Titulus 4

De Consuetudine. IV. Rubrica

SVMMARIA I. Consuetudo quid si 2. Consuetudo rationabilis praescribi potest Consuetudo irrationabilis non prae scribitur. 4. Actus binus inducit consuetudinem 5. Consuetudo qualiter, & quot modis probari debeai 6. Exemplis judicandum non est 7. Consuetudo dicitur quasi communis assuetudo 8. Consuetudo an valeat, quod quilibet possit debitorem suum pignorari 9. Consuetudinem allegans, eam probare debe io. Testes quot requirantur in probatione consuetudinis II. Consuetudinis virtus dicitur ese quintuplex 12. Consuetudo generalis quae dicatu 13. Consuetudo & praescriptio, qualiuer differan 14. Titulus & bona fides requiruntur in praescriptione 15. Consuetudo erronea non juva

AUdivimus de jure scripto, sedqui¬ omne jus quo timur, aut ex scripto constat, aut ex non scri & pto. Inst. de ju. na §. constat, quia quod in scripii redigitur, lex vocatur: quod autem sine scri pas est, consuetudo est. 1. dist. §. cum aegro praemisio de jur¬ scripto; corpore juris clauso, & non clauso, videamus d jure non scripto, & sic de consuetudine similis ordo infi reteri. & in prin. Decretorum observatur. Dicendum igitu Quid sit consuetudo. Obtentus quanti temporis consu¬ tudinem firmet. Quot actus consuetudinem indu cani¬ Qualiter probari debeat, & quot modis. Quis debeat pro bare consuetudinem. Et per quot testes probetur. Quae cui praejudicet. Quot sint ejus effectu: consuetudo 4 jus quoddam moribus i

Quid sit institutum quod pro lege accipitur, cum deficit lex. dist.i. consuetudo S. dist frustra. & dicitur moribus institui, idest assiduis, vel frequentibus actibus hominum Consuetudini autem est ratio praeponenda. nam sicut per I. fit probatio, ita per rationem. Sed si utrumque defici at. de similibus ad similia est procedendum. 20. distinct. de quibus, supra tit. inter caeteras. ff. de legibus, nam Imperator. & inferius plenius apparebit. Sed quia nimis brevis est haec descriptio, ideo ut omnia includas, sic potest iragi straliter describi: Consuetudo, est usus rationabilis, com petenti tempore praescriptus, vel firmatus, nullo acti contrario interruptus, binario actu, seu contradictoris judicio, cujus non extet memoria, inductus communiu tentium comprobatione. Bene dixi, Rationabilis.† sic nim praescribi potest infra b eo. cap. 2. &c. cum olim. &c cun dilectus, &c. cum consuetudinis, infra de postu. praela bonae me¬ morie 2. §. caeterum in fi. infra de elect scriptum. &c. Cumana. in gen. in sin infra de foro compet. cum contingit. n fi. C. de ema cip. I.si. decleri. conjug. cum olim. ad fin. infra de off. Archid. sin de excessibas praela c. accedentibus. C. de aedific. pri. l. 3. & qu. sit long. consue. praeses, omnia jura ista dicunt consuetuc nem attendendam in jurisdictionibus, & electionibus, 8 similibus: & generaliter tibi trado, quod ubicunque ju¬ deficit, semper tenendaest consuetudo, dummodo no sit iniqua, vel alias jure reprobata ff. de legi. de quibus & nam Imperator. 40. distinct. in his. utrum autem sit rationabi lis, vel non, relinquo judici, cum nec certa regula possi tradi, art infrade offic. deleg. de causis. §. unio ff. de usuris, mora & detesti. Itertta, & de verb. oblig. I. continuus, & de act. & ol lig.I. sin. infra de trans. c. si. Ut tamen scias illam consuetu dinem rationabilem fore, quae a jure comprobatur, & quam Romana ecclesia servat, & praecipit observari, ne¬ est contra fidem, etiam si contra concilia sit. I1. distinct. no lite, de consec. distm. 1. Basilicas, super quo vide quod no.n fra de cog. spiri. § quis siu effectus, ver. effectus vero tertiae, & qui quis in praejudicium suum inducit fi comnunia praediorum si venditor? constat, sed tunc magis valet ratione pacti, quam ratione consuetudinis, secundum Goff. tu dic, ut no. ins sub §. extra sumnam pers. 3. Irrationabilis autem, ve iniqua non praescribitur, qualis est illa, infra eo, cap. 1. &c ad audientiam, &c. quanto, &c. cum inter vos. c. cum venerabi lis. & c. ex parte, infra de elec. Massana, infra de sent. & re iud cur causa, & nfra de vita & hon. cler. cum decorem, & de praeben extirpandae, & cap. venerabilis & de institut. ad decorem, infr¬ de simo. non satis, & cap. seq. Et generaliter, ubicunque pe jus expressum reprobatur, vel alias est iniqua, quia cor traria juri naturali, idest divino, c quod in lege & Evar gelio continetur, vel si sit contra concilia, in nis quae a fidem spectant, non valet, ut in princ. Decret. & S. distinct. dignitate, & cap. seq. ii. dist. cap. i. & 2. hoc quantum ad praece pta moralia, seu prohibitiones, ut honora patrem tuum &c. &, Non occides, &c. secus de mysticis seu caerimoni alibus, ut de custodiendo sabbato, & quod mulier arce: tur ab ingressu ecclesiae si masculum pariat 40. diebus saeminam. 80. ut5. distinct. §. 1. &c. seq. & distinct. 6. §. his ita que, secundo hoc potest intelligi, quod naturalia jura in mutabilia permanent. Inctitut de jur. na. § sed naturalia, 8 quod male inventa, pravaeque consuetudines, nec ex lor go tempore, nec ex longa consuetudine confirmatur, in auth. ut nulli jud. §. quia vero. col.9. 32. quaest. 7 flagitia, quia ti d to sunt graviora crimina, d &c. infra eo. c. fi. de eo qui dux inmatr. quam pol. cum haberet, hujus autem iuris naturali ignorantia neminem excusat, quod dic, ut not.i.quaest. 3. 5 ad notandum, & in summa. Hug. super d. §. & infra de renus nisi cum pridem. §. pio defectu, & de hoc jure dicitur, quo nihil interest in vitio decipere, vel decipi posse, 16. quaest. si cupis, & ignorans ignorabitur, 37. distinct. §. ut itaque. Ve quod non valet, si sit contraria iuri naturali, idest naturae naturanti, idest Deo. qui. d. si consuetudo contradicat juri quo non servato anima periclitatur reprobanda est, nan generaliter tibi trado, quod ubicunque consuetudine se vata, periclitaretur anima, non valat. super quo vide quo¬ no. infra de offi. Archi (quid sit ejus officium. vers. quare autem idem, si sit onerosa ecclesiis, infra eod.c.i.idem ubi contra di cit juri publico, cui non potest quis renunciare, quod dic ut no. infrâ de renun §. quae possunt renunciari. Item ubicun que est contra concilium, vel alias a iure improbata, infr ae consang. non debet. §. fi. nec a Romana ecclesia compre batur, ipsam rationabilem judicabis. Item cum indu citur contra jus impraescriptibile, infra de praescript cau sam, &c. cum non liceat. infra eo, cum inter vos. & cap. cum ve nerabilis

Obtentus, quanti temporis consuetudinem fir¬ met. Ideo dixi in praescriptione compe tenti tempore praescriptus, erit enim competens tempus secundum canones. 40. ann. infr. de prae scr. auditis, &c. vigilam¬ ti. 16. qu. 35. quas actiones, & qu 4. neque decennii. sed secundum est diversitas, quia secundum Jac. sufficiunt 10. ann. inte praesentes, vel 20. inter absentes, ut patet ex rubrica C. qu. sit long, cons. l.i. & ex rubr. ff. de leg. & se con l. sed ea, dicunt? nim expectandam longam consuetudinem, & longun tempus e est 10. vel 20. ann. ut in rubr. C. depraescript. lon temp. & leg. sin. & Institut. de uscap. §. 1. ff. qui & a quibu ma. li. non fi. sicu eE deicommissarialibertas. §. Arist. Sed secun dum Placen. Co Tumb. & Lanfr. spectandum est tempus longissimum, sci licet quod non extet memoria. ut f. de le¬ & se con. de quibus § inveterata. Instit. de jur nat. §. ex non rescr pto. C quae sit longa consue. l. 2. hoc etiam probatur quadan naturali ratione, sicut etiam servitutes usucapi non pos sunt longo tempore, cum incorporales sint, quia non ha¬ bent continuam causam, ff. de ser. servitutes. 2. sic nec con suetudo. oportet ergo quod non extet memoria, sicut ir iqua plu. arcen. ff. de prob. I. pe. & ubicunque invenies, lon ga, expone, id est longissima. sed prima sententia magi approbanda est, secundum II. & ubicunque invenies diu curnam vel inveteratam, expone, id est diutinam, hoc est longam. satis enim est talis inveterata ad hoc, Instit. de asu cap. §. diutina. nec obst. I de servitu. quia illud verum est de ser¬ vitute, quae alicui specialiter acquiritur, sed consuetud¬ non magis acquiritur isti, quam illi. Haec eadem dissensi¬ secundum canones posset habere locum, quia quidam di cunt, consuetudinem longaevam attendendam, quidam longam. inf. eod cum consuetudinis, &c. fin. & dist. imos, 11.di consuetudinis. 12. dis. consuetudo. & longum tempus est 10. vel 20. ann. 16. q. 3. §. potest. 2. & non obst. jura quae loquun tur de 40. annis, quia intelliguntur in praescriptione re ecclesiasticae, ubi ecclesiis praejudicium paratur, & ideo restringitur, sed per consuetudinem non paratur praeju dicium ecclesiae, ut nfra eod. c. i. & ideo posset dici, quo consuetudo citius mutatur. 16. qu. 3. placuit huic sancta magnae maximae, quia hodie nulla consuetudo tenet, nis sit irrationabilis, ut sup. probatum est. vers. bene dixi, & i vers. irrationabilis, & in proxi alleg c. placuit. Consuetudo & privilegium f aequiparantur, ergo consuetudo amplian da, sicut privilegium. Sed praescriptio odiosa, & ideo re stringenda, ff. de lib. & posih. cum quidam, infra de conces. praeb constitutus. & de deci. tua. inf. de don. cum dilectus. in fin. Omne tamen Canonistae dicunt spectandum tempus 40. ann. si¬ intellige infra de ele. Cumana. & de cau. posses. & proprie, cum ecolesia Sutrina, & similia. & hoc expressum comprobatur infr de censi olim. ubi non profuit tempus 36. ann. Sequitur in descriptione, nullo actu contrario interruptus, & bene alias enim non esset completa praescriptio. infra de praescri¬ ption. auditis. & c. illud infra de in integ restit. auditis. C. de prae cription. 30. annor. sicut in rem. & de annali except. l. 1. & l. u perfectius.

Quot actus con suetudinem inducant, ideo dixi in descriptione binario, &c. quia binus a ctus inducit consuetudinem. 25. q. 2. ita nos. C. de episc. au¬ dient. I3. in fin. ff. de serro cor. Neratius. §. I. in auihent. de de¬ fend. civita. § in collat. 3. dominus meus dicebat locum ha bere in delictis, sed in consuetudine sufficit, quod ita ob tentum sit longo tempore. Institut. de jure nat. §. ex non scri pto, ubi dicebat tradi descriptionem consuetudinis. Ali dicunt, quod necesse est, ut sic fuerit decies judicatum sicut decem oves g faciunt gregem. ff. de abigeis. I. sin. InI his dissensionibus credo notandum quadruplicem mo dum probandi consuetudinem, ideo videamus

Qualiter consuetudo? probaridebet. & quor modis. Et certe dicunt quidam, quod probari non potest, nisi probetur, quod si¬ obtentum fuerit sine interpretatione, & pacifice infra d¬ offic. Archi. c. ultim. §. ultim. & a tali qui praescribere po tuit, alioquin contra, infra de praescript. causam quae: & tal¬ jus quod praescribi potuerit, alioquin contra, infr. eod cun inter nos. infra de praes. cum ex officii. &c. cum non liceat, & ult. respon. 1. Item secundum quosdam probari oportet, quoc in contradictorio judicio sit obtenta, & quod utens eo anim usus fuerit, ut intendebuit. Posterum jus habere, arg. ff.d inner. actuque privat. I.L. §. suiavuας recte ait. & l. ult. & quemad servi amit. Iub. Item, quod m a jor pars populi usa sit. Item quod de conscientia principis inducta sit, non tantum to lerata, ms. de praeb. cum jandudum, & de concissio. praeb. litera Sedcerte ibi non est consuetudo rationabilis. Item, quo nonper errorem; sed excerta scientia sit inducta. hoc ni Jo sed non placet per omnia, quia de diversis modis prae tendi consuetudinem, difficultatem, imo quasi imposs bilitatem probationis induxit. ideo dio quod quatuor ino dis probatur. Primo, quia populus vel princeps ista statu it, non tamen in scriptis redegit, & per longum tempus du Favit, quo non fuit factum contrarium. super quo vide su pa, sicut enim consuetudo roborata est: ad ho¬ d prna, uncivile & ccnsuetudo. dista constitutio. Institut. a jur. nat. §. & non ineleganter. Sed nunquid in hoc casu potes allegari ante lapsum longi temporns? sic sed posset pro bart, quod non est judicandum secundum eam, quia pe pulus contra operatus est, intra decennium, sciente, pr¬ mulgante, & tolerante unde non valet dist. 4 § leges. & ffid lgi. de quibus sic intelligo, cum domino meo quia suffici quod probetur ita obtentum fuisse, per longum tempu¬ & sic intelligo dist. primam, consuetudo, ideo dico, quo si post lapsum decenni factum sit contra, non obest eor suetudini jam praescriptae, nisi forte & secunda praescripti completa esset. sic intellige, infrade elec, cum ecclesia Vultera na. §. 1. Secundo probatur, quod bis judicatum intra lor gum tempus secundum consuetudinem allegatam; no contradictam, ut differat a sequenti, hic sufficit, quod pro betur bina sententia, & sic binus actus consuetudinem in ducet, quamvis non probetur, quod sit statutum, vel obte¬ tum sit in contradictorio judicio. & sic intelligo verbun Probatis, his quae frequenter, id est bis in eodem gener¬ causarum sententiatum est in oppido. C. de aedisi. priva. l 3. C quae sit long, cons. li. Vel probatur, quod bis ita usus est, qui interfuit binae electioni, sic debet interesse, dummodo tem pus legitimum sit elapsum. In hoc recedo a sententia, de mini mei, quia non viderat decretales,. inf. de elect. venerabi lem, ad fin. &c. Cumana. inf. de caus. poss. & proprie. cum ecclesi. Sutrina. &c. cumolim. quae loquuntur nedum in delictis, im & in aliis, ut ex ipsarum electione colligere liquet. Sed bir actus, sine praescriptione non sufficit, licet forte unus actu sufficeret cum praescriptione. quia perunicum usum pos sessionem acquiro. f. ae aqua quotidiana & aesti. in l. I. §. quo autem. & de servi. urba. praedio. I. servitutes quae in superficie.in princ. arg. C.de servi. cum talis. & de fideicom.l.i. supra de const. cum M. infr. de praeb. pro illorum, est tamen contra. arg. ff. d innere actuque priva.l..& 2. secundum Vinc. Tertio modo pro batur consuetudo, quia obtenta fuit in contradictorio ju dicio. mfr. de verb. sign. abbate. ff. de legibus cum de consuetudine 6 sed contra, ? quia non est exemplis, h sed legibus judicatum. C. de sent. & interlo. omnium jud. nemo. ideo dicunt qui n. quod necesse est probare, judicem eo animo pronum aie, quod de caetero sic pronunciaretur in futurum. Se hoc mihi non placet, quia facultas probationum angustia da non est. C. de haereti. & mani. quoniam multi in fin. & der¬ credi. generaliter. I. respon ff. de testibus, curent. sed dico, quo non judicatur exemplis, imo consuetudine, quae per ex plaprobatur, & quae in contradictorio judicio obtenta fu t. Caveat ergo sibi allegans consuetudinem. nam si dica ita pronunciandum, quia sic fuit pronunciatum, male pro ponit, quia sic dicit judicandum exemplis, sed si dicat it. pronunciandum; quia talis est consuetudo terrae, & ac probandum consuetudinem inducat, quod pronunciat fuit secundum eam in contradictorio judicio, bene pr ponit, quia praesumitur, quod judex non sic pronuncias set. nisi & coram eo consuetudo probata esset. arg. infra¬ nbonae. 1. §. contra. & seq. Si no. infra de censi. §. quis censu versic. census autem ignorantiae, & seq. Quarto, quia proba tur, quod ita obtentum fuit in tantum ut nec extat me¬ moria, quod contra factum sit. infra de praeb. venerabilis. hîc non est necesse, quod probetur statutum, nec probetu sententia. 3. quaestion. 6. hoc quippe. ff. de aqua quotid. & aesti¬ § hoc jure. §. ductus aquae & de aqua plu arcend. in summa. § idem Labeo. imo & si probetur, quod testes de una civitat. ad aliam saepe vocati fuerint. huic consuetudini standun esse, affirmat lex ff. de testi. l. 3. §. fin. & sic intellige Placenm & Columbi. ergo de diversis modis probandi consuetudi¬ nem fecerunt dissensiones, ut supra eodem. §. obtentus. & si¬ patet, quare dixi in praescriptione, Binario actu, &c. Se quitur in descriptione. Usu communi utentium com probato, & bene. Institut. de jur. natur. §. ex non scripto. & S sed naturalia. in fin. distinct.i. consuetudo. & tangitur hîc pri¬ mus modus probandi consuetudinem. quod dic. ut supi eod § qualiter. Inde consuetudo, quasi communis assue¬ tudo. distinctione prima, consuetudo. in sin. requiritur ergo quod major pars populi sic usa fuerit; quia sicut mino pars non potest condere legem, sic nec consuetudinem in¬ ducere, secundum Joan. & ex hoc videtur, quod unus son lus non possit allegare consuetudinem, quamvis dicat, si contra multos acquisivisse, licet multi contra unum pos sent. ff. camin praed. venditor. & est ratio, quia sola collegia seu corpora ipsa acquirere possunt. C. quae sit long. consuetl sinec obst. infra de offic. Archi. c. sin. & de exces. praela. accedenti bus. quia ibi acquirit singularis, nomine dignitatis suae, in proprio. sic & una ecclesia contra aliam, ut patet ex hii quae not. infra eodem. sub §. extra summam. vers. ergo discretus & comprobatur hoc infra de inst. cum venissent. §. 1. Quid er go, si unus miles consuevit colligero ligna in nemore alte¬ rius? Dic quod debet agere ex conventione, quam dicai praescripsisse, ad quam probandam inducet patientiam le gitimae praescriptionis, sicut nota. in censu. infra de censi 5 quis census solvendui est. sic intelligo, secundum dominum meumi f. si. servi. vend si quis diuturno ff. de aqua plu. arcem lI. §. sn. & de itine. actuque priva. I. apparet. §. si quis servituten Per hoc etiam videtur, quod si per errorem inducta est consuetudo non erit. ff. eodem. quod non ratione. quidam contra. erit enim consuetudo, quamvis erronea, sed in c teris similibus non obtinebit. ponunt tale exemplum. In¬ ductum est de consuetudine in Purgo Panigalli. & per er¬ forem, quod si quis mihi ducat vinum in plaustro, ex qu¬ ego apposuerim manum ad plaustrum, periculum effu ionis ad me pertinet. hoc bene observabitur in vino di¬ caetero. Sed nunquid idem in aliis liquidis, puta, ole¬ melle, vel similibus, non, quamvis si per errorem inducti non esset, procederetur de similibus ad similia. ff. eod. nan Imperator. C. eod. I. prima. sed certe nihil est, secundum nos quia non valet consuetudo, nisi rationabilis, ut supra eod Q primo, vers. bene dixi. & sequenti. Sed si erronea est, non e¬ rit rationabilis, nec consensu inducta. ff. dejur. omnium ju dic. per errorem. & de judic. I. secunda. Quid ergo de consue¬ tudine, quam quidam servant, scilicet quod ? quilibet va¬ leat authoritate propria pignorare debitorem suum? d co quod non est vilis authoritatis, inter eos qui de facto e am servant, sed tamen eam irrationabilem judico propte rixas, vulnera, & homicidia, quae inde provenire possunt & ideo meo judicio quantumcunque praescripta sit, no vincet legem. infrac. sin. ff. quod met. caus. extat. & de usufru aequissimum. & de pact. dot. convenire. C. de Judaeis. nullus. & n. quis in causa sua ind. l. unde vi. si quis in tantam. infr. de jur, cal caeterum. & de fidejus. constitutus, & in his quae not. infr. de locat. & con. §. fin. super decret. potuit. vers. item est natura contrac & de maledic. § quotgenera, vers. si quis verbis tantum, ff. dere lig. & sumpt. fun. ossa. i. respon. Item, quia talis furtum com¬ mittit, quod morale est, ergo non excusat consuetudo, u patet in his quae not. infra de offic. archie. §. quod sit ejus offici um, vers. quare hoc dico. si consuetudo sit, quod eum inviti pignorare possit, quamvis etiam dicat; quod paratus es stare juri: secus dicerem, si consuetudo esset, quod posse debitorem voluntarium, & nihil praetendit pignorare nam talem dicerem valere, quamvis in hoc casu curialius hoc faceret, si reposceret per praetorem, C. depign. I 3. erg quia vituperari potest, praecaveri debet, infra de elet. licet, e ae servis non ord. c.i. Quid de consuetudine sive statutis ali quorum locorum, ubi limitatum est in pecunia, quanti iolvat delinquens, si homicidium, vel aliud delictum com¬ miserit? dic, non valet, quia per talia statuta inducuntur homines ad homicidia, & talia crimina committenda; ta lis enim non timet poenam pecuniae, qui suspendio terre¬ retur. ad hoc Institut. vibon. rapt. §. sed nedum talia f de poenin servorum, in sin. & laut facta, §. sin infra cod. ex parte, f. depact iunus. §. pac. in auth. de mand princ. §. oportet ergo, colla. 3. & vide quod not. infra de offic. ord. Squid pertinet. vers. non ant¬ debet levare pecuniam, &c. non obst. infra de delictis puer referente. quia ibi non quaeritur, utrum consuetudo val¬ at. quod autem Papa ibi innuit, a contrario sensu pecuni levare posse, hoc ideo facit, ut vindictam sanguinis viter 22. 45. reos. infrane cle. vel mo. sententian

Quis debet probare consuetudinem Is qui eam allegat, vel negans interruptionem, si consuetudo probetur. C. de aedisic privad 3 C. eo¬ I prima, inf.aeo, cum dilectus, §. sin. sic & qui jus allegat, ipsun probare debet. f. de probat. ab ea parte, f. de testib. Iprima. ffae¬ quib, caus. major, nec non. §. quod eis, f. de procur. invitus, infrad rerum permu, ad quaestiones. Sed contra ruf. de rrans l.episc. i ter corporalia. §. sed neque, infra de temp ordi. dilectus ff. de illi col. In sin. Sed illud in prohibitis perl. quia ex quo aliquic semel prohibitum est, semper videtur prohibitum, nisi gurmiatur concessum

Per quos testes. Per duos idoneos. ff. testi. ubi numerus, quia in ore duorum, &c. infra detest. cum esses, &c. relatum. quod dic, ui not. infra de test. §. quotus numerus

Quae cui prajudicet Poterior priori, utpas supra eo. §. qualiter. pers sed nunquid. sic & in constitutionibus observatur, ut no sup. de const. §. qualiter constitutiombus derogetur, sed & lexsi quens tollit consuetudinem praecedentem. f. de sepul.vi .2. §. divas. secundum quod Azo eam legit & punctua quamvis Placen. eam aliter intellexeiit. verum demu tol litur prima consuetudo per posteriorem, si non possun reduci ad consonantiam, alias consuetudinem concord¬ re consuetudini promptum erit. arg. C deinoffi. do. I. unic¬ sed ad jus commune reducenda est si fier: potest, infra coc rum dilectus § fin. Tollitur autem una per aliam, quando in eodem loco inductae sunt diversae, una post aliam; nani in diversis, utraque in suo loco obtinebit. nec enim sunt al quorum consuetudines aliorum contraria consuetudine subvertendae. 12. distin. illud breviter. & cap. su sancta.

Quot sunt ejus effectus: Et quidem sciendum quod quintuplex est. Habet enim consuetudo primo virtutem imitandi; imitatur enim gem, id est supplet, ubi lex deficit, mf. eo, cum olim, inf de¬ pul de uxore, in fin. & cap. cerificari. Inst. dejur. nat § ex non scr pto. Secundo, habet virtutem interpretandi jus dubiun inf. eo, cum dilectus, §. 1. ad sin. f eo si demterpretatione. Tertic habet virtutem abrogandi. Quarto, derogandi Quinto, prae sumptionem inducendi. Circa quae videndum, quot surn species consuetudinis. Sunt aute quatuor, generalissima generalis, specialis, & specialissima. Generalissima, ut es consuetudo inter omnes catholicos, versus orientem orare II. dist. ecclesiasticarum. per hanc dicunt abrogata. I. quae di cit. quod patroni, sive advocati, jurare debent in initio litis quod contra conscientiam causam non foveant desperat de judi. rem non novam. unde dixit Gul. quod juretur, I. ca retur. sed in consuetudine non habetur, sed reprobatur. C de jureju. propter calum. I.2. §. & quia veremur. ut not inf. de lini conte. §. & quando. vers. puto, & praeceden & quamvis advocat pro magna parte cavillari volentes, & sibi ad invicem de terentes, hanc glo. Gul. amplectantur, ipsam tamen non ap probo quia contra l. illam non puto valere consuetudin vel desuetudinem, sicut nec valet consuetudo, quod de ca lumnia non juretur, infr. de jura, calum caeterum, & est ratit in utroque ne per talem consuetudinem peccata moralia nu triantur, arg. inf. eo.c. ult.i. respon. & quicquid velant, vel pal liant pessimi advocati, quamvis non jurent, si contra con scientiam foveant, aedificant ad gehenna, inf. de scruti.inorfi c. unico, infra de praescript. c. fin. & parum refert, quoad peri culum animae, si non jurent, quia Deus non ex operibu judicat, sed ex cogirationibus, & ex corde, Z. q. 5. juram &c. qui perjurare, ergo quicquid dixerit Gul. si coram mi exigatur, praestari faciam. Sed quia non exigitur, ide¬ non servatur, & junge ea quae no. infra de postulando, § quic pertinet, vers. item ad officium. Per hanc etiam dicit Go abrogatum consilium, sup. tit. I.nonnulli, §. penultm. & fin quod non credo. Sed dico, ut not. supra titi. §. quae postun objici, verficul. 97. n his ergo, in quibus consuetudo potes abrogare vel de rogare, puto quod desuetudo abroget; er¬ go desuetudo jus naturale, id est divinum, non abrogat sed tantum positivum, infra eodem, c. fiu. secundum hoc in tellige, ff. eodem, de quibus 4. distm. §. leges, & quod not. in se¬ quentib. de hac loquitur infra de testam, cum esset. Sed expo ne, ibi generali, id est generalissima, sed & specialis con suetudo Romanae ecclesiae generalissima potest dici, cum ubique tenenda sit. infra de sent. & rejudic. in caust, & tetig sup. eodem, §. quid su. per. uttamen scias. Generalis vero 13 est, quando nedum una civitas, sed tota provincia sic ob servat, ut in Tuscia, ubi de generali consuetudine, ad c pitulum tantum pertinet sine episcopo ordinario praeben darum, infra de elec. cum ecclesia Vuherra. ad sin. sic ins. de usu pal extuarum, sicut infra cod cum venerabilis, §. postinodum liter aecipitur generale interdictum, ufra de verbor. signis cum in partibus. sed speciali quando in una civitate, vel in alio loco specialiter obtinet, f. tommun praed. venditor. C. di adi. pri. l. 4. infra de jur. ju. vententes. Hae duae species dero gantjuri in civitate, sive loco, sive provincia, in qua specia liter, sive generaliter obtinent. & hoc verum est, si consue tudo post l. inducta sit alioquin alia lege supervenienti vincetur, ut not. supra cod §. respon.1. & probatur in prooe mio Insti §. igitar, in uu. de haer. & fal §. 1. colla.1. & infra des dejuss. constitutus. stem est specialissima, secundum quan in dubiis judioatur, & haec praesumptionem inducit, eu statur; nisi forte contra probetur, haec est consuetudo pa¬ trisfam. ff. de pign actio. vel universorum, fi de asu qui semis¬ ses. §. de leg. 1. i servus plurium, §. numerus, iuof. de praescri ex stu¬ liis, &c. mundata, &c. cum in juventure, nfr. de testi. testimoni¬ um, inf de pign. illo vos, in fin. Sic habes quinque effectus, a quatuor species consuetudinis prima species, scili gene ralissima, habet virtutem abrogandi & supplendi. uitimi vero, scil. specialissima, habet virtutem & praesumption inducendi. duae vero mediae, scil generalis & specialis, ha bent virtutem mutandi, seu supplendi, derogandi, sive in terpretandi. Sed pone, quod inter laicos sit aliqua consue tudo in aliqua civitate, sive provincia, puta, quod si agitu de mutuo, non offeratur libellus, vel alia quaecunque volu¬ eris, nunquid talis consuetudo debebit inter clericos ob servari? Non puto, nisi & inter ipsos fuerit sic obtentum diversae enim sunt professiones, ut patet 18. q. nduo sunt. & ideo consuetudo unius, aliam non adstringit. arg. 12 distin Ilnd, et c. scit, & cum consuetudo legem imitetur. Instit. d ju na. §. ex non scripto, sicut statutum laicorum clericos no adstringit, sic nec consuetudo, ad quod facit quod no. suf deconsti. §. quis possit, vers. item Imperator. talis etiam potes dici clericis onerosa, ergo est remittenda, inf. rod, cap prmi Quid ergo, si laicus conveniat clericum super mutuo ci ram episcopo suo? patet per praedicta, quod laicus coge tur libellum offerre. Quid si clericus episcopum con reniat super mutuo, & consimilibus nunquid cogetu libellum offerre? sic, argu. infra de consti cum omnes. Sec quid si clericus conveniat laicum supermutuo coram ju dice seculari, nunquid cogetur libellum offerre? Nor cum contraria sit consuetudo in foro seculari, sed nec lai cus si ipsum velit reconvenire, arg. infra de mut. peti. tap. ad quod pertinet, quod not. nfra detest. §. qualiter. vers. vi rum, super hac materia, & vyrs. sequ. quod si videatur in ali quibus contradicere supra dictis, tamen si sane intellligas nullatenus contradicit. Damalus tamen hanc doctrinan tradidit in summa sua, quod consuetudo inducta contra us naturale, nullo tempore confirmatur, de hoc dictum est supra vers. irrationabilis. Si vero inducta sit contra ju¬ positivum, introductum in favorem utentium, tollitu us per contrariam consuetudinem, quia licitum est renun¬ clare. &c. inf de regularib statuimus, ae cri. fal.c. sin, cum si sed si non fuit inductum in favorem utentium, sed aliorum, contraris consuetudine non tolic HY jus, nisi consuetudo sit praescri pta, infra decausa pos cuM ecclesia. ubi autem consuetud inducitur contra jus ecclesiae non praejudicat, nisi confir metur a Papa, sup. de constit. ecclesia sanctae Mariae, infr. eod c.i infra de deci. tua. & infr. eod a nobis. & cap. in aliquib. §. ult. Ti dicas, quod juri naturali per consuetudinem minime de rogatur, secundum ea quae not. supra eod. §. quid sit consu¬ tudo. vers. & generaliter probatur, infr. eod. c. fin. respons. 1. posi¬ tivo vero, id est humano, quod pro voluntate condenti ponitur, & deponitur. Institut. de jur. nat. §. sed quod princip non derogatur per consuetudinem contrariam quantum cunque praescriptam, nisi rationabilis, nec per rationabilem nisi legitime sit praescripta, secundum ea, quae notantur supra eod. §. obtentus. ut C. quae sit long, consue, consuetudinis, in fra eod. c. fin. §. unico. Consuevit autem ibi formari pueri lis quaestio, haec scilicet de qua consuetudine loquatur ib dem. si dicis de mala, contradicit tibi vilis authoritas. si d cis de bona. contradicit tibi rationabilis, & ibi praejudicium respon. pueriliter. nam sicut puer respondet, quod diligi patrem & matrem. Si dico, quod loquitur de bona & ma la, primo implicite, & notat factum, secundo explicite & notat ijus. unde secundum hoc, si expones, infra eod.c.ult §. licet enim longaevae consuetudinis, sive bonae, sive m¬ iae, non sit vilis authoritas inter eos, scilicet qui eam ser vant, ut not. supra eod. §. qualiter. vers. quid ergo, & prob¬ tur, ff. de offic. procu si in aliquam. nam & malam assumun impii pro privilegio, S. dist. mala consuetudo. non tamen es de jure, ideo sequi debet usque adeo in tantum valitura, sci licet praescripta ut juri positivo, &c. usque praejudicium ge nerare, nisi fuerit rationabilis, & repete rationabilis, nor est usque adeo valitura, &c. usque praejudicium generare, ni si legitime sit praescripta; sic non debemus spectare volun¬ tatem, sive factum utentium. Sed quomodo & qualiter sii utendum, ff. de offic. praesid. sed licet, & infr. de elect. cum cau¬ samquae secundum hoc intellige dictam legem quam ha¬ bes, n. dist. consuetudini

EXTRA summam, notanda est differentia inter praescriptionem & consuetudinem, a & haec est differen¬ tia, secundum quosdam, quia ubi consuetudo praetendi tur, admittitur probatio in contrarium, argu. C. de agri. E censi. litib. lib. 11. Sed contra praescriptionem non admitti tur. Dic quod sextuplex est differentia. Prima differen¬ tia est, quia praescriptio locum habet in rebus mobilibus & immobilibus, corporalibus & incorporalibus, infra d¬ praescr. auditis, &c. sequi infrade censic. olim. Consuetudo vero in incorporalibus tantum, ut in servit. jurisdictionibus, ele ctionibus, & similibus, ut not. sup. §. quid sit consuetudo, vers. be ne dixi rationabilis. Secunda haec est, quia praescriptio a¬ quiritur singulari, & privato. Sed consuetudo non acqui¬ ritur magis isti, quam illi, ut not. sup. eod. § qualiter. vers. si quitur in descriptione usuque communi, & §. obtentus quanti tem poris. Tertia est, quia in praescriptione exigitur titulus, & bona fides, infra de praescrip. si diligenti. Sed in consuetudin¬ non requiritur titulus, ut patet in his quae not. supr. eod. qualiter, vers. quarto. hîc enim non requiro nisi usum & tem pus completum. habetur ergo usus loco tituli, quod dic ut not. infr. de praescri. sub responso de praescript. rerum im¬ mobilium quae exiguntur, sub hoc §. quo ad res, vers. circa hanc materiam, & seque secundum hoc intellige ff commu prae di venditor. quamvis quidam intelligant ibi pactum inter cessisse, sed & sine pacto idem esset, ff. eod sed ea quae. Inst. a jur. nat. §. ex non scripto. Ergo discretus est monachus, si ii perceptione decimarum alleget consuetudinem contr¬ episcopum, vel ecclesiam parochialem, & non praescriptio nem, ut patet ex superioribus, & sup de deci. Apostolicae, & c cum contingat, &c. cum in tua, &c. dudum, sed caveat de con scientia, ut no. inf. de censi S. quis census Quarta est, quia prae scriptio & privilegium aliquoties non concurrunt, inf. a fid instr. anter dilectos. §, caeterum, inf de praeser. veniens, sed con suetudo, & privilegium bene concurrunt, inf. eod cum dile¬ ctu, inf. de verb sig. Abbate, 16 qu. 4§. placuit huic sanctae. Videtu & quinta posse notari differentia, quia praescriptio de natur: sui, est actionis sive juris petendi exclusio. arg § de an. exc. alt. in fin. sed consuetudo de natura sui est actionis, sive ju ris acquisitio, ut apparet, infra de elec, constitutus, & c.an gene¬ si. in fi. de fo, comp. cum contingat, inf. decau. poss. & proprie, cun ecel. & cum olim, praescriptio enim proprie usum non re spicit, ideo enim praescribitur contra aliquem, quia non¬ git, vel non utitur jure suo; consuetudo verô respicit usum & ideo allegatur, quia communiter ita actum, vel usum est ut apparet in his quae no. supr. eo. § quid sit consuetudo, in prin §. qualiter, per sequitur in descriptione, & seq. ideo praescriptio negativa respicit, quare sic proponitur, Non potes ho¬ petere, vel non potes hoc facere, quia praescripsi. con suetudo vero affirmativa, quare sic proponitur, Hoc pos sum petere, vel hoc possum facere, quia talis est consuetu do, nunquid ergo sic potest allegari consuetudo? Non po¬ test petere hoc, vel facere, quia consuetudo & privilegiun est, quod non petatur, vel non fiat, certe videtur quod non propter rationes quas sup. proxi. ver. induxi. Item quia na turalis ratio non patitur, quod non ens sit causa entis. Item, quid juvaret haec allegatio? nam allegans consuetudinem, ipsam probare debet ut non supra eo. §. quis debet. porro ne gantis factum, per rerum naturam nulla est probatio. 6. 4 ult. §. actor. Sed contra videtur expressum, inf. de elect. cum ec clesia Vulterrana. ad fi. & de his quae fi. a praela. sme consensu cas tc. noscitur. Item consuetudo & privilegium concurrunt, ut ibi. & no. sup. eo. vers. quarta. Sed per privilegium con ceditur, ne sic id fiat, ut inf. de privileg. Si de terra. & c. accenden tibus, ergo & per consuetudinem. Item consuetudo le gem imitatur, ut no. infr. eod vers. insi. ergo sicut lex seu con stitutio inducit statuta affirmativa, sive praeceptoria ne gativa, seu prohibitoria, ut apparet in his quae no. sup. d consti §. quae & quoties, ita & consuetudo pro & contra, in fra de jur calum. caeterum. Solutio. Proprie loquendo, con suetudo respicit usum, desuetudo non usum. Item sicul est, & non est, contraria sunt, sic consuetudo & desuetudo. unde consuetudo inducit, privat desuetudo, ut apparet ex superioribus, & in his quae no. sup. eo. ver generalissima Sed sicut praescriptio transcendit aliquoties naturam su¬ am, de qua no sup. eo. vers. videtur, quia ex ea agitur, ut C. de praescrip. 30. ann. si quis emptionis, sic & consuetudo, ui apparet in contrariis sup. signatis, dicas ergo, quod con iuetudo semper potest respicere negativam, ubicunqu probaripotest. Sed si nullo modo posset probari; dic, ut no, inf. de prob. §quis debet probare. Quid si quis de mandate receptus in canonicum ad praebendam vacaturam, peta se admitti ad communes tractatus, sed canonici nolunt ipsum admittere, dicentes quod consuetudo ecclesiae est, quod nullus admittatur ad communes tractatus, quousq praebendam fuerit assecutus? Hanc quaestionem vidi de fa cto, & puto quod talis consuetudo non obsit. Tum qui¬ negativam respicit, ut dictum est. Tum quia est contra sub stantiam rei, ut apparet in his quae notantur inf. de praeb. §. quid sit praebenda. vers. canonica, & sup. de const. §, quando consti¬ tutio incipit arctare sub §. & quia de protestatione. Tum quia malitiosa seu invidiosa videtur in nullo enim relevantur ca nonici, si hunc de novo receptum non admittant, ut nisi officiant, & jus suum impediant, ergo non sunt audiendi utff. derei vend. in fundo. Tum quia est irrationabilis impe dit enim ne istius consilium requiratur, & tamen fideliu. est judicium, quod a pluribus quaeritur. 20. di de quibus C.d ideic. I.s. inf. de offi. deleg prudentiam. respo. 1. ad fi. Nec obest, si juvenis est, vel simplex, ideo dicit capitulum, quod vide¬ tur satis solvere quaestionem. Pessime consuetudinis est in quibusdam ecclesiis, facere praesbyteros praesentibus e piscopis non loqui quasi eis invideant, aut eos dedignen tur audire. Sed si aliud, idest melius, inquit Apostolu¬ Paulus, revelatum fuerit sedendi, idest minori, prior, id¬ est major, taceat. Gloria euim patris B est, id est esse debet, filius sapiens 95. di esto subjectus. Nec obest, quod non posset puniri per capitulum, si delinquat; quia & si non possit su¬ spendi a praebenda quam non nabet, vel excommunicari, quia forte capitulum non habet hanc potestatem, ex cau¬ ia tamen poterit, etiam ab his communibus tractatibs sus pendiarg. sup. de consti. ex literis. Est & sexta, quia consue 15 tudo erronea non juvat, ut no. sup. eo § qualiter, vers. per hoc etiam videtur, secus in praescriptione, ut in his quae no. inf.de¬ praesc. pro legato. ut patet ex praemissis. In finevero no quoc consuetudo debeat esse pacifica, alioquin non prodest, in¬ fra de offi. Arch c. fi. § si. debet etiam esse certa, & clara, possibilis, quia talis est lex. 4. dist erit autem lex. supr. de cons c. ult. & in proaemio. §. sane. igitur cum consuetudo legem mitetur Inst. de ju. na. §. ex non scripto i. dist. consuetudo. si cor suetudo incerta sit, obscura, vel impossibilis, non valebi Quid ergo si episcopus dicat, quod de consuetudine po test, quotiescunque vult ad aliam ecclesiam declinare, & ib debet splendide procurare? dic quod non valet, ut ex prae missis patet; quia talis consuetudo est incerta, obscura, 8 impossibilis, irrationabilis, & ecclesiis onerosa. inf. eo c. 1. ult. hanc quaestionem bis vidimus de facto, primo inte priorem Antipolitanum dominum Bernardum, boni memoriae, Antipolitanum episcopum, cujus occasione piscopatus inter ipsos divisus fuit, & certa dignitas pra positurae, & sedes translata apud Grassam. Secundo ear dem quaestionem vidimus inter episcopum Cistercien8 Fercaquerien. praepositum. Sed episcopo translato ad E bredunensem ecclesiam inter dictum praepositum su¬ cessorem, amicabilis compositio facta fuit, & vide quod no tatur de simili materia, infra. de scrutun. in or. fa§. quando fier debet.