Caput 40

Eadem non ferri facies, seu extremitas si nunquam fuerit magnetice excitum ferrum, posita supra versorium in nostro hemisphaerio trahit partem australem; eadem posita infra trahit partem Septentrionalem eiusdem. Cap. XL.

Non recens error Portae delendus est, ut loquitur Gilb. lib. 3. cap. 14. à Porta improba repetitione inculcatus, nec vana opinione fallitur ille; sed corrigendus potius fuisset illius error, & ex alio male sumptum experimentum emendandum, citatis illis cap. 18. 31. 42. Et sane improba repetitione inculcat, si unius magnetis facies ad alterum magnetem suspensum admoveatur ex parte superiori, trahere unam partem, si eadem facies admoveatur ad partem inferiorem, trahere oppositam. Similiter falsum est hoc idem accidere in ferro magnetice excito, ut, si extremitatem A. admoveas supra versorium, trahat versorij cuspidem, si pariter A. ponatur infra, trahat crucem eiusdem. Hic sane Portae error est, & bene à Gilb. reijcitur ex falso ortus experimento; si tamen Porta experimento didicit, & non potius ex alio male desumpsit: & pelus adhuc ex hoc intulit tam in lapide magnete, quam in quolibet, alio magnetico corpore, sicuti articum, & antarticum polum ha bemus, esse etiam occidentalem, & orientalem partem supetiorem, & inferiorem. Debuisset potius Gilb. erroris causam indagare, & invenisset profecto, quod alibi positum fuit, in ferro esse situs differentiam: quod summam habet in magnetica hac philosophia admirationem, & hactenus nullus evulgavit, licet notaverit sub obscure Garzonius; ita ut Portae praebuerit errandi occasionem. illud est; si sumas ferrum non quidem magnetice excitum, in quo decipitur Porta; nam huiusmodi ferrum non est, idoneum ad hoc experimentum, sed quod omnino nunquam magnetem tetigerit, imo quod nunquam ex terra, aut alia ratione verticitatem conceperit sensibilem, & huiusmodi ferrum altero extremo A. supra versorium ponas, trahet ad se partem versorij Australem: si ponas idem extremum A, deorsum infra versorium, trahet partem Septentrionalem. Non igitur lapis magnes, nec alia magnetica corpora, dum sunt actualia, habent qualitatem, seu vim attrahendi cum differentia situs: sed omnia omnino ferramenta, dum sunt non actu, sed potentia magnetica, hanc facultatem obtinent, ut si ponatur supra versorium trahant unam partem, si ponantur infra, trahant aliam, & praecise ex ista differentia situs, seu positionis, habent hanc diversitatem, seu facultatem attractivam.

Est igitur hoc certissimum experimentum (quicquid dicat Gilb. qui in hoc experimentum non exacte sumpsit) ferro tamen omni convenit, si nullam habeat insignem magneticam qualitatem, & haec situs differentia solum in ferro, non in magnete deprehenditur, & solum in ferro, dum potentia est magneticum; non vero, dum tale est actu; in quo bene reprehenditur Porta, qui proprietatem hanc, seu potius effectum hunc, à corpore magnetico potentia, transtulit ad magneticum actu. Debet autem hoc observari diligenter, quod unum potest in errorem inducere, non solum ut ferrum. quod adhibetur, non sit actu magneticum; quod mihi persuadet Portam non ex proprio experimento illud proferre, sed ut ferrum erigatur directe supra versorium ut hic vides: quo facto deinde, sive supra versorium immineat A. extremum ferri, sive B. alterum extremum, semper posito fer ro supra sic erecto, hic in nostro hemisphę rio polari, idest in toto hemisphaerio poli arctici citra aequatorem trahitur crux, in alio vera hemisphaerio trahetur cuspis: posito autem infra versorium eodem extremo A. quod in parte superiori traxit crucem, perpetuo trahet cuspidem. Res est certissima, & si talis non esset cum quolibet ferro, ut gladio, clave, & alia hu iusmodi re possit fieri experimentum, dummodo ferrum habeat aliquam longitudem, & consequenter cum omnes ubique instructi sint rebus ad ex perimentum necessarijs, imprudentissime sane, & impudentissime mentirer. Quoniam vero res est admiranda, & situ dignissima, unde nam oriatur ista situs differentia, non gravabor iterum clarius explicare: adverte autem me dixisse ferrum debere erigi supra versorium; quia sic certius veritas experimenti constabit, non est tamen necesse, ut perpendiculariter erigatur, sed satis est, si ferrum sit quasi erectum, quod constabit, & ex ratione, quam subdo, & ex sequenti propositione. B A arrows text letters woodcut integrated in the layout 3d and perspective light/shadow plasticity concrete elements physical objects 900522-34375967-r5

Garzonius quandam, qualitatem unius faciei excogitavit, quam putavit esse in ferro, quae differentiam situs haberet supra, & infra. Sed haec qualitas ficta est, neque omnino potest explicari, de qua alibi non nihil dictum est. Rationem igitur reddo ex hactenus dictis. Si infra ferrum aliquod ponatur versorium, & ferrum non possit ad se versorium illud attrahere, ponatur vero infra versorium magnes; exeitatur vis in ferro illo, & vis immittitur à potentia magnetis, qua possit ad se versorium provocare, & disponere conformiter ad qualitatem quam recipit à praesentia illius magnetis: similiter, si infra versorium ponatur ferrum, cuius vis magnetica sit valde tenuis, ut non possit versorium ad se disponere, si infra ferrum subdatur magnes, emortua virtus reviviscit, & iam ferrum trahit ad se versorium per qualitatem, quam à pręsentia magnetis recipit. Quando igitur ponitur ferrum, cum illa situs differentia supra, & infra versorium, ferrum excipit in se virtutem magneticam totius telluris per convenientem ad tellurem positionem, & per illam qualitatem à tellure receptam versorium iuxta leges magneticas trahit. Quare effectus iste, quamvis videatur effectus ferri habentis istam differen¬ tiam situs: re tamen vera non oritur ex aliqua qualitate, quae sit innata inferro, sed ex qualitate immissa à toto telluris globo, & qualitas est magnetica duarum facierum eiusdem rationis, cum qualitate magnetis, non vero qualitas unius faciei tantum, quae differentiam situs habeat.

D E C C F D A B B A arrows light/shadow plasticity 3d and perspective integrated in the layout woodcut physical objects concrete elements text letters 900522-34375969-r7 Rem autem, sic explico ex doctrina tradita. Primo sit magnes aliquis A. B. sit B. polus, qui convertitur in Septentrionem, si supra partem B. erigas bacillum ferreum in parte, quae est B. versus, habebit vim se convertendi ad Au strum, in parte superiori vim se convertendi ad Septentrionem; iam convertas bacillum, & extremitarem remotam ficias proximam ipsi B. immutabitur vis magnetica in bacillo ex dictis alibi, & semper pars, quae est prope B. habebit vim se convertendi in Austrum, & trahet consequenter cuspidem versorij, remota dirigetur in Septentrionem, & trahet crucem. Iam totus telluris globus A. B. intelligatur prius ferrum erectum esse supra terram perpendiculariler, aut quasi perpendiculariter, nihil enim facit ad physicum effectum mathematica dispositio ex ista dispositione ad terram ab ipsa terra acquirit verticitatem in isto nostro hemisphaerio, & concipit vim dirigendi partem D. quae est terram versos ad polum telluris A: hoc est ad Septentrio nem: pars vero superior C. dirigitur ad Austrum: ergo existente ferro in tali situ, dum habet istam virtutem, necessario si versorium, collocetur supra ferrum, pars ferri C trahat versorij cuspidem: quia enim pars illa ferri sic dispositi habet virtutem terrae, seu diffusam à terra, ut in Austrum ex lege magnetica dirigatur, debet trahere partem versorij, quae dirigitur in Septentrio¬ nem. Et haec est ratio, cur ferrum positum infra erectum sub versorio trahat cuspidem, quia sit versorium ponitur supra ferrum, quod in parte illa superiori ex virtute magnetica telluris habeat vim directivam, sui ad Austrum: si vero, convertatur ferrum C. D. supra terram, ut in E. & convertatur ita, ut non amplius D. sit in parte proximiore terrae, sed extremitas D. sit illa, quae terrae obvertitur, iam quia nova ratione disponitur ferrum ad ipsum telluris globum, ex ista nova positione ferri aufertur prior verticitas, quae producebatur in ferro existente in E. quia nondum illa virtus erat bene in ferro radicata, illa, inquam, virtus aufertur, & alia nova producitur in contrario situ, & positione pariter ab ipso toto telluris globo, ita ut iam in parte E. quae proximio, est terrae producatur vis dirigendi se ad polum A. hoc est ad Septentrionem, in D. vero sit vis convertendi se ad Austrum. Hoc bene percepto, & intellecta ista mutatione virtutis in ferro ex sua concursione, quod iam C. habeat vim se convertendi ad Septentrionem, prout existit in isto novo situ, cum prius haberet vim se dirigendi ad Austrum, dum existebat in F. quę mutatio verticitatis supra etiam fusius est explicata, & eius ratio reddita à priori. Iam si ferro sic in E. existenti supponatur versorium eadem ferri pars C. trahet partem versorij, quae dirigitur in Austrum; quia habet vim sę dirigendi in Septentrionem, dum sic sub est actioni terrae. Et haec est ratio, cur, si ferrum collocetur supra versorium; habeat vim trahendi partem Aussralem perpetuo. Non est ergo novus error, ut volebat Gilbertus ista diversitas tractionis ratione situs, sed est nova, & iucundissima observatio, nec est evellen da falsa opinio, sed explicandum verissimum experimentum; quod nimirum non quidem magnes, sed una ferri extremitas posita infra trahat partem Septentrionalem, posita supra versorium trahat Australem ex sola ista situs differentia. Neque hoc oritur ex aliqua qualitate unius faciei, quae non habeat quidem distinctionem facierum, habeat tamen distinctionem situs, sed oritur ex mira totius terrestris globi magnetica virtute, quod scilicet existente ferro in F. pars superior C. habeat in se virtutem à terra diffusam, quae dirigitur in Austrum, ac proinde trahit cuspidem versorij; existente vero ferro in E. pars item C. quae iam ipsa est terrae obversa, & vicinior, habet vim à terra dirigendi se ad Septentrionem, ac proinde trahit versorij partem, quae dirigitur ad Austrum, quia vero non habet ferrum istam magneticam virtutem in se bene radicatam, ideo potest statim ex conversione ferri immutari verticitas.

Hinc constat, cur non solum haec situs diversitas, quae supra, & subtus ferrum diversas trahat versorij partes, non sit in ipso magnete nisi fortasse ex aliquo accidente ob informen figuram, ut bene observavit Gilbertus contra Portam; sed etiam, cur non sit verum, in ferro prius magnetice excito aliquo modo. Si enim ferrum C. D. verticitatem in se haberet, non posset ex illa conversione supra terram à virtute telluris statim verticitas immutati, ut constat in versorio: non enim cum collocatur semel versorium in contrario situ, ut cuspidem habeat in Austrum, statim in illo immutatur verticitas à terra, ut iam dirigat cuspidem, in Austrum? si ergo ferrum C. D. habuisset antea verticitatem certam; & firmam, ut C. dirigeretur ad Austrum sive collocaretur ut in E. sive ut in F. semper C. traheret cuspidem; neque ex diversa illa collocatione traheret unquam crucem, quia in illo non immutaretur verticitas. At vero, si non habeat in se ullam qualitatem magneticam, statim ubi collocatur ut in F. terra sua actione producit in illud qualitatem ex lege magnetica: quia invenit subiectum denudatum contraria qualitate, si vero convertatur ferrum, quia prima illa qualitas non est valde roborata, exterminatur, & nova in contrario situ producitur, & novam trahit versorij partem.