Caput 52

COROLLARIVM. Corollarium 30. partium est notandarum, obijcitque & soluit.

EX his autem spiritu Dei bono benignius reuelante, possunt, vt spero, facilius effodi & Aerui quidam diuini thesauri, pretiosissimae margarite in agro scripturae diutius mihi absconditae & ignotae, quedam videlicet praeclarissimae ac profundissimell veritates tumultuosorum turbinum sedatiuae, aduersariorum insultuum pacatiuae, ac obiectorum quamplurium responsiuae: Harum autem post tam diuturnam fossuram // praefulgidas imagines quibusda subtilibus radijs, licet per medium tetrum & terreum se prodentes, videor mihi percipere & videre. Videtur ergo ex praemissis consequi manifeste, quod Deus non prius tempore neque aeternitate potuit noluisse priuatiue vel positiue quod nunc vult, sed tantum quadam prioritate naturae seu causae, prioritate videlicet potentie volutiuae ad actum; Imo & quod Deus ac etiam voluntas creata potuit similiter prius in hoc praesenti instanti noluisse quod nunc vult, Potuissetque seu posset vterque possibilitate, videlicet siue potentia praecedente, seu quantum est de ratione suae potentiae nude & absolute consideratae, siue de potentia absoluta aut non repugnantiae nolle nunc & pro nunc, quod vult nunc, maxime si secundum opinionem quoruudam creatura poneretur velle & nolle solummodo ex seipsa, potest quoque similiter illud nolle; Possibilitate vero sequente & determinata, actuata seu ordinata non potest. De scientia quoque Dei complexa posteriorum scitorum similiter iudicandum: Ex quibus insuper cla¬ re patet quomodo significent, differant & conueniant in ista materia, potuit, potuisset, posset & potest, posse, possibilitas, potentia & potestas. Quomodo insuper potentia in Deo & in homine ad aliquem actum pro nunc, quem non habet nunc, potest educi seu exire in illum, & quomodo hoc non potest: Quod etiam Deus & creatura est aliqualis vel non est, puta volens hoc vel nolens, sciens vel non sciens, & posset ac potest possibilitate praecedente absoluta seu non repugnantiae non esse talis vel esse sine mutatione quacunque; Possibilitate vero ordinata seu actuabili non sic potest. Amplius autem & quod diuina volutio est semper aeque libera & contingens intrinsece, quare & aeque libera & contingens intrinsece respectu praesentium & praeteritorum, sicut respectu futurorum, & semper aeque necessaria, quare & aeque necessaria respectu futurorum, sicut respectu praesentium & praeteritorum. Item quod Deus possibilitate praecedente, seu quantum est de ratione diuinae potentiae nude & absolute consideratae, siue de potentia absoluta, aut non repugnantiae posset & potest nunc & semper in futurum non velle, & nunquam in praeterito voluisse volutum quodcunque posterius futurum, praesens atque praeteritum: Potentia autem sequenre & determinata, actuata seu ordinata non potest. Et idem est de Deum posse velle, & voluisse, quod nunquam volet, vult, aut voluit, & non posse; De posse quoque non facere, & non fecisse, quod faciet, facit, aut fecit, similiter & non posse; ac posse facere aut fecisse quod non faciet, facit, nec fecit, similiter & non posse; Quare & correspondenter quod res quaelibet nunc futura posset & potest pro nunc non fore; & quaelibet res creata nunc praesens posset seu potest nunc & pro nunc non esse, quaelibet etiam res praeterita similiter non fuisse, correspondenter quoque non possunt: Quod etiam res, quae non est futura, potest esse futura, & quae non est nunc, potest nunc & pro nunc esse, & quae nunc non est praeterita, potest nunc esse praeterita, atque quod correspondenter non possunt. Praeterea, quod de futuris contingentibus apud Deum est veritas determinata, apud creaturam vero nequaquam, nisi Deo forsitan reuelante; imo & quod apud Deum est intrinsece aeque determinata veritas de futuris, sicut de praesentibus atque praeteritis; quare & quod apud Deum intrinsece est aequalis contingentia & libertas respectu praesentium & praeteritorum, sicut respectu futurorum, & aequalis necessitas respectu futurorum, sicut respectu praesentium & praeteritorum; apud causas vero inferiores non est sic aequalis contingentia aut libertas, neque necessitas sic aequalis.

Vt autem hae veritates praeclare secundum Philosophorum sententiam oppositis suis iuxta positis magis effulgeant, Ecce que communiter opponuntur; Obiiciunt siquidem aliqui contra necessitatem sequentem, siue secundum aeternitatem in voluntate diuina praedictam saltem respectu effectuum futurorum, dicentes, Deus prius potuit noluisse quod vult, & voluisse quod non vult, non praesciuisse quoque quod praescit, ac praesciuisse quod non praescit; Non enim est impotentior quam sit homo; Vnde & Petrus 1. sentent. dist. 40. dicit, quod Deus ab aeterno potuit istum non predestinare: & supra dist. 38. dicit Deum potuisse non prescire quod fit; & super istam sententiam multis ibi distinctionibus & capitulis sustentatur, quem & plurimi imitantur. Rursum, vt dicunt, Deus potuit non facere quod facit aut fecit, facere quoque quod non facit aut fecit, aliter insuper & alia facere ac fecisse; Potest quoque Deus non facere que faciet, & quae non faciet facere: Alias etenim non esset omnipotens, sed ligaretur. Hoc idem multe vulgatae autoritates Scripturae canonicae, & canonicorum Doctorum planissime contestantur. Quare & / opinio Petri Abelardi affirmans, vt recitat Bernardus epistola decima, quod ea solummodo Deus possit facere vel dimittere, vel eo modo tantum, vel eo tempore quo facit, non alio, a Papa Innocentio tanquam heretica damnabatur, testante rescripto eius bullato inter epistolas Bernardi decimo quarto loco transcripto. Stephanus quoque Parisiensis Episcopus damnauit articulum asserentem, quod Deum necesse est facere quicquid immediate sit ab ipso; Error, inquiens; siue intelligatur de necessitate coactionis, quia tollit libertatem; siue de necessitate immutabilitatis, quia ponit impossibilitatem aliter faciendi. Item non est necessarium absolute futura contingentia euenire; quare & reuelationes, promissiones, iurationes, & // praedictiones, Dei, Christi, & Prophetarum, possunt simili possibilitate falsari; quare & contra istam sententiam, sicut contra oppositam redeunt omnes absurditates capitulorum quamplurium praemissorum. Item secundum hic & quinquagesimo huius praemissa, non est necesse necessitate praecedente Deum velle quod vult, quare & opposite potest illud non velle, & simili ratione quod non vult velle. Cum ergo illa potentia non sit otiosa in Deo, potest exire in actum; quare & simpliciter potest velle quod non vult. Quamobrem & rationes per viam immutabilitatis trigesimo secundo huius inductae nequaquam procedunt, vel si procedant, cum ex sententia ista sequatur, Deum posse nolle quod vult, & velle quod non vult, & Deum esse mutabilem simili¬ liter consequetur. Item etsi volutio & cognitio Dei esset necessaria quoquomodo non tamen ita necessaria respectu futurorum, sicut respectu praesentium & praeteritorum; quare fieret magis necessaria re praesenti sine mutatione quacunque, quod trigesimum huius infirmat, vel per mutationem in ipso, quod trigesimum secundum huius eneruat. Nisi enim diuina volutio atque cognitio esset magis necessaria respectu praesentium & praeteritorum quam futurorum, posset Deus aequaliter non velle & non scire praesentia & praeterita, sicut futura; quare & illa nedum possent solumodo, imo & aequaliter possent non esse, & non fuisse, sicut ista non fore, Esset quoque in eis nedum contingentia ad vtrumlibet & libertas, verum & tanta sicut in futuris, & tanta necessitas in futuris sicut in illis: Veritas insuper determinata, imo & determinata aequaliter hic & ibi; quae omnia tam ratio quam autoritas multiplex prohibet manifeste. Si namque res praesens posset pro nunc non esse, & praeterita non fuisse, per aliquam mutationem, de tali videlicet in non tale hoc posset, quod contradictionem implicat euidenter; Expediret quoque hominibus ita consiliari de praeteritis, sicuti de futuris; imo non expediret consiliari de istis, sicut nec de illis; Posset quoque secundum istam sententiam deuirginata reuirginari, sicut e contra. Philosophus etiam 1. peri hermenias vlt. Esse, inquit, quod est, quando est, & non esse, quod non est, quando non est, necesse est; quod etiam contestari videntur autoritates Auerrois, Hugonis, & Petri sexto huius praescriptae, aliaeque non paucae. Idem quoque Philosophus vbi prius astruit euidenter, quod in praeteritis est necessitas determinataque veritas, in futuris vero nequaquam, sed contingentia ad vtrumlibet, & libertas, ac indeterminatio veritatis, & quod si omnia futura necessario fierent, consiliari vel negotiari nullatenus oportere. Qui etiam 3. Ethic. 7. ostendit consilium non esse de necessarijs quibuscunque, sed tantum de his quae sunt in nobis, in nostra scilicet potestate: Qui & infra sexti secundo, Non est, inquit, eligibile nihi ffactum, puta nullus eligit Ilion captam fuisse; Nec enim consiliatur de facto, sed de futuro & contingenti: factum autem non contigerit non fieri; propter quod recte Agatho, Solo enim ipso e Deus priuatur, Ingenita facere quae vtique sunt facta. Qui & in de Mundo vlt. dicit, Ita est autem staturum in facto quidem vnum fatorum Atropos dictum, id est, impermutabile, eo quod omnia quae facta sunt, immutabilia sunt. Quibus & concorditer Pli nius 2. Naturalis historiae, dicit, Deum non posse facere, vt qui vixit, non vixerit, qui honores gessit, non gesserit, nullumque habere in praeterita ius nisi obliuionis. Haec eadem sentiunt multi Doctores Catholici multis locis, specialiter autem reuirginationi corruptae videtur contradicere Amos 5. Virgo, inquiens, Israel proiecta est in terram suam, non est qui suscitet eam; super quod glossa; Ita sit vt virgo Israel quae etrauerit, non habeat suscitantem, quia qui semel ab vnione discesserit, & virginitatem, quam cum vno viro habebat, perdiderit, pristinum statum & virginitatem & vnionis beatitudinem recipere non valebit. Vnde & Hieronymus ad Eustochiam virginem, epistola 82. sic scribit; Caue, quaeso, ne quando dicat de te Deus, Virgo Israel cecidit, & non est qui suscitet eam, audenter, audenter loquar, cum omnia possit Deus, suscitare virginem non potest post ruinam; Valet quippe liberare de poena, sed non vult coronare corruptam: & allegatur in canone tricesima secunda, quaestione quinta, Si Paulus.

Vt autem istis insultibus tutius occurratur, probanda sunt veritates praemissae, vt sic scuto veritatis solidae circundante, non timeatur a timore quocunque.

Pro prima siquidem veritate sciendum, quod nolle priuatiue dicitur nolle propter priuationem actus volendi, id est, non velle; Nolle vero positiue dicitur nolle per actum voluntatis positiuum actui volendi contrarium, quasi respuere, vel odire: hoc autem manifeste consequitur ex praemissis; Nam secundum prius ostensa, Deus nequaquam aliter & aliter intrinsece aut temporaliter seu volubiliter secundum volumina temporum successiua, sed aeternaliter, immutabiliter & stabiliter est quicquid est intrinsece quouismodo.

Secunda similiter veritas sequitur euidenter. Nam secundum praemissa, in aeternitate nulla est prioritas aut posterioritas duratiua, nec vlla successio hinc in illud,

Tertia vero videtur patere virtute duarum priorum. Si enim est ibi aliqualis prioritas, sicut omnes fatentur, & nulla secundum tempus, nec secundum aeternitatem, relinquitur quod tantum secundum naturam, cum alij prioritatis modi non habeant ibi locum. Pro hac tamen veritate plenius ostendenda sciendum, qd potentia volutiua in Deo, sicut & in creatura, praecedit naturaliter quodammodo suum actum, sicut causa causatum, gignens genitum, & producens productum, qui modus prioritatis in diuinis 30. adi huius plenius est ostensus: hec autem potentia volutiua secundum prius ostensa, quarto huius & quinto, etiam compietissime praeparata siue disposita, quatenus praecedit naturaliter liberum actum suum ad extra, quem nunc praesentialiter & aeternaliter elicit, posset illum non elicere, quia non est ibi necessitas antecedens, imo aequaliter, contingenter, indifferenter ac libere secundum contradictionem se habet ad producendum illum & non. Haec autem naturalis seu causalis prioritas apud Deum aeternum similis est quodammodo prioritati temporali apud hominem temporalem, quam prius tempore potuit noluisse quod nunc vult; quare & secundum similitudinem protensionis, prioritatis temporalis dicitur, quod prius Deus potuit noluisse quod nunc vult; vbi tamen non proprie significatur prioritas temporalis, sed solum prioritas naturalis seu causalis, potentiae liberae secundum contradictionem ad liberum actum suum. Veruntamen apud hominem temporalem praeter istam prioritatem temporalem, est & illa prioritas naturalis atque causalis, potentiae scilicet volutiuae & actiuae ad actum. Potentia namque volutiua humana, quantum est de se etiam sufficientissime preparata, quatenus praecedit naturaliter liberum actum suum, quem praesentialiter nunc producit, posset illum non producere, quia non est ibi necessitas antecedens, sed aequaliter, contingenter, indifferenter, ac libere secundum contradictionem se habet ad producendum illum, & non, sicut patet ex quarto huius, & quinto. Verum vt istud clarius elus cescat, ponatur secundum praehabita in probatione octauae veritatis quinti huius, creaturam rationalem Angelum vel hominem fuisse creatam in A instanti praeterito cum dispositione sufficientissima ad volendum, & voluisse in illo bene vel male, puta Angelum bene, hominem vero male, nec vltra A fuisse; vterque igitur secundum Corollarium quarti huius, libere secundum contradictionem voluit in A, iste bene, ille male; quare & vterque potuit, & consequenter prius potuit non taliter voluisse: Verbum namque praeteriti temporis prius importat, quod recte nequit intelligi de prioritate temporali, nec alia qualibet successiua, sed tantum de prioritate naturali & causali praedicta. Maxima quoque causa, quare videtur dicendum, quod Deus & homo prius potuit noluisse quod vult, est vt soluetur in eis contingentia & libertas, quae videntur possibilitatem ad oppositum secundum prioritatem temporalem necessario importare: Verum non necessario hanc important, sed tantum illam prioritatem causalem praedictam, sicut ex septima & octaua veritatibus quinti huius, & ex earum defensionibus sexto huius, & specialiter ex dictis Iohannis Scoti positis ibi patet. Potuit ergo Deus similiter prius causaliter noluisse priuatiue quod nunc vult, quare & similiter positiue. Hunc autem arbitror intellectum Doctorum quorundam dicentium potentias actiuas in quodam priori ad actus suos posse non producere illos actus, sed contrarias aliquando. Huius autem prioritatis causalis in Deo aeterno ignorantiam puto causam, quare aliqui forsitan opinantur Deum aeternum, sicut hominem temporalem, secundum prius & posterius in tempore, aliter & aliter successiue intrinsece posse & agere, affici & disponi. Propter similitudinem namque harum duarum similitudinum, & consuetudinem maximam hominum temporalium mensurandi potentias & actiones temporales secundum prius & posterius in tempore, nequaquam dijudicat inter illas, sed illam causalem estimant temporalem: Non sic autem non sic secundum Patrum sententiam, sed longe aliter sentiendum. Imaginandum itaque, veritatis imaginem imitando, Deum eternum non temporaliter nec instantanee temporali instanti, sed supertemporaliter & superinstantanee instantiae temporalis, in instanti aeternitatis vnico & simplicissimo aliquid posterius libere voluisse; & quomodo prius potuit illud volutum noluisse, quia non prioritate in tempore neque in aeternitate, sed tantum prioritate causali praedicta: quod vt homines temporales temporaliter cogitantes per instans temporis esse notissimum, ad instans aeternitatis ignotius vtcunque consurgant; iuxta imaginem de creaturis praemissam imaginandum, quod Deus in instanti creationis mundi, quod sit A aliquid inferius libere voluisset, & nunquam I post temporaliter habuisset potentiam libere volutiuam, sicut nec proprie temporaliter habuit. Imaginetur enim per impossibile forsitan vel per possibile, vt videtur, quod ipsi A nullum tempus successit, vel per impossibile quod ipsi Deo immediate post A fuisset adempta potentia libere volutiua, & quomodo prius potuit illud volutum noluisse, quia non prioritate temporis nec aeternitatis, sed tantum naturae seu causae: Nec potest quis ponere durationem aliquam successiuam, & longam ante A, sicut ostensum fuerat primo primi: vel forte contra proteruum saltem imaginetur Deum non praecessisse A per durationem aliquam partibiliter successiuam. Hoc idem videtur posse ostendi, nulla imaginatione huiusmodi suffragante, sed ipsa sola & solida catholica veritate; Deus enim creauit mundum in A. tuncque voluit libere mundum esse, quare secundum quod obijciebatur in primis, prius potuit noluisse mundum tunc esse. Sed qua prioritate? Non temporis, non aeternitatis, non dura¬ tionis successiuae, sed tantum naturae & causae, sicut superius est ostensum. De potentijs autem naturalibus & irrationalibus, licet praecedant naturaliter & causaliter suos actus, aliter sentiendum. Ibi namque non est libertas contradictionis ad agendum & non agendum, sed necessitas antecedens, sicut constat ex prius ostensis secundo huius & quarto. Licet etiam potentia volutiua in Deo ad // intra praecedat quoquomodo causaliter suum actum, quo videlicet vult se esse, vult & amat sua essentialia vniuersa; non tamen potest aut prius causaliter potuit non sic velle, quia per modum naturae & necessitatis praecedentis, non libertatis contradictoriae ita facit, sicut & generat atque spirat: Obiectiones autem contrarias possibiles fieri quadragesimum tertium primi soluit.

Quarta veritas satis claret ex tertia & probatione ipsius; secundum siquidem quartae sententiam, forsitan exponendum illud Psalmi secundi, Filius meus es tu, ego hodie genuite: B non enim videtur accipiendum proprie ibi diem, pro die fluxibilis temporis, sed pro dic seu instanti aeternitatis, vbi nihil prius aut posterius successiue, sicut praemissa isto capitulo & proximo manifestant: quare & Augustinus illud exponendo sic ait; Hodie quia praesentiam significat, atque in aeternitate nec praeteritum quicquam est quasi esse desierit, nec futurum quasi nondum sit, sed praesens tantum, quia quicquid aeternum est, semper est, diuinitus accipitur secundum illud dictum, Ego hodie genui te, quo sempiternam generationem virtutis & sapientiae Dei, qui est vniggnitus Filius, fides sincerissima & catholica praedicat. Hodie ergo instantaneam praesentiam aeternitatis designat, & tamen non dicit hodie gigno te, quod tamen verissime diceretur, sed, Hodie genui te, vt significet nullam esse prioritatem temporalem seu // duratiuam Patris ad Filium, sicut quidam hae retici fabricarunt, sed tantum quandam prioritatem originis siue causae, de qua tricesimo secundi plenius tractabatur: secundum quem modum & Angelus nunc primo creatus. cognoscens & volens posset dicere actui suo, Ego nunc in hoc praesenti instanti genui te siue produxi.

Pro quinta vero sciendum quod duplex est necessitas, scilicet praecedens, & sequens, sicut secundo huius & post saepius dicebatur; ideo correspondenter duplex est potentia, possibilitas, seu potestas, scilicet praecedens & sequens. Praecedens est quasi contraria necessitati praecedenti, qua scilicet, posita potentia seu causa actiua sufficientissime praeparata, quatenus ipsa precedit naturaliter & causaliter suum actum, possibile est secundum contradictionem actum produci, & non produci, quia non est ibi necessitas antecedens, sed contingentia ad vtrum. libet, & libertas contradictionis, sicut in ostensione tertiae dicebatur. Potentia autem sequens simili modo opponitur necessitati sequenti. Potentia etiam nude & absolute considerata est potentia actiua, quatenus praecedit actum, nec limitatur aut determinatur per aliquid. Potentia vero absoluta seu non repugnantiae dici potest, qua possibile dicitur quicquid contradictionem & repugnantiam formaliter non includit in consequentia bona simpliciter & formali, de qua primo primi in ostensione primae suppositionis plenius dicebatur, & correspondet necessario simpliciter & penitus absolute, quod scilicet non esse, repugnantiam contradictionis formaliter implicat & inuoluit: vnde Philosophus I. Prior. definit contingens oppositum necessario isto modo; dico autem contingere vel contingens, quo non existente necessario, scilicet absolute, posito tamen in esse, nihil erit propter hoc impossibile: quo posito, inquit, in esse, scilicet per illam speciem obligationis, quae positio nominatur, nihil erit, id est, accidet in consequentia formali simpliciter impossibile, scilicet simpliciter & penitus absolute, quod contradictionem formaliter implicet & includat. Ab hac autem potentia absoluta & non repugnantiae, puto Deum dici omnipotentem veraciter atque esse. His igitur expositionibus nominum praelibatis, haec quinta veritas de posterioribus Dei volutis intellecta, per quartam & probationem illius ostenditur manifeste. Quis etenim dubitat ad volutionem Dei ad extra non esse necessitatem praecedentem, sed libertatem contradictionis purissimam, quare & potentia praecedente secundum expositionem potentiae praecedentis praemissam, ipsum posse nolle quod sic vult? Quis etiam dixerit Deum omnipotentem, quantum est de ratione suae potentiae nude & absolute consideratae, seu etiam de potentia absoluta, aut non repugnantiae secundum expositiones priores, non posse nolle, quod sic vult? Vnde & Iohannes Scotus super 1. sentent. dist. 40. proposita quaestione, Vtrum praedestinatus possit damnari, respondendo primo dicit, quod praedestinatio proprie sumpta dicit actum voluntatis diuinae, scilicet electionem alicuius creaturae intellectualis seu rationalis ad gratiam & gloriam: Secundo distinguit quaestionem propositam secundum compositionem & diuisionem; & negato sensu composito, dicit quod in sensu diuiso haec duo, scilicet esse praedestinatum & posse damnari, diuisim in duabus categoricis dicuntur de eodem, nec ideo opposita sunt simul vera, nec etiam potest vnum succedere alteri; // quia in aeternitate non potest esse successio; sed ista sunt vera simul, in quantum volutio diuina consideratur, vt prior, naturaliter transitu ipsius super istud obiectum, quod est gloria isti, in illo priori naturaliter, non repugnat sibi esse oppositi obiecti, imo posset essentialiter esse oppositi, sed non simul amborum. Quis insuper concesserit creaturam rationalem, maxime si voluerit & noluerit tantummodo ex seipsa, ex necessitate praecedente, & non ex libertate contradictionis producere liberum velle suum, vel etiam sicut de facto nunc vult, Deo scilicet praeagente, & ex necessitate praecedente respectu inferiorum causarum, & non ex libertate contradictionis respectu illarum producere liberum velle suum, quare & correspondenter posse potentia praecedente illud nequaquam producere? Nec aliquis aestimabit creaturam rationalem, quantum est de ratione suae potentiae nude & absolute consideratae, & de potentia absoluta, & non repugnantiae non E posse nolle hoc quod nunc vult. Quomodo namque, isto nunc volente cras legere, ista simplex categorica, Iste non vult nunc cras legere, per se simpliciter & formaliter absolute repugnantiam implicat, aut contradictionem includit? Quis enim tam nescius in positione obligatoria, vt hac admissa tanquam possibili, non se faciliter a contradictione defendat, & ab omni impossibili absolute, omne sequens formaliter concedendo, repugnans negando, impertinens reijciendo, sicut Iuristae? Alias etenim quocunque vno posito, posset de quolibet disputari, vel secundum suam qualitatem, si voluerit, respondendo, sicut & de isto; In A. hoc praesenti instanti existenti Londini, si ponatur tanquam absolute possibile, & similiter admittatur, Iste non est Londini, sed Romae in A. nulla contradictio formaliter sequitur, nec aliquod impossibile absolute, licet vt nunc & per accidens contradictio & impossibile absolute consequi videatur, quod iste videlicet, qui est Londini in A. non sit Londini, sed sit Romae in A.; istud tamen per se simpliciter & absolute constat non sequi:& quod enim iste sit Londini in A. non est necessarium absolute, nec esse Londini in A. per se & essentialiter inest huic in A. Imo quatenns est de natura rei, & de rerum potentia absoluta, non repugnaret hoc non inesse huic in A. Potuit enim iste arripuisse iter a diu, & in A. vel prius Romam finaliter peruenisse. Simili quoque modo iste homo qui in A. est albus & sedens, potest in A. non esse in A. albus nec sedens, sed niger & stans aut iacens. Et si quis obijciat quod simili modo posset seu potest Deus non esse; falsissimum est, sicut corollarium decimiquarti primi docet. Hanc autem sententiam plane testatur Iohannes Scotus super 1. sentent. distinctione secunda, Voco, inquiens, contingenter causatum, cuius oppositum posset fieri quando illud sit: & infra super dist. 39. Non modo, inquit, Est causa contingens, quia praeexistebat ante illud instans in quo causat, & tunc vt praeexistens potuit causare vel non causare; quia sicut hoc ens quando est, est necessarium vel contingens, ita causa quando causat, tunc causat necessario vel contingenter. Ex quo igitur in isto instanti voluntas causat hoc velle, & non necessario, ideo contingenter; est igitur potentia causae ad oppositum eius quod causat sine successione, & illa potentia realis est potentia prioris naturaliter, vt actus primi, omnia quae sunt posteriora naturaliter vt actus secundi: actus primus consideratus in illo instanti, in quo est prior naturaliter actu secundo, ita ponit illum in esse tanquam effectum suum contingenter; qui vt prior naturaliter posset eum non ponere, sed oppositum in esse. Qui & ibidem distinguendo multifariam libertatem, sic ait, Est & alia libertas non ita manifesta absque omni successione; ponendo enim voluntatem creatam tantum habere esse in vno instanti, & quod ipsa in illo instanti habeat volutionem, non necessario tunc habet eam; quod & consequenter ostendit per artem obligatoriam, ponendo tanquam possibile illam volutionem in illo instanti non esse, sicut superius faciebam. Hanc eandem sententiam profitetur Henricus de Gandauo 5. de quolibet, quaestione quarta, dicens quod ista in sensu diuiso, E Quod Deus vult, non potest non velle, habet duplicem causam veritatis, de quarum secunda sic ait; Alia autem causa veritatis est, Deus non habet in se potentiam, qua posset ipsi inesse voluntas eius quod vult, quod falsum est, quia potestas in voluntate Dei circa esse actuale creaturarum, vt dictum est, nulla est necessitate determinata, imo quantum est de se, est ad vtrumlibet de volendo illud, & non volendo, nihil cognoscendo de possibilitate vel non possibilitate succedendi circa voluntatem Dei actum nolendi post actum volendi, sed praecisam dicit possibilitatem ad vtrumque, quantum est de natura diuinae voluntatis, & in isto sensu similiter illa est falsa in sensu diuiso, Non sedentem non est possibile non sedere; ergo secundum eum, illum qui nunc non sedet, nunc & pro nunc possibile est sedere. Hoc idem confirmat dictum sancti Thomae 1. part. sum, particula 10. quaest. 3. quinquagesi¬ mo huius scriptum.

Veritas autem sexta ostenditur per hanc quintam, & per ostensionem illius.

Pro septima veritate sciendum quod eadem est actuata & etiam ordinata possibilitas sequens superius definita, & possibilitas determinata, actuata, seu ordinata. Sicut enim necessitas, qua omne quod est, quando est, necesse est esse, dicitur sequens, determinata, actuata & ordinata; sic & possibilitas opposita, qua secundum quosdam, aliquid quod est, dum est, opposite potest non esse, cognominatur eisdem nominibus propter defectum nominum seu si cognominum propriorum, differentiarum scilicet propriarum. Haec autem septima veritat taliter intellecta manifeste consequitur ex prius ostensis hic & quinquagesimo huius supra. Ostensum namque fuerat hic & ibi, quod actum voluntatis diuinae sicuti & humanae, quando est, necesse est esse necessitate sequente; quare possibilitate opposita, non est possibile ipsum non esse.

Pro octaua sciendum, quod scientia Dei est duplex, incomplexa scilicet & complexa, quomodo homini ignoranti & // balbutienti illam cognoscere & exprimere est concessum, sicut 18. primi plenius ostendebat. Scientia autem Dei complexa scitorum posteriorum voluntate diuina per indem 18. est per voluntatem diuinam, quare & illam negatiue & affirmatiue consequitur secundum veritates de ipsa praemissas. Scientia autem Dei incomplexa, & simplicis apprehensionis nequaquam diuinam consequitur voluntatem. Deus enim sic cognoscit necessario simpliciter cognoscibilia vniuersa, & licet potentia cognitiua in Deo praecedat quodammodo naturaliter seu causaliter istum actum, non est tamen quouis modo possibile quin semper producat & habeat illum actum, sicut in ostensione tertiae veritatis de similibus dicebatur: de scientia quoque Dei complexa scitorum priorum voluntate diuina similiter sentiendum, sicut de eius scientia incomplexa.

Pro nona reputo sentiendum quod, Potuit, dictum de Deo nequaquam proprie significet prioritatem temporalem, nec aliquam successiuam, sicut ex praemissis apparet, sed prioritatem naturalem, seu causalem potentiae liberae secundum contradictionem ad liberum actum suum, secundum quam ptatem scilicet quatenus causa praecessit, sic actum potuit illum nullatenus produxisse, sicut in ostensione tertiae veritatis superius dicebatur: Si tamen de creatura dicatur, potest vtraque prioritas congrue designari, quoniam apud ipsam vtraque prioritas reperitur, sicut ostensio tertiae patefecit. Conuenientius autem & consuetius dicitur verbum, Potuit, praeteriti temporis, pro praeterito, quam praesenti; sicut quod Deus potuit noluisse creare mundum in A. instanti praeterito quo creauit; & de creaturis similiter, scilicet de Angelo & homine in A. instanti praeterito creatis & volentibus, sicut in ostensione tertiae dicebatur; quanquam & de praesenti, licet minus consone possit dici, sicut quarta veritas exprimebat. Potuisset autem, sicut cuiuslibet animus acquiescit, eandem prioritatem significat, & hoc propinquius quam potuit huic prioritati causali secundum intellectionem humanam, & remotius a prioritate temporali, quod & dicitur conuenientius de praeterito quam praesenti; conuenientius tamen quam Potuit dicitur de praesenti. Potest etiam congrue designare potentiam nude & absolute consideratam, siue potentiam absolutam, aut non repugnantiae, sicut quinta veritas loquebatur, vt sic dicatur, quod iste potuisset hoc vel illud, hoc est, quatenus fuit de ratione potentiae absolutae, ita quod nulla repugnantia formaliter secuta fuisiet. Posset, vt cuiuslibet concipit animus, eandem prioritatem naturalem & causalem significat, propinquius tamen secundum conceptionem humanam huic prioritati causali, & remotius a prioritate temporali, quam Potuit, vel etiam Potuisset, quod etiam satis apparenter significat potentiam absolutam & non repugnantiae, sicut de Potuisset est dictum: dicitur autem conuenientius de praesenti, quam Potuit, vel Potuisset; est enim praesentis temporis, de praeterito vero non dicitur, sicut illa; sed de futuro, sicut illa non dicuntur. Est enim secundum Logicos verbum ampliatiuum, quare sub voce praesentis temporis potest extendi vlterius ad futurum, vt sic dicatur, Deus posset cras nolle quod cras volet, & facere quod non faciet; vbi tamen nequaquam proprie prioritas temporis, sed prioritas naturalis seu causalis, vel etiam potentia absoluta aut non repugnantiae designatur. Potest, similiter pro duobus temporibus dicitur, de praesenti scilicet & futuro, quia est verbum extensiuum, seu ampliatiuum, vt superius dicebatur. Si autem dicatur de futuro, vt Deus potest cras nolle quod cras volet, & non facere quod faciet, non significat proprie prioritatem temporalem, sed causalem seu absolutam, & non repugnantiae, sicut dictum est de Posset: Si autem de creatura, puta de homine diceretur, posset vtraque prioritas designari, sicut de Potuit dicebatur, quod etiam verum est, de Potuisset, quando de praeterito dicitur, & de Posset, quando dicitur de futuro Si vero dica¬ tur de praesenti, & pro praesenti, vt Deus nunc potest, & pro nunc nolle quod nunc vult, non A ita plane significat prioritatem naturalem seu causalem praedictam; quare nec ita admittitistud dictum animus audientis, sicut si diceretur, Potuit, Potuisset, seu Posset, sed renuit quodammodo & resistit, sicut si diceretur de homine, Homo volens nunc quicquam, potest nunc & pro nunc illud nolle, aut Homo nunc albus vel sedens, potest nunc & pro nunc non esse albus vel sedens. Animus etenim accipit rem subiectam cum qualitate seu dispositione quam nunc habet, quam & prima facie indicat necessario pro nunc esse, sicut & omnis animus quasi pro quodam principio sibi naturaliter indito atque notorio accipit, quod, Omne quod est, quando est, necesse est esse, quare & possibilitatem contrariam renuit, nec admittit. Item cum quod dicitur, Deus vel Homo potest nunc & pro nunc nolle quod nunc vult, intelligatur de potentia nude & absolute considerata, quatenus est de ratione potentiae, siue de potentia absoluta aut non repugnantiae, verum est & veraciter concedendum, sicut potest haberi ex ostensione quintae veritatis praemissae: Multum tamen libentius recipit animus tale dictum, cum Posset, quam cum Potest, eo quod significatio huius facilius innotescit in Posset, quam in Potest. Secundum similem quoque modum potest differentia inter Volui, Voluissem, Volo. Vellem; Feci, Fecissem, Facio, Facerem; & similia forsitan assignari. Posse vero, possibilitas, potentia & potestas videntur significare potentiam praecedentem naturaliter seu causaliter suum actum, potentem libere secundum contradictionem agere illum & non; secundum quam sententiam dicit Philosophus 9. Meta; phys. 10. quod Potentiae rationales seu cum ratione sunt contrariorum: & infra 18. quod potentiae secundum rationem sunt contradictionis, quia possibile sic mouere, potest & non sic, sicut quartum huius, & vicesimum quintum primi plenius ostendebant: Possunt etiam significare potentiam nudam & absolutam, seu non repugnantiae supradictam, secundum sententiam eiusdem Philosophi I. Prior. in ostensione quintae superius recitatam. Sic enim dicitur, quod in Deo fuit, est, aut erit, posse, possibilitas, potentia & potestas nolendi quod voluit, vult, aut volet, quod & de creatura similiter dici potest. Haec autem ideo diffusius paululum tractanda putaui, eo quod horum cognitio intellectum Sacrae Scripturae,C Doctorum, ac omnium communiter loquentium multum distinguit, elucidat & serenat, & eius ignorantia ipsum multum confundit, obnubilat & obscurat. Hanc autem profunditatem, ac alias praecedentes ille subtilissimus perscrutator Robertus Lincolniensis Episcopus profundissime fodiens, etiam vsque ad fundamentum in eis, inueniens etiam ac ostendeno clarissime quomodo Deus prius potuit & non potuit non sciuisse aut noluisse quod scit aut sciuit, vult aut voluit, & quomodo posset & non posset, potest & non potest non scire & nolle quod scit & vult, postquam de libero arbitrio 7. dixit, quod in Deo est posse vt non scierit quod scit; & capit. octauo sic arguit contra illud; Quidlibet dum est, necesse est esse, & non est possibile vt non sit tunc quando est, sicut Socratem esse album, si est verum in A instanti, non habet posse vt sit falsum in A. Si itaque quod est verum in A. instanti, non potest esse falsum in eodem A. Aeternitas autem cum sit in termino simpliciratis omni instanti simplicior, non potest verum in aeternitate esse falsum in eadem aeternitate: Atqui Deum scire A. in aeternitate verum est, ergo non est posse ad ipsum non scire A. Capitulo nono finaliter determinando respondens sic ait; Quemadmodum lux non est tempore, sed natura & causa prior splendore, & si esset lux aeterna & sine initio, nihilominus tamen lux gignens splendorem naturaliter & causaliter prior esset splendore genito. Et sicut secundum Chrysostomum, Pater etiam non aeternitate, non natura est prior filio, sed causa; Ipse enim sic dicit super, In principio erat verbum; Praecedit Pater verbum non natura, sed causa; Praecedit Pater verbum causaliter, praecedit filius omnia, quae per ipsum facta sunt, naturaliter; sic posse ibi aliquo modo praecedit actum, non aeternitate nec forte natura, cum sint vnum in natura, & vna natura, sed forte praecedit ibi posse actum causa, & etiam prioritate a qua non conuertitur consequentia: sicut animal praecedit hominem, cum tamen non sint aliud & aliud posse & actus in substantia; sic Pater prior est Filio causa, cum tamen Pater & Filius vnum sint in substantia. Haec prioritas causalis insinuatur ex consignificatione praeteriti per hoc verbum, Potuit. Cum dico, Deus potuit non sciuisse A. & cum dicitur, Deus posset non sciuisse A. insinuatur libertas arbitrij, & potestas rationalis vna ad hoc naturaliter quae est in actu ad suum oppositum; Potest itaque haec praedicatio, cum dico Deus potest, redire super ipsam naturam potentem, & sic verum est, quod potest vtrumque oppositorum; Sic verum est quod dicit Anselmus, Deus potest non velle quod vult; & constat quod potest velle quod vult, & ita potest opposita: & sic enim de vi sermonis propter prioritatem insinuatam per hoc verbum, Potuit, redit eiusdem verbi praedicatio; similiter huius verbi, Posset; vel potest haec praedicatio redire super ipsum consideratum in ratione agentis vnum oppositorum; & sic est impossibile ipsum non velle quod vult, vel non scire quod scit: Est enim in Dei natura posse ad vtrumque, quod causaliter praecedit vtrumque; sed super ipsum agens alterum, cum sit immutabilis, non est posse ad oppositum eius quod in actu est. Sicut enim secundum distinctionem Anselmi libera voluntas hominis, vbi posse praecedit temporaliter actum, potest non velle, & non potest non velle, sed necesse est eam velle; Potest namque non velle antequam velit, quia libera est, & cum iam vult, non potest non velle, sed eam velle necesse est, quoniam impossibile est illi ad ipsum simul & velle & non velle; Sic forte in Deo, vbi non est aliqua temporalis praecessio sed causalis, si respiciatur ipsa Dei natura non in ratione agendi, & comparetur liberae voluntati hominis nudae ab actu antequam velit, verum erit dicere, Deus potest non velle quod vult: Si vero respiciatur ipsa diuina natura in ratione agendi, & comparetur liberae voluntati hominis cum iam actu vult, verum erit dicere, Deum necesse est velle quod vult, & non velle quod non vult: Impossibile est enim eum non velle quod vult, vel velle quod non vult. Quam distinctionem facit in nostro posse & actu prioritas temporalis hanc ibidem facit pricritas causalis & subiecti super quod redit praedicatio diuersa, diuersa consideratione, sed manifestior est distinctio vbi comitatur prioritas temporalis: Per talem quoque distinctionem considerationis subiecti, cum praedicatur Posse de Deo, dicimus Deum posse creare plures mundos, vel infinitos mundos, & tamen ipsum non posse hoc. Si enim respiciatur ipsa Dei natura, in infinitum potens potest quidem hoc de potentia; si vero ipsa eadem respiciatur in agendis ordinatissima, impossibile est eam plures mundos creare, & impossibile est eam mundum vnum non creare, tamen de eius potentia est hoc possibile. Similiter potuit Deus, quantum est de potentia, aliter liberasse hominem quam per filij sui mortem; sed si consideretur omnia agens conuenientissime, non potuit aliter hominem liberasse: Vnde Augustinus dicit quod aliter potuit liberasse; Anselmus vero, quod non potuit aliter liberasse, & similiter multi alij Autores. Et ad iam dictorum euidentiam ponamus liberum arbitrium creatum non prius esse quam actu velit aliquid recte, vel non recte, sicut forte fuit liberum arbitrium Angeli & primi hominis: Nonne secundum hoc Angelus, cum fuit simul cum primo actu existendi, voluit actu volendi aliquid bene vel male, vtpote Gabriel aliquid bene, Lucifer aliquid male, & in vtriusque libera potestate fuit quod voluit, & vterque potuit // noluisse oppositum eius quod voluit? Alioquin nec iste Iaudabilis, nec ille vituperabilis, nec libertatem arbitrij habuissent. Intelligatur etiam eorum status fuisse simplex, scilicet instantaneus vel aeternus; Nonne simul cum actu vnius oppositorum habuisset in eodem indiuisibili vterque posse ad actum oppositum, & vera esset talis praedicatio de vtroque, Iste potest velle oppositum eius quod vult vel non velle quod vult, si redeat praedicatio super naturam liberae voluntatis nude consideratam sine actu suo? Et quia de vi sermonis sic redit praedicatio cum hoc verbo Potuit, vel Posset, omnis animus statim concipit hanc esse veram, Primus Angelus statim simul cum primo fuit, & hoc voluit, potuit vel posset hoc idem non voluisse; & quia verbum praesens magis de vsu sermonis redit super subiectum secundum dispositionem quam actu habet, animus statim magis concipit hanc esse falsam, Potest non velle quod vult, si indiuisibili vult, sicut positum est. Qui & infra soluendo argumentum recitatum superius, ita scribit; Patet itaque quod illud quod est, necesse est esse dum est, & tamen non inconueniens, sed alicui est necessarium in eodem indiuisibili esse posse ad oppositum eius quod est, sicut in dicto exemplo de Angelo, & quod non redit praedicatio necessitatis & possibilitatis oppositi super simpliciter idem & eodem modo consideratum. Secundum hunc igitur intellectum puto rationabiliter posse exponi dicta Lumbardi in contrarium allegata, sicque ipsum in similibus intelligit Robertus Lincolniensis de libero arbitrio 7. Est, inquiens, in Deo aeternum posse, vt sine initio non scierit illud quod scit; vnde Magister in sententijs, Deus potuit nulla creasse, & ita nulla creata praesciuisse: habet ergo potentiam vt nunquam creasset, & nunquam sciuisset multa quae creauit & sciuit; Ex hoc vtique posse quod est ad vtrumque oppositorum, scilicet scisse, & non scisse sine initio sequitur rerum contingentia. Hunc etiam intellectum verba ipsius exprimunt euidenter. Primi namque sententiarum dist. tricesima nona sic ait, Sicut non potest augeri vel minui diuina essentia, ita nec diuina scientia, & tamen conceditur posse scire quod non scit, & posse non scire quod scit, quia posset aliquid esse subiectum eius scientiae quod non est, & posset non esse subiectum aliquid quod est, sine permutatione ipsius scientiae. Posse, inquit, & posset; quae secundum expositiones praemissas significant potentiam contradictorie liberam, quatenus praecedit naturaliter seu causaliter liberum actum suum, siue potentiam nude & absolute consideratam, quantum scilicet est de ratione potentiae; quare & infra eadem distinctione, A Si, inquit, dicis Deum non posse scire vel praescire, quod ab aeterno non sciuit vel praesciuit, id est, habere potentiam sciendi & praesciendi ab aeterno, & modo aliquid, nec tamen illud praescitum est, vel futurum est, verum est: & dist. quadragesima. Cum de praescientia vel de praedestinatione Dei agitur, possibilitas & impossibilitas ad potentiam Dei referatur, quae semper eadem fuit & est, quia praedestinatio, praescientia, potentia vnum in Deo est. Simili quoque modo videtur loqui Philosophus I. peri hermenias vlt. negans necessitatem in futuris contingentibus, & affirmans quod in eis est possibile esse & non esse, & quod in eis contingit esse & non esse. Haec autem verba significant potentiam quatenus precedit naturaliter suum actum, vt ex praemissis apparet, imo, vt magis videtur, quatenus praecedit temporaliter suum actum, per quam paecessionem potest etiam rationabiliter innui praecessio naturalis, vt superius dicebatur. Quod autem de prioritate temporali loquatur, exemplum bene ostendit; Multa, inquit, nobis manifesta sunt sic se habentia, vt quoniam hanc vestem possibile est incidi & non inciditur, sed prius exteritur; similiter autem & non incidi possibile est; non enim esset possibile prius exteri, nisi esset possibile non incidi. Videtur etiam non inconsone textui, quod, cum dicit possibile est hoc esse & non esse, Intelligit de potentia absoluta, sicut patuit vicesimo nono huius, seu quantum est de ratione potentiae nude & absolute consideratae; Vnde & post verba eius vltima recitata immediate concludendo subiungit; Quare in alijs futuris, scilicet ab incisione vel non incisione vestis, quaecunque secundum potentiam dicuntur huiusmodi, manifestum est, quoniam non omnia ex necessitate fiunt, ex necessitate videlicet huic potentiae repugnante. Hanc eandem sententiam innuunt dicta Scoti super 1. sentent. dist. 2. 39. & specialiter quadragesima, in ostensione quintae huius praescripta. Aliter potest dici, quod Lumbardus non loquitur ibi definitiue & secundum sententiam propriam, sed potius inquisitiue d& secundum sententiam aliorum. Nam dist. quadragesima, vbi fuerat allegatus, mota quaestione de praedestinatione, Nunquid Praedestinatus possit damnari, sic ait; In huius questionis solutione mallem alios audire quam docere: Et infra, Conceditur a quibusdam, quod & modo potest eum Deus non praedestinasse ab aeterno: Ita & de praescitis & de praescientia dicunt, quod in actionibus vel operationibus Dei & hominum nullatenus concedunt; ex quo enim aliquid factum est vel dictum, non concedunt quod possit non esse vel non fuisse. Tertia posset esse responsio, quae mihi non placet; Ipsum videlicet in ista materia plane negare, sicut videtur Sanctus Thomas super 1. sentent. dist. tricesima octaua quaestione quinta, vbi responsionem, quae videtur illius, reprobat manifeste, sicut quinquagesimo huius plenius recitatur.

Decima veritas, quantum ad vtramque eius partem, plane sequitur ex praemissis. Nam quantum ad partem affirmatiuam, ex quinta & sexta, quantum vero ad negatiuam ex septima sequitur euidenter. Et si quis obijciat, quod si esset potentia, quae nullo modo posset exire in actum, illa esset penitus otiosa; quare si sit aliqua potentia, quae aliquo modo non possit exire in actum, illa saltem illo modo est otiosa; ergo aliqua est potentia aliquo modo otiosa in Deo, Huic autem rationi posset quis instare magis forsan sophistice quam demonstratiue, similiter arguendo; In Deo est potentia ad infinitam diuisionem continui in partes aequales, ad infinitam creationem quantitatum pedalium finitarum, ad inseribendum vel circumscribendum infinitorum angulorum rectilineorum figuram aequilateram & aequiangulam circulo assignato, ad quantumcunque finitum continuum vel discretum potest creare creandum, quae tamen ad actum educi non potest; Nanmi contradictionem includeret ita esse. Sed verius potest dici quod potentia qua Deus potest pro nunc nolle positiue quod vult nunc, quia est potentia rationalis, est eadem contrariorum, & ideo nunc est in actu, non tamen nolendi, sed volendi: Vnde & Robertus Lincolniensis de libero arbitrio 8. contra istam possibilitatem arguit isto modo, Si haec possibilitas est sine actu & cassa, non est deductibilis in actum. Qui infra 9. respondens, Verum est, inquit, quod possibilitas impossibilis ad actum deduci, nulla est possibilitas aut cassa est; & tamen possibilitas, qua Deus potest non scire; vel potuit non scire quod scit, aliqua est & cassa non est, quia est possibilitas rationalis & p eadem oppositorum, & vtrum oppositorum sit, in actum suum educitur, cum ad vtrumque sit vna & eadem. Veruntamen, vt videtur, istud non plane sedat animum opponentis; Intendit enim opponens, quod omnis potentia actiua nedum possit in aliquem actum exire, verum in quemlibet actum respectu cuius dicitur esse potentia, & quando seu pro quando dicitur esse potentia. Quare & quod potentia volutiua Dei vel hominis, quae dicitur potentia nunc & pro nunc ad actum quem non habet nunc, possit pro nunc in illum; ideo propinquius acce¬ dendo videtur dicendum, quod potentia respectu alicuius actus, quando & quomodo est respectu illius, potest in illum exire, modo autem quo non est illius, nequaquam: potentia autem volutiua in Deo & in homine non est pro nunc potentia ad actum oppositum illius quem nunc habet, nisi possibilitate praecedente, & quantum est de ratione potentiae nude & absolute consideratae, seu de potentia absoluta aut non repugnantiae, & sic potest, siue, vt acceptius animo dicatur, posset pro nunc in illum, sicut ex sexta veritate & quinta & earum ostensione apparet; possibilitate vero sequente & determinata, actuata, seu ordinata per actum quem nunc habet, nequaquam; imo sic necesse est potentiam illam pro nunc habere hunc actum, contrarioque carere. Adhuc forsitan opponendo quaeritur, Nunquid potentia huiusmodi volutiua sit ante actum, vel cum actu. Haec enim diuisio est per opposita, sicut Philosophi & omnes communiter attestantur. Non ante actum, quia in hoc instanti non est nec esse potest ante & post; nec cum actu, quia actus non est. Hic autem potest, vt superius, B responderi, quod illa potentia est cum actu, cum actu scilicet quem nunc habet: sed si lo¬ quatur de actu, respectu cuius dicitur potentia quem non habet, potest dici quod non est ante illum temporaliter nec cum illo, quia actus ille non est, sicut potentia volutiua hominis respectu A. actus, quem potest cras habere, sed non habebit: quare & illa diuisio memorata intelligenda videtur nequaquam de actibus possibilibus tantum, sed solum de actibus realiter praesentibus vel futuris: vel potest dici quod est ibi quaedam prioritas non actualis, sed habitualis, non temporalis, sed naturalis seu causalis, quam illa potentia posset praecedenter producere illum actum, & talis prioritas & posterioritas irrepugnanter est simul simultate temporalis instantis.

Vndecima veritas sequitur ex quinta, sexta atque octaua. Si namque Deus aut creatura vult aut scit aliquid nunc, & nunc & pro nunc potest illud non velle, nec scire, & hoc non potest per mutationem inter terminos oppositos, de tali scilicet in non tale, quia non per mutationem in volente aut sciente, nec in voluto aut scito, nec in aliquo tertio; non per mutationem in volente aut sciente, sicut de Deo omnes concedunt, quod & quintum & vicesimum tertium primi docent. Rursum nec hoc est possibile fieri in Creatore, neque in creatura, per mutationem in ipso vel in ipsa praeterita vel futura, sicut nullus ignorat, neque in praesenti instanti: illa enim necessario esset inter terminos oppositos, de tali scilicet in non tale, seu de non tali in tale, sicut est necessario omnis mutatio successiua vel subita: Nulla autem talis mutatio potest fieri in hoc praesenti instanti; nam contradictionem euidenter includit, quod de volente A. in B. praesenti instanti, fiat in B. non volens A. in B.; ineludit enim quod idem in eodem B. praesenti instanti velit idem A. & non velit. Nec hoc est possibile, fieri permutationem in voluto vel in scito, quia non in voluto aut scito futuro, quod pro nunc potest non esse futurum, de quo maxime videretur: nam contradictionem formaliter implicat, quod aliquid mutetur de non futuro in futurum, vel de futuro in non futurum, nisi per positionem eius in esse, sicut decimum octauum huius ostendit. Nec hoc potest fieri per mutationem in voluto aut scito praesenti, hoc enim contradictionem includit, sicut superius in simili est ostensum; nec in voluto aut scito praeterito, sicut nullus ignorat, quod & potest ostendi, sicut ostendebatur superius de futuro: Nec etiam hoc est possibile fieri per mutationem in aliquo tertio, sicut quilibet animus concipit, cum illud impertinens videatur. Item iste homo, qui in A. praesenti instanti est Londini albus & sedens, potest hac possibilitate in A. non esse Londini albus, nec sedens, imo & in A. esse Romae niger & stans, sicut ostensio quintae monstrat, & non per mutationem aliquam, sicut nullus ignorat. Istam sententiam plane testatur Iohannes Scotus, sicut in ostensione quintae veritatis apparet: Quam & tenet concorditer Henricus de Gandauo 5. de quodlib. quaestione quarta, opponens & respondens hoc modo: Quod Deus vult, non potest non velle, quia aliter sua voluntas esset mutabilis., Dicendum quod illa propositio, scilicet quod Deus vult non potest non velle, potest esse de re, & de dicto, diuisa vel composita; si sit de dicto & composita, sic est vera; si de re & diuisa, sic est sensus, quod Deus vult, &c. id est. Deus non habet potestatem de non volendo quod vult, quae de virtute locutionis duplicem potest habere causam veritatis; quarum vna est, Deus non habet potestatem qua alias nolit quod modo vult, quod verum est, quia talis potestas poneret in Deo possibilitatem in succedendo, circa Dei voluntatem, actum nolendi post actum volendi: sic enim esset mutabilis, vt procedit obiectio. Sed secundum istum sensum ista est falsa in sensu diuiso; Sedentem non sedere non est possibile, quia homo sedens nunc, postea potest actu non sedere: alia autem causa veritatis est, Deus non habet in se potentiam qua posset ipsi inesse noluntas eius quod vult, quod falsum est, quia potestas in voluntate Dei circa esse actuale creaturarum, vt dictum est, nulla est necessitate determinata, imo quantum est de se, est ad vtrumlibet de volendo illud, & non volendo, nihil connotando de possibilitate vel non possibilitate succedendi, circa voluntatem Dei, actum nolendi post actum volendi, sed praecisam dicit possibilitatem ad vtrumque, quantum est de natura diuinae voluntatis: & in isto sensu, illa similiter est falsa in sensu diuiso, Non sedentem non est possibile non sedere, nec ponit talis potentia aliquam mutabilitatem. Sicut enim ad actualem mutationem duo requiruntur, scilicet potentia simpliciter ad contrarium eius quod nunc inest, & actualis successio vnius eorum post alterum; sic ad mutabilitatem duo requiruntur, scilicet potentia dicta, & potentia ad actualem successionem, vt scilicet ea potentia, qua aliquid est ad vtrumlibet, sit potentia ad successionem vnius post alterum, quod circa voluntatem Dei nullo modo potest contingere, quare neque mutabilitas, licet in aliquo sensu possit non velle quod vult, & ideo illud nullo modo de necessitate velit. Vnde de eo quod B semper voluit ab aeterno & vult, & volet, simul ab aeterno habuit, & habet, & habebit potestatem de non volendo, & potuit ab aeterno non voluisse vel noluisse ab aeterno, & potest nunc non velle, & poterit in aeternum non velle, vel non velle in aeternum, & hoc absque omni sui mutabilitate.

Pro duodecima veritate sciendum quod potentia actuabilis dici potest non illa penitus absoluta, & non repugnantiae supradicta, sed illa, quae ad communem modum intelligendi & loquendi dicitur posse exire in actum, qua dicitur de sedente, quod potest stare, de existente Londini, quod potest esse Romae, & similia. Haec autem duodecima taliter intellecta ex tricesimo secundo huius cognoscitur euidenter.

Tertia decima veritas ex prius ostensis isto capitulo consequitur manifeste. Ostensum est enim superius, quod omnis actio Dei intrinseca mensuratur aeternitate, in qua nihil prius aut posterius, nec aliqua mutabilitas est omnino, & quod omnis actio eius intrinseca est immutabilis intrinsece omniquaque, & quod nulla eius actio aliter & aliter intrinsece, puta libere & non libere secundum prius & posterius sese habet; quare nec aliqua eius volutio prius, puta ante praesentiam seu praeteritionem rei est magis libera quam post, facta scilicet re praesente in praeteritumue delapsa, nec minus libera post quam ante, nec minus libera ante, & magis post propter eandem rationem, quod & nullus ignorat; quare semper aequaliter libera, immutabiliter, intrinsece perseuerat. Item licet in volutione diuina sit necessitas sequens, est tamen in ea contingentia, & libertas contradictionis a necessitate praecedente, sicut quarto huius & quinto erat ostensum, quae semper manet aequalis re voluta, primo futura, deinde praesenti, & tandem praeterita: nam cognitio incomplexa seu simplex rei in Deo & eius potentia volutiua, & omnia causaliter praeuia actui voluntatis aeternaliter permanent aeque potentia, aeque causantia, aeque agentia illum actum. Hoc etiam rationes tricesimi huius ostendunt; alias I etenim Deus aeternus intrinsece mutaretur, imo & insanibiliter vulneraretur, incurabiliter mutilaretur, ac irresuscitabiliter mactaretur, sicut rationes & autoritates eiusdem tricesimi manifestant. Quare & bene dicit Philosophus, quod voluntas diuina seu Deus volens est lex immobilis cuncta mouens, & nobis aeque declinans, aeque igitur libera semper manet: Quare & subiungit, Nullam recipiens corruptionem, directionem, aut transpositionem, sicut idem tricesimum plenius allegauit; Cui & concordat Auicenna ibi similiter allegatus. Porro quis libertatis diuinae furetur aut rapiat vel minimam portionem? Quis insuper praesumet efficere nouiter Deum suum non summe, sed remisse liberum; non summe, sed remisse perfectum; non summe, sed remisse potentem, quare non omnipotentem? Quis, inquam, sic praesumet omnem rationem infatuare, omnem fidem falsare, & omnia symbola irritare? Alias etiam res posterior voluta diuinam minueret libertatem, & ipsam nouellae subijceret seruituti; quare & illa libertas posset totaliter adimi, & auferri, quae omnia nulli est dubium esse falsa, sicut ex eodem tricesimo plenius potest sciri. Item libertas diuina non est magis ancilla vel serua, quam libertas humana, sed ipsa est aequalis respectu futuri, praesentis, atque praeteriti.

Quarta decima veritas, decimae tertiae soror simillima, per ipsam & ostensionem ipsius cognosci poterit manifeste. Sicut enim in voluntate seu volutione humana est aequalis necessitas respectu voluti futuri, praesentis, vel praeteriti, sic & in diuina, quoniam nullo modo augetur extrinsece ab extra, ex praesentia scilicet seu praeteritione rei, nec ab intra, cum Deus aeternus sit immutabilis intrinsece omniquaque. Denique non est ibi necessitas nisi sequens ex firmitate & stabilitate actus voluntatis diuinae, sicut ex quinqua¬ gesimo huius patet; sed actus ille semper intrinsece permanet aequaliter stabilis, aeque firmus, sicut potentia volutiua, & caetera intrinseca ipsi Deo. Haec etiam per huius trigesimam ostenditur manifeste. Porro causam erroris contrarij puto esse ignorantiam aeternitatis, & imaginationem, qua forsan aliqui homines temporales imaginantur & aestimant volutionem & cog nitionem Dei intrinsecam secundum volumina temporum, & rerum temporalium intrinsece variari, sicut actiones & res alias temporales. Opinantur enim res esse quandoque futuras, quandoque praeteritas intrinsece apud Deum, quare & quod alias & alias sint aliter & aliter apud eum, quod tamen aeternitatis indiuisibilissimae, immutabilissimae, stabilissimaeque instanti repugnat, sicut patet ex isto, & quinquagesimo primo huius. Igitur iuxta praemissa de aeternitate istis capitulis, vt de instanti temporis notiori ad instans aeternitatis ignotius ascendamus, videtur imaginandum verisimiliter isto modo, quasi Deus in instanti creationis mun di in quo supponamus nos esse, quod nulla successio praecedebat, nec aliqua sequeretur exi stens in centro lineae circularis, ab oriente per meridiem & occidentem ad orientem reflexae per suam efficacissimam voluntatem exeuntem quodammodo per singulas semidiametros ad singula puncta circumferentiae, omnia secundum veritatem praesentia, preterita, & futura secundum prius & posterius in tempore nunc simul crearet secundum prius & posterius in linea correspondenter priori & posteriori in tempore, initium linee in oriente ponendo; Sicut igitur, si sic esset, res istae creatae secundum prius & posterius in linea haberent similem ordinem inter se & apud Deum nequaquam, sed omnes ad eum, ac ipse ad omnes aequaliter se haberent: Sic & modo res iste temporales secundum prius & posterius in tempore similem ordinem fortiuntur ad inuicem comparatae; apud Deum vero in simplicissimo, & vnicissimo instanti aeternitatis nequaquam, sed ibi omnia temporaliter praeterita, praesentia, & futura, nedum praesentia, verum aeque praesentia semper manent; Nihil ibi oritur, nihil mori tur, nihil ibi futurum, nihil praeteritum, sed instantissime tantum praesens, sicut istud capitulum & proximum manifestant. Vnde & Hermes de Mundo & Coelo 20. sic ait, Sicut ad centrum circulus, sic ad aeternitatem consistit mundus temporarius. Quare & si esset realiter, sicut imaginatio ista supponit, sicut voluntas diuina esset contingens & libera, imo aeque contingens & aeque libera libertate contradictionis & a necessitate praecedente, & necessaria, ac aeque necessaria necessitate sequente respectu voluti cuiuscunque prioris vel posterioris situaliter ad inuicem, sed apud Deum nequaquam: sic est & modo respectu voluti cuiuscunque prioris vel posterioris temporaliter ad inuicem; apud Deum autem in instanti aeternitatis praesentis & aeque praesentis. Quomodo autem res omnes dicantur praesentes aeternaliter apud Deum, & esse in eo, viuereque in eo, licet decimum quartum huius exponat, adhuc propter tardiusculos forsitan planius exponendum: Hoc siquidem reputo dici causaliter secundum illam tropi figuram vigesimo sexto secundi expositam, quam effectus denominatur quandoque nomine causae suae, secundum quam & Philosopus 4. Phys. 23. dicit, quod aliquid dicitur esse in aliquo, sicut causatum in causa, puta quae subditorum in Rege, & omnino motum in primo motiuo, quod & secundum eum ibidem est verum de causatis causae formalis similiter & finalis; & quia secundum eundem 12. Metaphys. & Auerr. ibi comment. 6. Deus se habet in hoc triplici genere causae ad res omnes, possunt res omnes dici esse in Deo tanquam in causa efficiente, quia omnia facit & creat, tanquam in causa formali, quia omnia format & in esse conseruat; & tanquam in causa finali, quia omnia disponit, perficit & consummat. Quapropter & Hermes de verbo aeterno 38. Omnia, inquit, ab ipso, & in ipso, & per ipsum: quod &, vt puto, sensit Apostolus ad Rom. II. quando dixit, Ex ipso, & per ipsum, & in ipso sunt omnia. Vnde & Hesterae 13. Domine in ditione tua cuncta sunt posita. Dicuntur igitur res omnes esse praesentes aeternaliter apud Deum, quia causae rerum, scilicet cognitio & volutio Dei sunt praesentes aeternaliter apud eum. Secundum hanc etiam figuram dicit Apostolus ad Hebr. 7. quod Leui erat in lumbis patris sui, scilicet Abrahae, quando obuiauit ei Melchisedech, qui tamen ipsum generatione tertia sequebatur. Istam autem sententiam videtur sentire Moses, imo Dominus per Mosem, Deut. 32 cum dicit; Nonne haec condita sunt apud me, & signata in thesauris meis? Dicitque Propheta, imo Dominus per Prophetam, Pulchritudo agri mecum est, Psalmo 49. Super quod Augustinus, Pulchritudo agri, vbertas omnium gignentium in terra mecum est. Quomodo cum illo? cum illo erant omnia futura, & cum illo sunt omnia futura, & non ei detrahuntur omnia praeterita, cum illo sunt omnia cognitione quadam ineffabilis sapientiae Dei in verbo constituta. Melius autem secundum istam figuram dicuntur res non fuisse, nec fore, sed esse praesentes causaliter secundum volutionem & cognitionem diuinam aeternaliter apud Deum, quia istis causis nihil penitus accidit, vel recedit quasi futurum vel praeteritum, accedentibus vel recedentibus ipsis rebus causatis, sed omnino similiter & nullo modo aliter intrinsece cognoscit Deus & vult rem primo futuram, deinde praesentem, & tandem praeteritam; quare & res omnes nedum praesentes, sed aeque praesentes apud Deum aeternaliter dici possunt, Vnde Apostolus ad Romanos quarto, Vocat ea quae non sunt, tanquam ea quae sunt, id est, omnino similiter, nec dissimiliter intrinsece quouismodo. Glossa; sic ea, quae futura sunt, iam apud Deum sunt, Apud Deum iam quippe factum est, quod eius dispositione; vel praedestinatione futurum est; Vnde alibi, Qui fecit quae futura sunt. Quare & Ecclesiasticus vigesimo tertio, Deo, inquit, antequam crearentur, omnia sunt agnita, sic & post perfectum respicit omnia: quod secundum expositionem praemissam intelligens Augustinus 15. de Trinitate 13. dicit, quod Deus non aliter sciuit creata quam creanda: Non enim cius sapientiae aliquid accessit ex eis, sed illis existentibus ille mansit vt erat. Ita enim scriptum est in Ecclesiastico, Antequam crearentur, omnia nota sunt ei, sic & postquam consummata sunt, sic, inquit, non aliter: Qui & 5. super Genesin ad literam 18. loquens de factis a Deo, sic ait, Antequam fierent, & erant; & erant, & non erant; Erant in Dei scientia, non erant in sua natura. Ipsi autem Deo non audeo dicere alio modo innotuisse cum ea fecisset, quam illo modo, quo ca nouerat vt faceret, apud quem non est commutatio, nec momenti obumbratio. Simili etiam ratione aestimo recte dici, praeterita, praesentia, & futura fuisse, seu esse vitam in Deo, quia quatenus sunt ibi, nullo modo penitus moriuntur; Nullus enim modus intrinsecus cognitionis aut volutionis diuinae moritur moriue potest; Quare & secundum Apostolum, Solus Deus habet immortalitatem, id est, immutabilitatem intrinsecus omniquaque, sicut trigesimum huius plenius exponebat. Vnde Ioan. 1. Quod factum est, in ipso vita crat, seu est, secundum transtationem, quam Augustinus exponit: Super quod homilia 1. sic ait, Quid est hoc, Facta est terra, sed ipsa non est vita? est autem in ipsa sapientia spiritualiter ratio quaedam qua terra facta est, haec vita est: quo ostenso per exemplum de fabro & arca, concludendo subiungit; Sic ergo, quia sapientia Dei, per quam facta sunt omnia, secundum artem continet omnia antequam fabricet, omnia hic quae fiunt per ipsam artem non continuo vita sunt, quia non in sua natura, sed quicquid factum est, vita est in illo. Qui & 5. super Gen. ad lit. 15. Haec, inquit, omnia postquam fierent, erant in notitia facientis, & vtique ibi meliora vbi veriora, vbi aeterna & incommutabilia. Porro, si nouerat ea priusquam faceret ea, profecto priusquam fierent, apud illum erat eo modo nota, quo sempiterne atque incommutabiliter viuunt & vita sunt, facta autem eo modo quo vnaquaeque creatura in suo genere est: & I. Confesso. Tu Domine semper viuis, & nihil moritur in te; Apud te rerum omnium instabilium stant causae, & rerum omnium mutabilium immutabiles manet origines, & omnium irrationabilium & temporalium sempiterne viuunt rationes. Hanc autem sententiam Parmenides, Plato, Aristoteles, & Ammonius contestantur. Scribit enim Ammonius super 1. peri I hermenias vlt. isto modo, vt Timeus nos docuit, & vt Aristoteles Theologixans pronuntiat, & ante hos Parmenides tam apud Platonem quam in proprijs carminibus, nihil est apud Deos neque praeteritum, neque futurum, quoniam vtrumque horum est non ens; hoc quidem non amplius, hoc autem nondum; & hoc quidem transmutatum, hoc autem natum transmutaris De autem vere existunt, & transmutationem, neque secundum intellectum sustinere est possibile; praecedere quidem necesse penitus quod impermutabile est, illud quod qualitercunque transmutatur, & vt maneat quod transmutatur; Quare in Dijs habentibus rationem principii ad entia preteritum & futurum considerari impossibile est, sed omnia apud ipsos sunt in vno nunc eterno fixo, temporalibus mensuris simul cum subsistentia ipsius totius emergentibus & mensurantibus illa sola, quae secundum tempus habent aut subsistentiam, aut operationem, Et infra, Non vtique sustinebimus quod dicatur simul cum fluxu rerum Deorum cognitionem decurrere, neque esse aliquid apud ipsos aut praeteritum aut futurum, neque dici de ipsis, I Erat, vel erit, vt in Timaeo assumpsimus; cum sint significatiua cuiusdam transmutationis; Solum autem ipsum est, & hoc non ipsum quod connumeratur cum ipso erat, & cum erit, & condiuiditur cum ipsss; sed quod intelligitur ante omnem temporalem insinuationem, & quod significat ipsorum inuertibilitatem & indecidentiam; quod quidem & magnus Parmenides cum intellectuali in esse denuntiat; Non enim erat, neque erit, est autem solum. Hanc autem imaginationem praemissam, quasi Deus simul crearet omnia in instanti, & quasi omnia futura & praeterita essent instantance praesentia apud ipsum, & quod eius volutio atque cognitio similem & aequalem necessitatem nunc habent, sicut tunc haberent, ostensa nunc proximo confirmare videntur; quam & licet obscure videtur Ecclesiasticum protulisse; qui quadragesimo secundo sic ait, Cognouit Dominus omnem scientiam, & inspexit in signum aeui, annuntians quae praeterierunt, & quae superuentura sunt, reuelans vestigia saeculo¬ rum. Non praeterit illum omnis cogitatus, & non abscondit se ab eo vllus sermo; Magnalia sapientiae suae decorauit, quae est ante saeculum & vsque in saeculum; neque adiectum est, neque minuetur, & non eget alicuius consilio. Quam desiderabilia sunt omnia opera cius, & tanquam scintilla quae est considerare; omnia haec viuunt & manent in saeculum, & in omni necessitate omnia obaudiunt ei. Quam & Augustinus 4. de Trinitat. 1. clarius exponendo, sic ait; Vnum est Verbum Dei, per quod facta sunt omnia, quod est incommutabilis veritas; Ibi principaliter atque incommutabiliter sunt omnia simul non solum quae nunc sunt in hac vniuersa creatura, verum & quae fuerunt, & quae futura sunt: ibi autem nec fuerunt, nec futura sunt, sed tantummodo sunt, & omnia vita sunt, & omnia vnum sunt, & quod magis mirum est, & vna est vita: Sic enim omnia per ipsum facta sunt, vt quicquid factum est in his, in illo vita sit, & facta non sit. Qui & 2. ad Simplicianum decimo septimo agens de poenitentia & praescientia Dei ait, Cum aliquis liquidiore consideratione ista pertractans quaesierit quemadmodum vel ipsa praescientia Deo congruat, & inuenerit etiam verbi huius notionem illius ineffabili diuinitate longe late superari, non mirabitur vtrumque de illo propter homines dici potuisse, de quo vtrumque propter ipsum incongrue diceretur. Quid enim est praescientia, nisi scientia futurorum? quid autem futurum est Deo, qui omnia tempora supergreditur? Si enim scientia Dei res ipsas habet, non sunt ei futurae sed praesentes, ac per hoc iam non praescientia, sed tantum scientia dici potest: Si autem, sicut in ordine temporalium creaturarum, ita & apud eum nondum sunt quae futura sunt, sed ea praeuenit faciendo; ergo ea sentit, vno quidem modo secundum futurorum praescientiam, altero vero secundum praesentium scientiam; Aliquid ergo temporaliter accidit scientiae Dei, quod absurdissimum atque falsissimum est: Reditur igitur ad id, vt fiat iam praesentibus scientia, quae ijsdem rebus futuris erat praescientia, & cum ea quae praescientia crat prius, postea scientia fiat in Deo, admittat mutabilitatem & temporalis sit, cum Dei, qui vere summeque est, nec vlla ex parte sit mutabilis, nec vllo motunotio temporalis. Et sequitur decimo octauo, Si ita est in Deo, vt possit proprie dici, Intelligit & intellexit, sentit & sensit, admittit tempus, & surrepit nihilominus illa mutabilitas, quae longe a Dei substantia remouenda est; & tamen & scit Deus, & praescit Deus ineffabili modo; sic enim & paenitet ineffabili modo. Et sequitur 19. Cum dempsero de humana scientia mutabilitatem, & quicquid imperfectum est, & reliquero solam viuacitatem certae atque inconcussae veritatis vna atque aeterna contemplatione cuncta lustrantis; Imo non reliquero (Non enim habet humana scientia) sed pro viribus cogitauero, insinuatur mihi vtcunque scientia Dei. Quam & confirmat Anselmus de Concord. 7. Sciendum est, inquiens, quia sicut praescientia non in Deo dicitur proprie, Ita nec predestinatio, quia illi nec ante nec post aliquid est, sed omnia sunt illi simul praesentia. Qui & de casu diaboli 21. dicit, quod desertor Angelus non potuit scientia certae rationis praescire se casurum, quia potuit non fuisse casurus; & obiecto per discipulum de praescientia Dei & rebus liberi arbitrij, Breuiter, inquit, respondeo, Praescientia Dei non proprie dicitur praescientia: Cui enim semper sunt omnia praesentia, non habet futurorum praescientiam, sed praesentium scientiam; ergo cum alia sit ratio de praesentia futurae, quam de praesentis rei scientia, non est necesse diuinam praescientiam, & illam de qua quaerimus eandem habere consequentiam. Quam & Boetius 5. de Consolatione Philosophiae prosa vltim. clarissime // exprimendo, Scientia, inquit, eius omnem temporis supergressa motionem in suae manet simplicitate praesentiae, infinitaque praeteriti ac futuri spacia complectens, omnia quasi iam gerantur in sua simplici cognitione considerat. Itaque si praesentiam pensare velis, qua cuncta dignoscit, non esse praescientiam quasi futuri, sed scientiam nunquam deficientis instantiae rectius aestimabis: Qui ex isto infert consequenter in Deo necessitatem sequentem, sicut presens capitulum & quinquagesimum huius plenius recitauit. Quem & Iohannes Scotus sequendo, super 1. sent. dist 4oa. sic quaerit, arguit, & respondet; Quaero vtrum praedestinatus possit damnari: Quod non; Omne preteritum est simpliciter necessarium; sed predestinatio huius predestinati transijt in praeteritum, quia Deus predestinauit illum ab eterno. Et infra, Ad rum, argumentum dico, quod argumentum procedit ex falsa imaginatione, cuius imaginationis intellectus iuuat ad intelligendum veritatem proposite questionis. Si enim per impossibile intelligeremus Deum adhuc non determinasse voluntatem suam ad alteram partem, sed quod deliberaret vtrum vellet istum predestinare vel non, bene posset intellectus noster capere quod contingenter ipsum praedestinaret vel non praedestinaret, sicut apparet in actu voluntatis nostrae; sed quia semper recurrimus ad actum voluntatis diuinae quasi praeteritum, ideo quasi comparamus libertatem in volun¬ tate illa ad actum, quasr iam sit positus a voluntate; sed illa imaginatio falsa est: Illud enim A nunc aeternitatis, in quo est iste actus, semper praesens est, & ita intelligendum est de voluntate diuina siue volutione eius vt est eius obiecti, sicut si per impossibile nunc inciperet Deus habere velle in isto nunc, & ita libere potest Deus in nunc aeternitatis velle quod vult, sicut si ad nihil esset voluntas sua determinata; Tunc dico ad formam argumenti, quod praedestinatio huius non transijt in praeteritum: Licet enim ipsa coexstiterit preteritis que transierunt, non tamen ipsa praeterijt, sed alia praeterierunt, quae coexstiterunt sibi. Vnde sicut dictum fuit dist, 9a. Verba diuersorum temporum dicta de Deo, prout verissime competunt sibi, non significant partes temporis mensurantis illum actum, sed consignant nunc aeternitatis, quasi mensurans istum actum in quantum coexistens illis pluribus partibus temporis, & ideo idem est Deum praedestinare, praedestinasse, & praedestinaturum esse, & ita contingens vnum sicut aliud, quia nihil est ibi nisi nunc aeternitatis mensurans illum actum, quod nec est praesens, nec praeteritum, nec futurum, sed coexistens omnibus istis. Quem etiam Sanctus Thomas super 1. sent. dist. 38a. quaestione 5a planissime sequitur & allegat, Deus, inquiens, ab aeterno ipsum esse rei intuebatur; quod qualiter sit euidenter docet Boetius in libro de Consolatione. Omnis enim cognitio est secundum modum cognoscentis vt dictum est; Cum igitur Deus sit ab aeterno, oportet quod cognitio eius aeternitatis habeat modum, qui est totum esse simul sine successione; Vnde sicut quamuis tempus sit successiuum, tamen aeternitas est praesens omnibus temporibus, vna & eadem indiuisibilis vt nunc stans, ita cognitio sua intuetur omnia temporalia, quamuis sint succedentia, vt praesentia sibi, nec aliquid eorum est futurum respectu ipsius, sed vnum respectu alterius. Et infra super dist. 40a. Illud quod mensuratur aeternitate, est simul cum omni tempore, ita tamen quod nullo illorum mensuratur; & ideo actus diuinae praescientiae non potest poni in esse nunc, vt quasi mensuratus per praesens tempus, vt ordinem praesentis temporis ad futurum ad suum scitum habeat, sed ad omne tempus & omne scitum habeat ordinem praesentis ad praesens, vt cum dicitur, Deus praescit, hoc, non intelligitur quod hoc sit futurum respectu diuinae scientiae, sed respectu huius temporis in quo refertur; & ideo oportet huiusmodi verba & participia, dicta de Deo, a determinatione temporis absoluere, vt consignificent nunc aeternitatis & non temporis; alias ineuitabiliter sequeretur error. Quod primi contra Gentiles 66. declarat per exemplum concordans imaginationi praemissae, Cuilibet, inquiens, tempori vel instanti temporis praesentialiter adest aeternitas, cuius exemplum vtcunque in circulo est videre. Punctum enim in circumferentia signatum, etsi indiuisibile sit, non tamen cuilibet puncto alij secundum situm coexistit simul; Ordo enim situs continuitatem circumferentiae facit; Centrum vero, quod est extra circumferentiam, ad quodlibet punctum in circumferentia signatum directe oppositionem habet: Quicquid igitur in quacunque parte temporis est, coexistit aeterno quasi presens eidem, etsi respectu alterius partis temporis sit praeteritum vel futurum, aeterno autem non potest aliquid praesentialiter coexistere nisi toti, quia successionis durationem non habet; quicquid igitur per totum discursum temporis agitur, diuinus intellectus in tota sua aeternitate intuetur quasi praesens. Qui & infra 67. ita scribit, Cum dicimus Deus scit, aut sciuit hoc futurum, medium quoddam actuari inter diuinam scientiam & rem scitam, scilicet tempus, in quo est locutio, respectu cuius id quod a Deo scitum dicitur, est futurum, non respectu diuinae scientiae est futurum, quae in momento aeternitatis existens ad omnia praesentialiter se habet, respectu cuius si tempus locutionis de medio subtrahatur, non est dicere, hoc esse cognitum quasi non existens, vt locum habeat quaestio qua quaeritur, An possit non esse, sed sic cognitum diceretur a Deo vt iam in sua essentia visum, quo posito, non remanet praedictae quaestioni locus, quia quod iam est, non potest, quantum ad illud instans, non esse: Deceptio igitur accidit ex hoc, quod tempus, in quo loquimur, coexistit aeternitati, vel etiam tempus praeteritum, quod designatur, cum dicitur, Deus sciuit; Vnde habitudo temporis praeteriti vel praesentis ad futurum aeternitati attribuitur, quod omnino ei non comperit, & ex hoc accidit secundum accidens falli. Quem insuper Robertus Lincolniensis secutus, de libero arbitrio 3. ita scribit, Dum sedeo, necesse est me sedere, & postquam sedi, necesse est me sedisse; sed quam comparationem habent haec dicta, me sedere, & me sedisse ad meam sessionem dum sedeo & postquam sedi, eandem comparationem habet scientia Dei ad meam sessionem futuram, antequam sedeam: Ipse enim scit futura tanquam praesentia, nec aliter scit ea cum sint futura, & cum sint praesentia vel praeterita; ergo omni simili modo, quo necesse est Deum scire res cum sint, vel praeteritae sint, necesse est eum scire easdem antequam sint; sed cum res sunt, vel praeteritae sunt, habet eius scientia necessitatem consequentem; ergo &e eandem habet antequam res eueniant. Et infra 5. Deus scit omnia vnico indiuisibili simplicique conspectu aeternaliter, semper, similiter, immuta biliter. Patet enim ex iam dictis, quod quam comparationem habent haec dicta, me sedere & me sedisse ad meam sessionem dum sedeo & postquam sedi, eandem comparationem habet scientia Dei ad meam sessionem cras futuram antequam sedeam: ipse enim scit futura tanquam praesentia, nec aliter scit ea cum sunt futura, & cum sunt praesentia vel praeterita; ergo omni // eodem modo, quo necesse est Deum scire res cum sunt, vel cum praeteritae sunt, necesse est eum scire easdem antequam sint; sed cum res sunt, vel praeteritae sunt, habet eius scientia necessitatem consequentem; ergo & eandem necessitatem habet antequam res eueniant. Hanc etiam praesentaneam semper instantiam aeternitatis praedictam in Deo, omnimodamque stabilitatem ac immutabilitatem in eo, secundum quemlibet modum suum intrinsecum, ipsemet Deus innuit & testatur, Ego, inquiens, sum qui sum, sic dices filijs Israel. Qui est, misit me ad vos, Exod. 3. qui & Iohan 8. Antequam, inquit Abraham fieret, ego sum: & concordanter Propheta, Priusquam montes fierent, aut formaretur terra & orbis, a saeculo & vsque in saeculum tu es Deus, Psalmo 89. & infra 82. A saeculo tu es; & inferius 10I. Sicut opertorium mutabis eos & mutabuntur, tu autem idem ipse es, & anni tui non deficient. Et Apostolus 1. ad Timotheum 6. Solus habet immortalitatem. Huiusmodi siquidem Autoritatum huiusmodi intellectum // euidenter te stantur expositiones authenticae, primo & quinto primi praemissae, quibus & paucas alias hic adiungam. Beatus igitur Augustinus super illud Psalmi 89. praemissum, sic ait; Optime autem non ait, A saeculo tu fuisti, aut vsque in saeculum tu eris, sed praesentis significationis verbum posuit, insinuans Dei substantiam omni modo incommutabilem, vbi non est fuit, nec erit, sed tantum est; vnde dictum est, Ego sum qui sum, &. Qui est, misit me ad vos; &, Mutabis eos, & mutabuntur, tu autem idem ipse es, & auni tui non deficient. Ecce quae aeternitas facta est nobis refugium, vt in ea mansuri, ad eam de hac temporis mutabilitate fugiamus; Qui & super illud Psalmi 101. adductum, Speremus, inquit, venturos nos ad hos annos stantes in quibus non circuitu Solis peraguntur dies, sed manet quod est sicuti est, quia hoc solum vere est. Et supra eodem super illud, In generatione & generationem, seu, sicut habet Augustinus, in generatione generationum anni tui, Non aliud, inquit, anni Dei, & aliud ipse; sed anni Dei aeternitas Dei est, aeternitas Dei ipsa eius substantia est, quae nihil habet mutabile, vbi nihil est praeteritum quasi iam non sit, nihil est futurum quasr nondum sit: non est ibi nisi est, non est ibi fuit, & erit; quia & quod fuitiam non est, & quod erit nondum est, sed quicquid ibi est non nisi est. Merito sic misit Deus famulum suum Mosen, qui sciuit nomen mittentis se, & ille indicans se immortalem mortali, aeternum temporali, Ego, inquit, sum qui sum. Qui & 5. super Genesin ad literam 16. Illa aeterna incommutabilisque natura, quae Deus est, habet in se vt sit, sicut Mosi dictum est, Ego sumqui sum, longe aliter quam sunt ista quae facta sunt; quando illud vere ac primitus est, quod eodem modo semper est, nec solum non commutatur, sed commurari omnino non potest. Cui & concordanter Gregorius 18. Moral. 31. super illud Iob 28. Nec commemorabuntur in comparatione eius, Propheta, inquit, eius incommutabilitatem essentiae contemplatus, ait, Omnia sicut vestimentum veterascent, & sicut opertorium mutabis eos & mutabuntur, tu autem idem ipse es, & anni tui non deficient: Hinc ad Mosem dicitur, Ego sum qui sum, & dices filijs Israel, Qui est misit me ad vos, solus quippe veraciter est, qui solus incommutabiliter permaner. Nam omne quod modo sic est, modo aliter est, iuxta non esse est: permanere enim in statusuo non potest, atque aliquo modo ad non esse itur, dum ab eo quod fuerat semper ad aliud per momenta temporum ducitur.

Quinta decima patenter cognoscitur per quintam & sextam & ostensiones earum, quae & per decimam tertiam concluditur manifeste. Si namque secundum decimam tertiam voluntas diuina sit aeque libera & contingens intrinsece respectu praesentium & praeteritorum, sicut respectu futurorum, & futura posset & potest possibilitate de qua decima quinta loquitur, nunc & semper in futurum non velle & nunquam in praeterito voluisse: alias enim per decimum primi omnia futura necessario simpliciter euenirent, quod duodecimum huius damnat; posset & potest similiter praesentia & praeterita vniuersa. Haec etiam per decimam quartam demonstratur; si namque, vt decima quarta asserit, voluntas diuina sit aeque necessaria respectu futurorum, sicut respectu praesentium & praeteritorum, & futura posset & potest ( possibilitate huius decimae quintae) nunc & semper in futurum non velle, & nunquam in praeterito voluisse; posset & potest similiter praesentia & praeterita vniuersa. Hanc etiam attestatur dictum Gandauensis in ostensione vndecimae veritatis, superius recitatum

Sexta decima infertur ex septima manifeste, quam & decima tertia ac decima quarta & ostensiones earum ostendunt, hoc adiuncto, quod Deus non potest tali potentia non velle praesentia, neque non voluisse praeterita; quia necesse est necessitare opposita, id est, sequente Deum velle praesentia, & praeterita voluisse, sicut ex isto capitulo & quinquagesimo huius patet.

Septima decima quantum ad vtramque partem affirmatiuam & negatiuam correspondenter cognoscitur per decimam quintam & decimam sextam loco a simili adiuuante,

Decima octaua, quantum ad duas partes primas ex 15. & 16. quantum ad duas residuas ex duabus partibus decime septime correspondenter infertur, cum nihil faciat vel non faciat, nisi quod vult aut non vult, testantibus nono & decimo primi libri. Per hanc autem, vt spero, possunt solui obiecta de possibilitate Dei non faciendi quae faciet, facit, aut fecit, aliterque & alia faciendi: Per hanc etiam potest vitari error Abelardi, & articulus Parisiensis damnatus, pro quorum intelligentia pleniori parum altius ordiendum. Porro Patrum scripturas diligentius intuendo, euidenter apparet, quod triplexfuit necessitas erronec posita circa Deum, & circa actiones Dei ad extra, quae omnes ad necessitatem naturae pariter reducuntur. Quidam namque dixerunt quod quicquid Deus agit ad extra, agit ex necessitate suae essentiae. sicut agentia irrationalia, vt lux splendorem & ignis calorem. Alij posuerunt quod quicquid Deus agit ad extra, agit ex necessitate suae scientiae, eo quod per suam scientiam comprehendit ordinem meliorem possibilem in rebus, cui necessario se conformat secundum suam scientiam operando. Tertij credidecunt, quod quicquid Deus agit ad extra, agit ex necessitate suae voluntatis, //quia per suam scientiam comprehendit ordinem meliorem possibilem in entibus vniuersis, & voluntas perfectissima & optima simili scientiae necessario se conformat secundum eius dictamen interius, exterius operando. Hos autem tres errores de ista necessitate recitat Henricus de Gandauo 5. de quodlib. quaestione quarta, quos & Auicennae imponit. Similes quoque errores imponit Sanctus Thomas quibusdam Philosophis & etiam Theologis, puta Petro Abelardo, in quaestionibus de potentia Dei, quaestione 5. quaerente, Vtrum C Deus possit facere quae non facit, & dimittere quae facit, vbi respondendo sic ait; Dicendum quod hic error, scilicet ponere Deum non posse facere nisi quae facit, duorum fuit: Primo, quorundam Philosophorum dicentium Deum agere ex necessitate naturae, quod si esset, cum natura sit determinata ad vnum, diuina potentia ad alia agenda se extendere non posset quam ad ea quae facit. Secundo fuit quorundam Theologorum considerantium ordinem diuinae iustitiae & sapientiae, secundum quem fiunt a Deo res, quem Deum praeterire non posse dicebant, & ideo incidebant in hoc, vt dicerent, Deum non posse facere nisi quae facit: & imponitur hic error Magistro Petro Abelardo. Patet igitur quod iste Petrus intelligit ea solummodo Deum posse facere vel dimittere quae facit, quantum est de ratione suae potentiae naturalis, & de sua potentia nude & absolute accepta, ita quod illa non se posset extendere ad alia facienda, seu alia dimittenda, quia eius potentia volutiua non se posset efferre in aliud vllo modo; quare & quod facit & dimitrit quaecunque necessitate naturae & simpliciter absoluta, quod & alia verba sua indicant manifeste. Recitat enim Bernardus, vbi fuerat allegatus, dicta eius similia in haec verba; Hac ratione, qua conuincitur quod Deus Pater tam bonum genuit Filium quantum potuit, cum videlicet aliter reus esset inuidiae, clarum est & omnia quae facit, quantum potest egregia facere, nec vllum commodum quod conferre possit, subtrahere velle. Et post pauca, In tantum in omnibus quae Deus facit quod bonum est attendit, vt ipso boni pretio potius quam voluntatis suae libito ad singula facienda inelinari dicatur. Item, ex his itaque tam de ratione quam de scripto collatis constat, id solum Deum facere posse quod aliquando facit. Et post pauca; Qui si mala, quae fiunt, disturbare posset, nec id etiam nisi opportune faceret, qui nihil importune facere potest, profecto non video quomodo peccatis consentiens non esset: Quis enim consentire malo dicendus est, nisi is, per quem illud opportune disturbari posset? Item. Praedictis itaque rationibus // vel obiectorum solutionibus, liquere omnibus reor, ea solummodo Deum posse facere vel dimittere, vel eo modo tantum, vel eo tempore quo facit, non alio. Et infra cap7. errorum eiusdem recitat eum dicentem, Inprimis videndum est, quid sit consentire malo, & quid non; ille equidem consentire malo dicitur, qui cum debeat illud prohibere & possit, non prohibet; si autem debeat & non possit, &e contra, si possit & non debeat, non esse reus; si vero nec debet nec potest, multo minus reus censendus est; & ideo Deus a consensu malorum alienus est, qui nec debet nec potest mala impedire; ideo non debet, quia cum res per benignitatem illius eueniant, quomodo melius possunt, nullo modo contra hoc velle debet; ideo autem no potest, quia bonitas illius, electo minori bono illi quod maius est, impedimentum minime parare potest. Voluit igitur dicere, quod Deus nullo modo haberet potentia alia vel aliter faciendi, nec dimittendi quae facit, sicut tam argumenta eius quam verba, maxime secundum nonam veritatens exposita manifestant. Veluit // autem dicere Abelardus, quod sicut Deus necessario absolute vult finem vltimum, suam scilicet propriam bonitatem; sic & necessario absolute vult ea quae sunt ad finem, omnes scilicet creaturas; Laque quod omnia ista eadem numero, omnibus suis modis ex necessario ordine bonitatis emanant ab illo; quare & quod nullum istorum posset vllo modo dimitti, nec aliquid aliud fieri quouismodo, eo quod tunc turbaretur ordo necessarius bonitatis, nec diuina bonitas manifestare se posset. Quis ergo arguet me de isto errore? Dico enim quod Deus, quantum est de ratione suae potentiae volutiuae, contingentissime & liberrime secundum contradictionem potest non velle quod vult, & velle quod non vult, correspondenter non facere & facere, sicut testatur decima quinta veritas, & sequentes; qui tamen irrepugnanter quadam necessitate sequente actum voluntatis diuinae positum iam in esse, immutabilemque omnino necessario vult & facit quae vult & quae facit, sicut Angelus vel homo, etsi contingissime & liberrime, etiam ex se solummodo sicut Deus, quid vellet, hac necessitate sequente necessario illud vellet. Quare & Sanctus Thomas vbi prius, recitato errore Philosophorum & Abelardi, & primo redarguto, subiungit, Nunc autem restat inuestigare de secunda positione; Circa quod sciendum est quod dupliciter dicitur Aliquem non posse aliquid; Vno modo absolute, quando scilicet aliqua principiorum, quae sunt necessaria actioni; ad actionem illam se non extendunt, vt si pes sit contractus, homo non potest ambulare; Alio modo, ex suppositione; Posito enim opposito alicuius actionis, illa actio fieri non potest; Non enim possum ambulare dum sedeo; Cum autem Deus sit agens per voluntatem & intellectum, sicut probatum est, oportet in ipso tria actionis principia considerare, scilicet primo intellectum, secundo voluntatem, tertio potentiam naturae. Intellectus igitur voluntatem dirigit, voluntas vero potentiae imperat, quae exequitur; sed intellectus non mouet nisi in quantum proponit voluntati suum apperibile, vnde totum mouere intellectus est in voluntate. Dupliciter igitur dicitur Deum absolutem non posse aliquid; Vno modo, quando potentia Dei non se extendit in illud, sicut dicimus, quod Deus non potest facere vt affirmatio & negatio sint simul vera, vt ex supradictis patet: Sic autem non potest dici, quod Deus non potest facere nisi quae facit; Constat enim quod potentia Dei ad multa alia potest se extendere: Alio modo, quando voluntas Dei ad illud se extendere non potest; oportet enim quod quaelibet voluntas habeat aliquem finem quem naturaliter velit, & cuius contrarium velle non possit, sicut homo naturaliter & de necessitate vult beatitudinem, & miseriam velle non potest. Cum hoc autem quod voluntas vult necessario finem fuum naturalem, vult etiam ea sine quibus non potest habere finem, si haec cognoscat, & haec sunt quae sunt commensurata fini; sicut si volo vitam, volo cibum; ea enim sine quibus finis haberi potest, quae non sunt fini commensurata, non de necessitate vult; Finis igitur, qui est naturalis diuinae voluntatis, est eius bonitas, quam non velle non potest; sed huic fini non commensutantur creaturae, ita quod sine his diuina bonitas manifestati non possit, sicut quidem Deus intendit ex creaturis: Sicut enim manifestatur diuina bonitas per has res quae nunc sunt, & per hunc rerum ordinem; ita potest manifestari per alias creaturas alio modo ordinatas; & ideo diuina voluntas absque praeiudicio voluntatis, iustitiae, sapientiae potest se extendere in alia quam quae facit: & in hoc fuerunt decepti praedicti errantes: AEstimauerunt enim ordinem creaturarum esse quasi commensuratum diuinae bonitati, quasi absque eo esse non posset; Patet igitur quod absolute Deus potest facere alia quam quae facit; sed quia ipse non potest facere quod contradictoria sint simul vera, ex suppositione potest dici, quod Deus non potest alia facere quam quae facit. Hunc etiam errorem tangit Thomas I part. summ. particul. 25. quaestione quinta, & 1. contra Gentiles 8r. & ipsum refellit. Quem & Hugo 1. de Sacrament. partic. secunda, cap. 22. simili modo intelligit & refellit, quasi videlicet detractiuum & diminutiuum diuinae potentiae infinitae vnde sic ait; Eant nunc, & de sensu glorientur, quia opera diuina ratione se putant discutere & eius potentiam sub mensura coarctare. Cum enim dicunt, hue vsque potest & non amplius; quid hoc est aliud quam eius potentiam, quae infinita est, concludere & restringere ad mensuram? Aiunt enim, Non potest Deus aliud facere quam facit, nec melius facere quam facit; Et infra eiusmodi causis atque rationibus quidam inducuntur, vt dicant, Deum suorum operum mensura ac lege ita astrictum atque alligatum, vt praeterquam facit quicquam, nec aliud facere potest nec melius: Ac per hoc plane infinitam illam atque immensem diuinitatis potentiam subtermino ac mensura alligare conuincuntur, qui ad aliquid, quod vere finem ipsum habet. eam extendunt, & vltra negant procedere. Certum est enim, quod omne, quod factum est in numero & pondere & mensura, legitimum terminum & finem suum habet, & idcirco, si ad operis mensuram Creatoris potentia modumque componitur, ipsa proculdubio & fine & men¬ sura terminari declaratur. Hic illi nostri scrutatores, qui defecerunt scrutantes scrutationes, nouum aliquid & vere nouum, nec tam verum quam nouum afferre se dicunt; & dicunt singulas quidem creaturas per se consideratas a perfecto minus habere; vniuersitatem autem rerum omnium in tanta consummatione boni expressam, vt non possit esse melior quam est. Eundem quoque errorem recitat idem Hugo libro sententiarum suarum, capit. 12. & reuincit, vbi & ait, Cum Augustinus dicit, Multa potest Deus facere quae non vult, ad effectum respexit quem non vult; id est, quae non operatur, potest operari; non enim ex impotentia dimittit; & secundum hoc potest dici, potest Deus velle quod non vult. Cuius sententiam & paene verba secutus Petrus I. sent. dist. 43. eundem errorem ad eunde intellectum recitat & retundit, Quidam, inquiens, de suo sensugloriantes, Dei potentia coarctare sub mensura conati sunt; Cum enim dicunt, huc vsque potest Deus, & no amplius, quid hoc est aliud, quam eius potentia, quae infinita est, includere & restringere ad mensura? Aiunt enim, Non potest Deus aliud facere quam facit, nec melius facere id qd. facit, nec aliquid praetermittere de his quae facit. Qui & infra recitans & soluens quandam argutia Abelardi, Quod, inquit, propositum fuit, Non potest Deus facere nisi quod iustitia sua exigit, & no potest id facere, qd. iustitia sua exigit vt non fiat, I Dicimus quia in illis locutionibus duplex est sensus. Si enim intelligitis, non potest non facere nisi qd. sua iustitia exigit, i. nisi quod iusta volutas sua vult, falsu dicitis; Iustititia enim ipsius Dei aequissima voluntas accipitur, qualiter accipit August. illa verba Domini in Genesi loquentis ad Lot, non possum quicquam facere donec illuc introeas, exponens, Non posse, inquit, se dixit, quod sine dubio poterat per potentiam, sed non poterat per iustitiam. Ecce quam euidenter hic patet sententia supradicta, quod videlicet Deus, quantum est ex parte potentiae, potest velle quod non vult, & facere quod non facit, sed quantum est ex parte voluntatis suae volentis iam quicquam actualiter & immutabiliter, vel nolentis, non potest. Quare & in fine distinctionis ostendens Deum posse velle quod non vult nec vnquam voluit, sic ait; Habet enim potentiam volendi & nunc & ab aeterno, quod tamen nec modo vult, nec ab aeterno voluit: A quo & alia similia magis expressa in ostensione nonae veritatis fuerant allegata. Hunc etiam Petrum Abelardum Magistrum Parisiensem omnes poene Doctores Parisienses redarguunt in hac parte, quem & vna cum suis discipulis indisciplinatis, vmbram quorundam Philosophorum sequentibus atque dicentibus Deum facere, quicquid facit, necessitate naturae, puto dedisse causam edicto damnationis articuli Parisiensis obiecti: quare & secundum suam sententiam iam praemissam contra eum deberet intelligi & exponi, Ita videlicet, quod Articulus ille damnet, quod Deum necesse est facere quicquid immediate sit ab ipso necessitate coactionis vel necessitate immutabilitatis, necessitate scilicet naturali & voluntatis diuinae, quae naturaliter determinatur ad haec & non alia facienda, necessitate videlicet absoluta, quae vt articulus, ponit in Deo impossibilitatem aliter faciendi, impossibilitatem videlicet naturalem ex defectu potentiae naturalis, impossibilitatem scilicet absolutam. Hunc etiam intellectum huius articuli contestantur multi alij simul cum isto ab eodem Episcopo condemnati, quorum vnus affirmat, quod Deus est aeternus in agendo & in mouendo, sicut & in essendo, aliter alio determinaretur, quod esset prius illo: & Alius, quod illud quod de se determinatur, vt Deus vel semper agit, vel nunquam, & quod sunt plura aeterna: & Alius, quod primum principium non potest immediate producere // ingenerabilia quae sunt noui effectus; effectus autem nouus exigit causam immediatam quae potest aliter se habere: & Alius, quod Deus est causa necessaria primae intelligentiae, qua posita, ponitur effectus, & sunt simul duratione: & Alius, quod Deus est causa necessaria motus corporum coelestium, & coniunctionis contingentis in stellis, cui & quibus multi alij similes, ante & post praedictum articulum in eadem serie condemnantur. Henricus etiam Gandauensis occasione huius articuli 5. de quodlib. quaest, quarta quaerit, Vtrum Deus necessario producit quicquid exterius immediate producit, & arguit primo quod sic, quia necessario sequitur, Deus vult hoc facere, ergo hoc facit, & Antecedens est necessarium, quia aliter voluntas Dei esset mutabilis: de inde quod non, per articulum recitatum; & respondendo, dicit, quod secundum Philosophorum sententiam in omni factione diuina ponebatur triplex necessitas superius recitata; & reprobatis duabus prioribus, scilicet necessitate essentiae & scientiae, reprobando tertiam necessitatem, scilicetT voluntatis, sic ait; Quod similiter Deus nullo modo agit ex necessitate suae voluntatis siue concomitantis materiam, siue absolute consideratae, secundum quod aliqui possent dicere, quod licet non agit necessitate suae naturae, neque suae scientiae, agit tamen necessitate suae voluntatis, eo quod scientia sua comprehendit meliorem ordinem in rebus, & voluntas perfecta necessario ei adhaeret, sicut patet, quoniam cum voluntas non sit per se nisi finis sui, & quod est per se alicuius, licet necessarium ordinem habet ad illud, & ad ea quae essentialem ha¬ bent habitudinem ad illud, non tamen ad ea quae habent habitudinem ad illud // accidentalem, quo per exemplum ostenso, subiungit, Quare cum voluntas Dei per se sit finis boni quod ipse est, etsi necessario vult illud, & quae necessariam ad ipsum habent habitudinem, vt sunt, quaecunque sunt in diuina essentia, non tamen necessario vult illa quae habent habitudinem // accidentalem ad illud; talia autem sunt omnia alia ab eo, quia nihil ex eis bonitati suae acerescit; Nulla ergo necessitate vult aliquid illorum, sed nihil facit nisi quod vult; Nihil ergo aliorum a se quae facit de necessitate facit. Et infra, Deus non vult de necessitate quae sunt extra ipsum, propter quod quando facit ea in esse existentiae de quo est quaestio, non de necessitate voluntatis suae facit ea, vt secundum hunc modum bonitas suae essentiae non sit ei ratio volendi omnia, quia posset // alia velle quae nec vult, nec volet, sicut neque veritas suae essentiae est ei ratio sciendi omnia quae scire posset, scilicet ea quae possent esse vel fore, nec tamen erunt; vt sicut non de necessitate scit se facere quae ipse facit, sicut non de necessitate vult facere quae facit, vt iam dicetur: similiter neque de necessitate scit aut vult esse quae sunt de necessitate absoluta; Dicendum est ergo simpliciter & absolute quod quaecunque Deus facit extra se, nullum eorum de necessitate facit, neque eorum quae facit immediate, quod secundum Philosophum erat vnicum tantum, quod de necessitate, vt dictum est, ponebant ipsum facere; neque quae facit mediantibus alijs, in quo Philosophi nobiscum concordant, neque etiam illorum quicquam facit necessitate coactionis, quae voluntatem contra propriam inclinationem vel naturalem vel voluntariam impellit in actionem, eo quod impassibilis est & omnipotens; neque necessitate immutabilitatis, quae virtutem simpliciter & absolute in actum ligat & tenet, vt bene dicit articulus damnatus, sicut dictum est opponendo. Qui & infra respondendo ad primum argumentum, sic ait; Ad argumentum oppositum, quod de necessitate illud fit quod Deus vult facere, Dicendum quod verum est necessitate // consequentiae, non consequents; quia Antecedens non est necessarium simpliciter, scilicet quod Deus vult illud facere quod facit, nisi considerando actum voluntatis vt est in Deo ipsa diuina essentia, qualiter non consideratur in proposita quaestione, sed solum secundum quod transit actualiter in volutum exterius: Et quod arguitur, quod Antecedens est necessarium simpliciter, quia quod Deus vult non potest non velle, quia aliter sua voluntas esset mutabilis, Dicendum &c. in ostensione veritatis vndecimae allegata. Damnatur ergo in articulo recitato necessitas naturalis, simplex, absoluta, & praecedens respectu volutionis & factionis diuinae ad extra, non autem necessitas sequens praedicta. Quis enim negauerit necesse esse hac necessitate sequente, Deum facere quicquid immediate sit ab ipso, sicut & hac necessitate, Omne quod est, quando est, necesse est esse, & quod sit & factum est, fieri & factum esse, & Deum velle sic esse. Ex his autem potest elici & haberi quod necessitas immutabilitatis ad intellectum Doctorum est duplex vel triplex. Vna, qua, si esset in vsu, quicquid est aliquale, & non potest non esse tale per mutationem, posset dici, quod necesse est necessitate immutabilitatis ipsum esse tale, quia ab hoc mutati non potest; sicque quicquid est praeteritum, necesse est esse praeteritum, & quicquid fuit futurum, necesse est fuisse futurum, & quicquid est non futurum, necesse est esse non futurum, & similia, & sic non loquitur articulus supradictus. Altera, quae est necessitas stabilitatis & sequens, sicut quinquagesimo huius patet, de qua non intelligit articulus memoratus. Tertia, quae est necessitas immutabilitatis naturalis, qua scilicet res aliqua determinatur naturaliter, & necessitate naturae ad vnum aliquid faciendum, nec habet potentiam naturalem ad oppositum, sicut potentiae irrationales actiuae, vt patet 9. Metaphys. 10. & talem necessitatem immutabilitatis posuit Petrus Abelardus in Deo ad extra, qualis & in articulo condemnatur. Vnde & Thomas De potentia Dei, vbi prius, Illi, inquit, qui dicebant Deum agere ex necessitate naturae, ponebant potentiam de qua agitur, non solum ratione imimutabilitatis naturae, sed ratione determinationis naturae ad vnum. Quare & Henricus Gandauensis dicit quod Deus facit ad extra necessitate immutabilitatis, quae virtutem simpliciter & absolute in actu ligat & tenet, vnde bene dicit articulus damnatus. Irrationabiles vero rationes Petri Abelardi, & quorumlibet aliorum, siue Philosophorum, siue friuolophilorum necessitatem naturalem in Deo respectu factorum suorum astruere gestientes, nullum animal rationale debent mouere. Si enim ageret ad extra necessitate naturae, cum effectus eius quilibet sit finitus, & ipse esset finitus contra primam suppositionem; vel si secundum eam ipse sit infinitus, quilibet etiam eius effectus esset similiter infinitus, sicut nono primi plenius est argutum. Nec Deus per suam scientiam comprehendit, imo nec comprehendere potest melius ens possibile fieri, quo melius fieri nihil posset. Ponatur enim quod comprehendat & faciat, & sit A. illud; vel ergo A. est infinitum simpliciter omniquaque & tunc est Deus, quare non factum, vt suppositio prima probat; vel finitum, A & tunc esset possibile fieri aliquid maius eo: Quocunque igitur bono possibili fieri, potest fieri maius semper & maius, quare & similiter comprehendi; quare nec voluntas perfecta & optima potest facere maximum bonum, & optimum possibile fieri; sufficit ergo ei quod faciat bonum quantum sponte voluerit sine malo, praesertim cum nulla sit ratio ipsa prior, aut ipsam regulans in agendis, sed ipsa principium & regula rationis, sicut 2i. primi plenius est ostensum. Obiectum quoque fuit superius, quod si necessitas ista sequens poneretur in Deo, omnipotens ligaretur. Sed miror qua mente, qua fronte haec audeant mihi obijcere contrarium affitmantes, cum ipsi necessario concedere habeant Deum aeternaliter prius solutum & liberum, nunc temporaliter nouiter vinculo extrinseco debilissimo, puta filo araneae etiam insolubiliter alligari, & illiberabiliter captiuari, sicut 30. huius plenius est argutum. Ego autem non dico ipsum nouiter necessitari necessitate sequente praedicta, nec per aliquid extra ipsum, sed aeternaliter, vniformiter tantum per actum suum aeternum liberrimum propriae & liberrimae voluntatis. Si quis autem hunc actum voluntatis diuinae necessarium, seu istam necessitatem sequentem iuxta Poetarum, Grammaticorum, & Rhetoricorum metaphoras, sicuti & amorem, ligamen, nodum, seu vinculum voluerit appellare, non reputo multum contendendum de nomine, dum res sane fuerit intellecta; tunc autem potest metaphorice dicere Deum ligari, hoc scilicet amoris ligamine & vinculo charitatis: scio tamen quod nonnulli pietate catholica hoc abhorrent, non quia quod metaphorice dicitur, non catholice dicitur, sed quia quod catholice dicitur, non catholice intelligitur. Nonnulli enim, quia ligamen & vinculum consuetum aliqualem violentiam importare videtur, simili modo intelligunt, si quid tale dicatur de Deo; Sed hi errant, quoniam in ligamine & vinculo consueto sunt duo, scilicet violentia, & firmitas; & quia secundum Philosophum 6. Topic. omnes transferentes secundum aliquam similitudinem transferunt, non autem secundum omnes, sicut in Poetria sua ostendit, sufficit quod transtatio ista fiat pro secunda proprietate, licet non pro prima. Nec etiam verum est, quod omne vinculum violentiam implicat; Multi enim multarum obligationum vinculis erga Deum & homines se gratis supponunt, & sustinent ea gratis: Vnde Ecclesiastici 6. Mitte pedem tuum in compedes illius, scilicet sapientiae, & in torques eius collum tuum; subijce humerum tuum, & porta illam, & ne acedieris in vinculis eius, & erunt tibi compedes eius in protectionem fortitudinis & bases virtutis, & torques illius in stolam gloriae, & vincula illius nexura salutaris. Quare & Apostolus ad Coloss. 3. Charitatem vinculum perfectionis appellat; Vnde & Hos. II. In funiculis Adam traham eos in vinculis charitatis. Quare & Hugo de Sancto Victore, De laude charitatis ad Petrum, alloquens charitatem, sic ait; O charitas, quantum potes, quae Deum superabas? Illum tibi obedientem de sede paternae maiestatis, vsque ad inferna nostrae mo rtalitatis // sustinenda, descendere coegisti, adduxisti illum vinculis tuis alligatum: vnde amplius pudeat hominem tibr resistere, cum te videat in Deum triumphare; vulnerasti impassibilem, ligasti insuperabilem, traxisti incommutabilem. Qui & infra laudat hanc charitatem, quia ipsa est Deus; quid autem est haec charitas nisi chara Dei voluntas, & volutio chara Dei, iuxta praemissa vicesimo quinto primi? Verum quia Henricus Gandauensis imponit Auicennae triplicem necessitatem erroneam superius recitatam, & ego ipsum aliquoties allegaui., Discutiendum paululum si ipsum iuste accuset: videtur enim quod possit probabiliter rationabiliterque defendi. Obiicit autem ei, quod pro prima necessitate sic dicit, Veritatis primae non est sua prima actio nisi per essentiam; & quis hoc negauerit? Nam actio sua prima non est ad extra, sed ad intra, quam cognoscit & amat seipsum, & hoc non libere secundum contradictionem, sed pure necessario de necessitate suae essentiae. Rursum opponit sibi. quod pro secunda necessitate sic dicit, Sua scientia est sciens, quod sua perfectio & sua excellentia est vt fiat ab eo bonitas, & hoc est de // communicantibus suam gloriam; & ex hoc quod intelligit se, sequitur ordinatio bonitatis in esse, & intelligit qualiter est possibile & elegantius prouenire esse totius; Vnde, vt dicit, ex hoc quod intelligit ordinationem & bonitatem quae melior esse potest, secundum quod intelligit eam, fluit ipsa tali fluxu, quo perfectius peruenitur ad ordinem secundum possibilitatem. Sed si propter hoc dictum mereatur damnari, Cur p non similiter Aug. qui 3. de lib. arbit. 7. ita dicit, Quicquid tibi vera ratione melius occurrerit, scias fecisse Deum tanqua bonorum omnium conditore? Potest ergo esse aliquid in rerum natura, qd. tua ratione non cogitas; non esse autem, quod vera ratione cogitas, non potest. Neque ntu potes in creatura aliquid melio cogitare, qd. sscreaturae artificem fugerit. Humana quippe anima naturaliter diuinis, ex quibus pendet, connexa rationibus, cum dicit, Melius hoc fieret quam illud, si verum dicit, & videt qd. dicit, in illis quibe connexa est rationibo videticredat ergo Deum fecisse, quod vera ratione ab eo faciendum fuisse cognouit: etiamsi hoc in rebus factis non videt, quia etiamsi coelum oculis videre non posset, & tamen ratione vera tale aliquid faciendum fuisse colligeret, credere debuit factum esse, quamuis id oculis non videret; non enim cogitatione videret faciendum nisi in his rationibus, quibus facta sunt omnia. Et 4. super Gen ad literam 18. Bona facere si Deus non posset, nulla esset potentia; si autem posset, nec faceret, magna esset inuidentia; quia ergo omnipotens & bonus, omnia valde bona fecit. Qui & de quantitate Animae 18. Iustitia, inquit, Dei haec vniuersitas sustentatur & regitur, quam etiam factum est vt non modo sint omnia, sed ita sint vt omnino melius esse non possint. Et infra 20. Id Deus iudicauit pulcherrimum, vt esset quicquid est, quo modo est; Et infra, Quis est qui iuste stomachetur, quod agendo atque administrando corpori anima data sit, cum tantus & tam diuinus rerum ordo connecti melius non possit? Ecce Augustinum Doctorem Catholicum similem sententiam profitentem; Sicut ergo vult exponere Augustinum, sic & Auicennam exponat; multis autem modis potest vterque bene intelligi & exponi; vno modo ex parte Dei, & ex parte modi faciendi relati ad Deum, quantum scilicet est ex parte facientis. Omnia enim facit per sapientiam, bonitatem, & potentiam infinitam; & sic respondet Petrus 1. sentent. dist. 44. & Thomas 1. part. sum. partic. 25. quaestione vlt. quaerente, Vtrum Deus possit, quae facit, facere meliora. Alio modo ex parte rerum factarum, & hoc multifariam; vno modo quod Deus non posset facere res factas easdem numero essentialiter meliores, quia tunc essent aliae & non eaedem, accidentaliter autem posset; & sic respondet Thomas vbi fuerat allegatus. Tertio potest dici, quod Deus nihil potuit fecisse melius, id est, purius bonum, scilicet impermixtius malo seu malitia naturali. Dicit enim Philosophus 3. Topic. quod quae contrarijs impermixtiora sunt magis talia, vt albius est quod nigro impermixtius; quare & minus malum quandoque vocatur bonum, & melius aliquando. Vnde Philosophus 5. Eth. 5. In boni ratione sit minus malum ad maius malum: Cest enim minus malum magis eligibile maiori; eligibile autem bonum, & magis maius. Et Thren. 4. Melius fuit occisis gladio quam interfectis fame, & est modus loquendi creberrimus apud omnes. Iuxta quem etiam modum loquendi aliquando dicitur aliquid melius alio, eo quod illud est bonum, aliud vero malum, vel non bonum. Vnde Philosophus 2. de generat. penult. Melius est esse quam non esse; & Propheta, Melius est modicum iusto super diuitias peccatorum multas, Psalmo 36. Et Salomon Parab. 16. Melius est parum cum iustitia, quam multi fructus cum iniquitate; & melius est humiliari cum mitibus, quam diuidere spolia cum superbis. Dicunt igitur Autores Deum non posse facere quicquam melius quam facit, forsitan contra eos qui posuerunt in entibus aliquid per se malum, de quibus tangitur primo & vicesimo sexto primi: Quibus Auicenna cum multis Philosophis alijs contradicit, sicut idem vicesimum sextum pandit; quibus etiam quasi omnes Doctores Catholici contradicunt, sed specialiter Augustinus in libris suis de libero arbitrio, sicut ibi & 1. Retract. 9. euidenter apparet: quorum & primus ideo dicitur, Vnde malum, & alijs libris multis. Quare & 3. de libero arbitrio6. monet ne quis dicat de peccatricibus animabus, melius fuisse si non essent, innuendo quod tunc vniuersum fuisset purius & impermixtius malo, quare & quod illae non sunt de perfectione vniuersi, nec vllam habeant bonitatem, sed malitiam puram tantum iuxta considerationem Philosophi 3. Topic. praetactam; qui & ideo eodem 6. dicit, quod animae peccatrices non vituperantur, nisi in sui comparatione, dum cogitatur quales essent, si peccare noluissent. Et infra 7. ostendit nullam rem esse reprehensibilem nisi in comparatione melioris. Nec etiam debet aliquis dicere totum vniuersum aliquidue ipsius posse esse melius quam sit, ita quod possit esse bonum & nunc sit malum, vel non sit bonum. Quare & eodem sexto tertij, sicut & tangit 1. Retract. nono ostendit quod Deus pro factione creaturarum est laudandus in omnibus, non culpandus: qui & supra 5. innuit Deum potuisse homines condidisse in aliquo inferiori gradu creaturae; non ergo secundum ipsum necessario facit Deus semper melius quod posset. Adhuc autem quarto fortassis quantum ad rerum ordinem naturalem, quod videlicet. partes animalium & plantarum, & totius mundi, puta elementa & coelum, sunt modo melius naturaliter ordinatae, quam essent si secundum ordinem contrarium ponerentur, ita quod nihil est ibi inutile, neque turpe; & hoc innuit Philosophus I3. de Animalibus, & per tres libros sequentes, vbi agit de partibus animalium, & de formatione, conuenientia & vtilitate earum, & alibi in eodem libro frequenter, quem & in hac parte sequitur Auicenna, sicut & de vtroque vicesimum septimum primi allegat: Quos & sequitur Algazel, sicut idem vicesimum septimum allegauit. Quod & quantum ad dispositionem elementorum & coeli, innuit Augustinus 3. de libero arbitrio 7. vbi fuerat allegatus, qui & de quantitate animae 20. sic ait, Deus in nullo actu animam deserit sine poena, sine praemio. Id enim iudicauit pulcherrimum, vt esset quicquid est, quomodo est, & ita naturae gradibus ordinaretur, vt considerantes vniuersitatem nulla offenderet ex vlla parte deformitas, omnisque animae poena, & omne praemium conferret semper aliquid portioni iustae pulchritudinis dispositionique rerum omnium. Datum est enim animae liberum arbitrium, nec tamen ita liberum arbitrium animae datum est, vt quodlibet eo moliens, illam partem diuini ordinis legisque perturbet: Datum est enim a sapientissimo atque inuictissimo totius creaturae Domino Deo. Sed ista, vt videnda sunt, videre paucorum est, neque ad hoc quisquam nisi vera religione sit idoneus. Quae cum ita sint, quis est qui iuste stomachetur, quod agendo atque administrando corpori anima data sit, cum tantus & tam diuinus rerum ordo connecti melius non possit? Istam quoque sententiam 3. de libero arbitrio 24. docet. Si autem aliquo modo dicto, alioue non dicto, possit Auicenna, sicut & Augustinus, sane intelligi, bene quidem; sin autem, etiam bene quidem, quoniam Auicenna non est mihi testis omnino necessarius in hac causa, praecipue vbi errat; verum etsi in vno vel paucis errauerit, sicut & Philosophi alij, imo & Doctores Catholici, potest in multis alijs dicere veritatem. Si autem possit sane intelligi, vlterius potest dici quod Gandauensis redarguit superficiem literae, seu potius male intelligentes literam Auicennae; sicut & teste Eustathio, Aristoteles quandoque redarguens, vt videtur, Platonem, noluit arguere contra eum, sed contra eos qui male intelligunt eius dicta, sicut secundum primi plenius allegauit. Tertio obijcit Gandauensis contra Auicennam, quod pro tertia necessitate sic dicit, Omnis scientia, qua scit quod prouenit ex ea, nec miscetur ei impedimentum, placet ei quod prouenit ab ea; ergo // primo placuit, vt ex sua essentia flueret omne quod est: Istud autem dictum per se solum non videtur explicite nec implicite continere necessitatem voluntatis diuinae praedictam, sed innuere potius libertatem.

Decima nona, vicesima, & vicesima prima ex correspondentibus partibus decimae quintae correspondenter loquendo de posse, & similiter ex tribus primis partibus proximae veritatis lucide consequuntur, cum hoc adiuncto, quod voluntas diuina est causa necessaria, id est, necessario requisita ad hoc quod aliquid sit futurum, praesens, vel praeteritum faciendum; vel factum, seu etiam conseruatum, sicut decimum quartum & nonum primi docebant. Decima nona specialiter quasi nulli est dubia: alias enim omnia quae euenirent, euenirent de necessitate simpliciter absoluta, quod duodecimum huius damnat.

Vicesima etiam specialiter constat ex quinta veritate huius & ostensione illius, quam & plane confirmant testimonia Henrici de Gandauo ibi, & in ostensione vndecimae ac decimae octauae Sancti Thomae 1. part. sum. partic. 19. quaestione 3. quinto huius; Scoti super 1. sentent. dist. 20 in ostensione 5. & 18. & Roberti Lincolniensis in ostensione nonae veritatis istarum plenius recitatis. Si namque, secundum quod asserunt, potestas in voluntate Dei circa esse actuale creaturarum nulla necessitate determinatur, sed quantum est de se, est ad vtrumlibet de volendo illud & non volendo, possunt & creaturae nunc actualiter existentes, nunc & pro nunc non existere. Si etiam secundum eos, non sedentem nunc, possibile est nunc & pro nunc sedere, & e contra; cur non similiter de qualibet creatura nunc ente? Si insuper, sicut Scorus & Lincolniensis affirmant, volutio creaturae nunc existens, potest nunc & pro nunc non existere, cur non similiter de similibus sentiendum?

Circa vicesimam primam acrius instat certamen propter plurimos repugnantes; hanc tamen opinor sufficienter ostensam ex vltima parte decimae quintae veritatis: quam & satis ostendit ostensio quintae huius. Sit enim A. nomen singulariter proprium alicuius rei praeteritae, puta diluuij generalis non connotando tamen praeteritionem, nec aliquam conditionem eius accidentalem, sed quatenus est possibile ipsam rem essentialiter, simpliciter, & penitus absolute; cur ergo non posset, aut non potest A. non fuisse? quam repugnantiam formaliter implicat? quam contra dictionem euidenter includit? Nullam haud dubio, sicut ibi fuit ostensum. Aliquando namque, puta quando A. fuit, vel ante, ex ista annuntiatione, A. nunquam fuit, nullum per se impossibile, nulla contradictio formaliter, simpliciter sequebatur; quare nec modo, sicut ex probatione primae suppositionis apparet. Ex propositione etiam, quae aliquando fuit vera, nunquam formaliter simpliciter sequitur vllum falsum, quia tunc ex vero falsum formaliter sequeretur. Item eiusdem rationis est rem posse non fuisse, quando fuit, & rem posse fuisse, quando non fuit, scilcet antequam fuit; sed res quae non semper fuit, puta mundus vel Angelus, potest possibilitate huiusmodi absoluta semper fuisse, nulla etiam repugnantia formaliter implicat, necessarioue importat. Potest etiam tali potentia fuisse per vnum diem antequam fuit, aut per vnum annum & per duos simili ratione; cur ergo non per tres & quatuor, & ita infinite deinceps? Hoc idem videtur & multorum Doctorum sententia confirmare. Item per 20an. veritatem, & per nunc praemissa, res nunc praesens potest irrepugnanter nunc & pro nunc non esse, & illam est ita necessarium pro nunc esse, sicut A fuisse, ergo &st A potest non fuisse; Imo videtur quod rem, quae est nunc praesens, sit aliquo modo magis necessarium, saltem multiplicius necessarium pro nunc esse, quam A fuisse: Rem enim praesentem vltra necessitatem ex sola // voluntate diuina vtrique communem & aequalem intrinsece necesse est esse per causas proprias naturales, per materiam & formam, & etiam per causas naturales communes, ipsam in esse naturaliter conseruantes, A vero necesse est fuisse ex sola voluntate diuina, vel saltem non ex tot causis, quia non ex proprijs, cum iam non sint nec causent; vel ponatur, quod Deus omnem causam naturalem A proptiam & communem penitus destruat, conseruando lapidem existentem; & tunc magis apparebit esse magis necessarium Iapidem pro nunc esse, quam A fuisse: Si ergo lapis nunc ens, potest nunc & pro nunc non esse, videtur quod A tantum vel magis potest non fuisse. Respondebitur forsitan, quod ex praeteritione rei praeteritae oritur quaedam relatio, qua necesse est simpliciter illam fuisse, quare impossibile est simpliciter illam non fuisse. Sed hoc reprobatum est prius, quando monstrabatur A non fuisse, nullam contradictionem formaliter implicare. Illam etiam relationem, non est necesse simpliciter esse vel fuisse; Aliquando enim non fuit; quare nec repugnatet formaliter eam nunc non esse; ergo nihil facit necessarium simpliciter. Illa quoque relatio vel est ad Deum, seu ad voluntatem diuinam, vel rem aliquam naturalem seu res aliquas naturales. Primum erat destructum per 3oun. huius; Secundum stare non potest: Ponatur enim quod Deus destrueret omnes causas alias naturales: Tanta insuper & tam potens relatio, imo rationabiliter potior, siue ad Deum siue ad causas naturales oritur ex praesentia rei praesentis, sicut ex praeteritione praeteritae; & illa non obstante, possibile est rem quae nunc est, nunc & pro nunc non esse, quare & praeteritam non fuisse. Nulla enim res absoluta, puta forma potentissima, seull efficientissima naturalis facit suum formatum seu effectum esse necessario simpliciter, quare nec relatio, cum sit debilioris esse, sicut 2oun. huius tangit, facit necessario simpliciter quicqua fuisse. Tanta similiter & tam potens relatio videtur oriri ex futuritione futuri, sicut ex praeteritione praeteriti, quare & tam necessario reddere illud futurum dum est futurum, sicut & illa illud praeteritum. Tunc etiam illa relatio necessitaret simpliciter voluntatem Dei ad volendum illam esse: & secundum illam rem fuisse, sicut ex 18. & 190. primi potest ostendi, quod eius non conuenit dignissimae libertati, sicut trigesimum huius, & decima tertia ac decima quarta veritas manifestant. Adhuc forsitan alij aliter respondebunt, dicentes A non posse non fuisse propter defectum relationis necessario requisitae. propter defectum videlicet voluntabilitatis, seu factibilitatis illius a Deo. Sed ista responsio non vitat ratio nes pro hac vigesima prima factas, Nec reddit causam dicti sui. Licet enim Deus non posset vellet contrarium, scilicet A non fuisse; posset tamen, vt videtur, & sicut decima quinta veritas asserit, non velle A fuisse, sicut & potuit priusquam A fuit; quo posito, A non fuisset praeteritum per decimum quartum primi, sicut & contra similem responsionem trigesimum huius vadit. Eadem etiam ratione, res quae nuinc est praesens, propter defectum relationis consimilis non posset nunc & pro nunc non esse, contra vigesimam veritatem. Talis quoque priuatio relationis necessitaret simpliciter voluntatem diuinam ad eam de secundum eam volendum, impossibilitaret quoque ipsam ad volendum opposite, sicut potuit // olim velle, quod reprobatum est prius, contra similem responsionem trigesimo huius scriptam, & est contra decimam tertiam ac decimam quartam veritatem. Talem etiam defectum relationis non simpliciter necesse est esse, aut fuisse, quia nec relationem illam si esset aut fuisset, sicut nec res absolutas, sicut superius est ostensum, quod & simili modo potest ostendi. Imo volutionem Dei oppositam, scilicet A non fuisse, est possibile simpliciter nunc esse, sicut fuit ante praeteritionem A, sicut ex praemissis potest ostendi, & ex decima tertia & decima quarta veritate. Tertio dicitur a quibusdam, quod praeteritum non potest non fuisse, nec Deus potest hoc facere, quia vtrumque contradictionem includit, ad quod probandum testimonia Doctorum adducunt. Dicit nempe Augustinus 26. contra Faustum 2. Quisquis itaque dicit, Si omnipotens est Deus, faciat vt quae facta sunt, facta non fuerint, non videt hoc se dicere, Si omnipotens est, faciat vt ea, quae vera sunt, eo ipso, quo vera sunt, falsa sint. Hoc idem vide tur sentire Hieronymus ad Eustochium, Aristoteles, & Agatho superius allegati; quos & Sanctus Thomas secutus 1. part. summ. partic. 25. quaestione 4a. qua quaeritur, Vtrum Deus possit facere, quod ea quae sunt praeterita non fuerint, respondendo sic ait; Dicendum quod sub omnipotentia Dei non cadit aliquid quod contradictionem implicat; praeterita autem non A fuisse, contradictionem implicat; Sicut enim contradictionem implicat dicere quod Socrates sedet & non sedet; ita, quod sederit, & non sederit; Dicere autem quod sederit, est dicere quod est praereritum; dicere autem quod non sederit, est dicere quod fuerit eius oppositum; ad quod probandum allegat dicta Augustini & Philosophi memorata. Sed isti vel intelligunt in sensu composito, vel in sensu diuiso quod praeteritum non potest non fuisse. Si in sensu composito, ita habent dicere consequenter, quod praesens non potest non esse praesens, & quod futurum non potest non esse futurum, propter similem contradictionem inclusam. Si in sensu diuiso, sumendo scilicet aliquam rem praeteritam, puta diluuium, non conuoluendo praeteritionem, aut aliquam conditionem accidentalem, sed tantummodo ipsam rem nude, essentialiter, simpliciter & absolute omnino, quae sic sumpta nominetur A; sic est absolute & per se, ac simpliciter irrepugnanter possibile A non fuisse, sicut superius est ostensum. Pro causa quoque eorum vlterius inquirendum, nunquid intelligant, quod praeteritum non fuisse in sensu diuiso, modo praedicto includat contradictionem per se & omnino formaliter, aut per accidens, & vt nunc tantum Non primo modo, sicut iam constat: Si secundo modo, causa non iuuat, loquendo de potentia absolute, sicut loquitur veritas ostendenda. Sic enim & ista, Tucurres, contradictionem includit, si non sis cursurus; Includit enim per accidens & vt nunc, quod non cursurus sit cursurus: Tu enim actualiter, & vt nunc es non cursurus; Imo & sic omnis propositio falsa de futuro, & vniuersaliter omnis propositio falsa contradictionem includit; quis tamen negauerit hanc esse possibilem absolute & Deum sic posse verificare istam, Tu curres, & enuntiationes alias multas falsas? Sic ergo aestimo rem quae est praeterita, puta A. posse non fuisse, & Deum posse facere A non fuisse, per quod intelligo quod Deus, quantum est de eius potentia absolute, & de ratione suae potentiae volutiuae liberae secundum contra dictionem, quatenus praecedit causaliter suum actum, quo nunc vult A fuisse, posset illum non elicere, nec habere, sed eius oppositum, sicut potuit, quando A fuit futurum, sicut & posset homo respectu voluti sui praeteriti, quia apud Deum nihil intrinsece praeteritum aut futurum, sed aeternaliter & instantanee tantum praesens, sicut ostensio decimae quartae declarauit; necessitate tamen sequente non ex praeteritione rei, quia ipsa nihil penitus causat in voluntate diuina, sed tantum ex stabilitate & firmitate & praesentanea actus intrinseci voluntatis diuinae necesse est Deum velle A fuisse, & similiter A fuisse. Verum licet ista ex praemissis euidentia videantur, ecce adhuc quaedam maiorum meorum testimonia ad euidentiam pleniorem. Anselmus siquidem 2. Cur Deus homo 17. Deus, inquit, improprie dicitur aliquid non posse, aut necessitate facere; Omnis quippe necessitas & impossibilitas eius subiacet voluntati; illius autem voluntas nulli subditur necessitati aut impossibilitati: nihil enim est necessarium aut impossibile, nisi quia ipse ita vult; ipsum vero aut velle aut nolle aliquid propter necessitatem, alienum est a veritate; quare quoniam omnia quae vult, & non nisi quod vult, facit, sicut nulla necessitas aut impossibilitas praecedit eius velle aut nolle; ita nec eius facere aut non facere, quamuis multa velit immutabiliter & faciat: & sicut cum Deus facit aliquid, postquam factum est, iam non potest non esse factum, sed semper verum est factum esse, nec tamen recte dicitur, impossibile Deo esse vt faciat quod praeteritum est non esse praeteritum; nihil enim ibi operatur necessitas non faciendi, aut impossibilitas faciendi, sed Dei sola voluntas, qui veritatem semper, quoniam ipse veritas est, immutabilem, sicuti est, vult esse: ita si proponit se aliquid immutabiliter facturum, non tamen vlla est in eo faciendi necessitas, aut non faciendi impossibilitas, quoniam sola in eo operatur voluntas. Idem de Concord. 2. Res, inquit, aliqua, vt quaedam actio non necessario futura est, quia postquam sit, fieri potest vt non sit; & de praeterito similiter est verum, quia res aliqua non est necessitate praeterita, quoniam antequam esset, fieri potuit vt non esset, quod non inepte potest intelligi de prioritate potentiae libere secundum contradictionem ad suum actum, sicut in similibus superius est ostensum. Vnde & Iohannes Scotus super 2. sentent. dist. 2. quaestione 7. dicit, quod creatio Angeli, & Angelus non potest non esse in instanti, in quo est in sensu compositionis, in sensu tamen diuisionis bene potest, sicut tactum est in materia de praedestinatione & praescientia Dei; vbi & dicit, quod conseruatum possit non esse quando conseruatur, & quando producitur in sensu diuisionis. Et infra respondendo; Cum, inquit, dicitur in argumento, Deus non potest facere Angelum non fuisse, negatur ista vt rer significate per fuisse; & si dicatur, praeteritum non potest non fuisse, negatur, quia hoc non est praeteritum in se, i per se & essentialiter, quia preteritio seu esse praeteritum non est de sua essentia, neque sibi essentiale, sed accidentale, quare & est absolute possibile separari. Hec autem quaest. 7. super distinctionem secundam quibusdam libris est prima super eandem dist. Ipse enim bis scripsit super sententias, & haec est causa discordiae in hoc loco, sicut in alijs locis multis. Hoc idem testatur Gilbertus super librum Boetij de Trinit, affirmans quod Deus potest facere Petrum nunquam fuisse, & quod ista mulier corrupta nunquam fuerit corrupta. Hunc etiam sequitur Vilhelmus Altissiodorensis Episcopus, qui super 1. sentent. quaest. 49. querit, Vtrum Deus possit damnare Petrum & saluare Iudam: & arguto, quod sic, quia hoc potest de potentia; & quod non, quia hoc non potest de iustitia, sic respondet, Dicimus, quod Deus de potentia pure considerata potest damnare Petrum, habito respectu ad potentiam Dei, & potentiam Petri naturalem qua potuit peccare & non peccare; sed non sequitur, ergo potest damnare Petrum, quia hoc verbum, potest, in conclusione respicit merita. Vel si verum est, quod dicit Magister Gilbertus super librum Boetij de Trinit. Dicit enim quod Deus potest facere, quod Petrus nunquam fuisset, potest dici secundum hoc quod Deus potest damnare Petrum, quia potest facere quod Petrus incipiat modo esse, & possit peccare & peccet, & sic damnetur. Qui & iufra quaest. 50a. quaerit Vtrum Deus possit facere de corrupta // virginem: & arguto, quod non, per autoritatem Hier. superius allegatam; & quod sic, quia potest reparare caecos & mortuos, quare & corruptam; recitataque vna responsione dicente, quod Deus non potest facere de corrupta virginem, quantum ad omnem dignitatem virginitatis, quia non potest facere ipsam non fuisse corruptam, quod est quaedam dignitas in virgine, secundum quam meretur aureolam; obijcit contra eam, Det Deus huic corruptae omnimodam dignitatem virginitatis si potest, ergo potest de corrupta facere virginem; si non potest dare modo, & prius dedit, ergo aliquid impedit, & non nisi praeteritio, quia scilicet quod factum est non potest non fieri; ergo aliquid impedit potentiam Dei; ergo Deus non est omnipotens. Quare & aliter respondendo ad questionem subiungit, Propter hoc oportet dicere, sicut dicit Magister Gilbertus, quod Deus potest facere, quod ista nunquam fuerit corrupta, quia quantum in se, non se habet aliter ad res quam se habuit ab aeterno; vnde preteritum, praesens & futurum ex parte rerum sunt, no ex parte Dei. Sed nos consueuimus in huiusmodi loqui cum suppositione praeteriti; cum dicitur, Deus non potest de corrupta facere virgine: hoc enim non potest facere cum suppositione preteriti, potest tamen secundum se, cum sit omnipotens, & in omnipotentia eius intelliguntur quatuor, scilicet ampliatio potentie, que non est determinata ad alique effectum, sicut potestas calefaciendi ad calefacere; & quod ex se, & per se possit, id est, sine // indigentia auxilji extrinseci sine coactione, & sine impedimento. Ex hoc autem apparet vna solutio obiectorum. Nam secun dum istum Doctorem, autoritates dicentes, praeteritum non posse non fuisse praeteritum, nec Deum posse facere de praeterito non praeteritum, seu virginem de corrupta, intelliguntur in sensu composito, scilicet componendo, & consignificando cum re praeteritionem, non in sensu diuiso, diuidedo scilicet a re preteritione, & sumendo eam nude, essentialiter, & simpliciter absolute, sicut superius dicebatur; vel etiam secundum communem modum assignandi sensum copositum & diuisum, qui non differt realiter a priori: Dicit enim, Nos consueuimus in huiusmodi loqui cum suppositione preteriti, cum dicitur, Deus non potest de corrupta facere virginem, hoc est, non potest hoc facere cum suppositione praeteriti, potest tamen scundum se. Hec eadem Logica videtur Ansel. de Concor. 2. vbi faciendo istam distinctionem in enuntiationi bus de necessario, de futuro, praesenti, atque praeterito concedit sensum compositum, & negat diuisum; vnde sic ait, Quippe non est idem, rem esse preteritam, & rem praeteritam esse praeterita; aut rem esse presentem, & rem presentem esse praesentem; aut rem esse futuram, & rem futuram esse futura, sicut non ide est, rem esse albam, & rem alba esse albam: Lignum enim non est semper necessitate album, sed aliquando, priusquam fieret album, potuit non fieri album, & postquam est album, potest fieri non album; lignum vero album semper necesse est esse album, quia nec antequam sit, nec postquam est album, fieri potest vt album simul non sit album: Similiter res non necessitate est praesens, quoniam antequam esset praesens, potuit fieri vt praesens non esset, & postquam est praesens, potest fieri non praesens; rem autem praesentem, necesse est esse praesentem semper, quia nec priusquam sit, nec postquam est praesens, potest simul esse non praesens. Eodem modo res aliqua, vt quaedam actio, non necessitate futura est, quia priusquam sit, fieri potest vt non sit futura; rem vero futuram necesse est esse futuram, quia futurum nequit simul esse non futurum: De praeterito autem similiter est verum, quia res aliqua non est necessitate praeterita, quoniam antequam esset, potuit fieri vt non esset, & quia praeteritum semper necesse est praeteritum esse, quoniam non potest simul non esse praeteritum. Secundum eandem quoque Logica 10. Scotus // incedens sup. 1. sent. dist. 39. simili modo distinguit, concedit & negat illud vulgatum Philos. i. peri hermenias vlt. Esse qd. est, quando est, necesse est Dicit enim quod res aliqua, puta A que nunc est, nue & pro nunc potest non esse, sicut in oste¬ sione quintae veritatis fuerat allegatum. Eandem etiam Logicam innuens Sanctus Thomas A. 1. part. sum: vbi fuerat allegatus, respondendo sic ait; Dicendum, quod licet praeterita non fuisse sit impossibile per accidens, si consideretur id quod est praeteritum, scilicet cursus Socratis; si tamen consideretur praeteritum sub ratione praeteriti, ipsum non fuisse est impossibile per se, & absolute contradictionem implicans. Videtur igitur, quod quando dicit praeterita non posse non fuisse, nec Deum hoc posse facere, intelligat in sensu composito, non diuiso. Huic etiam attestatur aliud dictum eius in De aeternitate mundi, & distinctio eius de necessario, & alia distinctio similis prima parte summae partic. 10a. quaestione 3a. 300. huius praemissa. Hoc idem potest & aliter confirmari; Ipse namque non audet concedere diminutionem potentiae Dei intrinsecus qualemcunque, quare nec audebit concedere, quod Deus olim potuit quicquam velle vel nolle, quod modo non potest. Arguit siquidem, vbi prius, praeterita posse non fuisse, hoc modo; Quicquid Deus facere potuit, potest, cum eius potentia non minuatur; sed Deus potuit facere antequam Socrates curreret, quod non curreret; ergo, &c. & respondet hoc modo; Dicendum, quod sicut Deus, quantum est ad perfectionem diuinae potentiae, omnia potest, sed quaedam non subiacent eius potentiae, quia deficiunt a ratione possibilium; ita, si attendatur immutabilitas diuinae potentiae, quicquid Deus potuit, potest; & potuit olim velle diluuium nunquam fuisse futurum, praesens, nec praeteritum, potest ergo &st modo. Verum contra istam responsionem horum Doctorum potest non improbabiliter replicari. Si enim Philosophi & Theologi asserentes praeterita non posse non fuisse, nec Deum hoc posse facere, intelligant in sensu composito, habent asserere consequenter ad similem intellectum, futura non posse non fore, praesentia non posse non esse, nec Deum posse facere hoc vel illud, nec aliquid quod non facit; cum tamen haec asserant. illa negant. Quamobrem pro intellectu Philosophorum & Doctorum elucidatius forsitan cognoscendo, sciendum quod Philosophi considerantes de causis naturalibus, & cursu entium naturali, dicentes quicquam posse fieri vel non posse, intelligunt vt frequenter de potentia causarum naturalium & inferiorum, & secundum cursum & ordinem naturalem rebus naturalibus naturaliter institutum; sicque verum est praeterita non posse fieri non praeterita, sicut futura possunt fieri non futura, & praesentia non praesentia, cum illa adueniunt, hec recedunt. Adhuc autem, vt reor, est alius profundior & sincerior intellectus; voluendo siquidem diligenter libros Philosophorum, & diligentius reuoluendo, apparet eos ponere diuisionem generalem bimembrem, in terminos, scilicet, & in vias: Termini autem sunt duo, esse scilicet & non esse; viae quoque correspondenter sunt duae generatio & corruptio ad hos terminos deducentes. Videntes igitur Philosophi rem quamcunque in alterutro termino existentem, ad hoc quod sit in altro, transire per viam ad illum, vel quod terminus ad illam quoquomodo accedat, dicunt oportere hoc fieri per generationem vel corruptionem, mutationem seu motum in ipsa vel in alia; quare & cum dicunt rem existentem in aliquo termino, hoc est, in vel sub qualicunque esse vel non esse, posse esse in vel sub termino opposito, intelligunt de potentia mutabili, actuabili, & terminabili terminis oppositis succedentibus inuicem, quae non potest exire in actum nisi per qualemcunque mutationem in illa re vel in alia, per accessum scilicet ad vnum oppositorum, & recessum ab altero. Vt autem quam breuius sciuero, hoc exponam, dico, quod duplex est potentia; vna scilicet penitus absoluta, seu non repugnantiae, & sic aliquid quod est aliquale, potest esse non tale sine mutatione quacunque, sicut vndecima veritas ostendebat; alia est potentia naturalis, d& secundum contradictionem & ordinem naturalem mutabilis, actuabilis, & terminabilis terminis oppositis successiue; & secundum istam, quicquid, qualecunque est, non potest esse non tale, nisi per aliquam mutationem inter terminos oppositos in ipso vel in aliquo alio, sicut duodecima veritas suadebat: & de potentia ista communiter loquuntur Philosophi, quando dicunt aliquid seu aliquale posse, vel non posse esse tale vel tale propter causam praemissam. Sic ergo loquendo de potentia verissimum est, praeteritum non posse non esse praeteritum: Non enim hoc potest per mutationem, seu factionem inter terminos oppositos, scilicet inter praeteritum & non praeteritum; Nam contradictionem euidenter includit, quod A prius fuit praeteritum, & nunc non sit praeteritum; de futuris autem & praesentibus non est ita. Futurum enim potest mutari, & mutabitur de futuro in non futurum, quando fiet praesens, & praesens de praesenti in non praesens, quando in praeteritum dilabetur. Haec ergo secundum Philosophos & Theologos est differentia rerum secundum triplicem differentiam temporis diuisarum, quod futurum potest mutari, & fieri de futuro non futurum, & praesens de praesenti non praesens, praeteritum autem de praeterito mutari in non praeteritum, est impossibile absolute. adhuc autem iuxta praemissa vlterius aduertendum, quod duplex est factio, vna mutabilis seu ipsa mutatio, ini¬ tiabilis & terminabilis terminis oppositis, quae correspondet simili potentiae, scilicet natu¬ rali, mutabili, actuabili, & terminabili supradictae. De qua potentia quasi semper intelligunt, & loquuntur Philosophi, Theologi, & vniuersaliter omnes docti pariter & indocti, cum dicant quicquam posse fieri, vel non posse, cuius causa est, quia quicquid vident fieri naturaliter, artificialiter, voluntarie, violente, casualiter vel fortuito, vident fieri per huiusmodi factionem. Huius autem causae videtur alia causa prior; factio namque praecedit saltem naturaliter & causaliter suunm factum, quare nec temporaliter potest ab eo praecedi, faciens quoque similiter factionem, nec potest temporaliter ab ea praecedi: quamobrem & faciens suum factum, nec potest temporaliter ab eo antecedi. Quare & sicut omne faciens temporale habet principium temporale, sic & quaelibet eius factio, & quodlibet factum eius. Prima igitur factione, scilicet mutabili & terminabili terminis oppositis, non potest Deus facere de praeterito non praeteritum, ita videlicet quod aliquid primo sit praeteritum, & deinde B recedat ab illo tanquam a termino a quo factionis & motus, & accedat ad non praeteritum tanquam ad terminum ad quem eiusdem factionis & motus: sic enim aliquid primo esset praeteritum, & postea non praeteritum, quod contradictoria implicat euidenter. Philosophi ergo & Theologi diuidentes generaliter vniuersa secundum differentiam triplicem temporalem, secundum futurum, videlicet, praesens, & praeteritum, intendunt assignare vlterius istam differentiam inter membra, quod Deus hac factione initiabili & terminabili terminis oppositis potest facere de futuro non futurum per productionem eius in esse, & de praesenti non praesens per subductionem eius ab esse; de praeterito autem non praeteritum nullo modo. Is autem intellectus euidenter apparet ex verbis Doctorum & Philosophorum ad oppositum proximo adductorum. Vnde beatus Augustinus 26. contra Faustum negans Deum posse facere vt quae facta sunt non fuerint, sicut plenius allegabatur superius, ostendendo se loqui de huiusmodi factione terminabili, & mutabili de aliquo termino in eius oppositum, immediate subiungit; Potest facere vt aliquid non sit quod erat; tunc enim facit vt non sit, quando aliquid esse inuenerit de quo fiat, velut cum aliquem, qui coepit esse nascendo, faciat non esse moriendo; hoc enim factum inuenit de quo fieret. Quis autem dicat, vt id quod iam non est, faciat non esse? Quicquid enim praeteritum est, iam non est; quod si de ipso fieri aliquid potest, adhuc est de quo fiat; & si est, quomodo praeteritum est? Autoritates vero dicentes creaturam non posse semper fuisse, intelligunt vt creatura importat factionem ex nihilo praecedenti, initiabilem scilicet atque mutabilem factionem, supponentes Catholicam veritatem: aliae autem, quae dicunt nihil aliud a Deo posse esse coaeternum, cum eo intelligunt forsitan, supposita Catholica veritate, videlicet quod omne aliud a Deo sit factum, post non esse ab eo. Vel forte subtilius, quod nihil aliud a Deo potest esse aeternum proprie, ita quod habeat totum esse suum simul, sine aliqua successione mutabili, & sine possibilitate ad mutationem, sicut Boetius. Anselmus, & capitulum proximum loquebatur. Vnde licet mundus non haberet principium durationis seu temporis, neque finem, nequaquam aeternus proprie diceretur propter defectum causae praedictae. Quare & Boetius 5. de consolatione Philosophiae prosa vltima ita scribit, Quod temporis patitur conditionem, licet illud, sicuti de mundo censuit Aristoteles, nec coeperit vnquam esse, nec desinat, vita eius cum temporis infinitate protendatur, nondum tamen tale est vt aeternum esse iure credatur: non enim totum simul, infinitae licet vitae., spacium comprehendit atque complectitur, sed futura nondum habet, transacta iam non habet; quod igitur interminabilis vitae plenitudinem totam pariter comprehendit ac possidet, cui neque futuri quicquam absit, nec praeteriti fluxerit, illud aeternum esse iure perhibetur, idque necesse est & sui compos praesens sibi semper adsistere, & infinitatem mobilis temporis habere praesentem; vnde non recte quidam, qui cum audiunt visum Platoni mundum hunc non habuisse initium temporis, nec habiturum esse defectum, hoc modo conditori conditum mundum fieri coaeternum putant. Aliud enim est per interminabilem duci vitam, quod Mundo Plato tribuit, aliud interminabilis vitae totam pariter complexum esse praesentiam, quod diuinae mentis proprium esse manifestum est: neque enim Deus conditis rebus antiquior videti debet temporis quantitate, sed simplicis potius proprietate naturae. Pro his tamen & alijs quaedam distinctio de aeternitate seu aeterno non inutilis est notanda. Vno namque modo sumunt Autores aeternum, sicut nunc est dictum; alio autem modo vt importat tantum carentiam principii atque finis; vnde & Grammatici, sequentes Euerardum Bithyniensem, seu secundum quosdam, Bathoniensem in suo Graecismo, vbi assignat differentias nominum, ita dicunt; AEternum vere sine principio, sine fine, perpetuum cui principium, sed fine carebit: & quia iste secundus modus est facilior intellectu quam pus, omnes poene, neglecto pri¬ mo, // adhaererent secundo. Aliae adhuc Autoritates, quae asserunt creaturam non posse esse coaeternam Creatori, possunt intelligi & exponi vt aliae prius tactae. Eundem etiam intellectum innuit Hieronymus manifeste, cum dicit Deum non posse suscitare virginem post ruinam: suscitatio namque euidenter importat aliquem transitum de vno oppositorum in aliud, puta de morte ad vitam, de malicia ad bonitatem, & vniuersaliter de qualicunque non esse ad esse oppositum. Simili modo potest & glossa intelligi super Amos, quae dicit quod virgo quae virginitatem perdiderit, virginitatem recipere non valebit: recipere namque iterum capere, & alia vice capere, & ita mutationem & terminum initiantem designat. Vel forsan intelligit secundum legem statutam; immediate namque subiungit, Vix conceditur ei, vt de mille redeat ad centum, & de centum ad decem; quod fortassis debet intelligi secundum dignitatem & ordinem in Ecclesia militante, non secundum gratiam & meritum. Secundum namque iura Ecclesiae in Decretis & Decretalibus satis vulgata, in ordinibus & dignitatibus constituti sic possunt peccare, quod debent deijci aut suspendi, nec in perpetuum reparati, sed in statu inferiori perpetuo remanere: omne autem peccatum est quaedam de virginatio, defloratio, atque corruptio peccatoris. Et iste similiter intellectus consonat verbis glossae; ait enim, Ita sit vt virgo Israel, quae errauerit, non habeat suscitantem, quia qui semel ab vnione discesserit, & virginitatem, quam cum vno viro habebat, perdiderit, pristinum statum, & virginitatem, & vnionis beatitudinem recipere non valebit; & vix conceditur ei, vt de mille redeat ad centum, & de centum ad decem. Concordat etiam textui qui pro eodem habet, domum Israel cecidisse, & virginem Israel esse proiectam in terram; quae etiam non negat potentiam resurgendi ad statum aequalem, sed actum, gradum inferiorem ei assignans: vnde sic ait, domus Israel cecidit, non adijciet vt resurgat; virgo Israel proiecta est in terram suam, non est qui suscitet eam, quia haec dicit Dominus Deus; Vrbs de qua egrediebantur mille, relinquentur in ea centum; & de qua egrediebantur centum, relinquentur in ea decem. Super quod Glossa, Non negat posse resurgere, sed non C resurget virgo Israel, quia semelaberrans; & si reportatur humeris pastoris, non habet eandem gloriam cum illo, qui nunquam a Deo aberrauit: vnde per Prophetam, Malo poenitentiam peccatoris quam mortem; poenitentiam non sanctitati Ecclesiae // comparat, sed quod comparata morti & inferis, melior sit. Ad literam etiam, nulla foemina vitiata etiam ante baptisma potest inter Dei virgines consecrari, teste Augustino super epistolam ad Titum, & allegatur in Canone dist. 26. Acutius, cui & concordant alia iura multa. Per praedicta similiter patet intellectus Philosophi 6. Eth. dicentis, quod factum non contingit non fieri: loquitur enim ibi de consiliabili & eligibili per causas inferiores, puta per homines; dicitque quod nullus eligit factum, scilicet praeteritum, puta Ilion captam fuisse, nec consiliatur de facto, sed de futuro & contingenti, quia factum non contingit non fieri: quod totum vniformiter & conformiter processui intelligitur manifeste de potentia causarum secundarum, scilicet hominum, & verum est quod per potentiam, consiliationem, aut electionem humanam quod factum est, non contingit non fieri, sed futurum contingens contingit fieri, vel non fieri per has causas. Intelligit etiam consequenter, quod praeteritum von potest non esse, seu fieri non praeteritum potentia & factione mutabili, initiabili & terminabili terminis oppositis, sicut fiunt omnes veri proprijque effectus causae vere & proprie facientis; vnde & ipsemet 2. Phys. 3I. Medicus, inquit, & consilians, & omnino faciens, omnes sunt principium mutationis aut status. Dictum autem ipsius Agathonis videtur calumniam iustam pati: non enim hoc // solo Deus priuatur, ingenita facere quae sunt facta. Priuatur namque & isto, de praesenti nunc facere mutabiliter nunc & pro nunc non praesens; de futuro autem exhibitionem rei facere mutabiliter non futuram; de numero quatuor contradictoriorum contingentium facere omnia simul vera quae possunt esse simul vera, & quae potest facere simul vera; facere maximam lineam circularem, aut rectam finitam possibilem fieri, seu quam potest, facere, inscribere, vel circumscribere circulo maximam vel minimam figuram rectilineam; facere alium Deum, & deos infinitos, & vniuersaliter nihil quod contradictionem necessario implicat, potest Deus. Dicet quisnam fortassis pro Agathone, quod nihil horum est aliquid; & ego contra vtrumque; ergo nec ingenita facere quae sunt facta. Verum ne Agathonem non recte dixisse, quem Aristoteles recte dixisse testatur, videat dicere minus recte; dico quod ad literam recte dixit: dicit enim Deum priuari huiusmodi facere, sed non potentia faciendi; & verum est, & necessarium est, Deum nequaquam ingenita facere quae sunt facta, quod tamen hoc non possit, non dicit. Potest etiam intelligi & exponi quod Deus hoc non potest per potentiam & actionem causarum naturalium & inferiorum, sicut potest facere effectus futuros, nec e¬ Atiam potentia & factione mutabili & terminabili terminis oppositis, sicut dictum Philoso¬ phi expositum erat prius. Fortassis autem & aliter potest, exponi propinquius menti suae, vt supponat generaliter omnia esse diuisa in tria, futurum, praesens, & praeteritum, siue factum; & per hoc, quod dicit exclusiue, solo ipso Deus priuatur, Ingenita facere, &c. intendat includere vltimum trium membrorum diuisionis praemissae, & excludere duo priora: intelligat etiam de factione mutabili & terminabili terminis oppositis, & sic verum est, quod de numero horum trium, hoc solo Deus priuatur facere, id est, posse facere huiusmodi factione de praeterito tanquam de termino a quo factionis & mutationis, non praeteritum; Hoc enim contradictionem euidenter includit, quod scilicet aliquid prius sit aut fuit praeteritum, & po stea non praeteritum; de futuro autem tanquam de termino a quo potest facere factione huiusmodi non futurum; & de praesenti non praesens; quod & facit continue, cum illud aduenit, hoc recedit. Dictum vero Aristotelis in De mundo similiter potest intelligi & exponi secundum praemissa, & similiter dictum Plinij recitatum; veruntamen Plinius pessime delirare videtur, dicendo Deum nullum ius habere in praeterita, nisi obliuionis, sicut Iaum. 6um. & 23am. primi docent. Negantes ergo Deum posse facere de praeterito non praeteritum, intelligunt de potentia & factione secundum cursum & ordinem naturalem rebus naturalibus naturaliter institutum, de potentia & factione mutabili, actuabili, & terminabili terminis oppositis supradicta. Verum, sicut superius breuiter tangebatur, est quaedam alia factio huic opposita, scilicet stabilis, non mutabilis, non actuabilis nouiter, non initiabilis nec terminabilis terminis oppositis, & haec correspondet potentiae absolute & irrepugnantie supradicte, secundum quam etiam illud quod est aliquale in hoc presenti instante, potest fieri a Deo in hoc presenti instanti no tale, imo & coditionis opposite sine mutatione quacuque, iuxta IIam, veritatem; Deum enim sic facere, esset ipsum sic velle: sic enim fortassis posset Deus facere mundum, qui est initiatus & temporalis, non esse huiusmodi, sed aeternum. Nullam enim contradictionem includit formaliter simpliciter, vt videtur, mundum non habere initium durationis vel temporis, sed semper fuisse, sicut nonnullis videtur, vel saltem sic posset facere mundum antiquiorem, & fuisse priorem temporaliter quantumcunque: Hoc enim nullam repugnantiam formaliter implicat aut importat. Huiusmodi autem factio similis est generationi, cognitioni, & volutioni diuinae, imo verius scientiae & volutioni Dei ad extra; qua secundum quintam, sextam, & octauam veritatem, quod vult nunc & scit, posset & potest nunc & pro nunc non scire nec velle sine mutatione quacunque; similis etiam est doctrinae, qua Pater aeternaliter Filium & Spiritum Sanctum docet, de qua // 34. huius. Huiusmodi autem modus loquendi de factione habetur Ioh. 1I. vbi quaeritur sic de Christo, Non poterat hic, qui aperuit oculos caeci nati, facere vt & hic non moreretur? Sic etiam loquitur Augustinus 26. contra Faustum 2. Si audiam, inquiens, quod aliquid futurum erat, si Deus fecit ne fieret, fidissime respondebo. Illud potius futurum erat quod Deus fecit, non illud, quod si futurum esset, hoc fecisset; Nam Deus quid facturus erat vtique sciebat, & ideo simul sciebat illud futurum non fuisse, quod ne fieret facturus erat. Sic insuper loquitur Petrus 1. sentent. dist. 38. dicens, quod De us potuit facere, vt quod sit non fieret, & ita non esset praescitum. De potentia igitur absoluta & non repugnantiae supradicta & huiusmodi factione potest Deus facere rem quae est praeterita, puta A. nude & absolute consideratam non esse praeteritam. Deum namque sic facere, non esset aliud quam nolle ipsam esse praeteritam, seu velle oppositum nolutione seu volutione non mutabili, non innitiabili aut terminabili, sed stabili & aeterna, quod est absolute & irrepugnanter possibile, & quantum est de ratione suae potentiae absolutae, & quantum est de ratione suae potentiae volutiuae liberae secundum contradictionem, quatenus praecedit causaliter suum actum, quo omni eodem modo intrinsece vult nunc A. fuisse, sicut voluit prius nunc A. fore, vt praecedentia docuerunt; cuius causa est, quia apud Deum intrinsece nihil est praeteritum nec futurum, sed immutabiliter, stabiliter, aeternaliter, & instantanee tantum praesens, sicut superius monstrabatur. Porro quia videtur fortassis aliquibus difficile intellectu, quomodo praeteritum potest fieri non praeteritum factione non mutabili, non initiabili, nec terminabili terminis oppositis supra dicta, ecce ad hoc exemplum patulum facile intellectu: futurum siquidem potest fieri non futurum antequam eueniat, seu, vt verius dicam, ipso nunquam eueniente ipso nunquam posito in esse, ipso nunquam praesentificato, seu facto praesenti. Sit enim A. cursus Iohannis cras contingenter futurus; & quis hominum dubitat Deum de sua potentia, imo omnipotentia absoluta posse facere, quod Iohannes non curret, quare & quod A. non erit; quamobrem & consequenter aliquod futurum facere non futurum, ipsum nunquam facto praesenti? Et proculdubio hoc non potest factione mutabili, initiabili, & terminabili supradicta: nam contradictionem euidenter includit, quod aliquid de futuro, tan¬ quam de termino a quo factionis & mutationis fiat non futurum, nisi per positionem eius in esse. Ecce adhuc exemplum euidentius forsitan ad hoc idem; Aliquid, nempe non futurum, potest fieri futurum: Sit enim A. effectus possibilis fieri, qui non fiet; &, sicut quilibet confitetur, Deus de sua potentia absoluta potest facere quod A. erit; quare & quod non est futurum, esse futurum, sed non factione mutabili, initiabili, aut terminabili saepe dicta: nam contradictionem implicat euidenter, quod aliquid aliquando sit futurum, & semper vel aliquando prius fuit non futurum, sicut decimum octauum huius ostendit. Sicut igitur non futurum potest fieri futurum, & futurum non futurum absque positione eius in esse factione non mutabili sed stabili, sic & praeteritum non praeteritum similimodo potest. Non ergo sequitur, sicut obijciebatur superius, si praeterita possunt ista potentia non fuisse, quod per mutationem hoc sspossunt: nec etiam sequitur, si praeterita possunt esse aut fieri non praeterita, expedire hominibus consiliari de ipsis; non enim omne quod potest esse aut fieri, hoc potest per consilium hominum potentiamue humanam.

Vicesima secunda veritas dicit, quod res futura non potest non fore, nec praesens nunc & pro nunc non esse, nec praeterita non fuisse, accipiendo correspondenter potentiam 16. veris tati, quae sic intellecta ex eadem 16. sequitur euidenter, hoc vno adiuncto, quod voluntas diuina est causa necessaria, scilicet infrustrabilis & indefectibilis in causando, sicut decimum primi docet; Potest etiam haec ostendi ex prima parte negatiua 18. veritatis,

Vicesima tertia veritas ex tribus primis partibus 13. clare patet, hoc addito, quod voluntas diuina sit infrustrabilis & indefectibilis in causando: sequitur etiam ex correspondentibus partibus I8. veritatis,

Vicesima quarta ex vltima parte 17. sequitur manifeste, hoc vno coassumpto, quod voluntas diuina est causa necessaria, id est, necessario requisita ad hoc quod aliquid sit futurum, praesens, vel praeteritum, sicut decimum quartum & nonum primi demonstrant: Haec etiam ex vltima parte negatiua 18. ostenditur manifeste. Secundum haec autem potest conuenienter intelligi & exponi illud vulgatum Philosophi, Esse quod est, quando est, & non esse quod non est, quando non est, necesse est, & similia. Dicta tamen Auerrois, Hugonis, & Petri hic obiecta erant exposita sexto huius. Illud quoque Philosophi, si omnia ex necessitate essent aut fierent, non oportere consiliari, neque negotiari, fuit expositum vicesimo nono huius: potest etiam conuenienter exponi, quod intelligit ibi de necessitate contraria & repugnante possibilitati & contingentiae praecedenti, sicut in ostensione nonae veritatis apparet. Similibus quoque modis potest exponi dictum eiusdem Philosophi ex 3. Eth. obiectum. Alia etiam similia plurima reputo similiter exponenda. Per praemissa similiter possunt Deus, Christus, & Prophetae, qui praedixerunt aliqua adhuc futura, a fallacia, mendacio, & ab omni inconuenienti defendi; quia sicut illa futura possunt nullatenus euenire, sic & illae reuelationes, promissiones, iurationes, & praedictiones praeteritae non fuisse.

Vicesima quinta ex praemissis de aeternitate consequitur euidenter. De futuris namque contingentibus, quando fient praesentia atque praeterita, erit determinata veritas apud Deum, & non tunc primo & nouiter, quia apud Deum intrinsece, & in aeternitate nihil prius aut posterius successiue, nihil mutabile, nihil nouum, sicut praemissa capitulo isto & proximo docuerunt. Item voluntas Dei est causa omnium futurorum per decimum quartum primi, & infrustrabilis ac immutabilis per decimum & vicesimum tertium primi; & haec est determinata apud Deum, sicut nullus ignorat: & quia de praesentibus & praeteritis est determinata, quare & de futuris similiter, sicut potest ostendi per decimam tertiam & decimam quartam veritates. Item apud Deum est determinata scientia omnium futurorum, quia per causam determinatam, per suam scilicet voluntatem, per quam scit ea, vt decimo octauo primi fuit ostensum, & quia alias Deus certius sciret praesentia & praeterita quam futura, sicque aliquid accederet eius scientiae ex rebus scitis, contra vicesimum tertium primi, & tricesimum primum huius. Item omnia sunt semper praesentia in aeternitate & intrinsece apud Deum, scilicet causaliter, sicut ostensio decimae quartae veritatis ostendit; quare & de omnibus sicut de temporaliter praesentibus, determinata scientia, certitudo & veritas apud eum. Vnde Ammonius super 1. peri hermenias vlt. Nec Deos, inquit, est possibile neque indeterminatam cognitionem defuturis habere, tanquam coniectantes de ipsis; primo quidem vt Timaeus nos docuit, & vt Aristoteles Theologizans pronuntiat, & ante hos Parmenides, tam apud Platonem, quam in propriis carminibus, Nihil est apud Deos neque praeteritum, neque futurum, quoniam vtrumque horum est non ens; hoc quidem non amplius, hoc autem non dum, & hoc quidem transmutatum, hoc autem natum transmutari; quare & coniectiuam cognitionem a dijs, & in vltimo rationalis vitae abijci necessariam; Deinde quomodo nisi modicum participabi¬ mus sobrietate, nisi amplius attribuamus cognitioni Deorum, quam vestrae? Sed audientes & dubiam ipsam & indeterminatam confiteri; eiusdem enim erit rationis. Qui & infra multipliciter hoc ostenso concludit palam, quia & contingentia ordinari a Dijs dicendum est, & determinate cognosci ipsorum euentum; quod vt euidentius doceat, allegat Adnulam blichi, quod cognitio est med a inter cognoscens & cognitum; est enim operatio cognoscentis circa cognitum, quod etiam cognitum quandoque cognoscitur altiori modo quam sit natura eius, quandoque depressiori, quandoque aequaliter. Cum enim intellectus noster politicas actiones disponit, cognoscit singularia negotia, referendo ea ad vniuersalia; Haec autem cognitio altior est cognito singulari; partibile & transmutabile singulare. Ratio autem, per quam intellectus practicus cognoscit, indiuisibilis, & intransmutabilis est: Quando autem intellectus ad se conuersus & operans secundum purificatiuas virtutes, secundum substantiam considerat, cognitio est eiusdem ordinis cum eo quod cognoscitur; cum autem ascendens ad summum suae perfectionis, & secundum contemplatiuas virtutes meditans, considerat ea quae de diuinis ordinibus, & qualiter ex vno omnium principio hi producuntur, &, quae vniuscuiusque proprietas est, cognitio deterior eo quod cognoscitur. His igitur sic se habentibus, dicendum, Deos quidem cognoscere omnia facta, entia & futura modo Dijs conuenienti; hoc autem est vna & determinata & infallibili cognitione: Propter quod quidem & contingentium scientiam, dicendum ipsos comprehendere velut omnia, quae in mundo, producentes, & perpetuarum quidem substantiarum, ipsos causas existentes, generabilium autem concausas, secundum suas proprias operationes, & velut videntes non ipsas solum substantias, sed virtutes ipsarum, & operationes, eas quae secundum naturam, & eas quae praeter naturam. Quod quidem praeter naturam simul intrauit cum necessario ordine subiecto decurrentiae entium, in his quae nata sunt hoc participare, non principaliter, sed secundum modum qui dicitur parypostaseos, scilicet secus existentiae; Cognoscere tamen contingentia ipsorum natura est; propter quod, hac quidem indeterminatam habentia naturam posse quidem euenire & non euenire; illos autem velut modo nobiliori quam sit ipforum natura, cognitionem eorum praeaccipientes determinate, & haec scire. Etenim res partibiles impartibiliter, & indistanter cognoscere ipsos est necessarium, & plurificata vnitiue, & temporalia aeternaliter, & generabilia ingenerabiliter. Non enim vtique sustinebimus quod dicatur simul cum fluxu rerum, Deorum cognitionem decurrere, neque esse aliquid apud ipsos aut praeteritum aut futurum, neque dici de ipsis, Erat, vel Erit, vt in Timaeo assumpsimus, cum sint significantia cuiusdam transmutationis; Solum autem ipsum est. Istam quoque sententiam plane testantur autoritates Augustini & Cassidori super Psalmum 53. 47. huius scriptae.

Pro vicesima sexta sciendum, quod res sunt determinati esse, & determinatae stabilitatis apud creaturam tripliciter; In se, In suis causis, Vtroque modo. In se, sicut res contingens praesens, puta Iohannem currere vel sedere, quod ex praesentia sua habet quandam necessitatem sequentem essendi pro nunc, & sic // est determinatum & certum, & similem scibilitatem ab homine, & res praeterita similiter: In suis causis, sicut res naturales naturali necessitate futurae, puta eclypsis futura luminarium, transmutatio elementorum, & mors mortalium: Vtroque modo, sicut effectus huiusmodi naturales praesentes in praeteritumue transmissi; Futura autem contingentia nullo istorum modorum sunt determinata. Non in se, constat; Non in suis causis, quia tunc non essent contingentia ad vtrumlibet, sed contingentia nata vel necessaria; Quare nec vtroque horum modorum; Haec autem est sententia Philosophi I. peri hermenias: vlt. sicut ab eo communiter allegatur, & in obiectionibus erat tactum, licet verbum, Determinatum, enusquam ibi ponatur in tota serie sui textus. Vnde & Ammonius illum locum exponens, sic ait; Est idem sua quidem natura contingens, cognitioni autem Deorum non adhuc indeterminatum sed determinatum: Palam autem quod & nostrae cognitioni impossibile est determinate cognosci, aliquando contingens, sed ex necessitate consequetur, praecedentibus causis suae generationis. Nec huic resistunt nisi forte Mathematici & diuini dicentes omnes actus humanos supponi necessitati astrorum: Sed hos tertium secundi refellit. Verum per reuelationem diuinam potest creatura rationalis habere cognitionem determinatam & certam de futuris contingentibus, imo & quasi demonstrationem propter quid & a causa. Potest enim Deus certitudinaliter reuelare creaturae rationali voluntatem suam de aliquo tali futuro in proprio genere vel in verbo, sicut quadragesimum huius & sequentia docuerunt: Voluntas autem diuina est causa futurorum necessaria in essendo, necessitate sequente, & infrustrabilis in cau¬ in causando, sicut decimum quartum primi, quinquagesimum secundum, & quinquagesimum huius, ac decimum primi docent; quae omnia potest similiter reuelare. Potest ergo creatura cognoscere contingens fore per causam, & quoniam illius est causa, & quoniam impossibile est aliter se habere; potest etiam cognoscere illud fore ex veris, & primis, & immediatis, & notioribus, & prioribus, & causis conclusionis, vel potius & eminentius forsitan quam per propositiones creatas, per speculum scilicet veritatis aeternae; quare & demonstratiue, vt patet 1. Post. 2. vel perfectius & excellentius quam per demonstrationem syllogisticam discursiuam. Hoc idem confirmat autoritas Augustini super Psalmum quadragesimum tertium, quadragesimo septimo huius scripta.

Vicesima septima potest ostendi per vicesimam quintam & ostensionem illius: Potest quoque ostendi per decimum quartum & ostensionem illius, cum voluntas diuina sit, causa omnium futurorum, per quam & Deus omnia illa praescit, sicut decimum quartum & decimum octauum primi docent. Quod & clare testantur dicta Augustini & Cassiodori super. Psal. 43. 47. huius scripta.

Vicesima octaua potest ostendi per proximam, & decimam tertiam & ostensiones earum. Vicesima nona potest ostendi per proximam, & decimam quartam, & ostensiones illarum. Hanc etiam plane testari videntur Autoritates Augustini & Cassiodori super Psalmum quadragesimum tertium quadragesimo septimo huius praemissae. Augustinus etiam vicesimo sexto contra Faustum 2. sic ait; Tam non possunt futura non fieri, quam non fuisse facta praeterita. Nec potest quis dicere Augustinum intelligere in sensu composito, vel de dicto, & non in sensu diuiso, seu de re; quia sic nullum obscurum vel dubium serenaret, nec quicquam doceret. Processus quoque, finis, & causa. quam dicit, ostendit ipsum loqui in sensu diuiso, & de re; Causa autem sua videtur esse voluntas Dei efficax, nec frustrabilis aut mutabilis, & veritas irrefragabilis, & immutabilis omniquaque: Vnde & immediate ante de quodam possibili fieri ita dicit, Concedo fieri posse, sed vtrum futurum sit, nescio, & ideo nescio, quia quid habeat de hac re Dei voluntas me latet; Illud tamen me non latet sine dubio futurum, si hoc Dei voluntas habet. Porro, si audiam quod aliquid futurum erat, sed Deus fecit ne fieret: fidissime respondebo, Illud potius futurum erat quod Deus fecit, non illud, quod si futurum esset, hoc fecisset. Nam Deus quod facturus erat, vtique sciebat, & ideo simul sciebat illud futurum non fuisse, quod ne fieret facturus erat; & proculdubio potius verum est, quod Deus scit, quam quod opinatur homo: ex quibus immediate concludit, Vnde tam non possunt futura non fieri, quam non fuisse facta praeterita. Sed quomodo istud ex prioribus sequeretur, si tantum in sensu composito loqueretur? Ecce similiter causa, quam immediate subiungit, quoniam non est in Dei voluntate vt eo sit aliquid falsum, quo verum est: Quapropter omnia, quae vere futura sunt, sine dubio fiens; si autem facta non fuerint, futura non erant: Ita omnia quae vere praeterita sunt, sine dubio praeterierunt. Manifeste quoque apparet per illas duas vniuersales affirmatiuas, vnam de futuro, & alteram de praeterito, ipsum loqui de rebus ipsis futuris atque praeteritis, non de propositionibus ipsis tantum. Qui & infra, Sententia, inquit, qua dicimus aliquid fuisse, ideo vera est, quia illud de quo dicimus iam non est: Hanc sententiam Deus falsam facere non potest, quia non est contrarius veritati. Quod si quaeras, vbi sit haec vera sententia, prius inuenitur in animo nostro, cum id verum scimus & dicimus; Sed si & de animo nostro ablata fuerit, cum id quod scimus obliti fuerimus, manebit ipsa veritate; Semper enim verum erit, fuisse illud quod erat, & non est, & ibi verum erit iam fuisse quod erat, vbi verum erat antequam fieret, futurum esse quod non erat. Huic veritati Deus non potest aduersari, in quo est ipsa summa & incommutabilis veritas, qua illustratur vt verum sit quicquid in quorumcunque animis & mentibus verum est, Hanc quoque aequalitatem necessitatis apud Deum respectu futurorum, sicut respectu praeteritorum, quatenus haec omnia sunt apud eum in aeternitate praesentia, imo & qua praeterita, quia simili certitudine, stabilitate & necessitate firmata, & quia sic coexistebant omni tempori praeterito, imo & praecedebant omnia tempora saecularia, communiter innuunt omnes Prophetae, imo verius spiritus sanctus qui locutus est per Prophetas, futura quasi iam praeterita prophetando, sicut quadragesimo septimo huius praehabita manifestant. Quibus & Philosophi consonare videntur: Dicit enim Aristoteles in De Mundo II. quod omnia sunt vere opera Dei; ex quo, secundum naturalem Empedoclem, omnia, quaecunque sunt, & postmodum erunt, processerunt. Vnde & Augustinus de correptione & gratia 33. tractans illud Apostoli ad Rom. 8. Quos praesciuit & praedestinauit &c. ita scribit; Illa omnia iam facta sunt, Praesciuit praedestinauit, vocauit, iustificauit, quoniam & iam omnes praesciti ac praedestinati sunt; Adhuc autem vsque in finem saeculi multi vocandi & iustificandi sunt, & tamen verba praeteriti temporis po¬ suit, & de rebus futuris, tanquam fecerit Deus, quae iam vt fierent ex aeteruitate disposuit. Ideo de illo dicit & Propheta Esaias; Qui fecit quae ventura sunt. Hoc tamen in Esaia se cundum hanc seriem non memini me legisse, fortassis // autem transtationem allegat aliam, quam non vidi: ista tamen sententia de Esaia occutrit. Nam quadragesimo primo secundum translationem Hieronymi, Esaias, imo Dominus per Esaiam sic dicit, Quis suscitauit ab Oriente iustum, scilicet Iesum Christum, & vocauit eum vt sequeretur se? Ecce prophetia de praeterito, & addit // mixtim de futuro, Dabit in conspectu eius gentes, &c. & subdit, Quis haec operatus est & fecit, vocans generationes ab exordio? Ego Dominus primus & nouissimus, ego sum: & infra 48. Priora ex tunc annuntiaui, & ex ore meo exierunt, & audita feci ea, repente opertus sum, & venerunt. Pro hac autem necessitate sequente ex praesentia seu praetetitione apud Deum in aeternitate, Augustinus infra 34. coneludendo subiungit; Quicunque ergo in Dei prouidentissima dispositione praesciti, praedestinati, vocati, iustificati sunt & glorificati, non B dico etiam nondum renati, sed etiam nondum nati, iam filij Dei sunt, & ideo omnino perire non possunt. Quod & Anselmus de Concord. 3. tractans, eandem autoritatem A postoli multo clarius manifestat, sicut quadragesimum septimum & vicesimum septimum huius prodit. Qui insuper Augustinus par. secundae super Iohan. homilia 14. seu 68. totius, tractans illud Iohannis 14. In domo Patris mei mansiones multae sunt, & infra, Si abiero & praeparauero vobis locum, &c. Quomodo, inquit, mansiones in domo Patris non aliae sed ipsae, & sine dubio iam sunt sicut parandae non sunt, & nondum sunt sicut parandae sunt? Quomo do putauimus, nisi quomodo etiam Propheta praedicat Deum, quia fecit quae futura sunt? Non enim ait, quia facturus est quae futura sunt, ergo &s fecit ea, & facturus est ea: nam neque facta sunt, si ipse non fecit, neque futura sunt, si ipse non fecerit; fecit ergo ea praedestinando, facturus est operando. Vbi & illud Apostoli ad Ephes. 1. Elegit nos ante constitutionem mundi; & illud ad Romanos praetactum, Quos praedestinauit, illos & vocauit, simili modo intelligit & exponit. Haec autem autoritas Augustini, licet non secundum seriem, allegatur in Canone de poenitentia distinctione 4. In domo. Idem praeterea Augustinus 5. de Trinitate vlt. Apud Deum, inquit, nec praeterita transierunt, & futura iam facta sunt. Amplius autem 10. de Ciuitate Dei 12. Vbi, inquit, & quando Deus faciat incommutabile consilium, penes ipsum est, in cuius dispositione iam tempora facta sunt quaecunque futura sunt. Nam temporalia mouens temporaliter non mouetur, nec aliter nouit facienda quam facta, nec aliter inuocantes exaudit quam inuocaturos videt, eiusque temporaliter fiunt iussa aeterna eius lege // conscripta. Qui & I. Confessionum 6. Anni, inquit Deo, tui non deficient; Anni tui hodiernus dies, & quam multi; & quam multi nostri iam dies & patrum nostrorum per hodiernum tuum transierunt, & ex illo acceperunt modos, & vtcunque extiterint, & transibunt adhuc alij & accipient, & vtcunque existent; tu autem idem ipse es, & omnia crastina atque vltima, omniaque hesterna & retro hodie facies, hodic fecisti. Quid ad me, si quis non intelligat? Gaudeat & ipse, Domine, dicens quid hoc est? Gaudeat etiam sic & ipse, & amet non inueniendo inuenire potius quam inueniendo non inuenire te.

Tricesima videtur tam certa, quod probatione vix eget. Causae namque inferiores sunt temporales, actiuae & passiuae cum motu & tempore, cum initio & cum fine. Quod enim praeteritum est, iam transijt potestatem harum causarum, nec eis vlterius subiacet: non enim potest ab eis initiari per operationem & motum, sicut in ostensione vicesimae primae patet: Quod autem praesens est, pro nunc necesse est esse necessitate sequente; quod vero futurum est, est initiabile per actionem & motum a causa secunda libera secundum contradictionem ad agendum & non, nec habet ex se aliquam necessitatem essendi. Nulla etiam causa secunda habet voluntatem efficacem in omnibus, sicut Deus, imo secundum Philosophum 3. Ethic. 5. Voluntas est impossibilium, quare etsi possit velle praeterita non fuisse, praesentiaque non esse, res tamen non sequitur eius velle, sicut sequitur velle Dei. Contra primum tamen istorum potest probabiliter obijci isto modo; Causa secunda potest facere de praeterito praesens: Sol namque eodem modo obiectus eidem illuminabili corruptibili vel aeterno nunc & prius, idem lumen generat nunc quod prius. Nam secundum Philosophum 8. Metaphys. II. diuersitas effectuum est propter diuersitatem efficientis, vel propter diuersitatem materiae; & secundum eundem I2. Metaphys. II. Si agens sit vnum & materia vna, factum est vnum; quod & plane dicit Auerroes // vtroque commento: Dicit quoque Philosophus 2. de generatione penult. quod idem & similiter habens semper indem innatum est facere, supposita sciliret identitate materiae. Sicut autem argutum est, Iumen corruptum idem numero ite rum posse generati, sic & potest argui de caeteris formis generabilibus & corruptibilibus, accidentalibus, & substantialibus, quare & de ipsis compositis eisdem numeraliter reuersuris. Aqua quoque per discontinuationem corrupta, per recontinuationem eadem numero generatur. Quidam autem, vt Platonici, hoc // concedunt. Sed hos tricesima nona pars corollarij primi primi, & Philosophi, & Theologi redarguunt & derident. Alij autem tantum errorem vitare volentes, dicunt quod non tantum Sol, sed & omnes aliae stellae erraticae atque fixae coagunt v omnem effectum a quocunque productum; & quia situs & aspectus earum adinuicem & ad Solem continue variatur, & effectus producti continue variantur. Sed hi non euadunt Autoritates Philosophi allegatas: non enim quaelibet parua diuersitas accidentalis in agente, facit diuersitatem numeralem in effectu, & maxime in substantijs simplicibus atque compositis. Possunt quoque stellae coeli applicari ad aliquem locum terrae secundum aeque fortem aspectum nunc vt prius, licet forte non secundum similem omni modo, quare & regenerare effectum corruptum. Aliquando etiam, vt videtur, redibunt omnes planetae & stellae ad similem aspectum omnino quem nunc habent, & quem in quocunque instanti prius habebant, puta secundum Platonicos in fine magni anni mundi, qui secundum ipsos est reditio omnium coelestium ad primarium statum suum, de quo primum primi plenius disserebat; tunc ergo res corruptae eaedem numero reuertentur. Quidam autem hanc rationem soluere cupientes, affirmant motus coelestes non esse proportionabiles adinuicem aliqua proportione rationabili, sed tantum irrationabili, qualis est proportio diametri quadrati ad latus, & coni ad medietatem suam, de qualibus alibi plenius est tractatum; quare nec mota coelestia vnquam plenatie reuersura ad primarium statum suum, nec ad alium quemcunque sequentem. Sed ista hypothesis responsiua multum voluntarie & faciliter ponitur sine euidentia rationis, quare & aeque faciliter reprobatur. Nunquid etiam, admissa hypothesi, ostendant suum propositum? Non est euidens vsquequaque, quod euidenti ratione discutere per theoremata mathematicalia a sacris literis multum extranea, magis curiosum fortassis quam fructuosum Theologis videretur, maxime cum aliter possit axioma propositum plene solui. Alij vero dicunt, quod diuersitas temporis numeralis est causa diuersitatis effectuum numeralis. Sed quomodo, cum tempus non sit causa efficiens materialis neque formalis effectuum productorum? quae etiam causa diuersitatis temporis numeralis? Si dixerint, quod diuersitas motuum coelestium: & quae causa diuersitatis numeralis istorum? Et sic continue ascendendum donec perueniatur ad primum huiusmodi diuersatum. Alij adhuc dicunt, quod causa huiusmodi diuersitatis effectuum est diuersitas ordinis naturalis in subiecto ad diuersos effectus: sed quod diuersitas in relatione sit causa diuersitatis in accidentibus absolutis, vel in substantijs, non videtur; imo rationabiliter est e contra. Vniuersitas etiam ordinis de necessitate consurgit ex diuersis ordinatis tanquam ex fundamento & causa priori; quare illa di uersa ordinata potius essent causa huiusmodi diuersitatis effectuum, quam diuersitas ordinis. Quae etiam, qualia, & quot sint ista ordinata diuersa, non exprimit, & vix si exprimere clare possit. Philosophus etiam 12. Metaphys. vbi fuerat allegatus, tangit vnum per quod videtur soluere obiectionem praemissam, & exponere dicta sua, Illud, inquiens, factum est actu, cuius materia erat potentia, seu in potentia, innuens quod etsi agens sit idem & materia eadem, ex diuersitate tamen potentiarum in materia ad diuersos effectus posssunt prouenire diuersi effectus; quare ad hoc quod effectus sit idem numero requiritur identitas potentiae numeralis. Quamobrem & Auerroes illo commento vndecimo, Si, inquit, materia fuerit vna, & generans vnum, & potentia vna, tunc illud quod sit erit vnum; subiectum enim cum fuerit vnum, & potentia existens in eo fuerit vna, & agens vnum, tunc nulla erit causa multitudinis. Verum contra istos Philosophos potest principalis obiectio sic reduci, Si A. actiuum agat cras in B. passiuum, habens C. potentiam? ad D. effectum, cras producet D; ponaturque quod Deus de omnipotentia sua hodie creet D. nihil mutando circa A. B. nec C.; vel si necessario sequatur mutatio, corrupto etiam D. hodie reducat Deus omnipotens A. B. & C. ad statum priorem omnino; tunc A. cras ex B. & C. faciet D. praeteritum & corruptum. Simili quoque modo potest ostendi, quod hominem naturaliter generandum modo praemisso olim factum a Deo, deuirginatum, mortuum & sepultum potest vir nouiter generare, & multer parere, & parere eum virginem; omnis enim partus necessario exit virgo; potest igitur causa secunda facere praeteritum & corruptum praesentialiter existere, quare & non esse praeteritum. Inter omnes autem senten, ias recitatas videtur mihi sententia Phuosophi magis consona rationi, quod videlicet diuersitas effectuum numeralis succedentium sibi in eadem materia seu subiecto, existentibus eisdem agente & materia seu subiecto, sit ex diuersitate potentiae seu potentiarum in ea seu in eo; quanquam circa plenam expositionem huiusmodi potentiae longe maior discussio requiratur. Verum quicquid sentiant Philosophi Ethnici, Theologi Catholici indubitanter agnoscant primam, summam, & verissimam causam huius modi effectuum diuersorum esse voluntatem diuinam, non mutabilem aut diuersam, sed stabilem & eandem, quam sine successione actuum voluntatis & mutatione sui quacunque, vult & facit diuersos effectus sibi succedere quando vult, & vbi, sicut Sum. & 23um, atque 47am. primi docent. Unde & Iudith. 9. Hoc factum est, quod ipse voluisti. Beatus etiam Augustinus 3. de Trinit. 2. loquens de omnibus quae fiunt vsitate vel inusitate, saepe vel raro, Horum, inquit, nihil sit nisi Dei voluntate, sed plerisque non apparet: Itaque placuit vanitati Philosophorum etiam causis alijs ea tribuere, vel veris, sed proximis, cum omnino videre non possent superiorem caeteris omnibus causis causam, id est, voluntatem Dei; vel falsis, & ne ab ipsa quidem peruestigatione corporalium rerum atque mutationum, sed a sua suspicione & errore prolatis. Quare & Enchirid. 6. dicit, Cum quaeritur quid credendum sit quod ad religionem pertineat, non rerum natura ita rimanda est, quemadmodum ab eis quos Physicos Graeci vocant, nec metuendum est quemadmodum abeisdem, ne aliquid de vi & numero elementorum, de motu, atque ordine, & defectibus syderum & figura coeli, de generibus & naturis animalium, fluctuum, lapidum, fontium, fluminum, montium, de spacijs locorum & temporum, de signis imminentium tempestatum & alijs sequentibus, de his rebus quas illi inuenerunt, vel inuenisse se existimant, Christianus ignoret; quia nec ipsi omnia repererunt tanto excellentes ingenio, flagrantes studio, abundantes otio, & quaedam humana coniectura inuestigantes, quaedam vero historica experientia perscrutantes, & in eis quae se inuenisse gloriantur, plura opinantes potius quam scientes; Satis est Christiano rerum creatarum causam, siue coelestium, siue terrestrium, siue visibilium, siue inuisibilium, non nisi bonitatem credere, Creatoris bonam scilicet voluntatem. Porro, siue causa secunda possit facere eundem effectum numero qui praecessit, sicut verisimiliter apparet quod possit, supposito miraculo praecedenti, sicut proximo fuit obiectum; & in recontinuatione forsitan liquidi per discontinuationem corrupti; siue non possit, sicut extra hos casus videtur non posse, obiectio non procedit, Si enim non possit, non obstat; si autem libere posset facere de praeterito & corrupto praesens existens, non tamen propter hoc potest facere de praeterito non praeteritum, & de corrupto aut corrupta virginem, sicut Deus. Licet enim Deus per suam omnipotentiam reduceret Abraham & Saram ad eundum statum in omnibus quem habebant, quando generabatur Isaal; & hic generaret, & illa pareret Isaale, pareret eum corruptum, & praeteritum patrem Iacob; verum est tamen secundum cursum nature, & sine miraculo, quod omnis partus necessario exit virgo. Adhuc autem fortassis sophista sophistice sic instabit; Vocetur illud praeteritum quod fuit & non est; si ergo causa secunda potest facere de praeterito ipsum esse, potest & facere quod non sit praeteritum. Sed istud non probat quod causa secunda possit facere de praeterito non praeteritum quantum ad hanc conditionem, fuisse, scilicet quod careat fuisse; quare nec obstat. Sed adhuc forsitan replicabit, Causa secunda libera, puta Petrus, aliquem suum effectum liberum praeteritum, qui dicatur A, potuit prius fecisse non praeteritum, simpliciter scilicet omittendo, sicut loquitur lex de Facere Digest, de regulis Iuris, Qui, inquiens, non facit quae facere debet, videtur facere aduersus ea, quia non fecit; & est satis creber modus loquendi; vel effectum contrarium & incompossibilem A qui nominetur B faciendo, & Deus omnipotens potest restituere Petro omnem potentiam quam phabuit, & maiorem; quo facto potest Petrus facere A non preteritum. Vel sic, Petrus prius potuit facere quod A non fuisset; quare & si per omnipotentiam Dei factus sit nunc aeque potens, sicut tunc erat, vel potentior adhuc potest. Vel adhuc fortassis fortius isto modo; Quicquid quocunque modo Deus olim potuit, adhuc eodem modo potest; Alias namque fieret minus potens, & cessaret esse omnipotens; sed Deus olim potuit facere per causam secundam, puta per Petrum, A non esse praeteritum, seu quod A non fuisset. Hec autem, etsi videantur acuta, de facili retundentur. Nam etsi Petrus haberet nunc omnem potentiam vel maiorem quam pius, non propter hoc posset nunc omnem effectum eundem numero quem prius, sed forte eundem & aequalem specie, vel maiorem; cuius causa est, quia ad identitatem numeralem effectus non sufficit sola identitas numeralis agentis, potentieue agentis, imo requiritur identitas numeralis materiae seu obiecti potentiaeque illius, sicut praemissa testantur. Et si ponatur quod Deus omnipotens haec omnia eadem numero plene restauret, esto quod Petrus nunc possit facere eundem effectum numero vel defectum numero quem prius; non tamen propter hoc potest nunc facere A non esse praeteritum, quia nunquam prius hoc potuit facere, quia non antequam A fuit; Tunc enim non fuit factibile a Petro Anon esse preteritum; Sic enim aeternaliter ante fuit, sicut modo non est factibile ab aliqua causa secunda, quod Antichristus, qui est futurus, non sit praeteritus nunc vel ante. Nam quomodo faceret quod aeternaliter ante fuit, & quod non potest habere initium & terminum factionis, cum tamen quodlibet facere causae secundae necessaro hoc requirat, sicut in ostensione vigesimae primae partis corollarij huius patet? Nec quando A fuit potuit Petrus facere A non esse praeteritum, propter similes rationes. Tunc enim, sicut & semper ante fuit A non praeteritum, nec hoc tunc vel ante a factione vel defectione Petri quouismodo dependit; quare nec postquam A fuit potuit Petrus facere A non esse praeteritum: Si enim hoc fecisset, A& tunc & semper ante fuisset non praeteritum; Non enim potest quicquam incipere esse non praeteritum; & quia non posset hoc facere, aut fecisse postquam A fuit, nisi per factionem initiabilem & mutabilem de praeterito in non praeteritum, quod contradictionem includit. Secunda instantia soluitur sicut prima. Non enim ex aequali potentia nunc & prius vel maiori in Petro consequitur ipsum posse omnem eundem effectum numero quem prius, sicut iam patuit. Et si quis obijciendo supponat, quod Deus omnipotens restauret in Petro actiuo, in subiecto passiuo, & in omnibus requisitis omnia eadem numero quae prius, licet Petrus nunc possit facere eundem effectum numero vel defectum quem prius, non tamen propter hoc potest nunc facere, quod A non prius fuisset, sed quod A non sit modo deficiendo, videlicet tantummodo priuatiue a factione A, seu faciendo effectum contrarium incompossibilem, & exclusorium ipsius A; ita quod alias A nunc esset, & idem esset ipsum fecisse prius seu facere quod A prius non fuisset, & facere nunc quod A nunc non esset, non autem facere nunc quod A prius non fuisset, secundum Logicam 240. primi praemissam; sicut idem fuit realiter dicere tempore passionis Christi, Christus nunc patitur, & nunc, Christus tunc patiebatur, sicuti & de praeteritis alijs vniuersis. Vltima instantia soluitur vt priores; Non potest Deus per causam secundam facere A non praeteritum, sicut nec potuit vnquam prius: Nihil enim potest facere per causam secundam, nisi quod illa potest aliquo modo facere; sed nulla causa secunda potest hoc facere quouismodo, sicut superius est ostensum; Omnis namque factio causae secundae est temporalis cum mutatione & initio; sed A non esse praeteritum initiari non potest, quare nec fieri per causam secundam, per factionem aliquam temporalem, sed a solo Deo factione aeterna, scilicet nolutione sua seu volutione sua aeterna initium non habente, qua non vult A esse praeteritum, seu vult A esse non praeteritum, sicut ostensio 2I. partis plenius manifestat. Adhuc autem fortassis non desines obiectare istum hominem, puta Ioannem, qui fecit hoc vel illud, contingit non fecisse hoc neque illud, & Ioannem, qui non fecit hoc nec illud, contingit fecisse hoc & illud; Contingit enim Deum // hoc nolle aut velle. Sed istud non obstat. Licet enim hoc sit possibile & contingens respectu voluntatis diuinae, non tamen respectu voluntatis humanae, puta Ioannis; Nihil enim est in potestate Ioannis nisi quod cum vult, facit sicut priora testantur; sed licet Ioannes hoc velit, non ideo sequitur ita esse, licet insuper loannes possit non fecisse quod fecit; non potest tamen facere se non fecisse quod fecit: Quicquid enim faciat in praesenti aut etiam in futuro, non ideo sequitur ipsum non fecisse quod fecit, Contra 2an particulam huius trigesimae sic instatur; Contingentia & libertas proprie dicitur respectu presentis, respectu vero futuri improprie vel minus proprie comuniter seu extense, sicut 5um, & Sum. huius affirmant: Est ergo apud causas inferiores maior contingentia & libertas respectu presentis, quam respectu futuri. Sed quis ignoret non sequi ex magis proprie esse tale magis simpliciter esse tale? Quis enim ignoret perfectum magis proprie dici de creatura plene facta, quam de Deo nullo modo factibili neque facto? & quis cocesserit creaturam esse magis perfecta quam Deum? Quis // etiam nesciat magnum magis proprie dici de corpore quam de Deo, & de potentijs secundum dimensiones corporales extesas, quam de potentia indiuisibili non extensa? quis tamen concesserit corpus finitum esse maius Deo, cuius magnitudinis non est finis? vel potentiam cuiuslibet elementi finitam, cuiuslibet glebae terrae, seu cuiuslibet guttae aquae esse maiore Dei potentia infinita? Quamobrem illa consecutio non est tenax. Vlterius autem contra 3am particulam huius trigesimae quisquam fortassis opponet, quod voluntas diuina est causa infrustrabilis & indefectibilis; quare quaecunque causa inferior producet quemcunque effectum suum futurum, sicut quare producit & produxit omnem effectum suum presentem & praeteritum; & per decimam quartam & 2pam. partes coroll. praelibati in ipsa est aequalis necessitas respectu futurorum, sicut respectu praesentium & praeteritorum; quare & aeque necessarium est causas inferiores producere effectus suos futuros, sicut producere praesentes, & praeteritos produxisse. Sed istud nec concludit nec obstat. Non concludit, quia etsi in voluntate diuina sit aequalis necessitas respectu futurorum, sicut respectu praesentium, alia tamen est necessitas in causis inferioribus respectu effectuum suorum praesentium; respectu autem effectuum contingenter ad vtrumlibet futurorum nequaquam: Quare multiplicior est necessitas respectu effectuum praesentium causarum inferiorum, quam respectu suorum effectuum futurorum. Istud etiam etsi concluderet, non obstaret. Licet enim esset necessarium & aeque necessarium, causas inferiores producere effectus suos futuros, sicut producere praesentes, vel praeteritos produxisse, quantum est ex parte voluntatis diuinae; non tamen quantum est ex parte causarum inferiorum: Causa namque inferior ad vtrumlibet quid actura nude & absolute considerata, quantum est de se, nulla necessitate astringitur ad illud agendum, sed indifferenter, indeterminate & contingenter ad vtrumlibet se habet ad agendum illud & non, sicut 200. huius ad simile argumentum similiter est responsum. Amplius autem & praeter obiectiones praemissas, potest & aliter obijci contra dicta: Ex predictis namque sequi videtur contradictoria esse simul vera, saltem in aeternitate, quia omnia succedentia sibi in tempore sunt insuccessibiliter ibi simul, sicut praemissa testantur. Rursum si esset talis necessitas sequens & immutabilitatis in Deo, ipse non esset liberi arbitrij, quia nequaquam flexibilis hinc & inde. Praeterea si talis necessitas sit in Deo, preces sibi inaniter offeruntur, cum per eas nullatenus inclinari, nullatenus flecti possit. Primum autem istorum erat solutum 240. primi: Secundum autem soluetur per primum & quintum huius; Haec enim ostendunt quod libertas, contingentia & necessitas non repugnant. Quis etiam dubitet libertatem arbitrij compati necessitatem sequentem? Mutabilissimus namque homo, licet secundum opinionem quorundam posset velle ex se solo sine Deo aliquid coagente, si nunc quicquam vellet, necessario pro nunc illud veller necessitate sequenteNunquid etiam habet Deus libertatem arbitrij circa praesentia & praeterita, sicut circa futura, vel minorem respectu horum, quam respectu futurorum, & sic respectu eiusdem obiecti minorum nunc quam prius, vel potius totam libertatem circa aliqua voluta irrecuperabiliter iam amisit, nouellam seruitutem nouellos compedes nouellae necessitatis incurrens, contra prius ostensa 300. 30o & 520. istius, & specialiter contra I3am & Iaam, corollarij huius partes? Nec quia Deus est liberi arbitrij, consequens est eum esse mutabiliter flexibilem, sicut mutabilem hominem hinc & inde: sed ideo dicitur Deus liber libertate contradictionis, quia non est in eo necessitas antecedens ad actum voluntatis ad extra, sed quatenus praecedit causaliter illum actum, posset ad vtrumlibet producere illum & non, sicut ostensio tertiae veritatis corollarij huius & nonae plenius manifestat. Vnde & sanctus Thomas super 1. sentent. dist. 39. questione 1. quaerente, Vtrum Deus possit non scire illud quod scit; & arguto tertio quod non, quia omne quod est, necesse est esse dum est, sed scire Dei est ens actu; & quarto quia omne aeternum est necessarium, sed quodlibet scire Dei est aeternum, respondet hoc modo; Ad tertium dicendum, quod Illud, quod est, necesse est esse, dum est; absolute tamen loquendo non necesse est esse, & ita Deum scire necesse est dum scit, nec tamen necesse est eum scire nisi necessitate immobilitatis, quae voluntatis libertatem non excludit; & haec libertas significatur cum dicitur, quod Deus potest non scire & non velle. Ad quartum dicendum, quod omne aeternum est necessarium necessitate immobilitatis, quae voluntatis libertatem non excludit, vt dictum est. Quomodo autem scire ad voluntatis libertatem pertineat statim // prodit, Licet, inquiens, esse & scire in Deo sint idem secundum rem, tamen scire sequitur voluntatem vt imperatum ab ipsa aut non; & ideo esse suum subiacet libertati voluntatis, sicut scire operationi creaturae. Qui & I. contra Gentiles 850. tenet eandem sententiam, sicut vigesimum octauum huius breuiter recitauit. Tertium obiectum supponit cum AEgyptijs Deum esse mutabilem, & alterabilis voluntatis per merita & per preces, contra quintum & vigesimum tertium primi libri: Soluitur autem per praemissa, circa dictum Philosophi 1. peri hermenias vlt, & instantia de negligentia 290. huius. Deus enim sicut praedestinauit aliquibus, puta electis finem, sic viam ad illum; sicut extremum, sic media; sicut coronam, sic militiam, merita, & labores, sicut autoritas B. Gregorij 1. Dial.a I. & aliae 230. primi scriptae lucide manifestant.