Titulus 22

De fide Instrumentorum XXII. Rubrica

SUMMARIA. I. Instrumentum quid siu 2. Instrumentis quibus sit fides adhibenda 3. Instrumentum publicum quod dicatur Annus indictionis quando incipiat computari Instrumentum si sit perditum siat fides per teste¬ 6. Antapocha quid su 7. Apocha quid si 8. Contractus sine scriptura facti, an valeam 9. Instrumentum an edi debeat 10. Publicatio instrumentorum apud quem fial II. Publicatio instrumentorum in quibus casibus locum habeai 2. Publicatio instrumentorum qualiter fiai

TRactatum est plenein superiori de illa specie proba tionis, quae fit per vivam vocem, tanquam di digniori, nunc dicamus de illa quae fit pe mortuam id est scripturam, & sic dicamu¬ uae iuc instrumentorum: videntes, Quid sit instrumentum Quibus instrumentis fides sit adhibenda, Ex quibus fia comparatio, A quo, sive per quem; & qualiter iat compa ratio, Quis sit effectus comparationis, Quid si instrumen tum amissum fuerit, Quid sit antapocha, & cui fiat, Quid de contractibus sine scriptura factis, Quid si instrumentum instrumento alteri contradicat vel testib. an instrumenti edi debeat, & qualiter fiat editio. in fi. dicemus. De publi catione apud quem fiat, & per quem, in quibus casibus lo cum habeat, qualiter fiat, & quis sit effectus

Quid sit instrumentum. Et quidemgene > rale nomen est unde supponit pro quolibet vase domus, & pro qualibe machina, vel cithara: ut f de fundo instruct. leg. l. 1. & Iquael tum, & per totum, quinimo aliquando mulieri naturale di¬ esse dicitur instrumentum, quando ita strictum est, quo non potest fieri mater, infra de frig & male, ex literis, &c fra ternitatis. Restringitur autem instrumentum, & supponi pro his tantum quae probationem & fidem faciunt judici & ipsius mentem instruunt, unde & testes appellatione in strumentorum continentur, supra tit.i. pervenit, i. ff. deverl sign. notiorem, §. instrumentorum, infra de jurejuran. ad ni stram. 2. in fin. f. eodem l.i. Sed & specialius restringitur hic & appellatur instrumentum scriptura facta ad alicuju probationem in posterum faciendam, ff. de pig contrahitu infra eodem per totum

Quibus instrumentis sit adhibenda fides Et quidem publicis sine? liquo adminiculo in auth eodem si vero moriantur collatio. Item & auth quae habent sigilla authenuca, vel quae habent sul scriptionem trium testium, ut infra cap.i.& 2. & no infrâ co¬ ver. Item quod non est confectum, & supr. de prob § & qui sunt species, ver io. fit etiam probatio per literas. Dicitur a tem publicumc instrumentum,? quando confectum os per manum tabellionis, qui juravit fideliter exercere offi cium suum de his quae videbit, & audiet pro utraque parte infra de prae sum. illua, & depraescript. ad audientiam, in auth. d tabellionibus collat. 4. C.de tab. I3. lib. ii. Sed non consueverun isti tabelliones ab omnibus institui, sed a domino Papa, ve ab Imperatore tantum, vel comitib. de Lomello, vel Ar chiepiscopo Ebredunen. qui in imperio hoc gaudent pri vilegio speciali, quamvis provinciae & Sabaudiae comite ipsos per terram suam constituant, & juvantur a jure, in auth de tabell. §pen. cum tabellionibus detur licentia alio sub se constituendi authoritate magistri census, qui mine est, quam Comes. Sed videtur quod quilibet intra juri dictionem sibi commissam possit facere tabellionem: qui¬ non invenitur prohibitum: super quo vide quod no. inf necle. vel mona. versic quid igitur fiet in ecclesiasticis. Sed hi serv publici vocantur, ideo quia publice serviunt, ut ff rem put sal. fo.leg. 2. cum ergo officium ipsorum publicum sit, & a initio juraverint conficere instrumenta ad requisitionen dliquorum, prout videbunt, & audiunt, potest eis praecip sub poena officii sui, ut instrumentum conficiant, quod non obtemperaverint, executionem officii amittunt, ci perjuri permaneant, unde non potest de caetero scriptur sua fidem facere, cum actor repellatur, infra dehaere frater uitatis, super hoc vide supra de testi. § quis possit, ver fama. E ver Excipitur. Huic autem instrumento demum habebitu fides, si testium nomina inscripta fuerint: alias solis ve bis tabellionis non creditur, in authentic. de haered. & fal. 5) vero absunt, collat. I. Sed nec creditur ei, si in dubium revo cetur: ut puta si dicatur, quod tabellio cujus nomen in e¬ continetur, non scripsit instrumentum super quo iden ipse testificabitur, si ipse sit vivus, & recognoscet scripti ram suam & signum suum. f.quemad testa aper sed si quis, & ( ad l. Corn. de fal si quis decurio. in fi. vel fiet comparatio literae ut notat. infra§ ex quibus fiat comparatio & seq. Item si dici tur, quod non est tabellio constitutus ab eo qui constitue re potest, vel eo modo quo debet, vel quod aliter se habe res, quam instrumentum contineant, quod opponensos fert se probaturum, infeo, cum sochmes, & no inceorev. vepro batur. Sicut enim instrumento in dubium revoca to DOl statur ei, sic intellige sup de elec scriptum. Quid ergo, si tabel lio amisit instrumentum de tabellionatu suo, nec appare testes qui ipsum viderint constitui tabellionem, nunqui¬ sufficit quod probetur ipsum per longum tempus d ex¬ ercuisse hujusmodi officium, & quod instrumentis su is fide¬ habeatur per terram tanquam publicis? satis credo, quo¬ sic, argu. infra eodem cum dilectus, & de re judi. ad probaendum si ad Maced si filius, & de off. praet. Barbarius, C. de testa. l.i. quia pri sumitur, quod ab initio facta fuerit fides: alias contrahen tes ad ipsum non venissent, & est expressum in auth. de ra bellionibus § penult collat 4. si not. supra deoffic. leg. § quot speci¬ es, versicul. quid ergo, & infra ne cleric. vel mo. quae sunt per missa, versicul. solo. Item objicitur huic aliquando, quod a lias qualitercunque est falsum, C. eodem synceris alias, leg 2. & 3infr. eodem inter dilectos, sed accusator prius jurare de bet, quod estimas se posse arguere falsum petit ipsum ex hiberi, & in scriptis paginam deponere apud judicem con petentem: quo facto is qui semesproduxit ipsum, iterun cogitur exhibere, nisi juraverit se non habere chartam, ne¬ dolo malo desiisse habere, nec exhibitio sibi possibilis est quo facto nullam poenam ordinariam patietur, sed instru mento fides non habetur. C. de fide instru.I.ult f,deeden si quii exigitur. Quid si instrumento aliqua appareat vitupera tura, vel cancellatura, vel abrasio, ita quod merito suspe ctum habeat eum qui produxit, veritatem probare opor tet, alias praesumitur falsarius, C. eodem jubemus, calumnio sa enim scriptura viribus caret, ff.eodem l. 2. unde debet ap parere non vituperata, non cancellata, nec in aliqua paru sui abolita C. de edict. divi Adria. tol. Iult. infra de reli domi, cum venerabilis§ sed pars vestra, & decrimm fal licet, (quima, & se quent. de privil. cum olim, §distinguentes ff. de his quae miest. de len. leg i ff de prob si chirographum. Quod intellige, quando vi tuperatura, vel rasura est in loco e suspecto, ut incarnati¬ one f vel indictione, inf. co. inter dilectos, sed contra, & §. in strumentum, vel ubi Papa respondet de jure, nam si nomini possessionem in privil abradantur, non obest, dummodi de eadem manu rescriptum, sit, inf. eo ex literis, secus vide tur in rescriptis contentiosis, supr de rescr significante, & c. Ro dulphus, & sup. dedolo & contu.c. 2. Sed nec in rescripto obes abrasio paucarum literarum, vel defectus literae, sive figi rae, infra eodem ex parte, & de crim. fal.c ult f.demanu. testa qu habebat, nam & actorum verba emendare, tenore senten tiae perseverante, non est prohibitum, f. dere judi. actorun tamen in rescripto domini Papae obest falsa grammatica quod dic ut non supra de rescri §quae possut objici, ver 6. Sed a& dici potest, quod in literis pro simplici justitia impetratis invenitur rasura, quae de eadem manu rescripta apparea non obsit, ar. inf. de cri fal.c. pe. Verum & si is qui instrument producit, veritatem chartae probaverit, licet adversario fals tatem probare ante sententiam, quandocunque, vel etiam poss app pend. sed si in causa ap. prima sententia confirmetur vel si non fuerit appellatu, ex quo semel fuit opposita ex ceptio falsi sententia de caetero non retractabitur, C. co. l. u quod in priori judicio non fuit habita mentio de falsitate retractabitur sententia praetextu falsi, quandocunque iud ci fiat fides. C si ex fals. austrum. l.i.2. &3. unde versus "Si falsa charta sententia forte feratur Ipsa retractatur. sichartula ipsa probatur Sed si de falso quocunque quaestio tunc moveatur Praetextu falsi, sententia non revocatur Ergo retractatur modo, si tunc vera putatur"

ITem objicitur instrumento, quod non sit ibi nomen Imperatoris.. vel annus imperii, vel consul, vel potesta illius anni, sub cujus regimine confectum est. Item qui¬ deest mensis, dies, vel indictio: omnia enim haec apponer da sunt ibi de jure, ne adulterina videatur, ut in authent. u praeponatur nomen Imperat. instrumentis, §i. & 2.col. 5. & quibu cosodis naturales efficiantur lagitimi. S in majoribus itaque dign catibus, collatio. 6 C. de apoch pu. leg. 1. in authen. de exhi. aut in ero. re. § sancimus, C. de diver rescriptis sancimus, infra eodem in der dilect. §. sed contra & ii. distin. In nomine Dommi ff. quemad mnodumtesta apperiams. l.2. 9 diem. Item & locus apponendu est. argumenz. quaest. 8. libellorum, C.de contrahen. & com. stip. o cinian. Sin autem vis scire an falsa sit indictio, divide in earnationem Domini per quindena, & numerus qui super terit, trib. annis additis, qui superfluxerunt ante incarnatio nem Domini, est numerus indictionis. v. g. currit hodie an nus Domini MCCXXXIX. adde tres, habebis. McCxIII. quo rum MCCXXXI, sunt divisi per quindena remanent ergo 24 ideoque indictio currit 12. unde versus "Si per quindenos Domini diviseris anno Tres simul adjiciens indictio sit tibi praeseni Si nil excrescit, quindena indictio currit"

Et probatur haec computatio. 23. dist. in nomine Domini ubi ponitannum MIIX. & indictiznam MI. sunt divisi pe quina, & si 9. junxeris tres, numerus 12 praesentabis. Item u num nota quod indictio, sive annus? indictionis incipi computari. 7.Kal. Octob. unde versus "Dum redit October, indictio fit nova semper Quatuor atque tribus illi pralata diebus"

Unde cum computatio supradicta in ver. sin autem, i vis scire facta fuerit 6. Kal. Octob. MCCXXXIX. locum habei Sin autem facta esset 7. Kal. Octob. ind. 11. non 12. diceretur Sed & alicubi ipsam mutant, quando mutatur incarna tio, & talem consue. videtur respicere supradictum decre tum in nomine Domini, quod mense Aprilis emanavit, ut de dico in hac mutatione inspiciendam consue. cujus libe patriae, & servandam, & falsum vel verum judicari secundi hoc instrumentum. Curaverunt autem scire Romani que ta esset indictio, sive quotus esset annus indictionis, i¬ eo quia uno anno solvebatur eis aurum, in alio argentum & in alio aes. & currebat haec indictio usque ad 15 an. & post ea incipiebat ab uno: & quia tempore incarnationis terti erat indictio, ideo tres anni incarnationi Dominicae cor junguntur, ut supra dixi. Item contra tenorem instru menti aliquando objicitur, sed dis. an confectum sit supe obligatione, & tunc praesumuntur omnia solenniter act: Institut. de fideju. in in f.de verbor obl sciendum, nisi quis pro bet contra, quod potest. ut f. de pact iuris gen. § quod fere. Sit autem super confessione factum sit, tunc potest opponi quod indistincte loquatur, id est non apponitur causa pro pter quam deberetur, & ideo non valet, nisi adversarius pro bet causam, f. de prob. cum indebito §. ult. Quod si causam aj ponit, refert utrum sit mutul, vel dotis, & tunc potest of poni exceptio intra sua tempora, exceptis quibusdam c: sibus positis, C. de non num pec. in contractibus, & de dona. cai sa non nume. l. ult. & in auth. ibi posita. Si vero aliam causan vetustiorem apponit, statim parit sibi praejudicium, ne poterit probare liberationem, nisi per aliam scripturam Cde non nu. pecu.I.ul. & generaliter, quia satis absurdum est &c. ut in proxi.I. supra de probat per tuas, sic intellige infra e dem si cautio. Reprobatur etiam instrumentum, si probe tur quod res aliter gesta fuerit quam ibi contineatur: qui plus valet quod agitur, &c. C. plus valere quod agitur, & le¬ ultim. infra qui fil sint legiti per tuas. C. de probatio ad probatio nem. Objici potest etiam, quod duo repugnantia conti net in se, ut ff. de reg ju. ubi repugnantia, de re judic. ubi duo, & de hoc infra eodem quid sit instrumentum. Item objicitu quod non est originale, quod & exemplar vocatur, sed es exemplum quod judex sive sumptum vocatur, ideo ei ni creditur, nisi & authenticum appareat, idem si de docu mento alio faciat mentionem infra eodem cap. 19. distinct. 1 reterum 96. distin jejunium, 2s. quaestio 2. sancimus f. fam. erci iqnae sunt, f.de act empt. Titum. C. de fideicomm. instrumenta, & de diver rescript, scimus, f. eodem quicunque, ut pon. largi. §. & hoc insuper, vel si quis in aliquo C. de edend authentic. si quis ii aliquo documemo, quod intellige, nisi fuerit publicatu, pro ut not. infra eodem §. de publicatione apud quem stat, & se. & hoi specialiter circa privilegia, quae de primo quod non ap paret, vel de praescript. vel consue quae forsan movet prin cipem ad concedendum privilegium, specialiter est noti dum. si enim de hac causa principali non possit fides fier privi. de ipsa mentionem faciens non valebit, ut in supra dictis jurib. & arg supra de elect. qualiter infra eod.m inter di lectos,§ pen ubi est hoc expressum, ideoque si nimis antique tur primum privi. ex quo descendunt alia, consilium est quod debeat revocari, inf de confir. util cum dilecta, infide pri vi, cum olim, &c. ex parte. Praeterea objicitur, quod per ali¬ scripturam ei fides derogatur, infra eo. amputari, quod di¬ ut not. infra S quid si instrumentum. Item non facit fidem,s semel apud judicem professus fuerit adversarius, se eo ni usurum. C. eo. i. 3. Item objicitur, quod non est ibi numeru testium, qui desideratur secundum l. habita dis. utrum con trahatur in civitate, vel in agro, a perito, vel imperito, & an excedit lib. auri, vel non mauth. eodem §. sed etiam instru menta, super hoc tamen dis. ut msra eo. Squis sit effectus com parationis, & ver. se. Item quod non est confectum per mi num tabelli, ut dixi sup eo. § resp.. ver item si dicatur, quo ideo non facit fidem, quia no creditur privatae scriptura C. de prob. instrumenta. & l.exemplo. & I. rationes. C. de convo fij debi. leg. uit. nisi contra illum qui scripsit, & hoc in persona libus act. secus in realibus. C. qui po. in pig. ha scripturas, ve nisi forte sit subscriptum a testib. non paucioribus trib. i nuth. eo. § si quis igitur vuli caute deponere & seq. 164 3.§ potest. ver. is autem C. de ann. excep. ut perfectis, & qui po. mpig, scripta ras & C.eo, comparationes. Instrumento autem trium testii subscriptionibu. roborato creditur, ac si confectum esset pe manum tabellionis unde versus "Cautio privata cum trino teste notata Hoc jus est nacta quod cautio publica facta"

Secundum Gof. & videtur quod duo sufficiant supr. a proba quoniam contra. Dicunt quidam, quod haec scriptur: tamdiu facit fidem, quamdiu vivunt hi qui subscripserumi arg infra eodem interdilectos sed & ipsum, quod potest conce di, si non habet sigillum authenticum, vel alias per compa rationem probari non possit, inf. eo. c. 2. & dicam inf§ ex qui bus & se. Item objicitur; quod a tabellione non est scriptum vel etiam a partibs. ubi contractus celebratur in scriptis. C eo. contractus & de conve fis. debit. l.i. infr. eod. inter dilectos. § in strumentum

Item redditur suspectum, si testis in scriptis contradi cat instrumento, vel negat se interfuisse, vel subscriptio nem a se factam, vel suum fore sigillum, vel ipsum apposi tum de conscientia sua, argff. quemadmo. test. ape. leg. i.Sulti & I. sed & siquis, & de tab. exhi. locum. & hoc interdictum, & a de his quae n test. delen. leg.i. & de prob. si eum. Item suspectum redditur; si sit ibi aliquid subscriptum, vel suprascriptum quod eo ipso apparet falsum, ff. ad legem Corn. de fal. Paulus Itemm quod est incisum, vel rasum: vel quia legi non po test, F si tab. testament. nullae exta. leg. 1. §. penultim. & de bonor posses. secundum tabul. l. i.§si rosae, infra eodemc. ult. Item re probatur per comparationem instrumentorum ab eoc tabellione confectorum, per quam apparet, quod non es similis litera in auth. eo. in prin. §& in his vero, & §quid si & si vero nullus. Item secundum Goffr. quia non continetu in eo quod contractus habuit testium praesentiam. in auth eo §si quis igitur, &S sed & siquis, sed contra, C. de donat. in donat. vel dic, quod illa excludit testium annotationem, & non praesentiam, imo ibi in primo casu sufficit judex, & of ficiales sui: in secundo requiritur subscriptio donantis, ve alterius vice sua, & sic sunt duo ad minus, supra de prob. quo niam, vel dic quod nec praesentia testium requiritur de ne¬ cessitate, nisi contractus in script. agatur, eo quod tot fides habetur no. nec obst in auth de haered. & falc. §si vero al sunt collat. I.ubi praesentia, & descriptio testium requiritur quia illud est speciale in inventario, quod tamen prius d xi, versus est secundum generalem consuetudinem appro batam, secundum quam non valet instrumentum nisi ha beat testes inscriptos cui standum est, ff. de leg si de interpr¬ tatione, & hoc not supra de probatio. §si, per alii dicunt, & ver dico, & infra eodem ver si hoc. & versi. & sic no. Item quod noi est signatum ab eo qui huic officio deputatus est, f. de jur fisci. in fraudem, §quoties in authen. ut divi. jus. subscrip. hab. I tem quod non est sigillatum cum sigillo, quo debet, cum d versa habeantur, infra de appellatio. significavit. Item contr bullam domini Papae multa objici possunt: quod dicut no anfra de cri. fal. & habes in eodem tit licet. Item objicitur cor tra sigilli formam, quod non est ibi imago Episcopi: qui¬ habet pileum in capite, non mitram: quia indita est reg¬ libus, non pontificialibus vestimentis: quia tenet in mani sceptrum regale non baculum pastoralem. Item contri literas circumquaque appositas, & contra falsam sigilli ap positionem; & quia non est integrum sigillum, infra eod¬ inter, sed contra, & §seq. Et hoc est argum. quod sigillun debet in imagine repraesentare illum cujus est, de sigill¬ quippe annuli alia similitudo imaginaliter exprimitur qualis in sigillo essentialiter habetur, ut de pae. dist. 2. § prin cipium, ver. de anulo. antepe. col. unde non debet quis alien a sigillo a sigillare, quin de hoc faciat mentionem, argum qui test fa pos. ad testium, (si quis ex testibus, & l. pen. infr. de sem & re ju. cum inter vos, §1. nam & si sigillum ad certum usui deputatum est, ad alium verti non debet, ut infra de appel significavit. Item quia continetur ibi quod superior cor firmat & donat, ideo sibiipsi contradicit, nisi confirmati¬ ad unum & donatio ad aliud referatur, infra eod inter§. ca terum. Illud autem secundum l. non videtur objici posse in strumento vel literis, quod vetusta sint vel a muribus cor rosa, f. de bon. poss. secundum tabu. li. §ul. Sed Greg. contrarij innuit, si vitiata reperiantur in aliqua parte sui, infra eoden c. fi. intellige per per sup. positum, qui incipit, quid si instrumi to, & seq. Illud etiam non obest, non in pergameno, sed pap ro scripta reperiantur, sed est justa causa repetendi renc vationem, inf de confir.uti. vel inutil. cum dilect. §nos igitur. Qu vero contra rescripta opponi possint, no supra de rescr. §e quae possint. Si haec vel similia instrumento confecto pe manum tabellionis objiciant, fidem facit. Idem si fit authe tico sigillo sigillatum, dummodo habeat nomina testium in scripta infra eod. c. 2 supra de testi cum a nobis, quod dicutno supra de proh § & quae sunt species, versic. 10. fit etiam proba tio. Idem si neque per manum tabellionis confectum sit nec sigillum authenticum habeat, dummodo tres testes sub scripserint: quod dicut no. eodem ver. item quod non es confectum. Sic ergo subscriptio testium & sigillum authei ticum cum nominibs testium inscriptis, vel authoritas ta bellionis nominib. testium similiter inscriptis, aequipar. ri videntur. Et sic nota differentiam inter testes inscripto & subscriptos, voco enim inscriptos, quando alius scripsi nomina scil. is qui totum instrumentum fecit, etsi ipsi nor subscripserint: subscriptos vero, quando uterque testis pro pria manu subscripserit, dicens. Et ego P. testis interfui vo catus, & rogatus, & omnia supradicta vidi, & audivi, & d voluntate partium huic scripturae subscripsi, & talis scriptu ra Graece idochius appellatur, C. qui potiores in pigno habei tur, scripturas. Testes ergo inscripti de eadem manu debent esse, sed subscripti de diversis manib. vnde obesset identitas subscriptorum: quia singulae subscriptiones debent sin gulorum subscribentium manib. annotari, sicut apparet in privilegiis curiae Romanae, & probatur, infr. deprivil cumo lim. 2.§distinguentes. Sed & unus vice alterius potest sub scribere, ita quod alter per scribentem subscribet, dicens Et ego talis cum nescirem scribere, per talem subscripsi, u inf. de sententia& re judicata, cum in tuos §i in auth. eo. §oporte. a. C. de testa hac consultissima, resp. ibi, quod si literas testato ignoret, & adde quod no. supr. eo. sub § prox. ver. dicunttamen & praeced

Ex quibus fit comparatio. Ex poblico in strumento scil. per manum tabellionis confecto, in authent. eodem, §sed si in strumenta. Item ex instrumento privato, quod habeat sub scriptionem trium testium probatae opinionis, quos consta eidem instrumento subscripsisse, vel comparationem a liarum literarum sic subscriptarum, quas constat ab eisdem scri ptas fuisse, seu formatas vel per sacramentum duorum e ipsis testib. non dico trium: quamvis subscriptionem trit exigat, & prodest: haec nota. ad hoc, quod licet septem te stes requirantur in testamento ipsa solemnitas per duo possit probari ad hoc, C. eodem comparationes, in authen. eoden §12 &3; & videtur, quod si nomina sint inscripta, possit fi eri comparatio ex tali scriptura, per auth prox allegatam, sec ibi loquitur de privata scriptura, ad quam probandam, ve improbandam fit comparatio, ita demum si testes supersunt vg. Convenio te super reb. quas tibi dico commodasse & induco scripturam tuam privatam, quam tu ipsemet scri psisti, quae per se non sufficit. C. de proba. instrumenta, ideo te stes venire debent, ut attestentur subscriptionibus suis, ve contractui. Item & examinatio, id est literarum compara tio non repellitur, sed fit ad majorem cautelam, & ita in contractibu. caeteris: sed supra locutus sum de comparati one privatae scripturae, quae fit non ad probandum contra ctum, sed ad neobandam aliam scripturam, vel improban dam. Item ibi loquitur quando contrahitur a perito lite rarum in scriptis, vel sine scriptis, super majori summa lib auri, unde & ibi tres testes exiguntur. Item fit comparatio ex forensi instrumento, C. eodem comparationes, & dicitu forense illud, quod compositum est de his, quae in judicio si unt, quae scripta acta vel alias sive gesta vocantur, & haben perpetuam firmitatem, C. dere judic. gesta. singula tamen ac sua similia referas scil ut per privatum privato, per publi cum publico, per forense forensi, fides detur vel detraha tur, nec enim dissimilitudo detrahit, nisi ubi consuevit es se similitudo: nec similitudo juvat, nisi ubi consuevit esse privata autem instrumenta in alia forma fiunt, quam publi ca. Item ex propria scriptura tua etiam non subscripta, po test comparatio fieri in casu: ut puta, produco contra te a liquam scripturam tuam privatam, quam negas manu pro pria confectam, peto fieri comparationem de alia scriptu ra, quam contra me produxeras, & quam asseveras mani tua propria scriptam, aequa est petitio mea: quia quod ij persona propria putavisti aequum, & contra te admitteri debes, in auth de his qui ingr. ad app. § illud etiam, colls. Fit eti comparatio ex scriptura, quae de publico archivo profer tur testimonium habet pu.in auth. de his qui ingr. ad app. § si ve ro etiam ex publicis. Est autem archivus, b locus quidam ab archa dictus, in quo chartae publicae reponuntur, ff. de por moris. §solet, in authent. de defen. civ. §si vero quaedam, in prin collat 3. & qui mona eff legsi rero habet hoc, collat. 6. C.de susc. praepo. & archa. frumen. lib. io in fin. qui & gazophylacius, si ve cartophylacius dicitur, ut supra de prob.c.130. quaest i. cat i. Sed & sufficit, quod magistratus confiteatur ex archiv esse scriptam, vel ex quo signa talia continentur in ea, qua lia solent fieri manu Commentariensis, sive tabellionis, u ff. de ju fisci. in fraudem S quoties. Et his quinque generib. scri pturarum tantum invenio posse, fiet comparationem, c sed & fit aliquando de scriptura ad eandem scriptura: qui non est totum de eadem manu scriptum, cum hoc dicatu in instrumento, ideoque falsum, ut inf. eo. inter § instrumentum

A quo, sive per quem. Et qualuerfiet con paratio? Respon. pe hos qui bene noverunt formas, & figuras literarum atqu veritates, C. de re mil. I. semel, & debent jurare quod heq lucri causa, neque amicitiae, neque gratia tenti hanc com parationem bona fide facient, C. eo. comparationes, § omnes Item is qui inducit instrumentum ad comparationem, siv is qui fecit fieri comparationem, jurat, quod non alian habens fidem sive probationem idoneam, ad collationem Instrumentorum venit, nec quicquam cirea eam egit, au machinatus est, per quod veritas abscondi possit, in aud eo. § si vero nihil. Si ergo inducis contra me instrumentum Gul. tabellionis, ego ut derogem fidei ipsius instrumenti induco aliud instrumentum, quod redditur suspectum: qui¬ dicitur non fuisse factum per manum ipsius tabellionis, cu¬ jus nomen ibi manifestatur, & ego ad juvandum ipsum in duco alia instrumenta ejusdem manus similis literae, & s milis formae, hoc admittet iudex: sed hoc ita demum, siti bellio non superest, alias ad ipsum recussus habebitur,( ad legen Corn. de fal. si quas decurio. sed si mortuus est, tunc si comparatio literarum tabellionis, & signorum, vel notarum si tamen supersit minister tabellionis, & administrator, au etiam subscribentium, si ibi sint, fiet comparatio, in auth. ec sed & si instrumenta, &S & hoc dicimus

Quis sit effectus compatationibs. Olum efteto talis erat, ut per eam instrumi tum omnino coprobaretur, vel improbaretur, hodie auti una quaedam, id est, semiplena tollitur fides, ex compara¬ tionibus literarum atque signorum, & quandoque omnino cr ditur ei, quandoque non, prout judici videbitur, & sic est ar bitrarium, in authentic. codem, §si vero moriantur, nam &s ab una parte sit scriptura tantu, ex altera scriptura & viv¬ vox, vivae voci standum est, in authentic. eodem, §si vero tale aliquid. Item & hedie diligentius, & cautius fit compara tio: quia in mutuo & in quolibet contractu distin. nam s super minori summa libr. auri fiat scriptura, duo testes a¬ plenam probationem sufficiunt, sive fiat a perito, sive ab im perito in scriptis, vel sine scriptis, in authentic. eodem § ulti mo, vel forte speciale est in solutione debiti in scriptis, u quinque exigantur, etiam si minor sit summa, C. detesti testi¬ um, & authent rogati, uel illa per hanc determinatur. Si ve ro excedat lib. auri, a & peritus literarum contrahit. S in scriptis, exiguntur quinque testes, inter quos requiritu tabellio, & omnes subscribere debent cum ipso contra hente, vel pro contrahente unus testium scribet, vel prae mittetur signum contrahentis, in authentic. eodem §oporte Sed si imperitus in majori summa contrahat, sine scripti exiguntur tres testes, in authentic. eodem §1. & S sed & instru menta. Cum autem peritus literarum in majori summi contrahit sine scriptis, vel in scriptis, exiguntur tres teste¬ ut in praedicto titu. & fit examinatio, quae forte dicitur con paratio literarum privatarum, si privata intercessit ser ptura ita demum, si supersint testes, nec exigitur eorun subscriptio, si vero subscripserint, exigitur ut veniant 8 propriis subscriptionibus attestentur: vel si non subscr¬ oserint exigitur ut veniant & attestentur: quod eis pra sentibu. confectum est documentum, & sic collatio juvatu argum. testium, secundum hoc intellige. C. eodem authenti. a hoc, si contractus in authent. eodem §12. & 3. Quid si scriptur per manum tabellionis facta sit? Dic ut not. supra S proxi versicul. si ergo indicis, & haec in urbe locum habent: in agri enim vetera jura servari jubentur, in authent. eodem § penu¬ & per totum, & in novel eodem tit sunt autem jura vetera, u in omni summa sufficiant duo testes, nisi contractus chi rographario instrumento initus sit ultra 50. lib. auri. ul quidem tres testes exiguntur, ut C si cert. per.Iultim ff.de tesi ubi numerus, secundum Azon. sicut hoc not. in summa C si cert petat. §pen. Sed quia haec glossa satis confusa est, ne omnino vera, ideo ad certam doctrinam de hac materi¬ tradenda, sic dicas: Quicunque contrahit ultra 5o. lib. auri & in scriptis requiruntur tres testes, C. sicer. pet. I. sin. quae in duobus casibus tantum, scilicet in mutuo & in solution debiti locum habet, & hoc etiam intelligas, quando ex ho¬ per tabellionem fit publicum instrumentum, sed si contri ctus per manum privatam scribitur, necessarii sunt tre testes, qui se contractui interfuisse firment praestito jura mento, ut in authent. eodem §. si quis igitur vult caute de ponere, & sequ. & C. qui pot. in pig. habe scripturas, & licet de minus Azo dictos videatur multum extendere, se tamei ad casus alios non extendunt. Quod si instrumentum fia per manum publicam, eodem modo exiguntur tres sci tabellio, & duo alii, in authent. eodem, § sed si instrumenta, ( sequent. nisi forte fieret apud acta, quod dic ut no, sup. cod quibus instrumentis sub Sitem redditur: versi. item secundun Gof. In aliis autem contractib. distinguendum est: quia au li qui se obligat, est peritus aut imperitus. Item aut contra ctus celebratur in civitate vel extra. Item aut in scriptis aut sine scriptis. Item autem excedit lib. auri, aut non. S imperitus contrahat obligando se in civitate & in scriptis & contractus excedat lib. auri, tunc requiruntur quinqui testes. Sivero in minori summa, vel extra civitatem, vel si ne scriptis, sufficiunt duo testes, fi detest. ubi numerus. Quo¬ si peritus contrahat obligando se sufficiunt duo testes, sic ut haec omnia eliciuntur in auth eo. §oportet, & se & hoc nis forte fiat inde publica scriptura, nam sifieret requiruntu tres testes, sicut not. sup. eo. ver. quicunque & sequ. Sed quaera rationem quare aliud in perito, & aliud in imperito? resi In perito ideo non exigitur tanta solemnitas: quia potes respicere scripturam, & videre ne quid contra ipsam scri batur. C. arbit tut Isiquod si non facit, sibi imputet ff.dereg, jur¬ quod culpa sui damnum pantur, imperito autem subvenien dum est, ar ff. de prob. cum de indebim. 91. ideo in ipso quinque te stes requiruntur, ne contra ipsum aliquid machinetur, ac hoc C. quitesta fac poss. hac consultissima ad sin & de fideic. Ifi.ao dist. de quibus supra de off deleg pradentiam, secundum Don Rober. Hoc secundum l. sed secundum can in ore duor e vel trium testium, &c. infr. de test. cum esses, &c. relatum, quod dic ut notat. in Sumina § qualiter conficiatur, & supra de testim quotus numerus. Quare autem sola collatio non facit ho die plenam fidem, dicit autem: quia aetas: tempus scriptu ra ejusdem manus variat, non enim ita scribit juvenis 8 robustus, sicut senex & forte tremens, saepe enim & lan guor hoc facit. Item calami, sive pennae, & attramenti, sive tinctae immutatio in auth. eo. in prm ff. de cond.ind I. si non sori libertus. Item nec instrumento per aliud instrumentu, ve etiam testes semper derogatur, ut patet, inf. eo. §quid si instru mstrumento alteri, ver, quod si scripturae testibus & sec

Quid si instrumentum amissum fuerit. Et quidem ubi quaeritur de his quae sine scriptis fieri possunt, sufficiunt testes, & ge noraliter potest fieri fides per testes in omnibus, praeter quam in casibus. Primum habes, C. si minor se ma. dix. si al terius. Secundum, C. de suffra. leg 1. Tertium, C. de testi testium & auth. rogati. Quartum, C. de non num per generaliter. Quin tum. C. qui test. fa possunt hac consultissima, Sat cum humana, i de proba. census infra de praescriptis ad audientiam. Sextum. q7 distin. nobilissimus supra de offic. deleg cum in jure. Septimum infra de privi porro supra de usu pal cap. ultim. Octavum, 7 distij extraneo infra ae cleric. non resi fraternitati, C. de episcop. ( cleri si qua. Nonum. 1.47. saluberrimum. Decimum sup. de ele quia propter Undecimum. 10 4. 2. hoc jus infra de rebus eccl. nos alic.c.i. Duodecimum supra de procur.c.i. Tredecimum, C. d fid. instr. contractus. Decimumquartum, in emphyteusi ut not infr. eo § quid de contractibus. Decimumquintu, in fidejusso re, secundum domin. M. quod dic, ut not infra de fidejuss. 5 qualiter, versic. sed praemissam rationem Decimum sextum, i appellatione facta ab aliquo gravamine, vel interlocuto ria, uti authen. d n.extra, de appe cordi. Deci mumseptimum in donatione quae excedit quingentos aureos, ut notat infra de don § quae donatio. Decimoctavum in sententia ex communicationis. Decimumnonum, in requisitione tran scripti sententiae excommunicationis, sicut de his duobus casibus legitur in authentic. d.n. extra de sentent. excommun cum medicmalis, & si quis similes reperiantur. In aliis ali autem non refert, dummodo per testes possit fieri proba tio supra de cleric. peregri tuae. C. eodem leg. 1. & Isicut, & Ista tum, & leg si solemnibus, & linstrumentis, & I. cum instrumentis & l. non idcirco, ff.cod.l.. & l.jure, & de pign. conirahitur, quin imo refici potest authoritate judicis, si tenor probetur, u dicam, infra eodem de publicatione, & habes infra de privil cumolim essemus. In amissione autem instrumenti. distin utrum ipsum amiserim, adversario meo machinante, & tunc ad fundandam intentionem meam non habeo necess aliud probare, nisi quod ipsius dolo faciente amiserim, si ve ipso procurante. C. de proba si de possessione supra titu.i. per venit, I. de testibus constitutis, I. C. de postulat. providendum 3 quaest 7. § auia, verficul, siquis autem. Sed si altero procuran te amiserim, non prodest probare tenorem; nisi & teste contractui interfuissent. Secundum Azo. contra notat. n fracodem s quid si instrumentum, in sin. idem est si per casun ipsum amiserim, porro ubi debeo pecuniam in scripti quam solutam per scripturam aliam habeo necesse probare si probarem amissionem scripturae de solutione facta i aliquo relevor: quia non erunt quinque testes necessarii imo per duos poteris probari, C. actestibus testium, & in auth. rogati

Quid sit antapocha. & cui frat. Et quidem est chirographum quod fa¬ cit debitor creditori, in quo confiretur se solvisse tantum & dicitur ab anti; quod est ante, non ab anti, quod est con¬ triquia it ante apocham. & est inducta ad securitatem cre ditoris, qui enim nomine alieno possidet, & pensionen solvit, vel qui creditori suo usuras repraesentavit, si quine dicat de suo nomine possidere, & ita se dominum factun vel praescript liberatum contendit, iut agenus vacillari facit; nisi dominus, vel creditores pensiones vel usura praeteriti temporis sibi solutas probet, unde necessaria est antapocha debitoris, per quam solutionem probet, C. toi plures, vel ut dicunt alii; antapocha est scriptura quam si 7 cit debitor, obligando se, ab anti, quod est contra Apo f cha f autem, secundum omnes, est scriptura creditori confitentis sibi a debitore solutum fore, f de adin. tu Luciu antor, si ergo plene consulitur domino, vel creditori, u dando apocham debitori, vel colono, ius exemplar reti neatur, subscriptione coloni vel debitoris, vel creditor de debitori apocham; & ab eo recipit antapocham, ut in d plures, C. eod. tit. & secundum hoc dicitur "Apocha fit dantis, Antapocha suscipientis." Id est, apocha fit a creditore, & datur debitori: sed anti pocha fit a debitore, & datur creditor

Quid de contractibus? sive scripturis factis Et quidem valent generaliter, nisi in casibus quos not supra S quid si nstrumo tum amissum fuerit, idem exigitur in emphyteu contractu ut notat. infra de locat & conduct§ potuit emphyteuta Jub qualiter contrahatur, semper autem videtur fieri sine scriptis etiamsi scriptura inde fiat ad probationem, nisi inter con trahentes id actum sit expressim: quod non aliter valeat hisi scriptura inde facta sit, secundum quod sapientes in telligere voluerunt, C. eodem contractus. Vel secundum Az¬ tunc dicitur fieri in scriptis, quando in contractu vel ant contractum simpliciter conveniunt, ut scriptura inde f at, & tune aliter non valet, quousque rogationes id est ir strumenta in mundum recepta sint, & dicitur mundu charta, quae plene omnia continet inter partes a munditia eo quod sine vituperatione debet esse, & debent partes sul scribere huic mundo. Item & testes, & videtur innuere C. eodem contractus, in auth. eodem § sed si instrumenta §. oporte Item oportet mundum extoto compleri a tabellione, potest quaelibet pars recedere a contractu, quousque omni praedicta sint completa; & e partib. absoluta, quamvis no ta sine abbreviatura facta sit, nec recedentem oportet time re amissionem interesse; licet emptor arras amittat: ver ditor autem duplicatas reddat, ut in d. I. contractus Institu de cont. empti. & vendit §i. Quid si venditor ante mundun¬ completum rem tradidit, nunquid transfertur dominit Dicas non, cum contractus non sit completus, C. de suffr¬ l. unica. C. eodem contractus, sed nunquid parat causam usu capiendi, forte sic, secundum l. ar ff pro dote. l.i.§. & primum sed contra, infra de praescrip quoniam

Quid si instrumentum instrumento alterive testibus contradicat Hic quidem notandum est, quod quatuor varietates ver tuntur in judi. Aut enim principalis principali contradi cit. Aut testes testib. Aut scripturae scripturis. Aut scr pturae testib. Si principalis principali contradicit attend an sit actor, vel reus, & an quaeratur de intentione, vel ex ceptione: & an negativa probari possit, vel non, & an pro betur vel semiplene, vel nullo modo, & an actor fove¬ causam favorabilem, vel non: secundum hoc fiat condem natio vel absolutio, ut notat. supra de prob. § quis debet prob¬ te & infra de jurejurand subs nunc redeundum, Squando sit di ferendum, versic. quod si jura obscura sunt, & sequent. &a sentent. & re judic. & quando. Si vero testes testibus contri dicant, dic ut notat. supra de testibus, § quae diversitates. Sii autem scripturae scripturis contradicunt, aut producun tur ab una & eadem parte, aut a diversis: si ab una & eadem parte, & sunt omnino contrariae, ut quia una dicit produ centem & proprietarium, & alia usufructuarium; quoc impossibile est. cum usufruct. servitus sit, & res propri¬ nemini serviat, ut ff. siusufruct. pe. uti frut. & F. de servi. uri praed. inv communi, vel quia una probat me dominum re ex causa donationis, alia ex causa permutationis vel de nationis alterius sive ab altera persona factae, quod impos sibile est, quia quod meum est, non potest fieri meum, nis desmat esse menin: infra eodem inter. § caeterum, Institut. de¬ ctio. S sic itaque discretit, vel quia una dicit me contraxisse Ver cel. MCCXXXIX. 3. idus Maij. alia dicit me contraxisse Ro mae eodem anno & eodem die, quod est impossibile ut su pra de testibus ex trnore, & notat. supra de proba. Squis deber probare, vers. item negativa facti terminatam fidem sibi de rogat infra eodem impatati, C.codem scripturae diversae, I. dere galis juris, abi rephgnantna. Idem si una & eadem scriptur sibiipsi hoc mudo contradicat infra todm inter, S caeterum Aliud autem in testibus ab una & eadem parte productis ut not. supra de testibus S quae diversuates, versic. quod si plu res. Sed si non contradicant directe, ut exemplificavi, se¬ quis diversificant: ut quia una dicit Llegata, alia, ca vale utraque in l. quib. concordant. J. de legat. 2. Sempronius, & de ae bitr. diem proferre§ si plures. Sed si a diversis partibus cor traria instrumenta proferantur, consideret judex cui scr pturae magis credendum sit, considerata fama & qualiti te proferentis, & conficientis, ut jam dicam in inferiori hoc intelligas, quando diversae scripturae ejusdem formi sunt, & ejusdem qualitatis: nam si una privata sit, & ali¬ publica; publicae stabitur contra privatam quousque con tra probetur infra eodem capiculo secundo, & capitulo inter, eadem, & C. de probat. mstrument. & I. cum precibus, quod scripturae testib. contradicant, videtur quod sibi invicen fidem derogent. Crodem. aum exercendit, & Iscripturae, & ms¬ eodem imputari. Alii dicunt, quod vivae voci standum es contra mortuan. supra de proba tertio; & in authent. eodem si vero aliquid tale. Tertii, quod magis standum est scriptum uiff. de probi census. nam efficacior est ista probatio, ut pr tet ex his quae nutat supra Squid si instrumentum amissum, mo plus dicit Lanfran Cre. scilicet quod nunquam possi reprobari instrumentum per dicta testium, nisi instrumer tum suspectum reddatur ex parte proferentis; vel ex parr conficientis, & est ratio quis memoria hominis labilis est nec sunt testes ad ea quae dicuntur in tractatu adeo attenti sicut tabellio, sed manifeste reprobatur inf. eodem cum s¬ unn. § porro, § penultim & ultimo. Goffre. vero not. quo quatuor testes requiruntur ad reprobandum instrumentum cum enim tabellio habeatur loco duorum testium, E f. dete¬ sta. Domitius, & quandoque faciat plenam probationem, C ad legem Cornel. de fal. si decurio, necesse est, quod tot sint ei tedentes numerum duorum, quot per se facerent probatis nem infra eodem cum soam. §1. ubi quatuor testes induci tur ad reprobar dum instrumentum, secundum Goffr. Se¬ quia hic sunt multae & diversae opiniones, ideo sic intelli ge & distingue. Si quis vult probare intentionem suan non refert utrum per testes probet vel instrumenta, nisi ci sibus quod dic, ut not. supra todem ( quid si instrumentum missum fuem. & sic intellige, Im exercendis litibus, &c. Seds testes scripturae contradicant, refert an sint de testibus ii scriptura subscriptis, & tunc suspectum redditur instru mentum, ut fi quemadmodum test. ape leg.1. in sin. argumentum mfra eodem cum Jo § dictus, & si major pars contradicat, ve omnes, irritatur omnino ut ibi, & supra de proba tertio, & d testi tam literis §. ult in auth eod §. 1. 2. & 3. Sed si sunt alii te stes tunc extendat judex personas conficientium, & pro dis centium nam si consuevit falsum producere vel con fic ere, instrumentum redditur suspectum: & hic conside rabit quantitatem, de qua quaeritur. item famam testium vel infamiam, vel suspicionem. & secundum hoc stabitu instrumentis, vel testibus: quia ex transacta vita, &c. a hoc ff de edm. si quis §.i. infra de praesumpt. mandata. & ca. scr harn ff. de accu. si cui & de re mili. non omnes. §. a barbaris,. & a suspest. ta. I. 3. C. de edict. divi Adriani tollend. l.ultim. infra eoc cu. ndilect. & depraesum illa & de praesum. ad audientiam, inf¬ de dolo & cont prout. & c. veritatis. §. I. Item consideret quo sunt testes, qui juvant instrumentum; & quot hi qui con tradicunt: nam si plures & meliores sunt contradicen tes, stabitur eis. ut expressim probatur infra tod. cum Ioa S. porro. &S pen & ultun & sic aliquando stabitur vivae vo ci contra mortuam, aliquando mortuae contra vivan Quod si omnia hinc inde aequalia fuerint, tunc consider¬ bit naturam negotii & qualitatem. nam si factum recen¬ est, magis credendum est testibus, si antiquum magis cr¬ dendum est scripturae: quia memoria hominis labilis es ad hoc. C dedon. in don. & qui testamentum facere possunt. ha consultissima § at cum humana ff. de proba, census. & l.si. arbite supra de prob. cum causam. & ex temporis diuturnitate cor sueverunt testes variare fidem. ff. de Carbo. edic. I. 3. §. duae ( de damn. nfect. qui bona, §. ultim. Item naturam negotii ai tendet: quia quaedam sunt quae melius probantur pe scripturam, ut not. supra eod § quid si instrumentum an sum fuerit. & idem in processu judicii, secundum quosdi supra de proba quoniam contra. C.arbitrium tut. I.ult. C. ad Vel antiquae infra dereg. statuimus. quod dic, ut not. supra eod de publicatione sub §. & qualiter. vers. quid enim si tenor. hoc quando a diversis partibus producuntur. nam si al eadem, dicut distinxi, quando testes ab eadem parte pr¬ ducti sibi invicem contradicunt, ut sup. de testib. §. quae diver tates. vers. quid si plures. & attende similiter, an sit de ipsi instrumento, vel de aliis in famam testium, & naturam ae gotii & personam confitentis, ut supra dixi, si omnia hin inde paria sunt, fertur sententia pro reo, non pro actore nisi actor favorabiliorem causam foveat. ut not. infra der jud. sub rub. de sententia. §. & quando, & infr. de iurejur sub nunc redeundum. §. & quando sit deferendum. versicul. quod s jura obscura sunt

An instrumentum; debeat.; & qualiter fiat editio? Distingue, nan Scripturarum aliae publicae, aliae privatae. Privatarum au communes, aut alterius, aut propriae, propriarum alia sunt penes dominum, aliae penes non dominum. Iten aut dominus usurus est instrumento, aut non. Et si est t surus, aut usurus est toto instrumento, aut certo capitu lo. Item aut is qui petit editionem fieri redarguit instri mentum de falso, aut non. Aliae publicae, ut puta acta ju diciorum, vocat enim indistincte hic scripturas publica illas, quae factae sunt authoritate judicis, & in capitulariis sive cartulariis curiae scripturae: caeteras autem omnes pr vatas, etiamsi per manum tabellionis factae sunt, vel sigi lum authenticum habeant. Istae ergo scripturae, ut citatio nes, & dilationes, &c. per ordinem, ut dicit litera suprad probationib. quoniam contra falsam. cuilibet parti petent edendae sunt, cum die & consule, ut in decret. quoniam. C. d edend. l. 2. alias lite pendente appellari potest in hoc casu etiam secundum Il. ut not. supra ut lit pendent. §. 2. vers. item etiam post lit, contest. & legitur. C.ul lit. pendent l. 2. ideoque 8 rescriptum edendum, cumdata est. infra eod. ex literis. sup dedilas praeterea nam & dataipsius consideranda est, ut si pra de rescriptis. eam te. & cap. tonstitutus. & de transact. ex liti ris. Privatarum aliae communes, ut puta rationes num mulariorum, vel procuratotum, in quibus continentu accepta, & data, & pedagiorum, qui & jurati sunt, & tale scripturae edendae sunt, cum die & consule, cum gratia u triusque fiant, ut f.de edend. l. I. §. rationes. & §. praetor ait. C. d edendo. non est novum. & lulti. Item si instrumenta commu nia haeredibus alteri, tanquam seniori & honestiori con mendata sunt. ut f. famil. erciscund si quae ff. eod. l. ult. C. eod illatae. infra eodem. G. perpetuus vicarius. ff. de jure fisci.I. secun da §. divus. Si alterius & non est usurus is qui habet, noi est facienda editio. nimis enim grave est quod alicui dic¬ tur, instrumenta quae contra te sunt apud teipsum requi re, & in medium profer. ut supra de probationib. c. I. C. de te stam. nimis grave & de edend. qui accusare. si vero usurus es di ut in se. Propriarum autem aliae sunt penes dominum editionem istarum non potest dominus petere: quia po test ei dici. Quod petis intus habes. supra de jud. examina ta ff. de eden. si quis ex argentanmis. §. prohibet. Aliae penes nor dominum, hic potest peti editio per actionem ad exhiben dum, ut C. adexhibend. I. ult. & postea vindicari, vel condi ci conditione sine causa, scilicet quando solvi tibi debi tum; sed instrumentum in quo me tibi obligaveram; & quod emeram penes te remansit, nec vis ipsum mihi re stituere. C. de condictione sime ca. dissolutae. Quod si is qui pe tit non erat dominus, tunc proponet action. in factum. u f. ad exhibend. I.z. §. pen. Item petitur aliquando pignorat. act. ff. de pign act. l. 1. respon. 1. Item famil ercisc. ut fr. fam. er cisc. l. 4. & seq. Iium act. ex empto. ut f de act. einpt. & vend. Ti tius. & I.creditor. in ulti. carta. Item condict. ex I. C. de libe, cau sa si cum datam. Item act. ex testamento. ut C. de fideicom. in strumenta. Item officio jud. ut C. de edend. I. 2 F ad l. Falc. I. pen §. ult. nem act. mandati. & pro socio. & tutelae, ut ff. de eden quaedam. Item actione in factum ex edicto de edendo ff. de¬ den. I2. Item actione in factum quod ex illo edicto, quem admodum testa. aper. sed di utrum is a quo petitur editio confiteatur se tabulas possidere, & tunc locum habet acc proxi. aut negat, & tunc locum habet actio in factum es interdicto de tab exhib. ff.de tab. exhib. I1. & quemadmodun test. aper. I2. §. si quis non negans. & sic not. 14. vel 15. modos per quos potest peti editio instrumenti, secundum d. M & dominum Uber. de Bobio, qui & dominus meus fuit Sivero dominus proprium instrumentum possidens u surus sit toto instrumento, totum est edendum, sicerto ca¬ sive articulo, dicunt quidam quod totus i tenor legi debet sed articulus super quo quaestio vertitur solus transcri bendus est. sic intelligunt infra eodem, contingit. sed mens li terae repugnat, licet hunc intellectum verba videantu approbare. nam si totus tenor recitetur multa potest par adversa audire, super quibus litigium movebitur, & si non servatur mens. ideo dico quod si toto instrumente usurus est, totus tenor legi debet, & totus transcribi sini¬ die & consule, nisi forte arguatur de falso, ut in seque sic in fra eod. G perpetuus, & eap uccepimus. Si certo articulo tan tum usurus sit, ille solus legi & transcribi debet fde edend argentarius. §. edi, & l. I. §. edere. & sequent. & C. quemadino dum testam aperi. l. 3. sed contra: quia stipulatio non vide tur edita, nisi tota edatur. ut ff. eod. l. 1. § pen. Sed illud ideo quia stipulationes non dividuntur. ff. de verborum obligat.I stipulationes non dividuntur. unde nihil videtur esse actum, &c. C. ad Syll. se con.I. penul. in fin. vel illud quando usurus es tota sic ff. de legibus in civile. & sup. de renunc, cap. i. Sed quan ido super uno articulo tantum vertitur quaestio ipsum solum recitabunt, ne litigia ex litigis oriantur contra I. C. d fide instrumen l. ult. in fin. & contra decret. supra de rescr. non nulli. §. penult. & hoc dicit decret. contingit. infra eodem, si san intelligatur. unde subaudi ibi super verbo recitetur, scilic totus tenor, & totus transcribatur quando toto usuru? est, alias si uno articulo tantum vult uti. ille solus articu lus recitabatur, & transcribetur, ideo sequitur in litera ex positive ita quod si super uno tantum &c. qui. d. praeceden verbum intelligendum est secundum hoc scilicet recite tur unum tantum capitu. quando super uno est tantun quaestio, sed recitabitur totus quando supertoto, & simi liter transcribetur, ut dictum est. & sic fuit indicatum Vei cel. me assidente in quadam causa de facto. Item autem i qui petit editionem redarguit instrumentum de falso, in quo casu cum die & consule k edi debet, sive toto instru mento usurus sit, sive etiam certo articulo, non tamento tus tenor, ne aliud litigium oriatur. infra eod, contingit. nis forte velit dicere quod ubi sunt rasurae vel liturae propte quas falsificatur, tunc enim non taliter potest redargui nisi totus tenor inspiciatur. infra eod accepimus. & sic potes intelligi. ff. de edend. l. 1. §. pen C. de contrahend & committ. st. pul. optiman. infra eodem, inter. §. sed contra. & §. ea. vers. se¬ & ipsum. & capit. accepimus. sed is qui de falso arguit debe jurare de calumnia. ut not. eodem, §. quibus instrumentis, re spons. 1. versicul. Item objicitur huic aliquando. Sed si di falso non arguat, tunc fiet editio sine consule & die, n quid falsi excogitari possit, ut ff. de edend editiones sme die e consule. & quemadmodum testam. aperi. l. 2 5 autem. Debe autem fieri editio i praesente judice, vel a judice deputato, & adversario. infra eodem, contingit. Item loco tuto, e qui editionem fieri petit inspectione 12. hominum nu mero fit contentus. infra eodem, accepimus. hoc tamen pu to arbitrarium sicut & numerum compurgatorum, u notatur infra de purgatione canonica. debet etiam fieri copi originalis seu authentici sigilli, & subscriptionum, & s gnorum ubi quis objicit falsitatem. ut patet infra eodem inter. & in his quae not. supra eodem ( quibus instrumentis re spons. 1. versic. huic autem instrumento, & sequenti. nan & sigillum aliquando est ignotum. infra eodem, quod supl his & literae Papae aliquando suspectae, ut ibidem. & etian decretales aliquando dubie proferuntur, in quo casus juri communi consonent. ut supra, de rescription. extra ips jure, & de testibu extra mediatores. non timeat judex secun dum eas judicare. Si vero dissonent, ut quia multas con trarietates recipit, ut supra, detempor. ordin. extra nullum ve quia dissensio est. ut supra de restitut. in integrum, extra eccli sia. consulatur princeps antequam judicetur. infra eodem pastoralis. videtur ergo quod extravagantia illa serio ab sconse missa fuerint, ut quamvis adhuc non constet ipsi missa fore, semper remaneat dubium quod non est, ut si per eas decret. pastoralis, exponi & exemplari possint. d hoc etiam dixi supra de constitutio. §. qualiter. versicul. quid n dubitetur.n.

De publicatione pud? quem fiat. Et quidem olim fiebat apud magistrum ci sus, ut C. de testam, consulta diralia. & l. testamenta. sed hod fit apud defensorem ciritatis, ut in autheniic de defensoribu civi. § sed neque. collat. 3. quinimo apud ordinarium judi cem, quamvis etiam administrationem non habeat, ve delegatum ab ordinario. qui tamen ordinarius admini strationem habeat, sic intellige, infra eodem, cum P. tabelli &c. si instrumenta. per decret. supr. de restit. in integr causa. si ei go authoritas talium judicum non intervenerit, publica tio non valebit. ut C. de edend. procurator. & secundum ho intellige ff. de adinin. tut. chirographi.

PEr quem fiat? per tabellionem: nam perpublicam per sonam exemplari jubentur. infra eod, cap. ultim. Quid s non habeturcopia tabellionis? dic sufficeret duas perso nas honestas, vel tres, cum subscriptione, vel etiam unan cum nominibus praesentium in scriptis, & cum sigillo au thentico. supra de probat. quomam. infra eod, cap. 2. & cap. cun dilectus. Quid si tres tabelliones exemplaverint, & quili bet subscripserit, uno scribente, & profiteatur quilibe quod vidit originale, sive authenticum non vitiatum, nor cancellatum? Dicas non valere, nisi authoritas judici intervenerit, ut supra dixi, licet sit arg. contrâ, quia in or¬ n duorum, vel trium, a & cap. & quod credi debet personae publ C. de probat. cum precibus, infra de praescript. ad audientiam. & d praesumpt. illud. quod etiam praestat authoritatem origina li, idem & sumpto, & sic sumptum fidem non facit: qui¬ secundum Albericum de porta Raven. suspicio est, quo authenticum fuerit vitiosum, sicut & in quadam causs de facto accidit coram eo, & tunc mutavit opinionem suam: quia antea tenuerat, quod sumptum fidem face ret, perauthent. ut fratrum filii. §. illud. sed timendum est, n. authenticum vitiosum fuerit, & ideo fecerit publicari, & omnis materia fabricandi falsum removenda est. Instit. v bon. rapt. §. sed nedum talia. infra de accusat. qualiter. nec ob stat testimonium tabellionis: quia videtur facere testi monium in causa sua. Dictum Alber. approbo, sed no rationem: quia contradicunt jura allegata dic ergo, quo haec est ratio: quia praesentia judicis & authoritas est d substantia formae publicationis, ideo non valet, quiod agi tur, nisi forma & ordo judiciarius diligenter serve tur: u ff mand. diligenter. supra de rescriptio. cum dilecta in fin e. E de officio delegat. venerabili. infra qui filii sint legitimii. pe venerabilem § I & per judicem debet fieri examinatio quia ad ipsum pertinet approbare, vel reprobare, non a¬ taeslionem: ut infra eod cap. ult. C. detestam. testamenta. & sic loquitur authent. ut fratrum filii. Igitur ex quo author tas judicis intercessit, fidem facit, etiam saper unumt. bellionem scriptum sit, non obst allegatione tmnoris, quo authenticum poterit vitiosum esse: quia non est verisi mile, quod judex dedisset authoritatem fumendi, si vit uin fuisset in originali. infra eodem, capit fin. infra de privile cun olim essemas. Nec obst. supra de prob. quoniam contra fa¬ sa n. ubi dicit recurrendum ad originalia, si de gestis tra ditii partibus dubitari contingat. nam illa non fuerun sumpta in praesentia judicis, & ejusdem authoritate so lenni, sed tabellio per se tradidit, vel de praecepto judici in modum scripturae privatae, sicut fit tota die. Vel etian si instrumentum publicum inde factum fuerit, non dicit quod judex aliud examinaverit cum originali, & ideo es ad ipsa originalia recurrendum. ut supra de probat, cap. fi¬ Potest & illud dici, quod quandoque dicitur aliud conti neri in sumpto, & aliud in otiginali, recurrendum est a¬ originale, si haberi potest argumentum in juribus alleg¬ supra eod §. quib. instr. fides sit adhibenda. vers. item objicitu quod non est originale, unde & in hoc casu recurretur a notam, sive breviaturam tabellionis, ut in juribus sequen tibus arg. nam & veritas elicienda est modis omnibs qui bus potest, & bene reiteratur examinatio, ut patet in hi nuae not. supra de probat. §. & quot sunt species. vers. 8. & infr Xod. §. ult. Quid si tabellio legavit e alii tabellioni abbre viaturas suas, quod potest, ut f.deedend. quaedam. § nihil. a fin. nunquid tabellio legatarius poterit in publicam for mam redigere sine authoritate judicis. Non est dubium quod per alium ad hoc officium deputatum quasi vicar, um tabellionis potest hoc fieri vivente tabellione, & just. causa non ficta, sed vera impedito, dummodo is qui de putatus est Vicarius authoritate judicis fuerit deputatus mauthent. eod. §. in his pero. & de tabellionis. §. antepen. & per col. 4. sed eo mortuo non valebit. nisi authoritas judici interveniat, ut infra cod. c. ult

IN quibus casibus? locum habeat. & quidem in dicti testium publicandis, & in formam publicam redigen dis ex parte rei indist & ex parte actoris, quando timetu & de ipsorum absentia diuturna, vel morte propinque ut quia intrant mare volentes facere longum iter, vel ir ad nundinas remotas, vel intrare bellum campestre, siv duellum, vel torneamentum, vel ire in exercitum regi vel quia testes sunt senes & valetudinarii, quod dic, ut no supra ut lit. non contesta. §. 1. Item habet locum in testamen tis, ut C. de test. publicati. & I. consulta. Item quando tabelli morte praeventus est, & tenor remansit in protocollo, siv nota, vel abbreviatura, ut infra eodem, c. penul. Quid si al a breviatura 4 ita abbreviata inveniatur, quod non intelli

gitur quid dicere velit, sicut faciunt tota die tabellione? dicentes, eodem anno & eodem die tali mense Petru vendidit fundum suum, &c. Henrico pretio 10. vel re nunc. &c. & fuit fidejussor, G. & Bert. unusquisque inso lidum renunc. & sic plura. &c. & infra ponit quam etian decre. supra ut lite penden celesia. & infra eodem, accepimu nunquid tale instrumentum potest publicari, si conti¬ ctas est celebratus in scriptis? planum est, quod non, u patet in his quae not. supra eod. §. quid de contractibus sine scri ptisfactis, alias si per scripturam praecedentem, vel sequen tem, vel aliam perfectam per eandem manum in eoden contractu, & in eadem renunciatione potest fieri fides bene poterit publicari, argum ff. de leg. 1. si servus plurium. sin vnerus numerorum. & de fun. instr. leg. cum de lanionis. asinam molendinariam. & depign. act. vel universorum. & a usuris qui semesses. caetera enim quae deficiunt cum his pra sumptionibus authoritate judicis supplebuntur. ut f quo¬ falso tuto. l. 2. §. 2. & in authentic ut fratrum filii. §. illud quo que colla. 6. idem si id, quod deficit per testes, vel per con fessionem adversarii probari possit, puta quia cohaeren tiae deficiunt, vel aliud tale factum, ergo potest judex sup plere, quia non potest divinare etiam Papa, ut infra, ut be nesic. eccle. ut nostrum. Sed jus supplere potest, cum sit min ster juris & hoc est contra id quod dici consuevit, quo factim est in potestate judicis, sed non jus f. ad municip. or dine. §. durioribus. & quod rasura facta in narratione fact non obest, sed in narratione juris. obest. infr. eod ex literis sed alia ratio reformat pactum subtiliter discernenti. Iten habet locum in privileg. & instrumentis, quando propte vetustatem, vel aliam justam causam timetur de consum ptione ipsorum, puta, quia litera incipit deleri propte chartae vitium, vel encaustum. infr. eod. inter. vel quia a mu ribus rodi incipiunt, ut ff. de bon posses. secundum tabul.l.i. §. rοsae infr. eod. cap ult. quia quod paulatim labitur, conveni renovari, ut m auth. de quaest. circa prnc, col 6. & vetustatem re novamus in auth. de admin. circa princ, coll. 7. vel aliam justan causam expone, per ea quae not. supra eod. §. quid sit antapo rha. & breviter in omnibus aliis, in quibus aequitas move ritiudicem in sententiis publicandis, & similibus, ut supr¬ de testibus Asbericus infra de sent. & re judic. sicut

ET qualiter? fiat, citatis & vocatis his ad quos res perti¬ Enet: quia quod omnes tangit, &c. ut nont. supra de offici archi. ad hoc C. de author. tut. I.ulti. ff. de aqua plu. arcend. in con cedendo. fi de adoptio min ita. & l. adoptio. & fiet instrumen tum de citatione, per quod possit probari citatio, si fort negaretur. supra de testibus significavit. hoc si citatio potes pervenire ad ipsum, alias mitteretur citatio ad domum quod dic, ut not. supra dedolo & contumac. §. qualiter depre hendatur. versic. si citatio. Item videtur, quod si praesens fiat & non venit, debeat sibi imputare. argum. C. ac remisi. pigi si eo tempore. & inf. dere jud quamris. idem si hoc scit, quam vis hoc absens sit. arguim supra de elect. cum inter universas ff. de action. empt. & vend. I.I. in fine. infra de sentent. & re judi¬ quamvis regulariter. sed quia forte difficulter probaretu scientia, tutius est, quod citetur, & hoc intellige, quand publicatio instrumentorum, vel privilegiorum, vel testi um ex parte rei productorum imminet facienda, quia hi debent habere perpetuam firmitatem. sceus, si ex parte a ctoris publicentur testes. tunc enim sufficit, quod acto intra annum certificet reum super hoc, & illud necessi habet facere, aliâs elapso anno non valerent dicta, ut supi ut lue non contestat. quoniam frequenter. Et si testamentum publicandum sit, debent testes simul vocari, & legetur to tus tenor testamenti coram eis, qui si juraverint ita fuissi sicut scriptura testatur, praecipit judex redigi in publican formam ut C. detestament. hac consultissima. §. ult. & l.ult. E qui testamentum facere possunt. hac consultissima. §. at cum hu mana. secundum Ho. bo. sed contra, quia testes sunt sigil latim examinandi, ut notat. supra de testibus. §. super quibus Nunquid idem in aliis instrumentis, scilicet ut totus te nor legatur coram testibus? Fertur Hugo dixisse, quod sic, quia tangit testes, ergo ab ipsis comprobandum est, sec non videtur verum, cum diligenter examinandi sunt, u supra de test. b. significavit, & capitulo Albericus. argum. pro & contra. infrade privileg. cum olim essemus. per quod proba¬ tur quod privilegium vel instrumentum amissum publi cari potest, si tenor per testes probetur, certe in utroque tu tius videtur, & verius quod sigillatim examinentur, nis forte ex causa aliud judici videatur. Quid enim si teno instrumenti nimis prolixus est, vel si quis intendat pro bare longum & prolixum processum coram aliquo judi ce habito, de quo testis nullo modo potest, vel non potes de facili recordari, ex tali causa, vel simili, committo judi ci, vel tenorem legat testibus idoneis & fide dignis, etiam simul vocatis, & sic non sigillatim examinabit, & fallit et jam hoc, id quod notatur secundum Goffr. de testib. §. supe quib. sub §. & cuncta sunt. vers. sed quid si testis, & seque sin au tem testes suspecti sint, tunc examinet sigillatim, compro batur hoc in his quae not. supra codem §. quid si instrumentun instrumento alteri. vers. 3. & sequent. & vers. final. & supr. de testibus. §. super quibus interrogandi sint. versicul. tempo. & sequent. Quid si adversarius, contra quem sit publicatio veniat & objiciat non esse faciendam publicationem, s objiciat justam causam, & incontinenti paratus sit docer de jure suo, vel intra breve tempus, ubi in expectatione vel dilatione brevi periculum no imminet, audietur, alia fiet publicatio salvo jure suo. ut infr. de confir. util. vel inut cum dilecta. infra de privileg. ex parte. Publicabitur auten instrumentum ita demum, si appareat non vitiatum, no deletum, vel interletum vitiosum in aliquo, vel cancella tum, seu vituperatum, neque in tenore, vel in signis, ve subscriptionibus, vel etiam sigillo, vel filo, infra eodem capi tulo ulumo. & C. de edict. divi Adrian. tollend. I sin. dicet erg¬ tabellio, anno Dom. & C. Petrus veniens coram Laur. ju dice domini comitis provinciae, supplicavit humilitere instanter petiit, quod instrumentum, cujus forma sequ tur, faceret in publicam formam redigi, cum ob vetusti tem ipsius propter difficultatem probationis a jure su possit cadere ipso instrumento penitus antiquato, qu Laur. judex volens probationibus subvenire, ne veritat occultata, justitia deperiret citatis omnibus & vocatis qui fuerant evocandi, & quos res tangebat, puta tali, & ti li, & ipsis venientibus, & nihil rationabile objicientibus propter quod deberet publicatio impediri, vel etiam pe contumaciam absentibus dicto instrumento ubique d ligenter inspecto & considerato, invento non vitiato, no cancellato, nec in aliqua parte sui abolito, mihi tabellion infra scripto praecepit, ut ipsius tenorem in publicam for mam redigerem, ad fidem perpetuam faciendam, cuju instrumenti tenor talis erat, Anno Domini, &c. ponat to tum tenorem de verbo ad verbum, signa, & omnia, & si rat ibi sigillum, dicat, quod tali sigillo sigillatum erat: pos ea dicatur in fin. & ego talis tabellio de mandato praedi cti judicis, & ipso authoritatem praebente praedictum ir strumentum in formam publicam redigi, qui praesens fu in omnibus supradictis & ipsum originale vidi, & judici & testibus ostendi, & exposui & perlegi non vitiatum non cancellatum, nec in aliqua parte sui abolitum, se suspectum, neque in charta, neque in scriptura, nec ins gillo, si sigillum habebat: tunc etiam testificetur, quod si gillum integrum erat, & in forma, seu impressione, & ii literis circumscriptis, quae legibiles apparebant, ad ho supra eod. inter. & postea ponat actum in tali loco, in prae sentia talium testium ad hanc publicationem videndan & audiendam testium vocatorum & rogatorum. Sed & originale amissum fuerit, probata amissione, ut f deedem si quis. §. ult. & locat. & cond. si quis domum. §. Imperator.( de exhiben. reis. I. milites. §. carceri. C. de pignor. actio. si credito si reperiatur notat. in chartulario tabellionis, qui instru mentum confecerat, justum est, ut ei qui amisit subveni¬ tur, sicut consuetudo obtinet, quae etiam probationen non exigit, nisi per sacramentum illius, qui dicit se am sisse. ad hoc ffdebonor. author judic. poss. cum plures. ad fin 8 in hoc consuetudo servatur. C. de testam. testamenta. jura autem secundum formam, quam posui supra eodem, §, qu bus instrumentis. versic. item objicitur. & adjungit, quod s perveniat ad manus suas: ipsum scindet, vel judici pra sentabit, nec juvabit se, nisi hoc de novo publicato

ET quis sit effectus, ut eandem vim habeat, quam hab¬ Ebat primum, & perpetuam facit firmitatem: nec enin donat plus juris, quam per primum habet is qui publica tionem fieri petiit. infra eod. cap. ult. & de confirm util. cur dilecta. & de privil. ex parte. C. de testa. publ. Et nunquid su ficit, quod semel fuerit facta fides? Videtur quod sic, utf de bon. pos. secundum tab. l.i. §. semel. sed non est verum, nis & iterum fiat fides. infra de privileg, cum olim essemus. hoc in instrumentis. nam testimonia & acta habebunt perpetu am firmitatem, ut C. de re. ju. gesta. supra de testib significavii &tc. Albericus. hoc quando ex parte rei producti sunt: se cus, si ex parte actoris, ut supra, ut lite non contestata. quo niam. & tetigi supra eodem §. sub §. qualiter. responsione prima vers. seq