturalem possessionem ejusdem rei posse consi stere penes plures, quia sicut naturaliter impediris stare vel sedere in eodem loco, in quo ego sto, vel sedeo, ita ean dem possessionem quam habeo, habere non poteris ffico¬ possidere §. ex contrario. nec enim dominum ejusdem rei pe nes plures insolidum eodem tempore potest esse. ff. de ca strensi peculio. haereditate § pater. & commodati, si ut certo. § ulti infra de concessio praebend. cap. 1. & cap. post ele. ergo possessic civilis, quae causa est dominii acquirendi, penes plures es se non potest, ut patet ex diffinitione usuca ff. de usuta. I.2 & Institut. per quas perso. nobis acqui §. de his nam quoties ali quid prohibetur, prohibitum videtur & omne id, pe quod ad prohibitum perveniri potest. f. de sponsal. oratio Juprade procu. tuae. dicas ergo quod plures possunt poss dere eandem rem verum est, unus civiliter, & alius natu raliter, ut f.de vi, & vi arnna. l. §. dicitur. & uti posside, si duo e de praecario. & habet §. & eum. Sunt autem qui civiliter pos sident, scilicet proprietarius, qui rem alii concessit fruen di causa, vel in feudum vel emphy. nam & proprietariu¬ quaerit sibi possessionem per servum usufructuarium quod non faceret, nisi & ipsum possideret. F. eod. l. §. se¬ & per eum Fructuarius vero naturaliter possidet, sic & va sallus & emphytenta. J. eod. naturaliter. idem in inquilino qui conduxit ad non modicum tempus. unde & datur e ntilis act. I, si ager vec. pen.l.i. & de superficielus Li. §. quod ai Quid si alii locaverit vel in emphy. dederit nulla possessi¬ remanet tradenti, secundum ac. hoc patet ex praemissis Sin autem ad modicum tempus conduxerit, alieno no mine possidet. & ideo nullam habet possessionem, ide¬ nec praescribit contra Dominum, nec rem, nec censum. C de praescripi 3o. anno. male agitur. infra de religio. domib. consti lutus. §. ultim. possidet enim per me. ut Institut. de interdictis § posiidere. non tamen civiliter, quia illam retineo animo restat ergo, quod naturaliter. & sic ipsam naturalem per eum nabeo, nec obstatsi. communi dividan.I.tommuni di vidun §. neque. non enim sibi possidet naturaliter, sed alii C. communia de usuca. qui ex conducto. ergo per servum, & per colonum naturalem retineo. ff. cod. si id quod. §. pe mlonot. mfra derescript. si diligenti. Verum coloni isti eom modatarii, & depositarii, & similes, solo animo retinen domini possessionem; dum tamen non exirent animo de serendae possessionis. ff. eodem. si colonus. nam si animo de serendae, & alii pateret aditus, licet factum coloni, quo ac civilem, non praejudicet domino. naturalem tamen ami sit per factum coloni. C.eodem. Lultima. Sed & si colonus i lii tradat. vel expellatur, dominus omnem possessionen amittit. f. eodem, possideri. §. quod servus. & I. peregre. S. ultimi & l.licei & Iquamvis. Sed contra, C. quod cum eo, qui in al¬ pot. si servut. sed ibi forte erat dominica non peculiaris, ve ibi noluit forte privare dominum omni possessione suam sed concessit ad habitandum, vel sub conditione, sicut in fra titu. primo. olim primo. & videtur satis mirabile, quo¬ per illum, qui nullam possessionem habet, omnem pol sessionem amitto. Dominus autem solo animo retinet ci vilem, & non naturalem quia satis habet laborare animu¬ circa unam: nam pluribus intentus minor est. & infra d rleric. conj ug. diversis. colonus autem solam naturalem do mino retinet. Vasalli vero Emphyte. & similes sibi reti nent naturalem dicunt etiam quidam, quod quandam ci vilem habent, respectu naturalis, quod l. non possumu confirmare. Job sic diffinivit, possessio est jus quoddan rem retinendi sibi. Azo primis annis studii sui sic: posse sio est jus quoddam, quo quis rem corporalem vere, ve interpretative sibi habeat, sed postea descripsit, ut in superioribus no.

Qualiter acquiritur., Per aprehensionen quod intelligas earun ferum, quae in nullius bonis sunt f.cod. l.I.m prin. & I. poss deri. §. item feras. & de acquirendo rerum dominium. Ipri ma. & est in eis speciale, quod dominium non acquiratu sine possessione, sed secus in amissione possessionis: nan si fera mea mihi surripitur, dominium retineno, licet pol sessionem amittam, ut ff. eodem rem. quidem tamen iden dicunt in amissione. Item quaeritur per quemcunque cui nomine meo sit in possessione. ff. eodem possideri. §. gi. nera. infra titulo primo,. cum venissent. Item furto. nec enin ad summam possessionis refert, juste possideat quis, ai injuste. f. eod possideri. §. ex contrario. & l.rem. unde & pra do restituitur. infra titulo primo. in literis. Item acquiritu ex secundo decreto in causa damni infecti, vel alias res, u bi adjudicatur pro debito. nam si quis rei servandae causa, ve damno infecto, vel legatorum servandorum, vel ventris no mine in poss. ponitur, custodia tantum, & conservatio con mittitur, ut f. eod possideri §. ult. & l. juste & de damno infecto si finita. §. Iul. & §. si quis, & § sed & si quis. Sed in reali a ctione lapsus anni verum facit possessorem, ut supra de of ficio ordin. pastoralis §. ultimo etiam si non possideat, etiam propter potentiam adversarii. mfra de dolo & contumaecis contingit F. de bon. aat iu possess quamvis. Item per patienti am acquiritur: nam si te sciente, qui mihi dedisti, vel ven didisti, & patiente possessionem intravi, & omnia ut do minus gessi, possessionem acquiro, ut C. tod minus I si servin¬ tus ven. a ie. Sed & perbinum actum possestio, vel quasi ac quiritur. inf. eo, cum olim, nec mirum nam consuetudinem inducit, ut no. supra. de consue. § quot act. multo fortius pe¬ trinum. infra eod cum eccksia, quinimo & per unicum a ctum possessio perditur. supra de conslit. cum accesissent, & cap. cum M. infra de proebend. pro illorum. & per unicum a ctum acquiritur & retinetur. C. de servi. & aqua, cum talis nam haec aqua dicitur quotidiana, quae una die ducitur, i de aqua quoudia, & aestiva. l. 1. §. quod autem, & si immisert tignum in parietem tuum, statim incipio quasi possidere servitutem, f. de servi. urb. praedi servitutes quae in superficit Item acquiritur corpore & animo, & in aliis multis mo dis, ut supra dixi in diffinitione. Acquiritur etiam per tra ditionem pignoris civilis, & naturalis: nam debitor nulli modo possidet praeterquam quo ad usuca, & evitandam satisdationem, fcodem. lI. § per servuin. & I. qui pignoris. E qui satisda. coga sciendam, § creditor. & sic aliquando usu capit qui non possidet. Sunt tamen qui dicunt, creditor non possidere, quia nomine alieno possidet, ut f. deusuca pigno. C. de praescript. 30. an, cum notissimi, β sed cum illud. sec lex non dicit eum possidere nomine alieno, sed ut alie num, non ut proprium sibi, non tamen possidet alii. Vasal lus enim usufructuarius, & similes, ut alienum possidem & tamen sibi f eodem naturaliter. & quemadnodum servit. a mit fructuarius, & quod dicit Institut per quas personas nobi acqui. §. sed bona. & f.eodem. Ii. §. per eum intelligas non pos sidet civiliter, vel non possidet, quantum ad usocapio. S enim debitor possideret, cur sibi non quaeritur primo pos sessio per servum pignori obligatum, sicut & fructuario Haec enim negat I ff. 10. l.. §. per servum, & Ipossessio. Sed ij creditore fallit praedicta ratio, quia licet possideat, habe tamen conscientiam rei alienae, ergo in perpetuum no¬ praescribet etiam rei vend. contra dominum. mfr. de praese¬ quoniam omne. quamvis hoc pofuerit Azo pro quaestion in Summa sua. Et junge, quod not infra de pigno. § qualite contrahatur. versic. sed quaeritur, utrum creditor. & seq Acquiritur possessio nobis, nedum per nos, sed & per ho quos habemus in potestate. Itaque per filium, & ex pecu lio profectitio, quamvis ignoremus eum in potestate no stra fore, sic etiam si ab illo tanquam servus possideatur, s eo.l. quicquid. secus in eo quem puto juste arrogatum, cun non sit f. de usucap. justo. Item per servum proprium, nis ab alio possideatur, ff. eod. l. 1. §. sed & per eum. non solun in causa peculiari, sed & quacunque justa. f. eodem quo servus domino tamen ignoranti non currit praescriptio nis in peculiaribus, ff pro soluto. I.2. & secundum hoc intellig scilicet quantum ad usucap. non acquiri possessionem, i cod peregre, S quantum, & l. possideri, §. per saltus, & l. I. §. iten acquirimus. Item per servum fugitvum, qui diu fuerit in possessione libertatis bona fide, & paratus sit subire judi cium liberare, ff eod possideri, § si servus & Iper eum, §. ult. & ponitur diu pro decennio, f. qui a quibus ma. sicut fideicom miss. liber. §. Aristol. Pei servum autem pignori datum ne¬ creditor acquirit, nec debitor, quia nullo modo possidet ut dixi supra, ff. cod. l.I. §. per servum. & de acquirendo rerun dominio servum. Per servum haereditarium re haereditari haeredi non potest quaeri: sed si plures servi vendantur, ve donantur per alterum, quaeritur possessio illorum. est autem ratio, urgens disputatio, secundum Job. Alii dixe runt, quia dedignaretur re haereditaria, si per comparem ap¬ prehenderetur, sed certe plures servi legati vel donati plu¬ res sunt, ergo secundum hoc unus per alium non quaere tur: ergo secundum Azo. diligenter attendi debet, quod le¬ non dicit simpliciter, possessionem non quaeri. sed mihi quae ritur ideo servus haereditarius ipsius haereditatis dicitur sicque nomen adjectivum haereditarius domin. sc. haeredita tem magis significat, quam aliquid aliud. Sed cum dicitu servus venditus, vel legatus, vel donatus, magis titulu quam dominus significatur. ergo si servus institutus no¬ adiit, non acquiritur quicquam per servum haereditarium quia per alium mihi quaeri non potest, ff de acquir haer Pai & Lhaeres. per servum. & de acquir. Verum domin. per haeredit. nam quaeritur tamen per servum haereditarium, cum ipsi servus esthaeres institutus, & adiit me jubente, & quar non potesthaeredi instituto antequam adiret. ratio evi dens est, quia non est ejus dominus. secus in legatis, qui¬ servi legati mei sunt. Quod dixi. per servum possessionen acquiri, ita demum verum est, si habet intellectum poss dendi, & mihi possessionem quaerendi, ff.eodem. l. 1. 9. ca rum & S. hoc quoque. & hoc quando non fuit traditum no mine meo. alias malignitas servi nihil obest mihi, ff. de ac quirend rerum domin. propter servum. §. ulti. & de don. qui m bi. Per procur. quoque tutorem, & curat. rectorem civ tatis, & praelatum ecclesiae possessio quaeritur, ut ff. eod. I. §. per procur. & §. ult. de cond. & demonst. municipibus, & de ae leg. annuae & ad municipades, municps, & quod cujusque univers. I.ult. infra de pecul. cler per totum. In procurator. autem di¬ stingu. ut not. infra de institu. §. quis imstituri. vers. potest autem quia.

Et qualiter retineatur Corpore & an mo, quinimo & ani mo solo, ut C. eod licet. infra de restit. spol. olim. I. ff. eod. clan §. qui ad nundinas. hoc verum est de civili. Quid de natur¬ li? quidam dicunt, quod eam amitto, quam cito de fund¬ ex eo, quia indiget pedum positione. feodem. l.a. Pla. dixit quod eam retineo, quousque apprehendatur ab alio, ve suspicatus fuero me posse repelli, F. eodem, si id quod §. ult Albericus qui longo tempore exist apud Bono. mirabili ter sensit de hac materia. dixit enim quod dum sum in fundo, habeo naturale & ipsam solam: si exeo, habeo civ lem, & ipsam solam. naturalis enim possessio ordinari est, & ipsa sola civilis extraordinaria: non ergo recurren dum est ad extraordinarium auxilium, dum superest ol dinarium ff. de minor. in causae. sed secundum hoc millesiae in die possum acquirere, & amittere possessionem. quo absurdum visum fuit, d. M. nam & secundum hoc solo¬ nimo acquireretur civilis, quod esse non potest, ut pate supra in definitione. Ideo sic ediscere membrum istud possideo animo meo & corpore, id est, civiliter & natur: liter per me solum ibi dum in fundo sum, habeo natural & civilem possessionem: si vero exeo, habeo civilem, & r¬ tineo naturalem tali argu. quia cum per aspectum acqu ram, ut supra dixi, §. 1. vers. visu. multo fortius retineo, qui¬ facilius retinetur, quam acquiratur. plus dixit dominu Columbus, quod etiamsi res non sit in aspectu, tamend facili potest esse, adhuc retineo, argumen, ex eo quod dis per traditionem clavium acquiri. supra todem, §. I. versicu clavibus. Sin autem animo alleno, & corpore alieno po sideo, id est, per alium civiliter & naturaliter, ut in servo in rebus peculiaribus idem quod in proximo membro dixi Ieod possideri. § saltus in fine. Sed si animo meo, & corpor alieno possideo, id est, per me civiliter, & per alium natu raliter, ut in colono, hîc retineo civllem nomine meo: n¬ turalem vero animo illius, per quem possideo. etiamsi d fundo exierit: nisi exeat animo deserendi possessionem uts.eodem, colonus. & Igeneraliter. Si vero corpore meo tar tum possideo, ut puta quia vasallus sum, vel emphyteut. hic quamvis exierim, solo animo naturalem retineo: etia si res in conspectu non sit, nec esse potest, & ideo datur mi hi interdictum, unde vi. si veniens non admittat. ergo ri tinueram animo: de hoc dixi supra §. quid sit possessio. veri haec autem eadem. quia non datur, nisi contra illum qu dejectus est, ut f.de vi. & ri arm. l. i. §. 1. & 2. & §. dicitur. & interdum. Secundum hoc dices duplicem esse possessionem naturalem unam, & aliam civisem, ut ff. devi. & vi arma.I.¬ §.dejicitur. C. eod. nemo ambigit. & F. pro haere. l. 2. §. quod pulg. Sed Azo dixit unicam esse possessionem, in qua duples jus versatur, ut dixi supra in diffiniti. secundum eum. 5 quid sit possessio. vers. nec dicas. & praeced. Sed quod prox me dixi, magis approbandum videtur, & hodie opinio es communis. Qui autem precario possidet, quandoque h bet omnem poisessionem, sc. si rogavit, quandoque solam na turalem, si & illud rogavit: quandoque nullam, ut si imp travit quod esset in possessione, non ut possideret. cun autem quis precario rogavit & conduxit, quod posteriu factum est tenebit. ut fi. de precari. in rebus. §. i. &. habet. §. pe eum qui & l. certe §is qui ff. eod. si quis autem

Et qualiter amittatur. Inundatione, sires immobilis sit. idem s mobilis, & demergatur in mari, vel in flumine. fi. de bono aucho. jud poss. cum unus. §. ult. ff. eod. I. Pomponius & l. qui u niversas. §. item quod mmari. Item si mortuum in tumulo causa perpetuae sepulturae. efficitur enim locus religio sus, quem possidere non licet. Idem est, si vicinus meus e¬ secundo decreto in possessione domus meae fuerit posi tus, me de damno infecto nolente cavere. Item si in alte rius potestatem perveniam. ff. eod qui nniversas. §. l. 2. & Longo quoque tempore amittitur possessio; ut ff. de usu¬ capit. fractum. §. fundi. quod qualiter intelligatur. infra d praescrip. plene not. In amissione autem possessionis han¬ differentiam notabis inter mobilem rem, & immobilem quia rei mobilis, possessionem amittimus, si surrepta fue rit etiam ignorantes, ut ff. eod. rem. Immobilis autem it¬ demum, si dejectus, vel suspicatus fuero, me posse repel

li, ut f eod. si id quod. §. ult. Quid si rem mobilem ita perdi derim. quod invenire non possim, si est sub custodia mea, id est intra domum meam, ita quod per diligentem inqui sitionem inveniri posset, possessionem retineo: alias sine sit sub potestate mea, desino possidere, nisi sit servus me us, cujus possessionem non amitto, nisi ab alio possidea tur, vel bona fide in possessionem libertatis diu moratu sit. ff. eodem. possideri. §. Nerva. & §. servus. & l. per eum. & 1. & l. si id quod. Homo ergo animo proprio sui ipsius pos sessionem non potest intervertere, quia nec aliarum re rum, ut ff. eod. Pompon. in fin. respo.i. & l.rem quam. Ferarun autem bestiarum possessionem amittimus, quam cito ir naturalem laxitatem se receperint, sed si in vivariis inclu sae fuerint, vel sylvis, a nobis possidentur. fieodem, possider¬ §. item feras. Sed dist. utrum consuetudo volandi, & revo landi, eundi, & redeundi amiserint, ut in cervis, colum bis, & pavonibus dist. quamdiu hanc consuetudinem ha bent, possessionem & dominium retinemus, nisi ab alii¬ occupentur, quo casu possessionem amittimus, non tam dominium, ut puto. Gallinae vero ubicunque evolave rint, nostrae remanent, & alia animalia mansueta, & qui ea retinet, furtum committit. g Institutionum de rerum divi¬ sione. §. pavonum. & §. cervos. & §. in his. & §. gallinarum Quod autem mobile, vel immobile per colonos, & simile¬ possidemus, & ignorantes amittimus. f. codem, peregre. pen. Sed quidam illud correctum dicunt per I. C. eod. I. ult ubi dicitur, quod non paratur domino praejudicium. ai Bern. verum est, quando recuperari possit per condictio nem ex I. illa, vel unde vi, interdictum, & ideo rem haber videtur, ut ff. de in integr. restitutio. minorum. nemo. & dere gul. jur. qui actionem. vel disting. utrum colonus trada rem, an prodat, vel relinquat possessionem, ut supra no tatur §. & qualiter retineatur. versicul. sed si animo. Item amittitur possessio corpore & animo solo, vel animo so lo. sed solo corpore non amittitur. f. eod l. 1. §. Junt. & l.I quis vi. §. differentia. & l. possideri. §. in amittenda & l. quemad modam. & sic si incipiat ab animo sufficit, si a corpore, u trunque exigitur. si. C. de jure deliberandi potuit. Institut. d jure natural. § pen. C. de mofficioso testam. si totas. & I. si liquen f. ad exhib. tigni. in fine.

De Causa proprietatis Rubrica XII.

SUMMARIA i Propricus quid si a Agere de proprietune quis postin 3 Quaestio possessionis & proprienatis, ana sinul tractari postus 4 Interdictorum alia sunt duplicia, alia simmlicis 5 Interdictorum aliqua sunt inhibiuoris, & restitutoria 6 Interdictorum aliqua sunt public¬ 7 Possessorium & petitorium, ansimul uentari possini Census aliquanda solvitur in signum subjectionu

EXpedivimus tractatum de causa possessionis & pro prietatis, & ideo tam prolixe, quia materi satis ignota est, & practicatoria, sequitu videre de causa proprietatis

Quid sit proprietas: Dominium rei iusti modis quaesitum, quo qualiter acquiratur, prolixum esse hic dicere: multis enin modis acquiritur, sed breviter dicas quod acquiritur jur naturali, jure gentium, & jure civili. Jure naturali, pe occupationem, ut in feris animalibus, & aliis quae occu panti conceduntur. ut Iustitut. de rerum divis. ab illo. §. fera usque ad §. Item ea quae abhostibus. Item jure gentium, ut in his quae ab hostibus capimus: hoc contingit per accessic nem discretam, ut in foetibus animalium nostrorum. Iten per accessionem concretam, ut per alluvionem. Item pe specificationem, ut cum ex aliena materia speciem faci mus aliquam. Item per confusionem, ut si voluntate do minorum duae materiae sint confusae. Item per immisti¬ nem, ut si frumentum meum cum tuo mistum fuerit. It ber aedificationem, ut cum in alieno solo aedificatum es hoc tamen ita demum verum est, si aedificatum, sive stipe¬ id est columna aedificii solo affixus sit. alias si mobile sit, S ad tempus factum non cedit solo. ut f. de actio. Impt. & ven¬ granaria. f.de acqu rerdomi. Titius hisi forte causa perpetu nsus factum sit f. de actio. empe & vend fundi. §. si ar. respons. F. de verb sig. urbana praediae & l. malum §. sin f de leg tertio prae diis. §. pen. Sed & is qui bona fide aedificat, expensas reci perat, super quo cadit magna distinctio, ut not. Institut. a rerum divisio §. ex diverso, & seq. Licet autem dixerim, quo ibi factum est aedificium non affixum terrae, & ad tempu solo non cedit, hon tamen credas, quod licitum sit cuil bet hoc facere, domino prohibente, quia & si in suo sol¬ quis aedificat, non tamen fimum, aquam, tignum, vel qui¬ aliud, licet immittere in alieno: ut ff. si servitus vendi, sicut §. Arist. neque fodiendo, neque aquam derivando fi de aqu pluvia arcend. L. §. de eo opere. & S seq. & §. denique. quini mo ingredientem fundum meum potero prohibere, eti si in causa venandi ingrediatur. Institut. de rerum divis. §. f. ve. §. ibi sequenti. plaene. stem per plantationem, ut cum in¬ lieno fundo plantatum vel seminatum est. Item per ser pturam; ut si in charta tua scripserim; nam literae mem branis cedunt. Item per picturam, ubi quidem si pictur fuerit preciosa, tabula picturae cendit. Item per perceptio riem, ut in fructibus, quos percipio de remea: quod siti perceperis, & consumpseris, condico ipsos. Item per in ventionem, ut in thesauro, quem si in proprio fundo inve nero, meus sit. idem si in alieno data opera, sed si non dat: opera, medietatem debeo domino fundi. Item per trad tionem, & quasi traditionem, ut omnia haec leguntur. I stitu. de rerumdivision. §. interea, usque ad sin. pertotum. Re etiam pro derelicto habita occupanti conceditur, scilice si sit mobilis & abjiciatur, idem si immobilis, & ex eod fundo, hac mente, ut pro derelicto habeam. F. pro derel, I. sed si in mari jactaverim res meas, causâ navis levandae non habeo pro derelicto, quia non hac mente abjicio. un de si librum bene involutum jactaverim, non habeo pri derelicto, secus, si apertum. tunc enim ex qualitate lact praesumitur, quod pro derelicto habeo. Instit. de rer divis alt p. de fur. falsu. §. si jac. & de damno infecto, si finita. §. li qui metu. Aia, solo animo sine adjectione non habeo rem pr¬ derelicto, noc solo animo dominium amitto, quamvis se lo animo possessionem amittam, ut F. rod. I. siquis vi §. diffe rentia. ideoque si probem, quod semel sui dominus, prae sumitur quod adhuc sum dominus, nisi in contrariun probaveris. C. de probati. sire possidetis. F. de minor. aii praeto¬ alias, si siunc. §. ulumo. secus de possestione: ut dicam infr¬ titul.i

Quis possit agere & proprieute, & qualiter, & contra quem agi possit. Dic u hota supra de libel. oblat S quid debeant. vers. sirealis. Veniun autem fructus & accessiones omnes percepti post lit con test. in act iud. off. sed percepti ante in libello debent per sic intellige regulam. f. de jud solemuu. infra cod ecclesiae. § uli, per l. J. de redhib. act. aediles. §. item sciendum, & l. item si ser vi. §. 1. C. de rei vend certum. de hoc nont infra de contum. § qui paena. vers. punitur etiam contumex. sed in universalibus act rectius intelligi potest, quo ad ea quae dixi de fructibus dist. est inter bonae fidei possessorem, & malae fidei possel sorem: ut dicam infra tit.I

An quaestio, possessionis ropricatis si mus tractari possit Circa hoc not, quod actio & interdictum aliquoties con currunt, interdum autem nihil aliud est, quam quaedam verborum solemnis conceptio, quibus praetor aliquid fie ri jubebat, vel prohibebat, quod tunc maxime fiebat, cun de possessione, vel quasi aliqui inter se contendebant. E est dictum interdictum non ab interdicendo, sed quia in ter duos datur, ut Institut. de interdictis in princip & § sunt ta men. Videtur tamen, quod inferdictum idem fit cum ad nam actio est quaedam formata verborum conceptio, u C. de for. & imp. act sub l. unica. sed non est ita, quia solenni tas actionis a jure civili est, & generaliter formata, sed so lennitas interdicti a jure praetorio, & quot sunt homine agere volentes, tot sunt necessariae verborum conceptio nes, unde in interdictis verba variebantur; secundum de monstrationem personarum, ut diligens studiosus notar potest. f. de tab. exhib. I prima. & ne quid in loco publico, I. pri ma, & de vi, & ri armat.I. prima hodie tamen hulla est diffe rentia inter interdictum & actionem. ut Institut. de interdi ctis. §. sin. & est interdictum actio in factum praetoria, u ibidem. Sed est sciendum, quod alia gratia jur divi pro dita sunt, ut interdictum de mortuo inferendo, & de se pulchro aedificando, & ne quid fiat in loco sacro, vel po natur, seu immittatur, & ut id quod factum est, seu im missum tollatur, ut f. de interdict. I 2. §. 1. & sic quid in Io co publico. l. §. locorum. & de mortuo inferendo. l.I. Primun locum habet, ut non prohibeatur quis mortuum inferre & sepelire, quo inferre licet vel sepelire. Secundum, u non prohibeatur quis edificare sepulchrum, quo liceat in ferre mortuum, ut f.de mortuo inferendol.I.in princ & §. prae tor ait. Tertium & quartum significatio nominis declaral Item quintum, ne quid fiat in ioco sacro. Iin. & nequid in loco puo. praetor ait. respons.i. & §. locorum. & S praetor quod o via. Alia vero sunt juris humani, quorum quaedam com petunt propter privatam utilitatem: quaedam propte publicam, ut de locis publicis, rivis, & fluminibus publi cis, ut f. de mterdict. l.i. §. quae sunt. Propter privatam utilita tem quaedam gratia surjuris tuendi, ut interdi. de lib. ex hib & de uxore exhib. vel liberto exhib. Quaedam grati¬ officii tuendi, quod homo debet homini ex natura, ut in terdictum de libero homine exhib. ut f. de interd. l.. §. ho minum causa. Item quaedam ratione rei familiaris, ut i prox. I.§ horum autem. Alia dantur gratia adipiscencae pos sessionis, ut quorum bonorum, & quorum legatorum, e Salvianum, de rebus coloni quas pignori obligavit pr mercede fundi. Alia causa retinendae possessionis, ut ut possidetis, in rebus immobilibus, & utrobique in rebu immobilibus, quando scil. duo dicunt insolidum eanden rem. Alia causa recuperandae possessionis, ut interdictum unde vi, directum & utile, & quod vi, aut clam. de quo di cam infratit. i. ut ff. de interdictis. Li. §. hoc autem. & Instit. de in terd. & seq. Et notandum, quod interdictum quorum bo horum, datur bonorum possessori, id est, illi, qui loco hae redis est haeredis enim effectus de jure civili est: sed bo norum possessoris de jure praetorio. nam cum praetor re quirere suobeneficio haeredem facere, quia hoc legis elt vel Senatusconsuiti, vel constitutionis, fecit quod potuii quia scil. bonorum possessorem constituit. ut Instit debor¬ poss. §. quos antem. utriusque tamen scil. haereditatis & bono rum poss. idem est effectus: sed in hoc differunt, quia hae reditas nititur authoritate legis, sed bonorum possessi¬ authoritate praetoris. Item aditio haereditatis non requ rit authoritatem judicis viventis, sed bonerum possessi¬ requirit anchoritutem & praesentiam judicis datur igitu interdictum quorum bonorum, gratia adipiscendae pol sessionis contra poffessores universitatum, ut f. quorur bonorum. I1. §. iterdictum hoc. sed & contra possessores re rum fingularum ff de furt hoc amplius dummodo sint eori possessores ffauorum bonorum l.i.nec obst I. quorum bon I. § interd; n. hoc restitutorium est, & ad universitatem bo norum, ut ad singulas res pertinet. nam quod dicitus nor ad singulas res, subaudiendum est tantum. sic & petitio ha redi. pro una re tantum datur, ut ff. de petit. haered. lictt. Se cum bonorum possessor per bonorum possessionem si ctus sit dominus haereditariarum rerum quomodo adipisci tur per interdictum quorum bonorum, id quod jam ad¬ ptus est? Respo. per bon. poss. adeptus est dominium, se¬ non possessionem, sicut in aditione haered. contingit ff. d aequir. poss. cum haeredes. & ideo necessarium est interdicti gratia possessionis, ut dixi. Sunt & quaedam interdict. duplicia se tam recuperandae quam adipiscendae possess onis, ut ne vis fiatei qui in possessionem missus est ff.ntv¬ fiat ei qui in poss. missus est. I. pen. §. cum praetor. Item quaedan continent causam verae proprietatis, ut interdictum de tin. actuque pri. quod datur volenti reficere iter, & is qu proponit necesse habet probare dominium servitutis, 8 se ivisse hoc anno 30. diebus. ut ff. de itin uctuque priv.l.inde ve ande. §. ait praetor ff. de interdic. I.2. §. quaedam. idem in interdi cto quod datur de aqua ex castello ducenda, ut ff. denqu quot. & aesti. l. 1 §. ait praetor. idem, quando maritus petit re stit. uxoris. necesse enim habet probare, quod cum ea con traxit, & eam cognoverit, & sic in pos. fuerit, ut infrait. I. transmissa. & cap. ex parte inf. de spon. commissum. Item quaed obtinent causam quasi proprietatis, ut interdicta, quae d ximus competere de locis lacris, religiosis. & de lib. exhil f. de interdi.I. secunda. §. sed illa. ideo dicitur quasi proprieta tis. quia proprium esse non potest, sed ac si propriu esse necesse est, quod probetur res sacra vel religiosa, cujusri tione interdicitur: Item & nomine ecclesiae vendicantur inf.atit.i.cum ad sedem, infra de relig, do constitutus, & cap. per & ult. & de capell mona. cap. 2. Item interdictorum alia dar tur respectu possessionis, ut interdictum unde vi, & ui possidetis, & utrobique, sc. ubi competunt propter posse sionem rei corporaliz ubi vero datur uti possid. servituti gratia, pro quasi possescione intenditur, fi de ser quoties vu & si servitus vend sicuti, §. idemque ait. infra eod. cum ecclesia. & a prob. licet idem in interdicto quod mihi datur de itinere ve actu, vel via privata: quando usus sum hoc anno 30. die bus, non vi, nonclam, non precario a te. & ideo non debe¬ prohiberi, quo minus utar interim vel tantisper, quoa¬ de servitute constat, ut f.de itin. actuque priv. I. IIrespon. 1. && & Iz. § haec autem

INterdictorum etiam alia simplicia, alia duplicia Simplici sunt, in quib. alter reus est alter actor, qualia suntomnis restitutoria, aut exhibitoria, & quaedam prohibitoria, ut di arborib. caedendis, & de itin actuque pri & ne quid fiat in loc¬ facro, vel flu. pu. ripave ejus nam actor est qui desiderat exh beri aut restitui, vel ne quid fiat. reus a quo desideratur, u restituat, vel exhibeat, vel quid aliud facere cogatur. Di plicia vero sunt, quaedam interdicta prohibitoria, ut ut pos. & utrobi. & de superficieb. & de aqua quoti. & aestiv¬ quandoque sc. quando proponitur inter haeredes & empto res, & bonorum possessores, & dicuntur duplicia, quia i his uterque est actor, uterque reus, & ille vincit in eis qu tempore lit contest. non vi, non clam, non precario poss det ab adversario. Institut. de interdict. §. retinendae, & §. 3. ff. 4 interdictl. 2. respon.i. & de supersic. lI. §. proponitur. & de aqu quotid. & aestiv. l. 15. ut praetor. inter haeredes. si tamen unu provocat ad judicium, is sustinet partes actoris, vel sit nus, ambo simul provocant, sorte dirimitus res sicut is actione familiae erciscundae, & communi dividundo, di jud in his tribus, infra de probat. ex literis. Sunt & alia interdicta prohibitoria, ut proxi exposui supra simplicia quaedam restitutoria, quaedam exhibitoria: prohibitori dicuntur; quia vetant vim fieri sine vitio possidenti, vel mortuum inferenti, quo jus ei est inferendi, vel in sacro loco aedificandi, vel slu. publ. ripave ejus aliquid fieri, quc pejus navigetur. Restitutoria autem dicuntur dupliti ter, vel quia restituitur ei possessio qui aliquando posse dit, ut interdicto, unde vi, vel quia restituitur, id est datu possestio tiqui nunquam possedit, ut in quorum Bono rum, & quorum legatorum. nam & verbum reddendi ha bet significationem per se dandi, ff. de verborum significatio ne, verbum reddendi. Exhibitoria sunt, quae jubet praetor ex hiberi; scilicet quando de alicujus libertate agitur, cun quaeritur, cui libertorum patronus operas indicere velit vel quando parens liberos ejus; qui in potestate sunt, ju bet exhiberi. Institut. de interdict §. 1. & f. de libe. exhib. Sun & quaedam mista, scilic. prohibitoria & restitutoria, ut in terdictum, ne vis fiat ei qui in possessionem missus est. nan praetor prohibet vim fieri possidenti, & amissam possessi onem jubet restitui, & idem non potest in interdicto de li be. exhib. & de libe. ho exhib. nam illa & alia ratione misti sunt, id est prohibitoria & exhibitoria: exhibitio enim fit per ea. Item prohibet praetor invitum hominem liberum detineri. Item prohibet vim fieri patri quo minus dedu cat filium, ut fi.de nierdict. l.I. §. interdictorum autem, & de li be. txinb.I.I. & Ideinde. & de lib. ho exhib. I.i. Est & alia distin ctio, quia quaedam in praesens, quaedam in praeteritum re feruntur. In praesens, ut uti possid in praeteritum, ut de i tin. actuque priv & de actuque priv. & de aqua quotid & ae stiv. f. de interdi. hi. §. antep. Item alia sunt annalia, alia sun perpetua, ut de tab. exhib. f. de interdict. l. 1. §. ult & de tab. ex hib. I. 3. §. final. Hoc tamen videtur regulare, ut anno inter dictum quolibet terminetur: nam & ipsius praetoris im perium annale erat. Institut de perper. & temp. act. §. eas vero Sed potest in eis distingui, ut si contineant rei persecutio nem, nec dentur ex maleficio, dentur perpetuo. Si auten sint ex maleficio, aut non contineant rei persecutionem terminentur anno, si tamen ex maleficio aliud perveni ad haeredem, & sic de eo perpetuo tenetur: & de re per petua is qui maleficium commisit, quamvis quoad poe nam, annale sit. ff. de actio. & oblig. in honorariis, ff. unde vi.l.I.i. princ. respon. f. tamen secundum jura canonica tenetur hae res ex maleficio, quamvis nihil pervenerit ad haeredes, u not. mfra de sepul. §. quibus interdicatur

INterdictorum quoque alia sunt publica, id est, cuili¬ bet de populo competentia, alia sunt privata. Publici sunt VI. de libe. ho. exhi. Ne quid fiat in loc. sact. Ne qui¬ fiat in sancto, Ne quid fiat in religioso, Ne quid fiat in loc¬ publico, non solum dico civiratis Roman. sed alterius, u in theatro, vel campo Martio, vel arena, vel insula, vel a gro; vel via publica, itinere publico. si enim de rebus fi scalibus sit controversia, cessat interdictum, & praefect sunt judices & procuratores Caesaris, utf. nt quid fiat in lo eo publico, l. 2. §. publica & § hoc inter. & §. iter hoc perpetuo & de libe ho. exhib. I. quod lex, & §. hoc interdictum. & de se pulch. viola. I. 3. C. ubi causa fiscal. Iad fiscum. lib. 3. Item po pulare est interdictum ne quid fiat in fluminibus vel ma riiquo pejus navigetur. Item, ne quid fiat in flumine, vel ripa, ut aliter aqua fluat quam priori aestate fluxit, id est ut aqua fiat latior, depressior, rapidior, cum incommo¬ do accolentium; quorum aestimatione flumina a rivis de seruntur, ut ff deflu. l.1. & ne quid influmine publico. I. prim Item interdictum, ut in flumine publico, vel lacu, ve fossa, vel stagno publico liceat navigare, ut ff. in flumini bus publicis, licet navi. I. prima. in istis omnibus interdicti? non potest assignari ratio, quare magis competat isti quam illi: ideo dicitur populare. Forte & octavum po pulare est interdictum; scilicet ut liceat reficere cloa cas publicas, licet earum refectio specialiter ad magi stratum pertineat, ut ff de tlonc. I. primia, §. hoc autem, &S ultimo. Privata autem XXXVIII. sunt. De mortuc inferendo, Quorum bonorum, Quorum legatorum Unde vi, Uti possidetis, Utrobi, De tabul. exhiben. De li beris deducendis, Salvianum, De precario, Ne vis fia ei qui in possessionem missus est, De loco publici fruendo, De superficiebus, De itinere actuque priva. Di aquaquoti & aesti. De rivis efficiendis, De fonte quod? datur, qui aquam duxit hoc anno, non vi, necclam, ne precario, de alterius fonte, lacu, puteo, piscina, fossa, stu gno, non de cisterna, ut f. de fonte. l. I. Item de cloacis pri vatis reficiendis quod vi, aut clam. De arboribus ceder dis, quae impendunt ita in alterius agrum, vel domum, ve radices immiserint, ut inferant periculum domui alteri us in primo casu non stirpitus sed radicitus arbor succi ditur, sed a quindecim pedibus supra a terra altius coe¬ cetur, ut vero domui impendet, prorsus debet succid idemque est, & si propter radices periculum minatur, u C. de interdictis, l. I. ff. de arbor. caedend. I1. Item interdictum de glande legenda, quod datur ei, cujus glans, vel aliu fructus a in fundum alienum ceciderit, ut quoquo, id est tertio singulo die legere & exportare liceat, ut ff. deglana legend. l. i. Item interdictum de migrando, quod datur ir quilino, ut ipse libere cum rebus suis de habitatione pol sit migrare, si tamen locatori satisfaciat, & de pensione, e de damno, si quod in domo conducta dederit, sed de gra ruito inquilino datur, colono autem non datur, sed alia ei extra ordinem judicis officio subvenitur, sivelit, no dico migrare, sed colonariam post tempus exactum veli derelinquere, F. de migrand. l. 1. Item interdictum utrobi datur his, qui de possessione mobilium rerum conten dunt, ut ff. utrobi. I. I. Item interdictum de novi operi nunciatione, quod datur ei, qui prohibetur aedificare postquam satisdedit, & in eum, qui non satisdedit, ne edi ficet, f. de novi oper. nunc. praetor. & de hoc infra de novi operi inunciat. Item interdictum fraudatorium, quo tutoris cre ditor pupillo tenetur, si eum consilium fraudis partici passe constabit, ut fraudetur pupillus qui conventurus e rat tutorem, ut f.de solum. pupill. respons.i. potest & sic dic fraudatorio interdicto teneri eum, qui fraudem partici pando emit a creditore, qui non sit solvendo. arg. C. si ren dito. pign. agatur. I. sin. hujus autem interdicti specialite tractatus vel titulus non reperitur. Sciendum est autem quo d licet dixerim 7. vel 8. fore. interdicta popularia, 8 28. privata, de directis & principalibus interdictis debe intelligi: fere enim semper sub directis & principalib. plu ra utilia, & accessoria inveniuntur interdum duo, interdum tri¬ ut ff. deno. ope. nunc. l.i. & l. ait praetor. respons. i. §. deinde, & n quid in loco publ.l. 2. respons. 1. & §. ait praetor. & §. deinde. & praetor. §. ait. & defluminibus, l.I. respons. I. §. deinde. & de aqu quotid & aessiva. l. I.respons.. §. ait praetor. imter haeredes, & §. a prae tor. quo ex castello. Traduntur autem quaedam regula generales circa haec interdicta, de quibus dixi, infra ae pri cariis, sub §. extra summam

HIs igitur praemissis, quae de summa domini Azo. sum psi, & hic apposui, tanquam canonistis utilia, extra nea, ignota, & practicatoria, & ad materiam redeamus scilicet an petitorium & possessorium simul intentar possint super hoc, cancellatis omnibus ita breviter distin guo. Cum possessorium & petitorium intentatur, aut si mul, aut divisim, id est unum post aliud. Si simul & ab e¬ dem parte, potest quidem, dummodo intentans sibiips xon sit contrarius, ut apparet in superioribus sic intellige aeifra eodem, cap. 1.23. & 4 & cap cum dilecti. Si a diversis, re ffert utrum conveniens proponat petitorium, & conven cus reconveniat cum super possessorio in modum petiti ronis, & tunc sunt mutuae petitiones: nam fit in modun e xceptionis, & erat possessorium oppositum, quod com petit spoliato, non audiretur primo proponens petitori am, quousque spoliatum restituisset proprio motu: qui nec sine petitione posset fieri condemnatio, sic loquitu supra de ordine cognitionum, cum dilectus, S nos autem. &c. ult pers. quanquam. & quid juris sit de mutuis petitionibus su pra in tit. propo. Si vero conveniens proponat possessorium & conventus reconveniat cum petitorio, & possessoriun primo propositum competebat spoliato ad recuperand. possessionem, non est locus reconventioni, nisi super con simili possessorio. in hoc enim quaestio spoliationis nosci tur privilegiata, ut suprâ de ordi. cogni. cap. ult. respon.i. infr. tit.i. capit. 1. &2& capit in literis, & cap. Item cum quis, &c. e conquestione. sic intellige, ff. de judic. si de vi ff. de vi pub. § sid vi. C. de appell. l. 1. Sin autem possessorium primo proposi tum competebat ad adipiscendam possessionem, & con ventus habet probationes paratas super petitorio, prim¬ audietur qui etiam conveniens, ut f. ad exhib. l.2. vel 3. §. ibi dem, & ut nposs. leg. siis a quo. apposita scilicet exceptionm doli. ut f.de except. doli. dolo facit, ff. solut matrimonio, si socer. genero. §. Lucium illa enim regula locum habet in petitoriis indistincte Idem in possessoriis, si incontinenti offeran tur probationes, non alias, fi. ut legat. seu fideicom nomine ca ve si is a quo. ergo si petat dilationem, non paratur praeju dicium possessorio. fi. quorum lega LI. ad hoc, infra de testib venieni.. §. 1. hoc etiam in interdicto restitutorio observa tur propter periculum animae, quantum ad carnis copu lam, infra tut. literas, §. propterea. & in compensatione, nafr¬ deposi. bona fides. §. ult. C. decomp. Iult. argum. supra de ord cos cum dilectus, respon.i. Sed si non habet probationes paratas tunc erunt mutuae petitiones, ut supra dictum est. Si vero possessorium primo propositum competebat ad possessi onem retinendam, ibi non est locus reconventionipeti torii: nam reconveniens esset sibi contrarius, quiâ inter dictum dicit eum possidere. & rei ven. non datur possi denti, ut Instit. de act. §.1. & seq. Goffr. tamen not. quod haec interdicta, quamvis non concurrant cum rei vend. in eo dem judicio, tamen praecedere possunt & subsequi, dum tamen in diversis udiciis proponantur, unde quod dici tur infra eodem, pastoralis. praecedunt, subaudi, & sequun tur, secundum Goff. secundum hoc intellige. infra eodem pastoralis, vers. aliis possessoriis, &c. hoc enim ordinarii juri¬ est, ut primo pronuncietur super possessione, quia cun quilibet contendat se possidere, regulariter expediri nor potest, quo ad hoc, ut petitorium proponatur, nisi prim ppareat quis possessor sit, ff. uti possid. l.i. §. hujus. & §. inte litigatores. Instit de mte. §. retmendae secundum hoc intellige ff. de acquir. poss. exitus C. de rei vend. ordin. & de interd. incerti. quorum bonorum.I. ulti. & si a non competenti judice. si di¬ proprietat. infra de proba licet. § ult. Quod si unum posta liud intentetur, si adversarius velit reconvenire, non ess locus reconventioni, lite contest. ut not, sup. demum peri. §. e quando, sed si in modum conventionis admitti velit. distin quis primo proponat, & ad quid competat possessorium ut supra dixi, & eodem modo, ut sup. not admitte, vel re pelle. Sed si eadem pars recurrere velit de uno ad aliud, & & est possessorium, quod competat ad recuperandam pos sessionem vel adipiscendam, potest quidem quandocunque, ante quam sit in causa conclusum. Sed & postea, si tamen ho¬ facit de licentia judicis, vel si ignoret se possidere, ut ff. d¬ acquir pos. naturaliter, §. nihil. vel si ratione rei detentioni: intentatur rei vend ff. de rei vend. officium alias enim sibi ips contrarius esset, et ideo repellendus. Item si de petitorio recurrat ad possessorium retinendae possessionis, vel econ tra. achuc dico, quod hoc facere potest, non dico prim suspenso, sed in totum renunciando, sic loquitur infra eod p. st. valis. & sic approbatur sententia Mart. & reprobatu opinio Job. quae consuevit not supra de vi & vi arinat. cuj fundum, §. ult. de qua. I. decrer. pastoralis, mentionem facit, & ejus tenorem ponit. Sed & causa decisa potest recurrid¬ uno ad aliud, ut infra eodem, pastoralis, §. si vero. supra de elect querelam, infra de do. inter dilectos. C. si a non competenti judici si de propricia. & sic etiam potest intelligi, ff. de acquir. pos. ind turaliter. §. nihil. & C. quorum bonorum.I.ulti. nisi forte utrum que deductum sit in judicium, quia tunc, si adversarius probaret intentionem suam, vel sure communi, vel ali¬ modo; quaestio proprietatis; seu sententia quantum ac executionem, possessorio judicio proponitur, quamvi super possessorio primo pronuncietur, infra cod. c. 2. & 4 & ut infratit.i.c.i. & detest. significaverunt. Sed si adversari us nihil probat de petitorio, bene condemnabitur nihi in causa possessionis, cum nullam justam causam habea detinendi. alias Salvianum interdictum, & multa inutilis essent, sed qualitercunque probet dominium ad se perti nere, commodum retentionis habere debet. C. de praescr 30, ann si quis emptionis. §.I. & 2 supra de ord. cog, cum dilectus? l. 16. q. 3. §. poteft. 2. vers. quidsi mala. Dixi supra distin. quoc una & eadem pars potest recurrere de uno ad alium. vers sed si eadem pars. & nunquid condemnabitur in expen sis, si omnino renunciet? Dico quod sic, cum postea nor possit redire. C. depact. postquam liti. ff. de minor. diffitisse 8 sic apparet, quod temere vocavit me in judicium. ffdeju¬ eumquem temeri. C. de judic. sancimus. quia nec est verisim le, quod princeps hoc privilegium concedat in detrimen ttum meum. C. de eman. nec avus. supra de offic. delegat: supi eod. cam concord. Sed si non renunciatur, suspenderetur sen tentia de expensis, & si obtinet in possessorio; quod denuo instituit, in nullo condemnabitur, judicio meo, & hoc si agatur interdicto unde vi, & dico hoc in odium dejicien¬ tis, sed si aliud interdictum non denotans violentiam in rentatur, secus judicarem. Item, si succumbit, condemna bitur in expensis factis occasione possessorii judicii: & si rovertitur ad petitorium, & succumbit. idem si non rever¬ tintur, instante reo idem. C. quomodo & quando authentic. qu femel. Sed si prius proponit possessorium, & postea redi¬ ad petitorium, similiter condemnatur: haec tamen locun habent secundum sententiam illorum, qui dicunt ind stincte victum in expensis condemnandum victori, quo rum opinionem sequitur. sed alii contra, quod dic, ut no infra de dolo & contum. subrubrica de contumacia. §. qua poen aefficiatur contumax. Notaverunt autem aliqui, quod is qu incepit agere de proprietate penden judicio potest redir ad possessorium, ita quod etiam instante reo, non feretu sententia, nec procedetur in petitorio, cum hoc fiet d permissione juris, ut sic talis permissio sit ei fructuosa nec obstat authent. qui semel. supra allegat. quia intelligitu in actore contum. Alii dicunt, quod instante reo proc ditur, ut supra tetigi per authent. quomodo & quando judex qui semel. & f de jud. de qua re. mfra eodem, cum super. nec es fructuosa talis permissio, quia licet absolvatur reus in pe titorio, adhuc potest prodesse actori sententia ferenda si per possessione propter fructus & interesse. sicut vide in usufructuario, qui de his etiam agit usufruct. finito, u fde vi, & vi armat. idem est. §. sin. & I. si plures. §. dejectum, qui si egi contra te interdicto unde vi, vel condict. ex canon redintegranda. 3. quaest. 2. & obtineo, nunquid haec senter tia oberit tibi violento, ut sic de caetero non possis ager de proprietat. non quia de possessione tantum actum est unde non praejudicabit in proprietate. C. de sentent. & ii terlocut. omn. judic. post sententiam. secus, si egisset condic ex I. si quis intantam. quae nedum possessionem advocat sed in proprietate ponit. in utroque tamen casu potest es cipi ex illa constitutione. siquis in tantam. Sed cavetur quo exviolentia clerici, vel praelati non daretur condict. ex l. quis in tantam, vel ex canone redintegranda. Nec exceptio con tra Ecclesiam, si de propriet. vellet agere, quia delictum personae, &c. i6. quaest 6. si Episcopum. Sed nunquid post an num agi potest interdicto unde vi? Non videtur, quia ar nale est. ff. devi, & vi armat. I. prima. in princ. & ideo compe tit intra annum utilem a tempore electionis computan dum. ut in eadem. I. § annus. ergo anno elapso expirat, sic ut & caeterae praetoriae actiones. ut Institut. de perpet. & ten poral. action. in princip. Dicas, hoc verum est, quoad poe nae persecutionem: sed quo ad rei repetitionem, perpe tuae sunt. ff. de actionibus & obligationib. in honorariis. sic & it terdictum unde vi, & sic quamvis quo ad ea, quae in pra dio erant post annum non competat, tamen quo ad prae dii repetitionem, perpetuo datur, ut in praedicta l. prima in princ. ut & not. supra eodem versic. hoc tamen videtu regulare in tractatu de interdict. Condictio tamen ex ca none redintegranda, non tantum ad praedium, sed etian adomnia perpetuo competit temporis conditione, capti vitate, dolo, aut violentia, non obstante, ex ejusdem capi¬ lectione, patet. Quod autem dicitur infr. eod pastoralis alii possessoriis judicus in suo robore duraturis, &c. exponum quidam de interdicto de libe. & de reb. exhib. haec enim d natura sui vendicationem praecedunt: prius enim liber exhibentur, & deinde agitur de jure personarum. C. de lib. erhib. l. 1. Item tabulae testamenti prius exhibentur, & de mum petitur relictum in testamento. ff. de tab. exhib locun §. solent. & qui non exhibet, condemnatur, habita aestimi tione ejus, quod relictum est, ut in eadem l. locum. §. con demnatio. ad hoc ergo non est regressus post intentatan vendicationem tu expone sicut nota. supra cod sub §. prox rersic. si pero possessorium primo propositum

QVid si ago contra te violentum de spoliatione nun quid si ab aliis conveniat, teneor respondere? Vide tur quod sic: quia non competit exceptio, nisi contra spo liatores, ut invenitur sup. de de ord cog, cap sin. sed dic, quod de eadem spoliatione possum agere contra unum, & exci pere contra alium, cum generale sit, quod spoliatus quamli pet contra se agentem repellat, ut 3. quaest.i, capi & quaest.a cam Ecclesiae secundum Goffr. excipe tamen ab hac gene rali agentem depositi contra me: quia contra talem non habeat locum deductio, vel compositio, ut infra depositi bo na fides. §. sane. & C. depositi. §. pen. nec contra ipsum poter¬ excipere de spoliatione. secundum quosdam. Sed di¬ contra, ratio diversitatis haec est: quia dum depositariu non inficiatur depositum, sed per compensationem cona tur retinere, perfide agit, & ideo non auditur, ut in juri bus allegat. sed cum spoliatus ab initio, & antequam de deposito constet, excipiat, & dicat se inermem cum arma to congredi nosle, ut 3. quaest. 3. oportet. audiendus erit. nam audietur contra agentem de spoliatione. ut supra de ordin cog. tap fin. Item ab hac generalitate excipiunt aliqui virum agentem de matrimonio: quia matrimonialis causa est favorabilis. infra qui matr. accusare non posse videtur, & prae rogativam habet in multis, ut not. infra de matr. § sin. Jub S ut autem uihil. versic. praesumptuosum. sed diccontra, & sine exceptione teneas, quod spoliatus quemlibet ageni repellit, ut dixi secundum Goffre. tu tamen dic, ut not. in fratit. 1. §. quando. vers. item dum spoliantus est, & vers. quic ergo. quicquid dicat hîc Goffre. verum secundum ipium nota quatuor privilegia spoliationis. Primum est, qui¬ primo proposita non patitur aliam sequentem & diss mi lem quaestionem secum concurrere. sed si contta agent de spoliatione excipiatur, de simili spoliatione agens re pelletur, ut supra de ord. cogn,. cap. fin. & est duplex ratio. Pri¬ ma, quia favorabiliores sunt rei, quam actores, ut not. inf¬ de jurejar. sub §. non redeundum. §. quando sit deferendum ver sic. quod si jura. & probatur infra de prob. ex literis. Secun da, quia exceptiones fortiores sunt, quam actiones: undi cui damus actionem, multo fortius exceptionem, ut fd superfi.l. I.§ quod autem & de reg. jur. invirus. §. cui damus. id eo etiam quae temporalia sunt ad agendum, perbetua sun ad excipiendum. ff. de except doli. pure. § sin. & Institut. de ex ceptionibus. & C. de except. sipactum. ideo etiam excommu nicato competit exceptio, ut infra de excepti. cum inter prio rem. & hac etiam ratione contingit, quod exceptio excon¬ municationis impedit actionem spoliationis, ut not. infri tit. 1. §. quando. versic. 4. Secundum mirabile est, quia quae stio spoliationis in modum exceptionis proposita quem libet civiliter agentem repellit, ut infra cod. vers. quid si ag contra te. Tertium quasi in modum exceptionis proposi ta, repellit quemlibet accusantem. sic intelligas, 3. quaest. per totum. Quartum, quia in modum actionis proposita, & accusantem repellit, & restitutionem indulget, sic audias 3. quaest. 2. cap. 23. & 4. Quod autem dixi, quod quaestio spo liationis In modum exceptionis proposita quemlibet agen tem, vel accusantem repellit, ut versic. secundo, & tertio, intelligas cum quis spoliatus est tota sua substantia, ve majore parte ipsius. & haec innuunt verba canonis, nudi & inermes. 3. quaest 2. oportet. & non potest exui jam nuda tus. 3. quaest. 2. cap. fin. & infratit. primo, olim 2. & ibi inanis actio. Caeterum si una re tantum spoliatus sit, & si possi repellere spoliatorem in odium violenti, non tamen alium cum multa alia bona habeat, de quibus satisfacere potest Quia vero ubi quis spoliatus est tota substantia, vel majo re parte ipsius, posset fieri fraus, quia forte timens actioni contra se movendam, vel accusationem contra se propo nendam, non curaret, ut sub praetextu hujus exceptioni retineret rem alienam, ut jaceret in peccato suo, poteste judex assignare terminum, intra quem petat restitutiorem & prosequatur. Quod si non fecerit intra terminum assi gnatum, postea minime excipere poterit. Nec mireris, si judex certum tempus praefigat ad agendum: hoc enim fie ri potest secundum ea, quae notantur supr. de libel. oblat. §. u trum possit. vers. sed nunquid judex. Haec omnia quae notant ab illo versic. sed quid si ago. usque hîc, extraxi de Summ: Goffre. de ordin. cognit. Veruntamen super hoc hodie te nendum est, quod nullus reus in civilibus potest excipe re contra tertium de spoliatione, sed contra illum tantum qui spoliavit, ut supra de ordin. cognat, cap. sin & in auth. dici enim extra de restitut. spolia. frequens. § statuimus. in crimina libus autem potest excipi de spoliatione a tertio, seu quo cunque facta, dum tamen excipiens spoliatus sit tota sul stantia sua, vel majore parte. ut in eodem, extra frequens §. 1 lum autem. & sic in criminali causa tantum, & non in civi¬ li intelligenda sunt. capit. allegata supra eodem versiculo qua tum. de quibus idem extra mentionem facit. Sed & si qui excipiat contta spoliatorem suum in causa civili de spoli¬ atione ab eodem facta, vel in criminali. ubi excipiens spo¬ liatus est tota substantia sua, vel majore parte ipsius, a quocunque volueris, & negatur spoliatio, debet excipien de exceptione hac facere fidem intra dies quindecim, tempore objectionis connumerandos, alioquin in expen sis, quas actori interim faciet, condemnabitur, & alias pro¬ ut visum fuerit judici, nihiloninus punietur, ut in eodem, extra frequens, §. sed in civilibus. Quid si de veritate excepti onis constitetit, sed tamen spoliatus non curat restituti¬ nem petere, cum accusatus sit criminaliter, ut praetext hujus exceptionis omnem actionem elidat, potest ei J dex terminum praefigere, sicut notatur supra eodem ver quia vero, ubi quis. intra quem nisi quaestio spoliationi terminata fuerit, non obstant spoliationis exceptio, dein ceps poterit accusare, ut in eod. extra frequens. § solet enm Porro rerum privatarum spoliationis exceptio superec clesiasticis, vel econtrario, de caetero nullatenus oppon¬ tur, ut in eodem, extra frequens §. sin. & per hoc comproban tur quae not. antequam vidissem Summam Goffredi, ve decretalem novam. infratit.. §. quando. versiculo item spo liatus est. versiculo quid sit vii

ILlud extra summam notandum, quod census? aliquando solvitur in signum subjectionis, ut mfratit. pri mo, cum venissent. & capitulo olim. pruno de censibus, oinnis an¬ ma. 10. quaest. 3. illud. C. de episcop. & cleric. nulli. §. ulti. Quan doque vero census est signum exceptionis infra de reli dornibus. constitutus. & de censibus, cum renerabilis. Quandoc est signum protectionis, ut dicit infra de privil accepimus. El sic non semper probatur dominium per solutionem cer sus, ut infra eodem, capit. ult. nec qui censum solvit, ignoran te illo, cujus res censualis est, propter hoc sibi domino ac quirit. C. de rei vendicat. solennibus. secus si sciente, quia tun videntur donare, ut C. de de donat. censualis. Et hoc non es praetermittendum, quod si quis conferat Archidiacona¬ tum vel beneficium aliquod sive personatum, dum est i quasi possessione juste recipit, cui confertur, quamvi conferens non habeat jus, quia non complevit forte pra scriptionem, tamen canonici ad quos pertinet electio, me ro jure agere possunt contra conferentem, nisi praescri ptio sit completa, ut infra eodem, cum olim. supra de elect. qui relam. infra de jure patronat. consultationibus