Caput 14

De causa cur magnes magnetem trahat. Cap. XIV.

Sensim delabimur ad solutionem quaestionis, quam initio huius libri de magnetica ferri attractione, & expulsione proposuimus. Explicata igitur superioribus capitibus natura qualitatis duarum facierum, & explicatis illius proprietatibus, ac modo se se propagandi, & effundendi per circumiecta corpora, antequam de magnetica ferri attractione dicam, causam affero, cur magnes magnetem trahat, quae paucis immutatis eadem erit, cur ferrum ad se provocet.

Dictum igitur est, & superius demonstratum, hunc lapidem suaptè natura, & ex sua forma duas habere veluti facies, australem, scilicet, & septentrionalem, vel potius unam solam, & simplicem qualitatem per totam lapidis substantiam diffusam, quae duplicem sortitur facultatem, ea ratione, qua in ligno naturae ductu veluti quasdam virtutis rimulas insertas videmus quae determinata corporis positione excurrunt. Sic etiam magnes virtualem quandam habet positionem, quae certam in lapide longitudinem designat, et certa excurrit ratione: Solumque ex hac qualitate duas insigniores oriri dico veluti proprietates; quarum altera est, ut partes huius qualitatis seu subiecti, in quo est ista qualitas, debitum obtineant situm, & positionem: ne, cum haec qualitas sit ex genere suo activa, & productiva qualitatis sibi similis, cogantur domesticum veluti bellum exercere partes ipsae ad invicem; altera est, ut totum illud subiectum, in quo est ista qualitas, determinatam in hoc universo positionem obtineat, & determinatum tueatur situm: sicuti videmus accidere in animali, ut in homine: Cum enim diversis constet partibus, & multiplici facultatum genere, duo ad eius commodam conservationem requiruntur; alterum est, ut partes sint ordinatim positae, ut caput collo immineat, hocque pectori connectatur, thorax costis tegatur, & sic de reliquis; donec crura columnarum istar pedibus innixa tanquam basibus totam sustineant corporis struem. Praeter hoc vero requiritur etiam hoc, ut tota haec fabrica benè sit constituta, & collocata in ordine ad universum, ut caput ad Cęlum erigatur, pedes huminitantur, & tota corporis forma erecta subsistat. quod si inverso ordine plantas ad Cęlum erigeret, caput terrę obverteret, quamvis omnes partes bene inter se essent constitutae, tamen homo pessimè secum actum sentiret, neque diù se commodè posset conservare; solum quia hoc illi deesset, quod in ordine ad universum debitam non obtineret positionem. Hoc idem etiam aspicimus, & in virgultis: non solum enim radicibus truncus inhaeret, ex isto rami propagantur, unde folia, & fructus deducuntur, sed etiam, ut vigorem conservent, & vegetos spiritus, debent radices humi serpere, truncus se debet erigere, & rami ad auras diffundere: Sic natura etiam huius lapidis ea est, ut, cum duas habeat veluti facies septentrionalem, & meridionalem, benè inter se istae sint compositae, & coagmentatae, prout ipsarum natura postulat: Praeterea, ut benè etiam possit se conservare, exigit, ut eaedem facies benè, & convenienter sint in ordine ad universum constitutae, altera in septentrionem, & altera in austrum ad suas partes.

His igitur positis ex magnetica natura desumptis vim obtinet magnes se se movendi propter utrunque, tum ut commodè se habeant partes in suo toto, tum ut totum bene constitutum sit in ordine ad universum. Quamvis tamen videantur hae, duae qualitates motivae, altera, qua partes disponuntur ad totum, altera, qua totum disponitur ad universum, prima qua constituitur, secunda qua commodè conservatur, illa necessaria, haec utilis; nihilominus una, ac simplex est, & à simplici qualitate duarum facierum, atque à magnetis natura, quae non magis composita est, proficiscitur, imò ut unicus est, sim plexque motus, & ad eundem finem directus, ac propter eandem rationem à natura institutus, quamvis unus videatur attractionis, alter expulsionis, seu, ut melius dicam, sequelae unus, & fugae alter, motus conversionis ad polos, & verticitatis. Quod, ut explicem,

Suppono ex supradictis qualitatem hanc magnetis alterativam esse, & effundere se in circumiecta corpora determinata ratione; ita, ut radij quodammodo virtutis proijciantur facie septentrionali, vel australi, ut certa ratione excurrant, & determinatum accipiant in medio situm, non quantitatis, sed virtutis, quae qualitas per medium diffusa, cum vim habeat alterandi, & producendi permanentem qualitatem, sibi similem in corpora proportionata, & hanc eandem etiam habere virtutem magneticam, & hanc eandem activitatem totum telluris globum.

His suppositis, dum magnes sibi relinquitur, quia ab actione circumquaque effusa à terra, & à qualitate per medium diffusa statim invaditur, si contingat esse in tali situ, & positione, ut illa invasio sit amicus occursus, & illud, quod producitur à terra circumquaque determinata positione, excipiatur in magnete convenienti ratione, ita ut iuvetur illa actione, & foveatur qualitas, quam iam habet, acquiescit in illo situ magnes, & immobilis perseverat. Verum, si dum sic pacificè residet, & quietum potum tenet, forte contingat, ut alter magnes accedat, cuius actio, ut praesens magis, ita efficacior sit, quam actio telluris, si illa actio huius supervenientis magnetis, non sit in illo situ, & positione, in qua est actio telluris, magnes ille, qui quiescebat in cymbula, verbi gratia, & fovebatur actione telluris, dum sentit actionem illius alterius magnetis esse efficaciorem, quam sit actio telluris, contempto auxilio illo, & beneficio, quod ab actione telluris accipiebat, convertit se ad supervenientem magnetem, & disponit se in convenienti situ, prout postulat qualitas per medium effusa à superveniente inagnete, ut ab illius actione iuvetur, quae nimirum efficacior est, ne magis laedatur ab illo, quam iuvetur ab actione telluris. Et haec est ratio, cur magnetes se invicem disponant determinato situ; quia nimirum determinata ratione quodlibet corpus magneticum circum quaque effundit per medium qualitatem duarum facierum, & effundit illam modo supra explicato. Quia ergo quilibet magnes qualitatem, quam habet in se, determinatam habet, non vagam, & inconstantem, ideo se convertit, & determinata ratione disponit, ut accommo det se ad qualitatem per medium effusam, si ab in convenienti situ sibi aliquid timeat, vel à convenienti positione aliquid commodi expectet.

Posito autem quod iam sit convenienter dispositus magnes in ordine ad alterum magnetum; ita ut qualitas per medium effusa sic convenienter accedat, quia hanc positionem accipit, ut iuvetur ab illa qualitate, quae est in medio, & quia haec qualitas in medio eò efficacior est, quo proximior suo principio, à quo fluit, ideo per illam eandem vim, per quam disposuit se liber magnes determinata ratione, per eandem accedit adstantem magnetem; vel si ambo liberum habeant motum, sicut uterque iubente natura ad alterum se disponit convenienter, ut ab invicem iuventur, non laedantur, sic ob eandem rationem confluunt. Non est igitur duorum magneticorum attractio, nec unus alteri violentas inijcit manus; sed amico feruntur ambo impetu in mutuos amplexus, & concursus est ad auxilium, non attractio ad servitutem. Ex quo manifestè constat, quod supra dicebam, tam conversionem magneticorum in polos, quam attractionem mutuam, seu concursum nec enim abhorrebo à communi loquendi modo, ubi rem iam explicaui) provenire ab una, & eadem qualitate duarum facierum. Nam magnetica se disponunt ad polos, ut accommodent se ad actionem magneticam telluris, & ad qualitatem per medium effusam à tellure, ad hoc, ut sic actio illa terrae, & qualitas sibi convenienter accidat, & iuventur potius, quam lędantur. Quare illa directio ad polos non est nisi ex qualitate duarum facierum, quae vult stare in illo situ, & positione, in quo est qualitas pariter duarum facierum per medium effusa à tellure. Similiter confluunt magnetica ad invicem, ut qualitas duarum facierum, quae est in singulis accommodet se ad qualiatem per medium effusam, ut iuventur ad invicem, non laedantur: & quia haec actio magneticorum adinvicem efficacior est, quam sit actio totius telluris, ideo contempta tellure, ut vel hoste infirmiore, vel amico minus divite, ad se invicem accurrunt: imò & aliquando tanta est magnetis vis, & tantum sibi sentit commodum futurum ex amico nexu, ut magnes, qui prius contemnebat actionem telluris, & ideo se ad illam non disponebat, convettendo se ad polos, non contemnat actionem alterius magnetis, & ad illum se convenienter accommodet.

Verum ut ea, quae hactenus dicta sunt quasi oculis subijciantur, sit magnes S. A. qui stet medius in magno vase aqua pleno: in suo vasculo habeat A. faciem australem S. septentrionalem, & sint poli horizonti paralleli. Ex supradictis; ex polis prodibunt radij virtutis quaqua versum. prodeant ergo ex A. radij ad omnes partes indirectum contra axem obliquè ad hanc, & ad illam partem, qui omnes radij sivè sint directi, sivè refracti ad aliquam partèm, habebunt, ratione explicata, unicum tractum cum virtute S. A. nimirum omnes à septentrione in austrum producti erunt. sint ergo varij parvi magnetes in suis cymbulis positi, qui omnes suos habeant polos ad horizontem constitutos, septentrionalem, & australem. Si parvi isti magnetes ponantur intra sphaeram activitatis huius magni, sicuti ablato magno singuli de se disposuissent in suis cymbulis, & accommodassent se ad radium magneticum diffusum à terra, & vertissent partem A. in austrum, I. in septentrionem, ita, ubi sint intra sphaeram activitatis huius magnetis, accommodant se primo ad radium, in quo sunt, &, ut primus parvus magnes disponit se ad axem, ita ut habeat S. contra A. quo in uno extremo sit S. in altero A. ita secundus parvus magnes eodem modo se disponit ad hoc, ut quasi sit continuatus tractus ab S. maioris magnetis, ad A. extremum radium perinde, ac si non esset radius refractus, sed directus, similiter tertius, & quartus parvus magnes disponunt suam virtutem, quam iam habent in radio, in quo sunt, ita ut sicut virtus radij est ita disposita, ut à polo S. per polum A. extensus radius sivè sit directus, sive refractus ad aliquam partem, excurrat continuato tractu, & in extremo habeat A. sic etiam parvi magnetes disponunt suam partem australem extremum versus radij, septentrionalem ad polum A. S A 3 2 1 4 3d and perspective integrated in the layout woodcut text letters numbers concrete elements physical objects plasticity light/shadow 900522-34375606-r5

Ex hoc iam vides rationem illius, quod supra desiderabam in aliorum sententijs; cur scilicet magnes magnetem trahat determinata solum ratione, & quidem in polo directè ad axem, in alijs partibus oblique disponatur, in aequatore prorsus adiaceat, sicut dicebam etiam de obelis: Non tam enim id contingit, ut supra contra Peregrinum dicebam, quod magnetica unum efficere laborent, & restituere se quodammodo ad pristinum statum, sed ex eo praecisè nascitur, ut partes sint convenienter in toto dispositae, nec civiles excitent pugnas, sed amico se foveant auxilio, ut nimirum magnetes circumiacentes accommodent se ad radium, in quo sunt, qui ab altero magnete effunditur; Sic enim in toto quasi illo magnete conflato ex illis partibus partes iam erunt convenienter dispositae. Quia vero radius ille, cui se parvus magnes accommodavit, eò efficacior est, quò magis acceditur ad maiorem magnetem; ideo iam per illum radium, quantum potest quasi secundo defer tur vento ad maiorem magnetem. Ex quibus omnibus satis iam pro repraesenti videtur mihi magneticus iste concursus explicatus; cum praesertim iterum de illo futurus sit sermo: Si enim exactè contempleris rationem, qua magnes circumquaque agit determinata ratione virtutem effundendo, & supponas alios magnetes per qualitatem, quam iam habent in se, vim habere disponendi se, & accommodandi ad qualitatem per medium effusam, intelliges, cur determinata ratione omnes illi parvi magnetes se circa maiorem magnetem disponant.

Ex hoc etiam patet magneticos concursus, seu attractiones non debero obscuro nomine dici sympathicos concursus, neque oriri ex sympathia corporum, nihil aliud addendo: Verba enim haec obscurum sonant, nihil explicant. Quamvis, si hac occasione dicere debeo quod sentio, non est alienum, ut arbitror, à vera philosophia, si dicatur concursus magneticos motus esse sympathicos, rem explicando, non verba ingerendo, nullum enim motum ego puto sympathicum, qui non fiat proportionaliter eadem ratione, qua fit motus magneticus. Neque enim puto dari in natura ullum motum, aut localem, aut alterationis, sive alterationis perfectivae, sivè corruptivae, qui ita dicatur fieri ex sympathia, seu antipathia, & non fiat ex aliquo à corpore sympathico per medium transmisso usque ad aliud sympathicum, quod tamen per medium transmissum, quicquid illud sit, non afficit interiecta corpora, nisi ut media praecisè, & consequenter non se prodit per aliquem effectum, nisi ubi devenerit ad aliud corpus sympathicum, in quo, quia iam illud est subiectum proportionatum, suas ostendit vires, & suum prodit effectum: & ideo ei, qui solum sensum habet iudicem, videtur ex sympathia oriri effectum in alio corpore, cum nihil sit in intermedio: re tamen vera non sic est, sed semper quicunque sit effectus sympathicus, aliquid etiam effundit per medium, quod tamen non se prodit, quia subiectum medium non est proprietatum. Sic quando dicuntur duae chordae tensae ad unisonum concentum, ita se habere, ut si vna pulsetur, altera etiam, si in proximo sit, sonet, quamvis non fuerit tacta, nec sonent chordae intermedię, non oritur ex sympathia, quasi vero nulla sit actio per medium, sed oritur, quia sonus, ut fortasse alius erit dicendi locus, non est sine vibratione aeris ad vibrationem corporis sonori, si non est sonus ipsa sola vibratio; & quo vibrationes sunt incitatiores, & ut ita dicam, undationes pressae magis, eo sonus est magis acutus, quoque undationes vibrati corporis sunt deductiores, & tremores latiores, eò sonus est gravior. quod puto patere ad sensum. dum ergo vibratur chorda, & per hoc sonat, ex tremore chordae fit etiam tremor in aere; & quia chorda tensa ad unisonum concentum est apta tremere illa eadem incitatione, & simili, simi literque incitato tremore, quo tremit aer ex motu primae chordae, aliae non sunt apta tremere illo modo, hoc est enim esse tensam ad unisonum concentum, & alias non: ideo tremor ille aeris movet potius illam chordam, & facit eam tremere, quam alias. Vides ergo sympathiam non esse nisi ex actione diffusa per medium, quae tamen non nisi cognata, & proportionata corpora afficit. Sic medicamenta purgantia ex similitudine, vel dissimilitudine naturae agunt transmissis per totum corpus halitibus, seu spiritosis particulis ex vi caloris excitatis, ea ferè ratione, qua corpora odorata medium inficiunt: qui halitus, seu spiritus humores per corpus effusos excitant, & commovent vel propter similitudinem naturae, quasi amico subsidio, vel propter dissimi litudinem, quasi ex hostili impetu: humores autem excitati eijciuntur postea à vi expulsiva animalis, & profligantur quasi rebellans plebecula, vel certe ipsimet humores excitati moventur, & accurrunt ad principium excitans, ubi sentiunt actionem illam, qua commoventur efficaciorem esse. Non enim puto alienum esse à vera philosophia, ubi ad aliquod subiectum perveniat actio conformis illius subiecti naturae, & eo efficacior, quo magis acceditur ad principium, à quo fluit, vim habere illud subiectum à natura se movendi, & propius accedendi ad tale principium, à quo fluat amica actio, ut magis ab illo iuvetur. Dum vero humores ex toto confluunt corpore ad principium illud, sive in stomacho, sive in visceribus existat, natura, quia sensit iam tumultum ingravescere, & ex coniuratione humorum, sibi periculum imminere, impetu facto illos omnes eijcere, & egerere conatur, & sic fiunt purgationes.

Omnino in omni effectu sympathico, sive antipathico, ut inter lupum, & ovem, vel alio quicunque sit, eandem semper actionis formam invenies, quam pono in magneticis coitionibus, quòd scilicet effundatur aliquid per medium, quod alia corpora non afficiat; ita permanenter, & sensibiliter, sed solum sympathica afficiat; quia haec sunt proportionata; & quia, ut plurimum, sicut habent res à natura vim refugiendi ab eo, quod nocet, & similiter vim accedendi ad id, quod iuvat, ideo, quia actio efficacior est, quo magis acceditur ad principium; à quo fluit, ex illa qualitate vim habeant ad illud accedendi, ut magis iuventur, sicut vim fabent refugiendi ab eo, quod nocet.

Quod si aliae res non haberent patenter hanc vim motivam, qua possint accedere ad amicum, & recedere ab inimico, certè peculiaris est ratio, cur haec facultas magneticis corporibus sit attributa. Alia enim corpora non ubique habent amicum, nec ubique inimicum, & ideo non est necesse simpliciter, ut ad sui conservationem habeant hanc facultatem motivam accommodandi se ad amicum, & refugiendi ab inimico: nam, nisi fortè fortuna contingat, ut in amicum, vel inimicum alia incidant, possunt se conservare absique eo, quod loco moveantur, nec simpliciter ad sui conservationem indigent motu locali; at vero quia tota terra vim habet magneticam, & á tota circumquaque effunditur actio magnetica, ideo similia corpora, ubique gentium paratum habent amicum, vel inimicum; amicum si stent in situ conformi ad actionem terrae; inimicum, si stent in situ contrario. Si ergo illis natura dedit qualitatem duarum facierum, debuit etiam tradere illis facultatem motiuam media hac eadem qualitate; quia haec simpliciter erat necessaria ad illius conservationem; cum enim ubique sit paratus hostis, non poterant effugere adversarios impetus, nisi hanc facultatem motivam habuis¬ sent. Et haec est ratio à priori, cur, cum lignum non habeat vim accedendi ad lignum, aurum non accedat ad aurum, nec alia accedant ad sibi similia corpora, magnes tamen accedat ad magnetem convenienti ratione, quia nimirum cum magnes, ut natura illi non deesset in necessarijs, debuerit habere vim se accommodandi convenienter ad actionem telluris, quae actio ubique est, & in nullo loco illam evitare potest, & consequenter non potest sine hac facultate simpliciter suam qualitatem conservare, & cum actio alterius magnetis sit eiusdem rationis cum actione telluris; habet etiam vim se accommodandi ad actionem alterius magnetis; ac proinde haec vis, quantum ego arbitror, non est illi data in gratiam alterius magnetis; quia in ordine ad illam non erat simpliciter necessaria ad conservationem, sed est data in gratiam totius telluris, cuius actionem nunquam poterat evitare: quia tamen aliquando efficacior est actio alterius magnetis, quam telluris, relicta tellure ad magnetem se accommodat. Praeterea haec qualitas Magnetica est locativa, & constitutiva totius globi in proprio situ, & collocatione, & sicuti vidimus alias qualitates locativas esse etiam motivas suorum corporum, ut gravitas, & levitas, ergo etiam haec debuit posse movere suum corpus, & collocare in loco illi conveniente; & quia non est locativa simpliciter, sed potius dispositiva, ideo debuit posse contorquere corpus, ut disponat ad proprium situm, & omnia corpora, quae talem habent qualitatem debent sic se conformare. ut autem hoc facilius obtineant datum est illis, ut se mutuo iuvent ad talem situationem, & hinc est illam qualitatem esse alterativam.

Sed dices, quid sibi timent magnentica, si non sint in situ conformi ad actionem telluris, vel alterius magnetis, cum efficaciorem habeant vim activam, quam terra? Respondeo efficaciorem quidem habere vim activam in proximo, seu prope ad contactum; terram tamen propter sui ingentem molem longè maiorem habere sphaeram activitatis, & permanentem obstinatè actionem, maiorem'que resistentiam. Praeterea cum videamus posse validum, & ingentem magnetem immutare verticitatem alterius magnetis, si ille infirmus sit, & debilis, & posse eius etiam qualitatem roborare; conficitur magneticam actionem in ipsum magnetem vim habere. quod verò unus magnes in alterum habeat vim agendi, patet; quia se invicem trahunt, & unus se ad alterum accommodat. id quod non facerent, nisi invicem haberent vim activam. & quamvis non posset omnino illam qualitatem profligare primo impetu, necessario tamen non nihil lęderet, & infirmaret: & ut gutta cauat lapidem non vi, sed saepe cadendo, ita tandem, si duraret illa positio, absumeretur qualitas magnetis. & hinc fit, quod alibi dicam, ut longè maximè conducat ad magnetis conservationem, si in convenienti situ ad to tum telluris globum conservetur. adde quod est data vis haec, non solum ad simpliciter, sed ad commodè se conservandum, ad quod habendum debet fugere etiam ab illa exigva vi telluris.