Titulus 18

De servis non ordinandis, & eorum manumissione XVIII. Rubrica

SUMMARIA Servitus proprie quae dicatur 2. Libertas quid sit 3. Ingenuus quid si 4. Libertinitas quid si 5. Servus multis modis efficitur liber 6. Liber qualiter efficiatur servus 7. Servus qualiter possit ad ordines pervenire 8. Manumissas ab ecclesia, & ordinatus, an possit eam deserere, e ad aliam se transferr. 9. NNanumissio quid su I0. Manumittere quis possi¬ li. Abbas potest manumtittere servum monasterii 12. Manamissio qualiter fiat

HAbito tractatu d& impedimento originis, videamus de impedimento conditionis. Servilis enim conditio clericalem non capit honorem 54 dist. admittuntur, & sic videamus de servis ne¬ ordinandis, & eorum manumissione dice tes Quid sit servitus Quid libertas, Quid libertinitas, Qu¬ liter servus fiat liber, Qualiter liber servus fiat, Qualite servus ad ordines possit pervenire, Quid sit manumissio Quis possit manumittere, Qualiter fiat manumissio

Quid sit servitus. Sevitus: est const turio juris gentium, qua quis con¬ tra naturam subjicitur dominio alieno. Institut. de jur per so §. servitus.i. distinct jus gentium, 12 quaestio. 2. cum redemptor cum enim jure naturali omnes homines liberi nasceren tur, non erat cognita libertas, cum servitus esset incogni¬ ta. Inst. de libertin §9. I. de jure enim naturali omnia commu¬ nia erant: sed jus gentium & regna divisit, & servitutes, & obligationes induxit, S. dist. quo jure, Instit. de jur. nat gent. E civi in prin § ius gentium. Jus autem civile nomina obliga tionum, & actiones induxit, f. de pact. conventio. leg jus gen tium. Institut. de acque quibus actionibus prosequimur in ju¬ dicio quod nobis debetur, quod dic, ut nont. in sum infra di libel. obl quamdiu ergo aliquis in servitute est, manu & po testati suppositus est: sed manumissus in manu & pote state liberatur. Instit. de libert. Alii dicunt, quod servitu sumpsit initium ab ebrietate Noc. 35. distin. sexto die, in ver bo illo, Non esset hodie servitus, nisi ebrietas fuisset; sei dic, non esset hoc modo inductam, scilicet per maledictio nem, & propter ebrietatem, vel quod iniuum habet servi¬ tus ab ebrietate ex praecepto, inspiratione divina, sed ap probatione est de jure gentium, idistin jus gentium, secusn dum Hug. hoc probatur, quia Nembroth, qui fuit opprel sor hominum fuit ante diluvium, dic ergo, quod primi pa¬ rentes dici possunt fuisse ebrii, quando peccaverunt, quia sine mensura fuerunt, nec verum intellectum habuerunt sicut nec ebrius habet: & si illa ebrietas non fuisset, non es set servitus subsecuta, secundum fratrem Arnandum. Ser vus autem, non sicut Grammatici aiunt, a servio, servis di citur, sed a servo, servas, mancipium, quia manu captum. Inst de jur. perso §. servitus

Quid sit libertas e Libertas? est naturalis potestas ejus quod cuique facere licet, nisi quod vi scilicet servitutis, aut jure scil. civili, prohibetur, Inst dej¬ perso. §. & libertas. Libertas autem & ingenuitas aliquando promiscue appellatur, & libero & ingenuo aliquando pro miscue utimur. Et est ingenuusc qui statim ut natus est; liber est. Inst. de ingenuis, in prin. Partus autem, quantum ad conditionem, scil. utrum sit liber, vel servus, ventrem sequi¬ tur, isi mater serva erit, servus dicitur, si libera aliquo tem pore, dum praegnans erat, ingenuus judicatur partus, ui in proxima allegata l. & ff. de statu hom & ser §1. inf. eo, cap. fi Potest autem esse ingenuus, & spurius, ut quia de vulge conceptus. Inst. de ingenuis, circa prin. & potest esse ingenu¬ us legitimus, ut quia de legitimo matrimonio, & libera matre, & potest esse spurius, seu legitimus, & servus, scil quia de ancilla cum matrimonio, vel sine matrimonio. In genuus & spurius non promovetur: quod dic, ut not supri tit.i. In summa. Ingenuus & legitimus promoretur, quicum que sit pater, inf eo .c. si. nam inter servos, seu inter liberum & servum potest esse matrimonium, ut in summa infra di conver. servorum c. I. illegitimus & servus duabus ration ib prohibetur. Est quarta species scil. servus illegitimus, & ta¬ lis potest promoveri secundum determinationem inferi orem. quam habes infr. eo. qualiter servus possit ad ordines per¬ venire, nec obst. 32. 4. 4. liberi, ubi innuit, natus ex matrimo nio sequitur deteriorem partem, expone. i. debiliorem, scil faeminam, sic inf de cland. desp. c. i. vel verius dic, quod illu loquitur secundum l. Lombardam, quae hoc statuit, sed cer te Romana dicit, quod natus de matrimonio patrem se¬ quitur, & non matrem ff. de statu hom, cum legitime Solutio Illud verum est, quantum ad honores C. de decu. eos indulse runt & I.nullus, & l.exemplo. li 10 ff. de statu hom, libertas, & ir tantum hoc verum est, quod sufficit filium conceptum fore ex decurione, ad hoc ut conditionem patris sequatur, quam vis ante nativitatem pater decurio esse desierit. f. de decur L2. §. in filiis, in quibus autem sequatur patrem, collige, f de paen. mortis, ff de decur. leg 2 C. de dec.I. decurionem, & Idecu¬ rionum filii, alias partus sequitur matrem, C. de rei vend partum, ff. destat nomin. leg. naturae, in auth. constitutio, qui ex scriptis. §. 1. collat. 5. infra de nat. ex liber vend cap. unico, sec ingenuitas aliquando ponitur pro libertate, infra eodemc ubi exponitur

Quid sit libertinitas. Et quidem libertini tas, seu libertas est qua si media inter ingenuitatem & servitutem. Dicitur .n. li bertinus qui ex justa servitute manumissus est. Sunt erg tria genera hominum liberi, sive ingenui, his contrarii ser vi medii, inter ipsos libertini qui desierunt esse servi, ff. deju stitia & jure, manumissiones, Inst. de libertinis, in princ resp. 1& horum multae sunt species, ut no sup. eo. § proxima, versi potes autem esse ingenuus, & seque sic secundumjus canonicun tria sunt genera hominum, ut no supra in Prooemio, §. un de habuit originem, vers. si. sed & Christus mediator est De & hominum

Qualiter servus; satiber Multis modis Aui enim ex sacris constitutionil in sacro, scilicet ecclesiis, sub aspectu populi & antistitis qualicunque scriptura, nec vice actorum intervenient, manumittitur quis, C. de his qui inecrle. ma. l.i. & 2. aut vin dicta, id est causa cognita coram praetore. Institut. qui, & e¬ quibus causis, ma non pos § juste, sic dicta a judice servo quo dam Viteliorum, qui primo sic fuit manumissus f deorig j¬ 12§. vitium, vel secundum Boet. vindicta erat virga praeto ris, qua manumittendus ter percutiebatur a praetore di cente, Aio te liberum, C. si adversus li. l. 2. secundum Azon, es hac forte processit forma absolutionis canonicae, quaeci virgis fit, & verbis aliis consuetis, infra de sent excommano bis 2. § pen. & in si dicit absolvens, Authoritate qua fungo absolvo te, absolutionem & remissionem, &c. vel dicvm dictali, propter vindictam, quam fecerunt de nece quond D. sui, C pro quibus causis ser pro praet accipi, li.l. 2f qui sine ina nu. ad lib perre. Iqui obnecem, est tamen contra arg. C. deju¬ lib in ipsa rubrica, & l.penuli. Aut inter amicos, in quo casi quinque testes requiruntur, C. de La libe. unica §. sancimus & § sed si quis. Aut per testamentum, super quo vide infr¬ eodem & quis possit manumutere. Aut per quamlibet alian ultimam voluntatem, puta per codicillos, aut testamen tum minus solenne, quod valet inter parentes & filios, ( de test hac consultissima. §. ex imperfecto, quod expone per l¬ C. fam ercisc. I.si. Sed ex multis aliis modis, Institut. de lib. ( multis, C. pro quibus caus ser pro praem. accipiend. Ib leg1. & per totum. C. communia, de manumis. leg. sin. in authe. de ino na. §. 2. collat. 1. & in aliis diversis constitutionibus & ju ribus quae diligens lector per se colligere potest, & vid anfra eodem. §. qualiter servus possit ad ord. versic. cum servis, e seq.

Qualiter liber; servus fiat. Et quidam servi au nascuntur de ancilla, aut fiunt ju re gentium: puta quia in justo libello capiuntur, quod dic ut not. infra de treu. & pa§. quid sit justum bellum. Aut juri civili, cum major 20. annis ad pretium participandum pas sus est se venundari: & haec probantur, Inst. de jur. perso. servi autem, in quo sex requiruntur. Primum, quod fit ma jor 20. ann. C. de lib. causa si ministerium. Secundum, ut eju animi sit, quod pretium participet, C. de lib. causa, non ideo Tertium, quod in veritate participet. ff. qui ad liber. procln lic. li Quartum, quod emptor credat ipsum servum, ff. d liber. cau. liberis, § si quis sciens. Quintum, ut is qui venditur sciat conditionem suam, ff. quibus ad liber. procla. non licet, qu se. Sextum, quod venditor sciat ipsum esse liberum ff. qu ad liber procla non lic l. 4. Si aliquod istorum deficiat, jur communi ingenuitatem provocat, alias non, etiam si ma numittatur, ff. de statu hom. liber ff. de libe. causa, si pariter, nis reddat pretium, quod tamen dominus invitus non reci piet, licet aliqui contradicant, f siquis ingen se esse dix. leg. resp. 1.C. quando lib. ab emp. disce l. Sed nunquid minor 25. an¬ nis restituetur? Non, quia non est mutanda tanta solemi tas, & quia cum status rei mutatus sit, non est locus resti tutioni, f. de min. sic ex causa, §. Papinianis, ff de inte. re. D. Sec nunquid parentes, vel affines possunt implorare officiun judicis, vel rei vendicationem, adjecta causa de jure Qui rit. ut not. infra de conper. infid. cum ad eorum ignominian referatur, f de libe. causa. l.2. 2. & 3 f. de cap. dim. tutelas §. sil bertate, nec obstant II. contrariae prox. inductae, quia ibi nie mutaverat adhuc statum suum, sed mutare volebat, es tamen argumen, contra, infra de arbit. cum tempore, & dedon inter dilectos, ubi clerici, vel religiosi non possunt se subjice¬ re aliis in praejudicium sui superioris. Sed quae est ratic diversitatis, cum praelatus non possit vendere clericum pater tamen potest a filium vendere C. depat. qui fil. distra. l. I. Puto, quod bonum obedientiae, & quia subjectio spi ritualis fortior est, quam carnalis, sup. de transla. episcop. inte corporalia, & argu sup de consuetc. sin. mde est, quod quamvi laici possint consentire in judicem non suum, sine consen¬ su sui superioris ff.de jud.l.. & 2. non tamen clerici, infra de for comp significasti. Sed nunquid naturali vinculo est filius li gatus patri quod immutabile permanet. Instit de jur. natu 9. sed naturalia, dicas, quod quantumcunque mutetur sta tus, semper filius remanet: & sic hoc naturale vinculun non mutatur. Item nunquid etiam subjectio temporali potestatis a Deo est, infra de censibus omnis animae, sic & spi ritualis semper fortior est, ut dictum est sup. Manumissus etiam propter causas ingratitudinis, per quas donatio re vocatur, de quib. dixi inf. de dona. S qualiter rerocetur, & ir servitutem redigitur, mauihen. ut liber, de caetero. §. illud, col lat. 6. & habes quaedam exempla. infra eodem de fam & cnul lus, 12. q. 2.episcopos §. libertus, & seq quod dic, ut in seq §. in dist proximi

Qualiter servus. possit adordines perreni¬ re. Et quidem nullus, nisi ma numittatur, 54. dist. c. 12. & 3. inf. eo consuluit. Hujus autem prohibitionis duplex est ratio: una utilitas servilis, & di gnitas clericalis, 54. dist. Admittuntur. Alia ne contingat vi tuperari, quod debuit praecaveri, inceo. c. 1. nam & sine ma numissione eos ordinari contingat, in servitutem frequen tius revocantur, ideo dixit, Frequentis, quia nec sempe hoc contingit, unde dist. Cum servus ad ordines ecclesis sticos promovetur, aut sciente domino, aut ignorante, ve contradicente. Si sciente, & non contradicente, liber & ingenuus sit, ad quoscunque ordines fuerit promotus54 dist si servus sciente. Si vero domino ignorante, c & prae sentatore, & ordinatore ignorantibus fuerit promotus ac minores ordines, domino restituendus est, & in servituti. pristinam redigendus. sic intellige, 54. dist. nulli. in fin.c. ex an tiquis, in fine, inf. eo. de servorum, in fine, & idem in subdiaconis secundum Da. & dixibene, Secundum jus antiquum, u apparet in fin c. ex antiquis, quod intelligendum est, secun dum statum primitivae ecclesiae, secundum quem subdia conus non erat facer ordo: sed hodie secus, supra. de aetat E qual. a multis. ideo Da. reprobatur, infra quia si in diaconum promotus sit, potest redimere se praestando domino ser vum aequivalentem sibi, alioqui deponitur, & domino red ditur, ut in c ex antiquis, ibi diaconus vero, aut vicarium prae¬ stet, &c. subdiaconus enim hodie eodem privilegio gaudet infra eodem miramur. Quod si in presbyterum promotus sit, peculio tantum mulctabitur, si habet, ut in dicta, cap. e antiquis, ante fin ibi ita, ut sit quis jan ex his preshy er, &c. si veri non habet peculium, tenetur patrono psallere in horis ca nonicis, 54. dist. frequens, infi. sed si contumaciter hoc renu at, deponi potest, infeo. nullus, in fi Quod si paratus est psal lere. sed dominus non vult eum honeste procurare, dica quod bonus judex hoc arbitrabitur, considerata qualitat. personarum, & patrimonii modo, arg ff. ubi pupil. edu. de l. i 2. 3. & 5. nec enim potest psallere, nisi haberet vitae sustenta mentum, 1qu3 siquis praebendas, ab illo autem habere debe cui servit, infr de praeb. extirpandae, infra de si, cum sit Romana Quid si dominus nihil habet: vel habet, sed sibi non sufficit Dic quod episcopus providere debet, qui ipsum minu caute ordinavit, arg. 93. dist. diaconi, ibi mendicat infelix, in pla teis clericus, &c. post med. c. Monachus autem factus intri triennium revocatur, 54. dist si servus sciente, ubi verum, etian in legitimo probatur experimento, &c. si minor distat, lon gius tempus conceditur, 16 quaest. 2. si quis incognitus, ad iecundum hoc intellige in anch. de mona. collat.1. Verums ordinator, vel repraesentator defectum sciebat, & fuerit Promotus ad sacros ordines, est liber. tamen is, qui scivit tenetur dare domino duo mancipia aequivalentia, 54. di si servus absente, idem in quocunque ordine promotus fueri secundum Goffr. hoc non invenio jure cautum: puto ta men quod alia poena canonica arbitraria puniatur. Quid s uterque, tam ordinator, quam repraesentator solvendo sit vel alter tantum? Dicas primo agendum contra ordinato rem, secundo contra repraesentatorem, ubi uterque scivit, a lioqui contra scientem, ut ostendit ordo supradicti c si se vus absente, & arg. infra de praeb. cum secundum. §. inde est ut ta men paena alterius sit contentus, f.de eo per quem fact est. s. 1 §, si plures, argum. contra ff. de jurisd. ormnium judicum, si quis i quod §. ult & l. seq. Quid si neuter solvendo est? Dic quoc in minoribus constitutus domino redditur, presbyter pe culio mulctatur, vel ad praestationem horarum canonica rum damnatur, diaconus, & subdiaconus redimitur, ve redditur secundum distinctionem superius publicatam: ho¬ li intra annum repetitur a tempore ordinationis, secundi Hu vel a tempore scientiae, secundum Laur. fratrem Raj & Gof. computandum, 64 dist. si servus sciente, ultimum af probo ar. sup. de supplen. neg praela licet infr. de conces. praeb. qui diversitatem, in fi. Licet autem manumissus ordinare possit IF infeo c. 1&2. tamen inter libertos ecclesiae & privatorun distinguendum est. Libertas enim ecclesiae promoveri po test, quamvis ecclesia, quae manumisit, retineat in ea ju¬ patronatus, quo ad hoc, ut non injurietur ecclesiae, nec ac culet, nec testificetur in illam, alioqui in servitutem revo cetur, amisso honoris gradu, quae non dignitate naturae, se¬ necessitate temporis est adeptus, inf. eo de famulis 54. dist. qu ex famulis L. qu 2. diaconi, &c. i.discussio, & c.episcopus qui man ciptum, libertus vero privatorum promoveri non potest nisi consequatur plenariam libertatem, 54. dist. c. 1. &c. qui cunque. Secunda differentia est, quia propter operas nor praestitas, liberti ecclesiae rediguntur in servitutem, 12. 9. diaconi. non sic in aliis libertis. C. de Iibert. causa solo obs¬ quii. Tertia differentia est, quia filii libertorum eccle iae patronae suae obnoxii remanent, 12. q. 2. de libertis, secu in aliis, C. de liber & eorum libert. l.a. & 2. Quarta differenti: est, quia liberti ecclesiae tenentur servire ecclesiae, nullac pera imposita, infra eodem de fam. 12. qu. 3. diaconi, &c. liberti, se cus in alis, ut tamen distinguas, sicut distinguitur per do ctores, f. de cond. indeb. si non sortem, §. libertus, ff. de ope, liber. I. & 2& pertotum. Quinta differentia est, qui liberti eccl¬ liae ordinati bona sibi collata non possent transferre in ali os, infra eodem de fam. §. I. secus in libertatis privatorum Institut. de succ. libe §. sed nostra, secundum Tanc. verum si cundum Goffr. potest responderi de decret. de famulis quod loquitur in bonis ecclesiae contemplative acquisitis alioqui contra, nfra de test quia nos, 12 quaest. 3. c. 1. & 2. vel lo quitur in clericis non habentibus cognatos, alioqui contra 1292. episcopus qui filios, vel loquitur in manumissis ea cor ditione, ut ecclesia succedat, argum. infra eodem eo libentius Indistincte approbo dictum Tancr. argum. de succe. ab mie sanct. infra de poen, cap. 2. quia summa est ratio, quae pro rel gione facit, f. derelig. & sump. fu. sunt personae, infra de do. e contum, cap. 2. respon. 1.

Sed nunquid manumissus ab ec clesia, & ordinatus potest eam deserere, & ad alterius e¬ clesiae servitium se transferre? dicas quod sic, nisi tali mo do, quod non setransferat, sed in perpetuum ecclesiae ma¬ numittendi deserviat, fuerit manumissus, inf eo. eo libentius Sed nunquid hoc simoniacum est, 1. qu. I. quam pio. infrad pacte sin. quidam dicunt, quod sic, nisi episcopus authori tatem suam interposuerit. arg, in his quae not. inf detransa¬ §. & nquib. cesset, ver. item cessat, in spiritualibus dicas contra quia manumissio non est res spiritualis licet sit aestima bilis, ff. de reg jur. liberias, Inst. qui, & a quib. manu. non li. in fr § pe. & ult vel dic, quod si in ordinatione haec conditio ap ponatur, adhuc non est simoniaca, quia conditio apposit scilicet horarum canonicarum, praestatio spiritualis est sicut & ordinatio, unde potest fieri haec impositio, sicut di spirituali ad spirituale fit permutatio, ar. infr. dererum per mut. ad quaestiones, vel ut vites omne contrarium, dicas quoc ante ordinationem est ipsa manumissione hoc onus im ponendum, & sic potest in ipsa ordinatione sine suspicio ne alicujus simoniae onus jam impositum declarari, ff. d. pact m traditionibus sup. de elect significasti, ad sfi. infra de praeb. si gnificatum nedum igitur ecclesia, sed & privatus hoc modi manumittere potesti & si taliter ordinatus in superbian elatus non servierit, potest degradari, 54. distinct, frequens, e c. quicunque, non tamen servus fiet domini sui, sicut conce debatur in antiqua, infra eodem nullus, quae clausula hodi¬ remota est, quia visum fuit compilatorib hujus volumi nis absurdum fore, ut ordinatus in presbyterum, in tal casu ingratitudinis ad servitutem laicalem debeat revo cari, propter quod not. sup. in disti versi. quod in preshyterum Quaeri consuevit, quare ordinatus in diaconum domino redditur, si non redimat se, & reddatur aliena res, alias con secrata, 14q. ult comperimus. Dic quod in homine perpen ditur dolus, non sic in reb. inanimatis: vel dic, quod in ho mine consideratur consecratio interior scil. character spi ritualis impressus in anima, qui tangi non potest, 32 9. 7. li cite. Consecratio vero rerum imanimatarum fit tantum in superficie, et ideo a manu prophana tractari non deber secundum Gof. ar. inf. derelig. dom ad haec. Sed quid si domi nus dicat, servum ordinatum ipso contradicente vel igno¬ rante, secundum Da. differentia est: quia si eo contradicem te, indistincte retractatur talis ordinatio, 14. dist quis auten leges, alii dicunt, quod idem est ignorante & contradicen te. Tu dic, quod secundi dicunt verum, quo ad retractati¬ onem ordinum susceptorum: sed quo ad aliud, est differen tia, quia ubi eo contradicente ordinatur, non potest ordi nator ignorantiam allegare, C. derei vend. sifund. ergo quo ad ipsum ordinatorem indistincte puniendum, potest diffe rentia denotari. Sed ubi agitur causa status ipsius ordina ti, si erat in possessione servitutis, videtur remittendus ac locum unde aufugit, C. ubi cau status l2. sed si erat in possel sione libertatis, in quo degit conveniendus est. C. ubi caus¬ status 13. hic autem an sit fugitivus, aut non, & an esset ir possessione servitutis, vel libertatis, quando extitit ordi¬ natus, agetur, & finietur antequam causa status initium su mat, f. de libe. cau. liberis §. fin. & l.igitur §. potest, verius puto hanc causam indistincte agendam coram ordinatore, & assistet ei qui convenitur iyndicus ecclesiae, cedit enim ac ignominiae ecclesiae, cum clericus revocatur ad statum ser¬ vilem, sicut cum revocatur ad curialem, 51. dist. designata, & deponendus est, antequam revocetur, 54. dist nulli, secun dum Goff. ar ff. de lib. cau.l.2. & 3

Quid sit manumissio. Et quidem libera tis datio, Institut. de li ber. §. 1. detectio, secundum Isido. argumen. ff. de acquirend rerum dominio, adeo. §. cum quis, oportet tamen quod de tur ei libertas, quam prius servus non habebat, alioqu improprie diceretur dari, argumen. infra de fide instrumert inter dilect. §. caeterum. Institut. de act. §. si itaque discreis, su per hoc sic consuevit opponi. Aut manumittens dat li bertatem quam habet, & sic nulla ei remanet, cum nor habeat nisi unam: aut quam non habet, & hoc esse nor potest. C. de donat. s. filius, i. quaest. 7. Daybertum. Solutio Dat quam habet, sed non potest adeo dare, quin ei rema¬ net, similetibi trado de populo Romano, qui licet prin pi potestatem dederit condendi leges, nihilominus ipsam retinuit, de quo dic, ut not supra de constitut. §. quis possit versicul. item popul. Roman. vel potest dici quod dat, quam non habet, hoc enim contingit in multis casibus, Insti tut. qui aliena. licet vel non. §. 1. F. de usufruct. quod nostrum, secundum Azon, vel dic, quod dominus servi intelligitur habere duplicem libertatem, scilicet substantiam, id ess sui personae inhaerentem; & hanc dare non potest, ita quod ipsam in alium transferat, licet ipsam sibi auferre possit, secundum ea quae not. supra eodem §. qualier liber ser pus fiat. versic. I. aliam habet potestativam, & hanc dare po test, argumen infra de jure patro. quod auiem consulis, ad fin. ve dic, quod cum libertas incorporalis sit, non prohibet na turalis ratio, sed consentit, quod insolidum retineatur, & insolidum in alium transfertur, quia incorporalia talis naturae sunt, sicut patet in cessione act. C. deno. & delegati onibus l. 3. ubi eadem actio insolidum trans fertur & rema net, f. de pecul. quis ergo casus, nunquid etiam si scientiam quam Deus mihi dedit, in te docendo transfero, eandenm retineo, memor sis, quod avarus cum possessorem non quae rit, 23. quaest. 7. quod autem, vel dic, quod libertatis datio, i¬ est manus & potestatis liberatio, vel, id est, dimissione ma nus, id est per dimissionem manus potestatis liberatio: quo¬ idem est, & hanc expositionem probat litera Instit. de liber imis §. primo, & §. libertinorum, ibi una atque simplex liber tas, &c

Quis possit manumittere. Squi luri ri rum administrationem habet, & 20. annos aetatis suae complevit, inter vi vos, causa cognita, apud praetorem manumittere potest,( qui manumitter. non pos. siminor, & per totum, Instit. qui, & quil nausis manunmit. non pos. per totum, hodie ex quo testari po sunt & manumittere, in authen ut spon. lar §. col. 9 2. quaest. 7) diffinitiva. in versic. item si sententiam contra jus, C qui manu. no poss. in authen sed novo jure, item episcopus potest manumi tere servos ecclesiae, bene meritos, 2. quaest. si quis servos, pr test etiam alios non bene meritos, dum tamen det eccle siae in recompensatione pro uno duos ejusdem meriti 8 peculii, 12. quaest. 2. episcopus qui mancipium. Item causam serationis, 12. qu. 2. cum redemptor, vel illud intellige in ben meritis. Item Abbas potest g manumittere servun g monasterii, sed non plene, quia non habet qui compense 54. dist. Abbati, & §. ac authoritate, hoc tamen intellige cun consensu episcopi et monachorum, 12 quaest. 2 abbatibus, nis consuetudo contraria sit, infra de his quae fiunt a praelat. sin consen.c. ea noscitur. Nec valet manumissio in fraudem cre ditoris facta, C. quibus ad liber. proclae non licet, l. i. Instit qui es can. manu. non poss. §. 1. Potest etiam manumittere is, qu dominus est in solidum, & is qui pro parte dominus est, u tamen alii domini qui non consentiunt, conserventur in demnes, C. de com servo manu. I.

Qualiter fiat manumissio. Molis modis, in ultima voluntate coram judice per epistolam, inter amicos, quo¬ dic, ut C. de man. vindi. & tit. seq f. de manu. & tit sequ. habe etiam undecim modos, C. de Lati. libe. tol. I. una. Prima es per epistolam, cum subscriptione testium, Secundus, in ter amicos, in praesentia quinque testium. Tertius, si non ci ravit aegrotum. Quartus, si vendidit ancillam ne prostiti atur, & fiat contra Quintus, si pileatus incedat ante cad¬ ver domini, cum defertur ad ecclesiam. Sextus, in testamen to, quamvis faciat mentionem de Lati libert. Septimus, statuliber manumittitur. Octavus, si lata est sententia con tra illum qui servus dicebatur, & dominus postea preti¬ pro ipso servo recipiat. Nonus, si ancillam in matrimonio collocavst, conscribens pro ea dotem, quod non consu¬ vit fieri pro liberis. Decimus, si servum filium suum ap pellavit, actis intervenientibus, quasi in figura judicii. Un decimus, si dedit servo instrumetum, per quod ipsius se vitus probatur, & in aliis casibus quos habes, C pro quibu cau. servi, pro praem. liber. acci, per totum. Idem si Judaeus Chri stianum emit mancipium, infra de Judae.c.ultim. Fit etian manumissio die feriato, vel non feriato, judice se dente pro tribunali, vel procedente cum sit voluntaria jurisdictionis: secus in contentiosa, 3. quaestio 3. §. spacium quod dic. ut not. infra de offic. deleg. §. quae delegari post rersi¬ aelegantur aliquando, & sequ. & de offic. legati. §. in quo loco pra ced. In summa not. quod hodie sublata est differentia de ditiorum, qui toto tempore vitae suae erant servi, & pol mortem liberi: & Latinorum, qui econtra in vita erant li beri, & in morte servi: omnes enim in libertate sua libert: tem perpetuam consequuntur, Institut. de liber. §. libertin rum, & §. fi. C. de Latina liber tollen.I.una. Quae hic deficiunt in l.. Inst. Pandect. & C. plenius poteris reperire: sed hic cat sa instructionis sufficiat, cum aliis quae not. infra de conju¬ serv. & de natis ex libero ventre