Titulus 42

De Arbitris. Rubr. XLIIII

SVMMARIA I Arbitrium quid su a Arbitrorum sunt duo genera 3 Arbiter quis esse possii Arbiter est similis judici 5 Compromitti de qua repossis 6 Compromissum aliquando impeditur ratione persona 7 Vasallus super lite fendali, an possit compromittere. Religiosi an posssins petere penam ab eo qui non servet arbitrium O Arbitrium qualiter ad ffectum perducatur 10 Sententia arbitri non ifama II Arbiter an possit punire contumaciam in expensis 12 Arbiter diffinntvan aliquando mutare potes 13 Arbiter in quibus casibus non possit cogi sententiam ferri

IUdiciorum praeparitoris expeditis, tractandum erit de judiciis. Sed quia consueverunt homines primo recurrere ad amicos, quibus saep¬ causas nequeuntibus terminare ad judici um pervenitur, ante tractatum dejudiciis, praemittit de arbitris: videamus igitur, Quid sit arbitrium, Quis possi¬ esse arbiter, De qua re possit compromitti, Qualiter constituatur, Qualiter ad effectum perducatur, In quibus casibus non cogitur sententiam ferre, Quis sit effectus

Quid sit arbitrium Actus trium personarum exequentium compromissum. nam arbiter a exequitur inquirendo veritatem, actor, ut obtineat, reus ut absolvatur. secundum Azo. hoc idem est in judicio. Icet ipse ponat differentiam non hic, sed ut not. infra tit. 1. 5 quid sit judicium. veruntamen adhuc non est plana haec denotatio, sicut esse posset: unde dic, quod arbitrium est causa in dicendo voluntarie posita & recepta. Vel, Arbitrium es potestas voluntarie data alicui & recepta ad pronunciandum in lite, prout arbitro visum fuerit, aliquando cert poena vallata, & certis terminis limitata. arg. f. eod diem. § stari. C. eod. I.i.infra eod. c. 2 ff. cod. non distinguemus. §. de offic. E §. sfin. inf. eod cum dilectus. Ideo autem dixi, Potestas voluntarie data alicui & recepta, quia ab initio haec res extra necessitatem posita est, f. eod. I3. iametsi nemmem. ideo dixi illite, scilicet civili, quia aliud est in causa criminali, ut not infra eod. §. de qua re. ad hoc. C. de transact. causas vel lites. Idec autem dico, Prout arbitro, quia sic pronunciat. patet. f.ec item si unus, §. idem Pompo. alias est lex, & incipit, si ita not. mfra eod. §. qualiter constituatur. sub §. dicitur ergo rerstim ita demum. ideo etiam dixi. Aliquando certa poena, &c quia & aliquando aliter fit, ut not anfra eod §. qualiter const. auatur. hanc teneas, si placet. Veruntamen Goffredus si¬ descripsit, Arbitrium est trinus actus personarum supe civili quaestione in judicio contendentium. nam jude: laborat, ut veritatem inveniat, 30. q 5. judicantem. actor ac intentionem, id est, causam ampliandam. reus ad extenuationem, id est, causam diminuendam, 4. 4. 4. cap.1 & sic concordat cum Azo. & de hoc arbitro compromissario. Sed & alio modo dicitur arbitrium potestas data alicui ad pro nunciandum, proutaequum fuerit, & hoc redigitur ad arbitrium boni viri. Ideo dicitur, quod arbitrorum duo genera sunt, ff. pro soc. si societatem, § arbitrorum. & de hoc supra de elect. causam. quae inf. eo.c. 2. &c. cum tempore &c. ex par te. & ca. pen. infra de jurejur. veniens. quando, & Quintaval. f. d. oper. libe, si libertus. alibi dicitur arbitrium potestas data ali quibus ad eligendum ut not. sup. de elect§ qualiter faciend¬ sub §. secunda forina. Alibi vocatur arbitrium jurisdict,. de legata. supra de offic. deleg. suspicionis. C. de adroc. divers. jud an scimus. & dejud. apertissimi infra de app. cum speciali, & c. 2 requiris. quod dic, ut no. sup. de offic. deleg. §. & qualiter finitur. sub§. sed nec illud omittendum, §. quis sit effectus. vers. sed qui¬ si casum admittat. & seque Alibi ponitur arbiter pro judiceor dinario n.q. 1. clericus adversus clericum, ff. qui satisd. cog si ab arbitro. ff. a quibus appell. non licet. Iultim. In his enim recipit arbiter jurisdictionem a lege, seu a canone, & talis, scilicet qui a lege habet jurisdictionem, ordinarius intelligitur, ut no. supra de of. ord. §. quis potest constituere. in fine

Quis possit esse arbiter. Liber homo, flius familias, paterfamilias, etiam de rebus patris, quia & judex potest esse in causa civili, non in crim nali3 quaest 7. §. tria. versic. cognitores. Item in causa civili, delegatus sit, potest causa finire, & examinare: sed ord narius potest audire lite contestata, ad hoc, ut actio perpe tuetur. Et aliquando compellit filius jure magistratus, patrem adire haereditatem ex Trebellianico jure f. de qua. privatis. & de jurisdict. omn. judic. quia jurisdictioni. & de os praesid. I. senatus consultum. & ad Trebell. ille. §. ultim. & lnar que & ff. eod §. sed & filius & l. quinetiam. quod dic, ut no. in e sentent. & re judic. sub rubrica de sent. §. quis debet sententian proferre. vers. sed nunquid suis. Sed fi filiusfamil. daretur hodie delegatus in causa patris, posset recusari tanquam si pectus. argum. in his quae not. supra de offic. deleg. §. & qui liter finiatur. versic. item finitur per justam recusationem ltem potest esse arbiter Ingenuus & Libertinus integra famae, & infamis. 3. 47. §. tria. ver cognitores. quod in judic non est, C. de dign. neque famosi lib. 12. inf. de testi. testimonium, s eod. Pedius. alias incipit parvi referre. & l. sed & si ita. & a verb. sig illa verba. sed si compromittatur, valebit sententia f. eod. sed si in servum. & liber factus sententiam dicat, & in ipsum jam liberum factum compromittatur, valebit sententia, f. eod sed in servum. Et si compromissum sit in liberum & servum, non valet: quia si liber tantum sententiam dixerit, non valebit, quia ut non accepit, dixit, nisi dictun sit quod alterutrius sententiae staretur, f. eo. Pedius. §. in servum. Item non potest esse arbiter furiosus, mutus, surdus minor 20. ann. sed major 20. potest, licet restituatur, si doceat sua interesse non recipisse, f.eo. sed si in servum, §. 1. & cum lege. Item foemina prohibetur, C. eod Iult f de reg qu. l.. 33. q. 5nulierem 3. q. 7. §. tria. nisi Papa hoc fecerit, i. authoritatem judicandi tribuerit, quod facere potest, S. q. 1. verio 33. q. 4 siquas 12.4. 2. cum devotissimam. 2. q. 5. Mennam. & accedit. sup. de off. deleg, cum vigesimum. Alias non potest judic. re, nec excommunicare, nec poenitentias dare, ut proban jura superius allegata. & inf. de pon. nova. Nisi consuetud terrae repuignet, quando potest judicare, & arbitrix esse in eo. dilecti. & haec decr. forte sumpta fuit de gl. D. Joa. quam fecit super legem ultnnam. C eo dicentis. Sed quid si aliqui magnus vir, qui habet jurisdictionem alicujus terrae de cessit, relicta filia, & ipsa extitit haeres, & dominus Imperator concessit ei jurisdictionem, si homines illius terr. compromiserint in eam, nunquid valet arbitrium? Respor deo sic, Joa. Bapt. Sed nunquid judex de ea re, de qua ju dex potest in se arbitrium recipere. ita videtur infr. eod cur tempore cum olim ex parte. ins. de praesum. literas. & de praeb. ni essent. sed contra, f. eo. sed si in servum, § siquis judex. quae es canonizata. 3 quaest. 7. §. tria circa sin. Dicit Tanc. quod no obstat, quia hoc solum prohibet, quod judice praecipiente in eum non compromittatur, ff. de tut. & cura. da. ab hi l4. sed hic is est sensus literae, judex prohibetur acciper compromissum jubendo in se compromitti, ut sic illa verba in se, ne compromitti jubere, sint expositio praecedentium verborum. Sed certe duo prohibet, quod non praecipiat, & quod non valeat, etiamsi eo non jubente fiat: ide¬ dic, quod in eum tanquam in verum arbitrum compromitti non potest, sed tanquam in amicabilem compositorem nauth. ut diffe judic. §. si vero contingit, col. 9. sup de transact. caia. & sic in concor. pro hac via adducas dictam legem quam alii signant contra. Posset illud dici, quod delegatu verus arbiter effici potest infra eod. cum olim. sed ordinarius non potest, tribus rationibus. Prima, quia si nolle pronunciare, non esset qui eum cogeret, cum per ordinarium cogi debeat arbiter. ff. eod l.3. tametsi neminem. Qui siquis suam sententiam impugnaret, forte provocatu obesset supra de offic delega suspicionis. & nimis animose de 4 fenderet, C. de assesso. nemo. A ertio, quia arbiter? est simili jud f.eo.l.i.& C. de ju. rem non novam. ergo debet esse alter, & non idem, quia nihil est idipsum cui est simile. secundum Goffred. Hae tamen rationes non placent: prima enim fallit simpliciter. nam in Papa fallit, cujus plenitudo omni¬ supplet. arg C. de test. omnium. & in aliis omnibus cum nullu sit. quin ordinarium judicem habeat, per quem potest conpelli ad pronunciandum supra de elect licet, § fin. Secunda etsi colorem habeat, non tamen est multum efficax inspe cta natura arbitri, cujus sententiae standum est, etsi iniqu arbitretur ffeo.diem, §. stari. imputet ergo sibi, qui talem e legit. ff. de minor. cum mandato. Tertia etsi subtilis sit, noi tamen valet, quia in veritate aliud est judicium, & aliud arbitrium, & alius judex, & alius arbiter. sed & aliud mers & aliud pretium, ff.dererum pernutatione, l.i. tamen in eandem personam cadunt, diversis respectibus ut manifest. patet. inf de praeb. nisi essent. & arg. sup. de elect, cum inter diversas. ad fi. & ideo licet idem sit in veritate, tamen tanquam alius & alius, potest pronunciare juris fictionem, sicut & fictione juris duo corpora in veritate censentur unum. 1n de conver. conju. ad Apostolicam. sic fictione juris unum cor pus in veritate duo censeri potest. Et ideo dic, quod verio ratio reddi potest, si quaeratur quare judex non potest ess¬ arbiter, haec est triplex, quia cum judexteneatur secundi jura, & juste pronunciare. in auth. jusjura. quod praestatura his qui admit§ & aequus. aero. C. de jud. Irem non novam. noluit jus, quod daretur ei materia inique pronunciandi, sive dejerandi, & quia cum jure suo possit judicare, & habe in se auxilium ordinarium, non est recurrendum ad extraordinarium, ff de min in causae hoc enim esset retrogradi & nos debemus potius ascendere, quam descendere, ff. d mune. & ho. ut gradatmn. 93. dist. legimus. ad fi. sup. de transl. epis¬ c. I. tamen arbitror potest esse, ut dixi, quia tunc non per mittitur, sed dilatatur aequitas, & lites brevius dirimuntur ad quod facit quod no. inf. eo. §. qualiter constituatur, sub §. di citur ergo. versic. potest & illud dici. Et nunquid monachus arbiter esse potest? B credo quod sic, de licentia abbatis. arg. I in his quae not. supra de postulando, §. quid pertinet ad offi cium. Sed duo exiguntur quod imperet abbas, & utilita monasterii hoc exposcat. 16.u...monachi. supra de postulando cap. 2

De quare possit compromiti. De qualibet ni¬ si prohibeatur. Potest ergo in ci vili. inf. cod. c. 1. etiam si de crimine agatur civiliter, & tami non infamat sententia arbitri, ff. de his qui no. infamia. quio ergo, §. & ex compromissio. Et de quolibet crimine potest ag civiliter & criminaliter. de hoc notatum invenies. infra d crim. fal §. qualis probatio. & versi. seq. C. quando civil. ac praeju cri.l.i.in fi. supra de proc. tuae infra de testi testimontum. & extra mediatores. Sed in liberali & criminali prohibetur & ir populari act. ne timore poenae praetermittatur quod fier expediret, ff. eod non distinguemus, §. Jul. & § de liberali & d his qui no. infamia. quid ergo. §. ex compromisso. Item prohibetur in matrimoniali. supra de transact. c. sin. & idem videtur in spirituali, quia non acquiritur nisi ex justa institutione. ut not. infra de institut. §. qualiter facienda. sed tamer contrarium est, ut inf. eod. ex parte sup. de elect. cum inter canonicos. secundum Goff. caveat tamen quilibet de conscientia, quia non est multum securum, nisi per Papam confirmetur. ut patet infr. de praeben nisi essent. Item caveat de pactione inter se, ut patet in his quae no. supra de transact. §. ( m quibus cesset. vers.atem cessat & vers. item quaeritur, ex quibus patet, quod tutius est abstinere, quod etiam si compromittatur, dejure pronunciari debet, & in duabus decreta allegatis, infra eod ex parte & de praeb. nisi essent Quaeri consue¬ vit quae sit ratio, quod in causis supradictis non admittitur compromissum, & quidem de liberali planum est, quo favore libertatis, quae majores judices requirit. C. de peda jud. l.ae. ut C. ubi causa sta. jamdudum, C. ne de sta. defun. si pater sed arbiter parvus est judex: unde nec sententia sua per omnia sententia est, f. dehis qui notant. infamia qui ergo §. ex compromisso. & haec eadem ratio in criminali, matrimonia li, & aliis adaptari potest supra de restitut. in integrum causa Item cum arbitri sententiae, quamvis & iniquae, standum sit, ut no. supra eod. §. proxi. vers. hae tamen in prima imminei status hominis subversionis periculum. scilicet in liberal causa. In criminali vero periculum corporis: in matrimoniali periculum animae: & quia quos Deus conjunxit. homo no separet, & quia excellens est sacramentum. igitu quia circa majora periculum vertitur, non sunt commit rium. de sta. mon. gl in l. Pedius. §. 1. ff. de arbi. Spec. in tit. de arbi. ins sequitur. vers. sed quaro. Card. in clem. 2. in 19. 0 20. q. de resi tenda voluntati hominum, imo cautius est agendum. 4 dist quiescamus. & ex his satis patet, quod nunquam potes superjure spirituali, vel super alio in quo versatur perici lum animae, compromitti in aliquem tanquam in arbitrum ne deturvia ingressui vitioso Inst. vi bon. rap. §. sed nedum u¬ lia. quia beneficia non acquiruntur, nisi justo titulo, & proprii judicis authoritate. inf. de inst. ex frequentibus, infr. de ex ces. praela. ad aures. sup. de cler. peregr. ca. fi.l.que.i.principatus, & ij authen. dicit enim de eo qui mittitur in posse. causa rei ser extra eum qui per quod videtur, quod nec super senter tia excommunicationis potest compromitti ne timor poenae pareatur injuste, vel justa sententia contemnatu potest tamen in his casibus compromitti in judicem, tar quam in amicabilem arbitratorem, & non in alium, u quantum ad spirituale de jure pronunciet, & quantun ad expensas vel similia arbitretur, ut bene probant jura si perius allegata. versi. item prohibetur in matrimoniali. Iten probibetur in causa restitutionis, nisi inciderit, ut suprad m integr. restitu. causa §. 1. & 2. Incidenter autem potest co gnoscere, sicut alias dicitur in causa status. C. de ord. iud. I. z&3. de judic. quoties, nec obst infra eod. ex parte. quia ibi fui amicabilis compositio

IMpeditur etiam compromissum* ratione personae, u quia servus, sed filiusfa. potest compromittere, ff de peci licet, § si servus cum se pro libero, & §. sed si filius, C. de jud servu F.eodem, non distinguemus, § si servus. Quid de minore, pupi lus sine authoritate tutoris compromittens obligatur n ruraliter tantum, non civiliter, fidejussor tamen suus eff caciter tenetur, ff. eod si pupillus. sed in judicio etiam dat fidejussore non posset in aliquo pupillus consistere sin rutoris authoritate, C. si adver. rem jud. cum & minores, & a autho, tut. clarum, ff. de re jud. acta. §. si. nisi in momentane possessione, C. qui legit pers. ha stan in ju. I si. & quantum ac compromissum idem in adulto habente curatorem, C. a an integ. rest. mino. si curatorem secus in judicio, ut dictum es depupillo. Sunt & alii casus, in quibus minor potest ess in judicio, quos no. supra de procu. §. quis dare, & ver. iter amajor. Item impeditur, mista consideratione habita rei 8 personae. quia non potest quis esse arbiter in re propria, eo. I. pen. sed arbitrator potest esse. unde si tibi injuriam fecero, totum possum ponere in te, ut tamen arbitreris tar quam vir bonus de hoc supra quid sit arbitrium. & vir boius intelligitur judex, ff. de vero. obl, continuus actus. & de in juriis, sed si unus, §. ait. Sed & mista consideratio impedii ne super spiritu libus possit in laicum compromitti. inf¬ eodem contingit. Secus, si in laicum & clericum, dummod fiat authoritate superioris. infra eo per tuas. trahit enim mi gis dignum minus ad se. sic insra de consec. eccl. vel altar. quo in dubus. & de verb. sig abbate. sic contra jurisdictio sublegat mista, cum delegata totam subdelegatam facit supra aeo sic. dele. super quaestionum, §. si vero duo. alias autem laicus no potest, secundum Goff. cognoscere de spiritualibus. neq principaliter. infrtit. I.decernimus. neque incidenter inf¬ de ord. cog. tuam infra qui fi sint leg. lator. nisi authoritate superioris recipiant compromissum. infra eod. per tuas. se judicium, 32 distinct. §. verum, vel nisi superior de caus hamilitatis subjiciat, 2. q. 7. nos si incompetentes. vel nisi fiat ac tollendam omnem suspicionem. 24. 5. habet. & ca. Mennam secundum Goffr. sed certe quasi in istis omnibus casib. intervenit authoritas Papae, nec puto quod alius hoc facer¬ posset. ideo intellige ut praedixi, & ut plene no. infr. ne cle¬ vel mon. §. quae sunt permissa clericis. ad fi.vers. sic & multo magi & seq. Item ratione vel occasione arbitrii non potest decima laico assignari: etiam occasione dotis. inf. eo pervenit inf dererum permu. c. sin. Item exemptus non potest compromittere super exemptis in praejudicium domini Papae inf 7 eo. cum tempore. Sed nunquid vasallus potest super lite ser a dali compromittere? a Potest dici quod sic, quo ad praejudicium ipsius vasalli, non domini. arg. inf.eo, cum tempore si pra quod metus causa. cum dilectus inf. de confirma. uti, cum dil¬ cta. S. quia vero. inf. de dona. inter dilectos. ad fi. quare enim no posset personam suam sub certa poena obligare: verun dominus hoc potest prohibere sub poena fendi args si qui ius dicen. non obtem.I.uni. alias indirecte posset fieri fraus jur volenti, quod vasallus seudum non alienet sine domini voluntate. in constit feud c. lex Corradi post. tit. testes sunt vocar di ad novam investigationem, & hoc intelligas, quando in ter duos vasallos est quaestio, & dominus non multum di stat: secus, si multum distaret, ut in eod. c.lex Corradi. & nn inf. de feud sub rubr. apud quem vel quos judices causa feudi de beat agitari. versi sed quid si quaestio sit mter archiepi scopum. Qui¬ de clerico, b & maxime religioso. planum est, quod religiosus administrationem non habens sine licentia abba tis non potest compromittere. arg. mfra desta. monach, cum ad monasterium. 12. 51. non dicatis. 16. qui.I.non placuit. sed nec ad ministrationem habens neque clericus, quo ad perpetuum praejudicium faciendum ecclesiae, cui praeest, ut bene probatur infra eod. tap. 2 & cap. cum tempore & cap per tuas. versi penult. ibi quia juramento suo. &c. & cap. exposita infra de prae bend nisi essent. verum quo ad modicum damnum: sicutdi fructibus & similibus, inquantum donare posset. supe quo vide mf dedon. §. quid. Item quo ad proprium suum, si quod habet indistincte tenet compromissum. & sic intellige inf eo.c.i.& 2& c. dilecti. & c. nmotuit, & seque ad quod accedit inf. de ab reprehensibilis. § pen. & de praeb. de mulct. versi. &s ultra sex sic ergo quamvis justum sit unicuique sua com mittere. C. de Iudae. nemo. & licet quilibet in re propria e sit moderator & arbiter, C. man. in remand. non tamen in ecclesiastica & est ratio, ut inf. de don. c. 2. & de his quaefiunt! ma, par, cap. c. 1§. nec constitutionem, inf. de jureju. sicut nostris 35. 49. quod quis commisit. igitur non omnis, qui potest ren ecclesiasticam in judicio deducere, potest super eadem conpromittere. & est ratio, quia primum necessarium est, & redditur in invitum. inf. de verb. oblig. inmter stipulantem, §. 1. 8 ideo necesse est, quod ecclesia defendatur. sup. derescri. edo ceri. alioquin ecclesiae posset esse damnosum, argff. quod cu jusque uniu. lI. §. quibus autem. secundum vero voluntatis est ut no. sup. eo §. proxi. ver. & ideo etiam est. & ratio, ut no. supr. eo §. proxi. ver. & ideo dic, & quia sicut jurisdictioni superiori non potest praejudicare, etiam quo ad personam suam: it¬ neque quo ad ecclesiam sibi subjectam, arg. inf. de fo. comp. gnificasti. & in jurib. inductis sup. eo. ver proxi. & est expressum arg in auth. de san. episc. §. aeconomos. & seq. ibi, non enin concedimus praedictis personis, &c. col. 9. & arg. inf de praece c. 2. & quia compromittere & transigere aequiparantur, ui innuitur inf. eo per tuas resp 1. ergo qui non potest transige re, nec compromittere, & modus qui in uno requiritur, & in alio super quo vide quod not. sup. de transact§. quis pote transigere. & sicut ibi not. quis & inquantum, & qualite possit transigere, intelligas quod idem, & in tantum, & eo dem modo compromittere potest

Quid constituatur Aliquando sub poena partibus ad invicem stipulantib quid si arbiter stipulatus fuerit. dixit Placentinus, non te nere: sed dic contrarium: cogetur enim arbiter cedere: ctionem, quasi inter partes, & cum arbitro id videatur tacite actum, & ideo pro expresso habendum est: arg. f. de praes¬ verbis si gratuitam, §. fi. & commodati si is qui § si. quasi partii videatur, quia causa earum fit ff. de eden praetor. §.1. & si der¬ mea aliquid pervenit ad te, bonum & aequum est, ut illu¬ mihi reddas, ffi sicer pet. si & me & Titium. in f. Sed si ab alteri parte tantum fuerit promissa poena, non valet, quia nor debet claudicare compromissum, ff.eo si cum dies, §. pen. & sed interpellatur, §. si ab altera. Ergo si certa poena ab utraqui parte promissa est, tenet compromissum, & arbiter cogitur ferre sententiam, ff. eo. 13. §. ait. & l.litigatores, §. quod ai Tamen ex hac sententia non oritur actio, neque exceptio sed poenae petitio datur tantum, secundum dominum meum, ff. eo. l 2. C. eo. l.i. & auth. decernimus. ibi, sed poena status tur, qua prae stita, &c. Sed secundum M. si utraque pars con senserit sententia audita, & expressim emologaverit subscripserit, indistincte oritur actio & exceptio, C. eo. nei embitris, § si quis autem. Comprobatur autem sententia. M inf. eo. tuas ibi, respondemus, quod si ex parte plebani, & Et sic si aliqua partium contradicat, habet locum quodd ctam est inf eo. dilecti. in si. e&tc. per tuas. ibi, & si quiden, si pa me, &c. Sed illa dilecti. in fi. videtur contradicere, ubi innui quod emologatum fuerit, ideo potest dici, quod est in po testate illius, qui non venit contra compromissum, utrun mandetur executioni, vel poena petatur, vel quod ibi dici sponte susceptum, subaudi ab initio, quo. d. sponte fuit com promissum, sed audita sententia pars holpitaliorum contradixit. sed & illi datur demum poenae petitio, qui non incidit in poenam, fi eo non ex omnibus. i respon. & §. 1. & Isi cun dies, §. pen. C. eod. si contra compromissum. inf. de poen, constiti tus. Si vero poena incerta sit, hic similiter valet compromil lum, & arbiter cogitur sententiam ferre, non tamen potes peti poena certa, neque promissa est, sed agitur ad intere se, & sic intelligunt Doct, ff. eo. non autem interesse, quo si nulla poena promissa sit, nec certa, nec incerta, sed tam compromissum est per stipulationem, tenet compromil sum, sed tamen arbiter non cogitur ferre sententiam, ff. non distinguemus, §. I. Et si tulerit, non oritur actio, nec es ceptio, sed committitur stipulatio ad interesse, & agetu condictione incerti ad interesse, f.eo. diem, §. ult. & l. seq. ff. quis in jus vocatus non ierit, l.ult & sic potest intelligi. infr. eoc per tuas ibi, ac sinulla, &c. Sed si stipulatio non intersit, no tenet compromissum, nec arbiter cogitur sententiam di cere, f. eo. non distinguemus, §. 1. & l. litigatores. §. arbitrium. Se¬ si dixerit, & partes expresse emologaverint, dic ut supra C. eo. ne in arbitris,§ si quis autem, & Icum antea. in principio ibi siquidem subscripserit, &c. Quid si expressim non conser serint. & intra 10. dies aliqua partium reclamaverit, impune non parebitur, C. eo. I pen § altera. & infra eo. exposita. Se¬ si tacuerit per 10. dies & actio & exceptio orietur, C.eo.I.pi § sot autem minim

SEd mens deer. alia videtur, quia si expressim consent ant partes, indistincte mandatur executioni, ut dixi si pra. Alias si juramentum intervenit solum idem nisi pe Papam si eret absolutio. infra eo c. 2. &c cum tempore. Secundum leges non valet, si juramentum interveniat, C. eo autl decernim: is. & in auth. de jud § quia vero col 6. Sed standun est hic decretalibus inf. dejurej. si vero ex literis. 224..omn. & q. 4.c. 12.& 3. & 6 44. quod bene semel. Dicunt tamen quidam, quod non debet fieri cum juramento: sed si factun sit, tenetarg inf de jurejur quemad nodum. Alii dicunt, quo authent. loquitur de juramento quod praestat arbiter: ni partes, quia utrunque admittebatur per legem antiquam C. eod. ne in arbitris, scilicet quod uterque per se jurare pos set. unde in hac parte corrigitur: sed verius est, quod le¬ vetus resuscitetur authoritate canonum, & ei standum di co. Si vero juramentum intervenit, & poena promissa es simul, & is qui compromisit compromittere non potera in praejudicium domini: ut quia falsus procurator, vel habens generalem mandatum tantum, vel quia non potui alias compromittere, secundum ea quae not. supra eod § d qua re. sub §. I. impeditur, & vers. seq. si proprium habeat, agitu ad poenam. Quod si nulla promissa est ad interesse, & ho contra procuratorem, qui personam suam, non ecclesian potuit sacramento suo astringere. infra. eod per tuas, ab ill vers. si vero usque ad rersic. quod autem. Et idem est, si fides inter posita sit, ac si juratum esset, ut not. infra de jurejur §. qui poena perjurii. versicu. in sumna notandum. & seque & probatu supra quod metus causa. ad aures infra eod. pervenit, & cap. cun tenpore. & cap. ex parte. Ideo dic, quod grave est fidem falere licet forte lex non habuerit hanc considerationem,s de constituta pecunia. I1. In hoc etiam casu. ubi poena & ju ramentum intervenit, dicit Azo valere compromissum 8 quia utile per inutile a non vitiatur, f de ju. fisci. non intell gitur, §. si quis. Sed si poena sola intervenerit ad ipsam, agetur contra partem reclamantem. infra eodem, cum dilecti in sin. Si neque poena, neque juramentum, nec fidei datio interveniat, quasi dicat: non facimus vim, utrum stipulati¬ intercesserit: vel nudo pacto compromissum fit, quia & e¬ nudo pacto actionem damus, ut no. sup. eod. de pactis. sub( superest. Sed dist. utrum reclamatum fuerit intra decem dies & tunc agitur ad interesse mf. eo per tuas. versi. at sinulla. Ve non fuerit reclamatum, & tunc stetur dicto inf. eod cumo lim. & dixi supra. Et sic ex quo semel compromissum est non licet secundum nos alicui pedem trahete sine poena dummodo intersit adversarii. sic ff. de cond eau a da ii pecuniam resp. 1. nec enim ecclesia in contractibus suis fraudem adhibet. infra de dona per tuas nec alicui laqueum imponit 27. q. I. de viduis 2. ad haec infr.de comino c.l. §. uno vel dic. quod si reclametur intra decem dies a principali, a nullo tenetur, C. eod cum antea. infra eodem exposita. sed quando falsu procurator intervenit, tenetur ad interesse, quanvis re clamatum fuerit, ut in illa, per tuas, potest tamen dici, qu illa decr. exposita non facit ad hoc, quia ferebat urse tia contra res prius judicatas. 2q. 69 diffinitivass tem poena promitti sub hac conditione, si sententia tri non pareatur: sed si alter sub hac conditione prmu alter suphac, si navis ex Asia venerit, pendente condne, non cogitur praetor sententiam dicere, ne sententia n efficax sit illa conditione, Si navi, &c deficiente praetorta men, si potest, faciet diem proferri, f. eo Llitigatores, §. ide¬ Iul & I. quo casu. & quod dixi de poen. idem est, si pignoribus datis compromittatur. hoc pacto adjecto, quod reddantur el qui obtinuerit: vel si alter promisit poenam, alter pignora dedit: plenum, id est, firmum erit compromissum: vell faciat pactum de non petendo debito, super quo non com promittitur, ff. eo. litigatores, §. quod autem si autem hinc in de obsides dati sunt, inf. eo expolita & vide quod no. supra d his obsidib. inf. de pig. §. quae res obligari. versic iuem fallit. Sed nunquid religiosi * possunt petere poenam ab illo, qui non servat arbitrium? Videtur casus quod sic. infra eod. dilecti in si nam etiam alias authoritate juris poena petitur L. q 2 episcopus qui mancipium. 23. dist. quanquam i6. qu.i. statumus i¬ q. 2. cum depotissimam. &c. in legib. 17. quaest. 4 si quis contumax & cap. quisquis. &c. si quis domum. &c. qui subdiaconi. Sec contra. 229. 2 fraternitas. religiosi enim nedum poenam, sec etiam sortem, seu capitale petere debent, cum scandalo aliorum, I1. quaest.i. aliud de poen.dist. I. aliud infra de pon sum Solutio. Dicas, quod religiosi poenam petere possunt. sive in pecunia consistat, sive in alio, 1. quaest. 7. quoties, suprad elect. tum dilecti aequum est enim, ut quilibet poenam contumaciae suae luat, ff. de colla bo.. 2§, si cum duobus. ff de tabu lis exhib. locum, §. condemnatio. & hoc sive poena sit conventionalis, sive a jure permissa. secundum quosdam. nec ob stat cap. aliud quia loquitur in foro poenitenti ali. Mihi breviter videtur, quod poenam frandulentam. sicut in fraudem usurarum promissam, nemo petere potest. ff. de actio emp & vend. §. idem Papinianus. Illa etiam poena, quae a jure permissa invenitur, peti potest a religiosis: ut dicunt illa ju ra. 129. 2. episcopus qui mancipium, &c. ut supra ergo judicia lem petere possunt, ut patet in his quae no. inf de sen excom munic. §. & qualiter haec absolutio sub secundum etiam requiritur. versicul. quod aliquot. & seq Conventionalis vero pet potest, si succedat loco interesse. inf. de fidej uss pervenit & ca constitutus, ff. de act. emp. & vend. praedia. sin autem non inter est, sed causa avaritiae extorquetur, ut in lucrum ceda proprium, & alterius detrimentum, tunc non debent nec possunt petere religiosi. argum. inf de praeben avaritiae. & a dec. c. I. inf. de censi ea quae de avaritiae, & c. ex parte Compostella. ni. ad sin infra de suno. nemo. religiosi enim potissime observare debent, ne cum alterius jactura fiant locupletiores, f de cond. indeb nam haec natura. ergo si poena promissa est in ter duas ecclesias, & utraque in poenam incidat, compensatione hinc inde facta, neutra agere potest. inf. de poen. constitutus. Si vero altera tantum incidat, & non interest: puta ne¬ laboravit petendo coram judicibu, vel arbitris, nec expesa fecit post, cum arbitrium fuerit. 30. lib. poena apposita, ni si intra certum tempus solvisset 40. lib. pars condemnata de quibus solvit 33. iniquum est poenam peti. sic loquitu manifeste infra. de poen. suam. Sed si interest, puta quia laboravit petens: & expensas fecit coram arbitris, in quo sub poena compromissum est veniendo, haec potest peti poena. & sic loquitur infra eod. dilecti. & hoc quando tenui compromissum, ut quia licentia superioris habita fuit ve conventus. infra eod. dilecti. supra de transact. contingit. alia ab ecclesia peti non potest, & sic etiam potest intelligi, infi de paen. suam. licet posset exigi ab illo qui proprium hab¬ ret. secundum ea quae no. sup. eod. sub 8. si pero juramenturm Sed nec religiosus petere debet gravem poenam pro modico interesse: & sic etiam potest intelligi inf. de poen suam licet secularis hoc possit facere de rigore juris: & haec eri differentia inter eos & istos. Et nunquid poena recepta peti potest, quod sententiae stetur? non videtur. utff. de con¬ indeb. eleganter. in fi. & hoc duabus rationib. Prima est, qui poena ideo petitur, quoniam sententiae non paretur: judi catum vero, quia sententiae standum est: ergo tanquan contraria proponens, est repellendus. ut inf. de app. solicitu dinem. in fi. ut no. inf. de libel. obla. §. quid debeat continere libellus sub distin. cum plures actiones versic. I. Secunda, quia es sententia arbitri cum poena assumpti non agitur: sed suffi cit poenae commissio. C. eo. l.i. & in auth. decernit. & in authen de judicib. § quia vero coll 6. & hoc verum est, nisi in compromisso expressim dictum sit, quod poena soluta rata remaneat sententia, & toties committatur, quoties conventum fuerit. arg. C. de transact. cum proponas, & ff. de transact. I. pen

DIcitur ergo plenum contra promissum, scilic firmum & validum, ff.eod. Pomponius, §. si de meis. alias est I. si d meis. quandoque etiam dicitur plenum, quod factun est de controversiis omnibus, ffeodem, si cum dies, §. plenun quandoque dicitur plenum, quod habet doli mentio nem: puta stipulantur partes adinvicem ne dolum adhibeant, corrumpendo arbitrum, vel advocatos, vel testes ff. eod. ita demum. Item ita demum valet, si sic compromi tatur, quod is in quem compromittitur, dicat quod sit videbitur, non quod videbitur tertio, ff. eod item si unus, edem Pomponius & de haere. Instit. illa. quia non potest reced a persona arbitri: & si plures sunt, omnes pronunciare debent ad idem, infra prox. versic. & versic. sed & hoc modo, ff.d re judic. duo ex tribus. & ff. de arbitris. non distinguemus, §. cun in plures. & adde quod no sup. eo. sub §. constituitur. versic. se hoc nodo & sequen. nec potest compromitti, hoc pacto ad jecto, quod certa detur sententia absolutoria, vel conde mnatoria, f. eod qualem. Secus, si dictum sit, quod secundum legem tantum, vel canones tantum, vel legem consu etudinariam pronunciare debeat: & si partes compromiserint stare sententiae Titii vel Sei, valet. sed is cogendu est, in quem litigatores cunsenserint, ff eo. item si unus, §. Pomponius. quod verum est, si arbitrium susceperint: nec enin cogitur, ff. eod. I 3. §. 1. nisi quando res aliter decidi non potest, ut not. sup de offi delega. §. & qualiter finiatur sub §. sed ne a Uud omittendum, §. qualiter recusatio. versic. quid si arbiter. Es autem consilium legis, quod compromittatur in unuir vel in tres infra eod. c. I. tamen & in duos compromitti po testinfra eo.c.i. & in quatuor. infra eo. pervenit. sed quia natu r alis facilitas hominum ad dissentiendum prona est, supr de rescrip. super literis. de conces. praebend. quia diversitatem. & di regula. consulti. & de consecr. dist. 4. sicut in sacramentis, ff. a Trebel. quia poterat. sanum est consilium legis. Verum & s in duos compromissum sit, & non possint convenire, praetor tertium jubetur, dare cum quo consentiant ambo, ve alter eorum, ff. eodem item si unus, §. principaliter. aliud tamen secundum Goffred. observatur, in duobus judicibu delegatis discordantibus, quia illius sententia, quae per superiorem confirmata fuerit, praevalebit, ut infra de senten ( & re judic. cap. fin. nec valet, si compromittatur in duos, it¬ quod si dissentiant, elegant tertium incertum, quia it¬ possunt dissentire in electione tertii, sicut in pronuncia tione, f. eod. item si unus, §. si in duos. nec obstat infra eod ca penult. quia forte ibi actum fuit de certis personis assu mendis, quamvis non fuissent expressae: vel illud obtinui ob reverentiam legati, & est sic sup. de offic. delega. quonian S sin infra de accus ad petitionem. vel dic, quod uni arbitro po testdari haec potestas, ut alios, quos voluerit secum sumat, quia deficit ratio. I praedictae. nam nemini conveniae qui secum dissidet ipse & sic loquitur infra eo.c. pen. secur dum Goffred. vel dic, quod ubi duo arbitri discordani praetor jubet dare tertium, ut dictum est, & ideo cum ord¬ narius hoc a jure habeat, potestas eidem data a partibu nihil detrahit, sed addit potius. infra eo. c pen. Verum dele gatis vel arbitris haec potestas dari non potest a partibus nisi diceretur, quod tertium darent, vel eligerent certum ut puta Gulielmum. alias si determinate daretur potestas non valeret; quia compromissum de incerta persona factum, non tenet. infra eod. innotuit, ff. eod. item si unus, §. si in duos. Tamen authoritate canonis datur etiam arbitris po¬ testas eligendi etiam incertum, vel delegatis non genera liter, sed in casu. mfra de app. cum in speciali. supra de offic. de¬ leque suspicionis. quia nec jus posset certum nominare, cum perpetuum sit, & nominatus perpetuo vivere non pos sit, C. de sacrosan. eccles. ut inter divinum. Potest & illud dici, quod partes non possunt dare potestatem eligendi incertum arbitrum. infra eod. innotuit. licet posset dari potestas eligendi incertum arbitratorem infra eodc. pen. Ratio, qui¬ causari potest in arbitro, & dicere, Domine, si ego scivissem quod talis eligeretur ego non compromisissem, quia bene sciebam, quod iniquus homo est, & inique arbitraretur, argum ff de ritu nup. si filius. nec voluissem perdere causam meam. arg ff de proba. cum de indebito. sed hoc non potess causari de arbitratore. Aliud ergo in uno, quam in alio quia sententiae arbitri standum est, sive aequa sit, sive ini qua. Sed dictum arbitratoris redigitur ad arbitrium boni viri, ut dixi. supra §. quid sit arbitrium. primum ergo denegatur, quia odiosum, & ne lites ex litibus oriantur, secundum admittitur, quia favorabile, & ut lites extinguantur ad haec, ff. de liber. & posthu. cum quidam, cum suis similibus & supra de rescrip. nonnulli infra de dolo & contum fin. & faci cuod not. supra eod. §. quis possit. versic posset & illud dici. & versic. & ideo dic

COnstituitur etiam compromissum hoc modo, ut pro nuncietur usque ad certum diem, & si apparuerit impedimentum, possit dies proferri, sed in hoc casu utroque contradicente, non prorogabitur, ff. eidem, arbiter ita. si vero alter contradicit, incidit in poenam: sed dies non prorogabitur, si utraque pars consentiat: adhuc non pro¬ rogabitur, nisi & arbitrio videatur, quod si de die proferenda, seu proroganda actum non sit, jubenti impune non parebitur, f. eod Labeo. respon. 1. & I non distinguemus, §. dies. §. ultimo. Et si prorogatio fiat, eaedem securitates adhibendae sunt, quae primo datae erant, sive pignora forent, sive fidejussores. Quod si idem fidejussores fide jubere nolunt, alii non similes adhibendi sunt, ff. eodsi arbiter, §. hae autem. & §. finali. & licet lex vocet primum compromis sum, est tamen unum, sed prorogatum, f. eod. si cum dies, in fin respon I. & de precario. sed si manente. Vel dicuntur duo respectu fidejussorum qui fidejusserant, usque ad certanm diem. & ideo illa elapsa non tenentur, nisi iterum fideju¬ beant, ut dixi: sed unum est, quantum ad arbitrum & partes. Sed dicitur finitum matrimonium, non quantum ac virum & uxorem, sed quantum ad socerum, ff. dedonat.m ter virum & uxorem. cum hic status, §. si socer nurui. Item constituitur. ut arbiter certo loco pronunciet: quod nihil dictum fuit, videtur actum de loco in quo compromissun est, ut tamen arbiter in secessibus, circaurbem, id est, locis delectabilius seu grangiis possit jubere adesse, dum modo locus honestus sit, & arbiter ejus authoritate, & ui in talibus locis soleat judicare. si vero uni honestus est locus, & non alteri, excusatur is qui honestus est, si non veniat, cum nec alter teneatur venire, quia non debet arbitrium claudicare, ff eod si cum dies § si arbiter. Sed & hoc modo constituitur, ut arbiter altera parte absente pronunciare possit, alioquin in praesentia utriusque pronuncia re debet, ita quod alter sit minor, vel furiosus, exigitu tutoris vel curatoris praesentia & authoritas: tamen is qu absens est, incidit in poenam, ff. eod. diem, §. si quis litigatorum. Sin autem in duos vel plures compromissum sit, altero absente, sententia lata non valebit. quamvis si prae¬ sens esset, & contradiceret, valeret sententia lata a majori parte, & est ratio, quia sententia absentis sententiam prae¬ sentium potuit trahere ad se. Item si praesens sit, & nor concordet, necesse est quod omnes pronuncient, ff. eo sicuti ad si in authen. ut jud. non expe. sacras jussi. §. autem duo cob. 9 sed si omnes concordant, potest unus pro omnibus pro nunciare, & sufficit quod alii, qui praesentes sunt, consentiant. Sed caveat pronuncians, quod non singulariter di cat, Ego talis: sed in plurali pronunciet, dicendo: Nos tales, & sic intelligitur, ff. eo. item si unus, §. fin. alias est lex, & incipit. Si in tres. & ff. de re judic. Pompon. alias incipit, Si un ex plurib es Mud extribus secundum Azo. potest tamen agi, ut unus ex arbitris pronunciet, etiam aliis absentibus Seodem, non distinguemus, §. cum in plures. & unus, vel du vice omnium. argumen. supra de elect. quia propter. versic. vi saltem. Videtur tamen, quod sive concordent, sive discor dent, necesse est quod omnes pronuncient, nisi aliud d ctum sit argum. in his quae not. supra eod §. versic. item ita die mum. cum enim judex in propria persona non per aliun pronunciare debeat, C. de sem ex brevi. reci. l. 2. multo fortiu arbiter. nec obstat. authent. ut jud non expec. sacras jussi. §. autem duo. quia vacat ibi. argu. a contrario sensu. ut innui ibi, & sic jubemus, &c quasi dicat, nedum quando conser tiunt, debent omnes pronunciare: quinimo & si dissentiam nec obsta. I. si intres. quia quod ibi dicit sufficere duorun consensum subaudi, & pronunciationem, & eodem modo respondens omnibus consimilibus juribus. Igitur ser tentia duorum non valet, tertio arbitro absente, vel no pronunciante & idem in pluribus judicibus delegatis, u in proximis inductis legibus, nisi aliud dictum sit in com promisso, vel in rescripto. secundum haec intellige F. cod item si unus, §. item si plures. & S ultimo. & l. seq. & l. non distinguemus §. cum in plures, C. de peda. iud placuit & ff de verborun obli. si quis arbitratu. secundum Do. meum Dominus Uber tus deBobio contra, si mortuus sit tertius dicit enim, quo duo superstites pronunciare possunt: quamvis hoc dict non sit: quia majori parti standum est, f. ad municip. quo major. supra de ele. licet. in fi. & facit pro ipso optime. infr. a testi. praesentata. nec obstat. Isi quis arbitratu. quia illud verum est, quando in unum tantum compromissum fuit unde de caetero nullus pronunciare potest. Sed si plure sunt, deficit ratio supradicta, quia sententia mortui nor potest de caetero trahere ad se sententiam superstitum: ei go pronuncient: quia in incertis non certus locus est con jecturae, fAd Vell siquando, §. uli & de verb. oblig continuus e mauth. de rest. & ea quae parit in I1. menso §. unum. si quidem, col 4. Sed hodie approbatur sententia domini mei. supra d offic. deleg. uno delegatorum. infra de testa. Raynaldus Illu¬ sciendum est, quod in judicio semper succedit haeres: qui vis nihil dictum sit, ff. de feriis. oratione. in fi. & de praeto stip. I. & C. ne ex delict defun dunica. In societate vero nunquan succedit etiam speciali pacto, quamvis in actione succedat & sic in judicio, scilicet, ad hoc, ut rationem reddat, & re liqua praestet vel audiat & recipiat f pro socio nemo potest.( Icum duobus § idem respondit. Sed arbitrium inter haec du¬ medium est, quia ex speciali pacto succedit, alias non su¬ cedet, immo morte compromittemis solvetur, & si fiat pactum de succedendo, ab utraque parte fieri debet, alias si a altera tantum, non valeret, f. eo. diem. §. 1. & I.si interpellatur § si ab altera infra eodem. ex parte. &c. ultimo. Idem in perfona li pacto, f. de pact. idem, §. personale. tamen aliquando videmur providisse haeredi etiam plusquam nobis, ff. de pac. ju re gent. § pactorum. & de proba si dictam

Qualiter ad effectum quod perducatur. Hoc notandum quod arbiter partes judicis assumit, ff. eod Pomp. si de meis, §. recepisse. nam arbitraria ad similitudinem judiciorum sunt redacta, feo Li. redacta. intelligas, in prin in medio, & in fino. In princi apio, scilicet ut mulier a vel servus b arbiter non assumatur, ut dixi supra §. quis possit. Item, ut libelli solennitas in litis contestatione facienda procedat, eaque facta interruptio fiat. sicque transeat ad haeredes, C. de jua rem non novam §. patroni. Item quod possit citare arbiter per nuncium ve epistolam, f. eod sed interpellatur, §. adesse. Item, quod jur¬ tur de calumnia, C. de jurejur. propter calumniam dan.l. 2. se quia In medio, ut allegationibus, & attestationibus in e factis possim uti in judicio quandocunque, et statur dicti mortuorum testium. Sed si superstites sint, in potestat adversarii est, utrum eis stare velit, vel iterum producantur & testificentur, C. de fi. instrum, cum apud compromissario judices. infra de testimo praesentata. Item in feriarum observatione, C. de fer omnes. Adde tamen quod no. infra eod. §. per versic. item dies feriata. Item, ut sacrosanctis scripturis pro positis e ventiletur causa. C. de judic. rem non novam cire. principium. In fine, ut sententia in scriptis recitetur, secundum omnes. C. de sent. ex brevi. reci.l.I.C. eod. cum antea. ibi,s quidem subscripserint, &c. sed certe ibi loquitur de sul scriptione partium, non de scriptura arbitrorum. Si dici ergo erat sententia scripta, quia primo sit scriptura quan subscriptio, placet mihi, sed intelligo per tabellionem, qu non mutata substantia, licet mutatis verbis in scriptis redigit sententiam, argumen infra de conver conjug. dudum, § 1. alioquin cum illiteratus nesciat scribere vel legere, se queretur, quod non possit esse arbiter, contra id quod no supra codem §. quis possit. quod dic ut no infra de sent & re ju dic. sub rubrica, de sententia, § qualiter. versic.3, & versic. 4. & se¬ Item, quod coram partibus pronuncietur, f. eod. diem, §. quis. Item, ut ab ejus sententia etiam majores justa de causa restituantur, ff. ex quibus caus. majo. I2. Item, ut intra tri ennium terminetur. argumen ff. eodem, si unus, §. si multo pol & Llitigatores, resppons. I. Sed contra in authen de appell. collat 4. respon. 1. & §. sancimus ubi non obstat. lapsus biennii, et iam si decies millies sit lapsus. sed certe nihil aliud probat nisi quod biennium quod datur, ad prosequendam appellationem non currit partibus, quandiu sitigatur coran arbitris, immo nihilominus cognoscet judex de appellatione, lapso biennio. Item ut litem suam faciat, si iniqu arbitretur, C. de pact. si quis in conscribendo. Item ut actio & exceptio oriatur ex sententia, secundum ea quae no. supri¬ eodem, §. qualiter. & in omnibus dico similia judicia & arbitraria, nisi ubi inveniuntur dissimilia

SUnt autem dissimilia in appellatione, Ceodem, la quia 1c non appellatur a sententia* arbitri, ut ibi. & 2. quaest. a judicibus. Item, sententia arbitri non infamat. Item multa sunt, super quibus non potest cognosciper arbitrum quod dic, ut no. supra eod §. de qua re. Item, quia infamis arbitrari potest, ut no. supra eod. §. quis possit. Item non potes pronunciare, nisi utraque parte praesente, ut dixi supra 5 proxim. versit sed & hoc modo. Item non potest citare partes nisi ad locum ubi compromissum est, ut no. eod sub §. constituitur. versic. item constituitur. Item non potest delegar¬ arbitrum ff. eo. non distinguemus§ quaesitum. &l. in compromis sis. Item satisdatio non praestatur coram arbitris, quia sufficit poenae petitio. in authent. de litig. §. ad excludendas. mih incipit, §. omne autem dispendium. coll. 8. Item in arbitrio nor potest mora purgari post diem datam ad solutionem faciendam ff. eod quid tamen, §. solutioni & Isi cum dies, §. ultim & I. Celsus. aliudn judicio, C. de fidejus sancimus, ff. si quis cau & sipotest tres. Item nullo pacto ab initio fieri potest, quo¬ sententiae stetur, nec potest sententiam suam execution mandare, C. eod.I.pen. secus in judicio, C. de temp. app l. sin Fd appell. non reci. I. ult ff. dere jud. a D. Pio. Item in arbitrio nor est locus reconventioni. infra eod. cum dilectus. Item non potest assignare diem ad ferendam sententiam, nisi sit actum, vel nisi partes de novo consentiant. infra eod ex par te, ff. eod. non distinguemus, §. ult.* Sed nunquid potest puni¬ re contumacem in expensis, vel de fructibus cognoscere Non videtur, nisi hoc dictum fuerit. infra eodem, cum dil¬ ctus, ff. eod non distinguemus, §. de offic. & §. ultim. & expressus casus videtur, ff. eod. qui tamen, §. ult. & de judic. l. 25. fin potest dici contra nec obst. quod non venit in compromisso, nisi de quo actum est, ut veniat: immo contra est, qui¬ ad similitudinem judiciorum redacta sunt, ut supra dixi nec obst. I quid tamen, §. ult. quia verum est de poena, sul qua compromissum est, cognoscere non potest, nisi ho dictum sit. secus de accidentibus. arg. supra de in integ. rest. causa, §. 1. nec obst. f. de judic. 12. §. ult. Confiteor enim, quoc mulctando punire non potest, ut ibi, sed condemnand¬ ad interesse potest f. eod non distinguemus, §. ulti. qui incipit item non est in fin. & sic potest intelligi, f. eod. non ex omnibu & argum. ff. de redhibi act. aediles. §. item sciendum, f. de re ju dic. Paulus. quomodo enim procederet: alias si ponamus actorem contumacem, nisi expensas restitueret, cum e aditus judiciorum claudatur, C. de jud sancimus. nam ju stam exceptionem debet admittere arbiter, sicut & Judex supra de offic. deleg. ex parte. 2. sed si hoc de actore conced tur, idem in reo. arg. ff. de reg jur. non debet. quia nec arbitrium claudicare debet, ut dixi supra sub §. constituatur. arg judicatum solvi jam tamen, §. in hac. infra de or. cog, cum dilectu respon. 1. in fi. ergo si actor contumax fuerit, & postea veniet in nullo audiet ipsum arbiter, nisi primo de expensis satisfaciat sed nec reum contumacem audiet; si petat scripta, vel aliquid aliud proponat, nisi & primo de expensi¬ satisfaciat. uterque igitur & si non condemnetur per arbitrum, debet se offerre ad satisfactionem, si audiri velit, sic ut alias habes simile, infra de ordine cogni. cum dilectus, §. no autem ad fin. sed & arbiter potest facere condemnationem sicut & citare potest per nuncium vel epistolam; ut not¬ sup S qualiter ad effectum. nec videtur pronunciasse, nisi d fructibus pronunciet, ff. derei vend. ex diverso, §. primo. Se¬ contra, f. eodem de his. Solutio. Illud intellige non de acces soriis, sed principalibus. Et ubi ab initio pienum fuit com promissum: ut, Si ego & tu compromisimus de omnibu controversiis, quae sunt inter me & te, f. eod si cum dies, §. pla inum licet post lit. contest auferam tibi castrum, de hoc no potest arbiter cognoscere, quod mirum est, quia nec d hoc potuit ab initio excogitari. alii intelligunt l. non ex omnibus. scilicet & possit punire contumacem in arbitrarii actionibus deferendo jusjurandum in lite, vel quando ctum est in compromisso, quod saepius committatur po na alias commissa: ideo quia rem non restituit, non com mittetur postea hac ratione, quod juranti non satisfaciat ff. eodem. siduo, §. ultimo. porro si uni defert juramentum quia alter non exhibet nomina testium, non propter ho in litem juratur, nec dicitur actio arbitraria, ut in l. non e omnib. sed an committatur poena, non exprimit & videtu quod sic, quia per hoc impeditur arbiter pronunciare. Se pone, compromissum factum in aliquem super aliqua r per actorem datus est libellus reo, & tempus ad deliberandum, rediit & dicit, Deliberavi non contendere cum ctore, quid faciet arbiter? Instat enim actor, & dicitarb tro, Quaeratis si possidet rem, de qua ago. nam & jude hoc quaereret, ffderei vend qui peritorio. si dicit, Non possideo, dicet actor mittatis me in posses. nam & judex hoc faceret ergo & vos debetis hoc facere. arg ff. eod. I prima. & Pompon. §. recepisse. & de rei vend.I. sin. de insti. act. qui servum, penult. respondebit reus, Domine, non debetis hoc facer¬ quia ponere in possessionem, misti imperii est, ff dejurisdi ormn. judi. jubere. & de his quae pertinent ad merum imperium vel mistum, nihil ad arbitrum. ut ff eod. non distingue onus, §. si per errorem. alias est, Iprima. & de liberali. Item ali¬ ratione non debetis ipsum actorem audire, quia aut verum dixit, & sic non debetis eum ponere in possessionem aut falsum, & sic de hoc falso nihil ad vos, quia de ipso non est in vos compromissum, nec erat de hoc lis tempore conpromissi. ad hoc, ff.eodem non distinguemus, §. si. & l. ac his. su de rescript. cap. fin. versi. aut literas. Sed objiciet actor de e¬ quod legit ff.de rei vend. non solum. & de redhib. actio aediles. atem sciendum. respondebit reus aliud in compromisso ub dolus, vel delictum commissum postea punitur per act. ex stipulatu. si hoc est compromissum, vel per exceptio nem doli, & non per officium arbitri, quod non extenditur ultra quam dictum sit, f. eod non distinguemus, §. de offi. 6 Lita demum, C. eo. l. 3. & forte hac responsione innuitur qui¬ actor debeat facere. Sed si reus post compromissum dol¬ desiit possidere, cum de re ipsa simpliciter fuerit compre missum, an de hoc debeat se intromittere, & an res sit lit giosa, quasi sub judice est. argumen. C.eod.cit. I.pen. in fi. Sit autem veniat reus, & dicat, Bene confiteor me possidere sed nolo litigare, quia juravi non litigare secum, non confiteor, nec nego rem suam esse, quia nolo litem contestari nec potestis me compellere: dedistis mihi diem ad deliberandum, & ego deliberavi non litigare. dicit actor, Proce datis contra ipsum, sicut judex faceret, ff. de noxa. non solun vel compellatis ipsum respondere, utrum res sit mea. re spondebit reus, Non est suum, sed hic videtur, quod po sit illud compromisso, f. eod non distinguemus, §. quaesitum e l. idem Pedius. ibi. quemadmodum satisdetur, &c. secundun Uber. de Bobio. Notabis etiam, quia cum arbitraria redacta sunt ad similitudinem judiciorum, potest arbiter cita re, & lit. cont. audire, & dare dilationem ad testes producendos, vel instrumenta, & datam abbreviare causa cognita. nam interlocutoriam mutare potest, non diffiniti vam. in quo casu Cassius sententiam magistri sui bene excusavit, ff. eod qualem. §. dicere. alias est lex. & I quia. inf de ap cum cessante, ff. de re jud quod jussit. Item diffinitivam ali¬ quando potest mutare. si enim de pluribus controversii. assumptus fuerit arbiter, ita quod simul de omnibus pro nunciet, quamvis super quibusdam pronunciaverit, de quibusdam non, iterum potest sententiam mutare, cum nec ipsam dixisse videatur, quousque de omnibus pro nunciaverit. Secus, si dictum sit, quod separatim pronunciet, f. eo quid tamen. Item si quaestiones communes sint, vi detur quod de una sine aliqua pronunciare non possit, C de accu. qui de crimine. Si non apparet quid actum est, dica quod de omnibus debet pronunciare simul: nam & si su per una re tantum sit compromissum, non videtur sententia dicta: si super parte tantum pronunciavit, ff. de do li excep. apud, §. item quaeritur, C. de app. eos. ibi, omnes, &c. & Lanpliores. respon.i. ibi, si quid judicat, &c. & accedit. infr. d appell secundo requiris. inquisitioni, & capit. unus, & ff fam erci scun. in hoc. & dejudi. de qua re. C. si adver. rem judi.l.i. & certi ubi deficit sententia in una re vel capitulo in connexis vel adjunctis, nulla est sententia. Idem videtur in sententia judicis ordinarii. Si vero capitula plura sunt apud ju dicem ordinarium proposita, non sibi conjuncta, non id eo dicitur nulla sententia in uno, quia de alio nil dixis Porro si sententia judicis delegati est ipso jure nulla, non ipse idem judicat, sed alii committitur negocium terminandum, C. de accus.l. 4. & quomodo, & quando judex. l4. Ex quo autem arbiter plene cognoverit, sententiam ferre debet ea mente, ut secundum ea discedere velit partes a tota controversia, f. eodem qualem §. dicere. & certa debet es se sententia, ff. eodem, quid tamen. §. Pompon. Item debet esse de re illa tantum, quae erat in lite, non de aliis, vel supervenientibus quaestionibus, quia nihil potest, nisi quantum sibi datum est, ut dixi supra, subo sed nunquid ff.eodem, nor distinguemus, §. quae situm. & §. de officio & §. finali. Per hoc dixerunt quidam, arbitrum non posse cognoscere de fructibus vel expensis, nisi id actum esset. Azo contra argu ff. judi. sol jam tamen. & de procur. ad rem mobilem. & l. ad lega tum. quia & solutioni diem statuere potest, ut dixi supri eodem. sub §. i.resp. & versic. sed nunquia potest. & dic ut ibi In honestum autem impossibile, vel id de quo compromis¬ sum non est, non debet in sententia comprehendere, ff. eo quid tamen, §. inali. &I si cum dies, §. si compromisso. Et lice sententiae suae standum sit, quamvis iniquae, ut dixi supra § quid sit arbitrium. non tamen injustae, quia non valet,s contra legem pronunciet, vel canones. in auth. inmedio liuis §. & hoc dicamus. col. 8. infra de confir. uti. examinata. inde ess quod contra primam sententiam certam appellationem non suspensam, nihil dicere potest. infra eode exposita argu C. de transact. ex causa ff. de transact. post rem. & de condict. ind eleganter, §. si post rem. inf. de senten & re jud. inter monasterium & cap seq Cogitur autem ad sententiam ferendam, ut dix supra, eod. §. qualiter constituatur. & debet cogi a superiore non inferiore, vel pari, quia par in parem, &c. ff eod l. 3. 6. & ult. & l.4. & supra de elect. innotuit, § primo. ff. ad Tre. ille quo §. tempestivum. supra de inajorita & obedien, cum inferior,f de mino. I. minor. sed quandoque excusatur arbiter, ut in proximo?

In quibus casibus? non cogitur sententia fer¬ re? Si partes infamaverunt eum causa cognita, quia, scilicet nesciebat ordina re causam, tunc etiam ex intervallo revertentes admittum tur: si sine causa, tunc admittuntur mox reverentes, noi postea, & expositionem hujus verbi mox, arbitrio judici: relinquo. Sed si partes primo arbitrio spreto ad alium iverint, nunquam postea primus cogetur, f. eo. sed si in servim §. ult. & l. litigatores. Quod si non elegerint secundum, sed iverunt ad judicem, & sunt litem contestati, solvitur com promissum, f eod si quid. alias intra triennium reverti pos sunt. argum ff. eod. item si unus, §. si multo post. item non cogitur, si sordes, aut turpitudo ejus sit manifesta, scilicet qui¬ accepit pecuniam, ut pro altero sententiam daret. Secu si accipiat, ut pronunciet tantum, ff. eod l. 3 §. primo. & I.sec si in servum,§ sunt. Item non cogitur, si inimicitiae capitale intervenerint, & propter valetudinem, & propter super venientia negocia, vel urgentem profectionem, vel munera indicta, vel incommoditates imminentes, nisi ab his cito liberari posset, ubi quidem differtur arbitrium, f. eod licet & I. si qua. & de judic. si longius & de vaca mun praetor. e agum §. de renunc cap primo. Item sacerdotio adveniente, fi eod non distinguemus, supra sacerdotio. Item propter judicium publicum, vel privatum, si tamen dies comprossi non possit differri. alias non aliter excusatur, quam si patiatur iterum in se compromitti, haec scilicet dies exitura est, eodem & si qua. §. arbiter. nec obsta. ff. eodem si cum dies, respo. quia ibi non excufabat se, sed dicebat de jure commun expirasse compromissum finito tempore, licet in eum partes compromiserint. Item excusatur, si unus ex litiga¬ toribus cedit bonis, ff. eodem, si unus. quia inanis est actio, &c. infra de solutio. Odoardus. Item dies feriata in honorem Dei excusat ipsum C. de fer omnes. In aliis autem cogitur feriis, si dies exitura fit: sed si non est exitura, & juret sit non liquere de causa, dilationem impetrabit. Item si sin die compromissum sit, ff. eodem, si de meis, §. ult. & I. si feriatis Item non cogitur, si solutum sit compromissum die, morte, acceptilatione, judicio, pacto de non petendo de trans actione, rei peremptione, nisi aliquis litigantium interfit f.eodem, non distinguemus, §. summa, & S. item non est cogendus & infra eod. ex parte. alias cogitur. Quod si aliqua partium defuerit ad diem assignatam, quia per eam factum est quo minus arbitretur, poena committitur: sed & si arbitrium ipsum prohibuerit pronunciare, incidit in poenam, f. eodem, diem §. si quis & si non pareat sententiae, committitur, & si non apponatur tempus in sententia inest modi cum, scilicet quatuor mensium, & eo elapso committitur poena, sed licet reo purgare moram ante lit. contestatio nisi intersit actoris, f. eodem, si cum dies. §. ultimo. & l. utique & I. Celsus. sed srper reum non stetit, quo minus daret intra tempus ipso jure, non committitur poena: sed si actor postea petat, committitur, quia duo videntur esse praecepta arbitri, alterum intra Calen. dari: alterum dari, & si non intra Calend. sed post sic infra de dolo & contuma,. cum dilecti. §. praeterea. & ratione justae absentiae excusatur a poena, ff. eodem, si cum dies, §. si quis & ratione inimicitiarum inter arbitrum, & alterum litigatorum apparentium, si post denunciationem arbitro factam, ne pronunciet, propter talem causam pronunciaverit, sit quaedam species appellandi, quia obstat exceptio doli f eodem, non disting mus, §. cum quidam. Item obstat exceptio agendi, quia conpromissum dicitur solutum, vel quia arbiter per dolum adversarii, vel pecunia mediante corruptus sententiam tulit, C. eodem, arbitrorum. infra eodem cap. 2ff. eodem. ita demum. vel quia pronunciatum est die feriata, ff. eodem sife riatis infra ae feriis c. uli

Quis sit effectus. Not plene sapra eud S qualus constituatur.

EXPLICIT LIBER PRIMVS