Caput 2

CAP. Isg De actu liberi arbitrij & cius obiectos?

&& Tabilita igitur libera voluntate, restat consequenter inquirere de actu. & obiecto ipsius. Docet siquidem experientia & natura, quod Actus eius est velle, & nosle; diligere, & odire; Obiectum no vero ipsius: bonum: & malum apparens. Verum qui vellet profundius fodere, posset rationabiliter quaerege, Nunquid v. I

Uterque actus praedictus, scilicet velle, & nolle sit aeque primus, & proprius voluntati; quod non videtur. Quia omnis potentia vna sicut habet essentiam & formam vnam, ita finem, perfectionem & operationem, vnam, saltem primam & maxime propriam & essentialem. (Si autem illi duo actus non sunt aeque primi & proprii voluntati, vel vnus, eorum reducitur ad alterum, vel ambo ad tertium; qui est primus & proprijssimus actus eius; virtute cuius alij ei insunt, iuxta praemissa, secundo primi. Sed nullus videtur actus voluntatis prior naturaliter velle, & nolle, diligere & odire; aut magis proprius voluntati. Simili potest inquiri de obiecto primo & proprijssimo voluntatis, An illud sit bonum vel malum; vel aliquod tertium, quod est neutrum. Videtur igitur, quod breuiter posset dici, quod actus primus & propriissimus voluntatis est, velle obiectum, suum primum & propriissimum, quod est bonum, & quia vult bonum, ideo non vult malum, ideo odit malum, ideo fugit malum: Bonum namque est naturaliter prius malo, sicut patet ex secundo, & 26. primi, Verum cum constet voluntatem velle bonum & nolle malum, inquirendum vlterius; An possit scienter velle malum; & neutrum aliquid, scilicet, quod nec apparet sibi bonum nec malum. Ego puto quod sic; etsi non per se, cum magno tamen bono coniuncto: puta si quis non haberet Amagnum bonum nisi cum illo, vel prius haberet Bparuum malum; posset velle B malum, etsi non per se, nec propter se, vt tamen per illud consequeretur A bonum; sicque adhuc iuxta praemissa, primo & principaliter vellet bonum; imo & quodammodo admodum loquendi multorum, nihil aliud vellet, quam bonum, sicut patet 26. primi, & idem est de neutro. Amplius autem ex istis potest & alia quaestio suboriri; Nunquid videlicet voluntas possit scienter velle per se purum malum? quod scilicet appareat ei omnibus modis malum? nec habens aliquod bonum aliquo modo coniunctum subsequens vel praecedens? nec etiam ipsa volutio appareat sibi bona, sed etiam omnibus modis mala? Quibusdam autem videtur quod sic, quia alias voluntas non haberet plenariam libertatem. Oppositum ta men huius videtur consequi ex praemissis: Si namque bonum sit obiectum primum & proprium voluntatis, & velle bonum primus & proprius actus eius; non potest quicquam velle nisi virtute istorum, & finaliter propter bonum. Item natura humana proposito sibi malo horret & refugit; licet fortassis delectabile & vtile concupiscat, sicut cuiuslibet animus in se sentit, nisi quis fuerit forsitan manichaeus, animam essentialiter malam habens, & essentialiter tenebrosam, ab essentialiter malo Deo & Principe tenebrarum contra 1. & 26. 1. Item per 26. primi quelibet res est bona, quare & experientia generali mostrante videmus, quod omnes res naturales, inanimate, animate; insensibiles, sensibiles, & irrationales appetunt eis bonum, & fugiunt eis malum; qua ergo irrationali ratione sola res rationalis quae itrationalibus cunctis praestat, appetet & diliget sibi malum, & odiet ac fugiet sibi bonum? Si etiam per 26. primi, quaelibet res naturalis sit bona, & quilibet actus eius, & quicquid est positiuum in ea; quomodo potest aliqua res naturalis amare per se aliquid quod apparet omnibus modis malum, & nullo penitus modo bonum, nec bono coniunctum cum omnis amicitia siue amor semper sit ratione similitudinis & conuenientiae aliqualis, & nunquam ratione dissimilitudinis, aut contrarietatis perfectae, sicut vniuersalis experientia mani estat? Quis vnquam hominum hominem sibi per omnia contrarium & aduersum, inimicantem, insidiantem, nocentemque in omnibus, nec vnquam prodesse volentem aut valentem propter hoc ipsum dilexit? & non potius odio habuit? vel si eum nequaquam odio habuit, sed dilexit, hoc fecit forsitan propter virtutem patientiae acquirendam siue firmandam, sicut legitur apud multos de Socrate Philosopho, quod ideo duxit Xantippen Calfurniam contentiosissimam in vxorem. Vel forte hoc fecit propter meritum & praemium augmentandum: vel propter Deum qui praecepit diligere inimicos, & sic per se & finaliter dilexit bonum, & malum huiusmodi finaliter prop ter bonum. Quare & dicit Boetius primo Musicae in prologo; Amica est similitudo, dissimilitudo odiosa, atque contraria; gaudet enim gens modis, morum similitudine, Neque enim fieri potest, vt mollia duris, dura mollioribus adnectantur, aut gaudeant, quia amorem delectationemque similitudo conciliat. Quod & multi antiqui Philosophi contestantur, vt patet 8. Eth. 1. dicentes; Similem ad similem; vt Rolovum, ad Roloyum, & quod simile simile apperit. Quare & vulgariter dicitur; "Est, & semper erit, similis similem sibi quaerit". Vnde & Ecclesiast. 13. Omne animal diligit simile sibi; sic & Omnis homo proximum sibi; Omnis caro ad similem sibi coniungetur, & omnis homo simili sibi sociabitur. Item si quis potest velle & diligere per se malum, potest & aliquem diligere propter puram malitiam, & alius eum simili modo e contra, sicque erit amicitia inter eos solummodo propter malum, sine vllo respectu ad bonum, quod est contra Aristotelem 8. Ethic. 2. contra Tullium de Amicitia, contra Senecam de Beneficiis: imo & vniuersaliter contra omnes Philosophicos & Theologicos de Amicitia pertractantes; qui omnes dicunt concorditer causam amicitiae esse bonum. Quare & Aristoteles vbi prius, volens considerare de Amicitia, & speciebus ipsius; De ipsis, inquit, fiet manifestum cognito amabili; videtur enim non omne amari, sed amabile, hoc autem esse bonum, scilicet honestum vel delectabile, vel vtile: Videbitur autem vtile esse per quod sit bonum aliquod vel delectatio; quare amabilia vtique erunt & bonum, & delectabile, & fines. Vbi & statim quaerendo sic ait; Vtrum ergo bonum amant, vel quod ipsis bonum. Dissonant enim quandoque haec & respondendo subiungit; Videtur autem & quod ipsi bonum amare vnusquisque; & esse simpliciter, quod bonum, amabile: vnicuique autem, quod vnicuique. Amat autem vnusquisque non ens ipsi bonum sed apparens, & infra 3. Differunt autem haec, scilicet tria bona amabilia supradicta adinuicem specie, & amationes, ergo & amicitiae aequales numero amabilibus. Item, si quid sit desideratum & amatum per se quia tale, quanto magis fuerit tale, tanto erit desiderabilius & amabilius, vt patet de bono honesto, delectabili, & vtili manifeste. Patet etiam ex consideratione Philosophi, secundo Topic. de magis & minus, vt si voluptas bonum, & magis voluptas, magis bonum. Dicitque Auerroes super duodecimum Metaphysicorum, com. 36. quod primo affectatum est bonum, & cum quanto magis aliquid aestimatum fuerit magis bonum, tanto desiderium erit maius. Si ergo purum malum sit per se desideratum, maius magis desiderabitur, & maximum maxime, puta summa miseria, quam tamen maxime fugeret omnis miser pariter & non miser. Vnde & Augustinus Enchiridio 86. Nec, inquit, culpanda est voluntas, aut voluntas non est, aut libera dicenda non est? qua beati esse sic volumus, vt esse miseri non solum nolimus, sed nequaquam velle prorsus possimus. Item, malum ex ratione mali est odibile, & inimicabile cuicunque; & non videtur quod idem sub eadem ratione omnino, eidem non aliter sed similiter omnino disposito possit esse odibile, inimicabile, seu oditum, inimicum & etiam amabile, amicabile, amatum siue amicum, & maxime summe tale, & etiam summe tale. Item omne amabile, seu amatum, & praecipue propter se tantum est finis, vel in ratione finis se habet, sicut cuiuslibet animus in se sentit; quod etiam testatur Autoritas Philosophi 8. Eth. 2. praemissa, & aliae autoritates quamplures; Finis autem praesertim vltimus, & propter se solum desideratus est bonum, vel apparens bonum, & sub ratione boni se habet, sicut omnes Philosophi tractantes de causis concorditer attestantur. Item, simili ratione, qua quis potest diligere purum malum, potest & odire similiter purum bonum quia scilicet pure bonum, bonum scilicet quod esset sibi omnibus modis bonum vtile, delectabile & honestum, & nullo penitus modo malum, Lnec aliquod malum/ habens annexum; ita etiam quod per illud odium nullum aliud bonum acquireret, nec malum excluderet, quod alias emineret: Quare & potest quis odire bonum quodlibet, quia bonum; & maius magis, & maximum maxime, puta faelicitatem & Deum; cuius contrarium cuiuslibat animus experitur, & imultiplex ratio manifestat. Multiplex quoque autoritas Philosophica, & Theologica attestatur nullum posse velle per se aut appetere purum malum, sed in omnibus suis operibus appetere semper bonum vel saltem apparens aliquo modo bonum, vtile scilicet, delectabile & honestum. Vnde Philosophus I. Eth. 1. Omnis, inquit ars, & omnis doctrina similiter autem & actus, & electio bonum quoddam appetere videtur; ideo bene enuntiauerunt bonum, quod omnia appetunt. Et infra 17. Manifestum quoniam est faelicitas honorabilium & perfectorum; videtur autem ita habere, & propter esse principium: Huius enim gratia reliqua omnia omnes operantur. Cui & concorditer Augustinus 8. de Ciuit. Dei 8. est, inquit, Philosophiae pars moralis, quam Graeco vocabulo dicunt Ethicam, vbi quaeritur de summo bono, quo referentes omnia, quae agimus, & quod non propter aliud, sed propter se ipsum appetentes, idque adipiscentes, nihil quo beati simus vlterius requiramus. Ideo uippe & finis est dictus, quia propter hunc & caetera volumus, ipsum autem non nisi propter ipsum. Qui & 13. de Trin. 5. Verum est, inquit, quod omnes homines esse beati volunt, idque vnum ardentissimo amore appetunt, & propter hoc caetera quaeque appetunt, & supra eiusdem 3. Si quis diceret, Omnes beati esse vultis, & miseri esse non vultis diceret aliquid, quod nullus in sua non cognosceret voluntate. Quicquid enim aliud quisquam latenter velit, ab hac voluntate quae omnibus & in omnibus satis nota est, non recedit. Qui & super illud Psalmi 32. Beata gens cuius est Dominus, Deus eius, tractatu 3. Amant, inquit, omnes beatitudinem, & ideo peruersi sunt homines, quia mali volunt esse, miseri nolunt; & cum sit malitiae indiuidua comes miseria, quid est, ideo volunt mali esse ne miseri sint? Considerate paululum hoc in omnibus hominibus qui mala faciunt, beati esse semper volunt: Furtum facit; quaeris quare? propter famem, propter necessitatem; Ergo ne miser sit malus est, & ideo miserior est quia malus est. Depellendae ergo miseriae causa, & acquirendae beatitudinis causa, faciunt omnes homines, quicquid vel boni faciunt, vel mali. Quare & Boetius 3. de Cons. Philosophiae, prosa 2. Omnis, inquit, mortalium cura quam multiplicium studiorum labor exercet, diuerso quidem calle procedit, sed ad vnum tamen beatitudinis finem nititur peruenire. Anselmus quoque de casu Diaboli 22. & post, pro manifesto supponit quod malus Angelus non potuit velle vnde miser esset, qui accepit inseparabiliter velle vt beatus esset. Amplius autem Philosophus I. Polit. 1. Eius, inquit, quod videtur boni gratia, omnia operantur omnes; manifestum quod omnes bonum aliquod coniecturant. Et 3. Eth. 10. supponit quod voluntas est respectu alicuius finis; & opinione duplici recitata, vna quod sit respectu per se boni, & altera quod sit respectu apparentis boni; secundum propriam opinionem subiungit dicendum simpliciter quidem de secundum veritatem voluntabile esse per se bonum, vnicuique autem quod videtur. Et 2. Phys. 31. dicit quod causa finalis est bonum aliorum, quae enim est cuius causa, potissima est, (&) finis aliorum vult esse, differt autem nihil eandem dicere bonam, vel videri bonam. Qui & 5. Met. 3. sub verbis parum distantibus dicit idem, & 3. de Anima 5I. dicit quod appetibile est bonum aut apparens bonum. Auicenna quoque 8. Met. 6. dicit: Bonitatem desiderat omnino quicquid est; illud autem quod desiderat omnis res est esse, & perfectio in esse; in quam est esse, & esse est bonitas pura & perfectio pura, & omnino bonitas est id quod desiderat omnis res iuxta modulum suum, quoniam per eam perficitur eius esse. Quare & Boetius 3. de Cons. Philosophiae prosa 10. Omnium, inquit, expetendorum summa atque causa bonum est: Quod enim nec re, nec similitudine vllum in se retinet bonum, id expeti nullo modo potest contraque etiam quae natura bona non sunt, tamen si esse videantur, quasi vera bona sint, appetuntur: quo sit vt summa, cardo, atque causa expetendorum omnium bonitas esse credatur iure. Cuius vero causa quid expetitur, id maxime videtur optari; veluti salutis causa quispiam velit equitare, non tam equitandi motum desiderat, quam salutis effectum. Cum igitur boni gratia omnia petantur, non illa potius, quam bonum ipsum, desiderantur ab omnibus; sed propter quod caetera optantur, beatitudinem esse concessimus; quare sic quoque sola quaeritur beatitudo. Dionysiis quoque de diuinis nominibus 4. sic ait: Existentia pulchrum & bonum desiderant, & omnia quaecunque faciunt, propter hoc, quod videtur bonum faciunt; & omnis existentium intentio principium habet & finem bonum. Nihil enim ad mali naturam respiciens facit: Et infra, Boni gratia sunt omnia, & quaecunque bona, & quaecunque contraria; etenim ista facimus bonum considerantes; Nullus enim ad malum respiciens facit quae facit. Cui & concorditer Augustinus in quaest. super lib. Numerorum quaest. 23. exponens illud verbum, peccatum nolentium, sic ait: Omnes quippe homines qui scientes faciunt quod non licet, vellent licere, vsque adeo ipsum peccare nemo appetit propter hoc ipsum, sed propter hoc quod ex eo consequitur. Dicitque Petrus 2. sent. dist. 39. quod superior scintilla rationis, quae etiam, vt ait Hieronymus, in Cain non potuit extingui, bonum semper vult & malum odit. Quod & testantur multae autoritates praemissae 26. primi, aliae quoque Philosophicae, & Theologicae plures valde. Consequenter autem posset // quaeri, An voluntas posset scienter nolle positiue seu odire bonum. Et credo quod posset saltem per accidens, si videlicet nolendo & respuendo aliquod paruum bonum posset consequi aliquod maius bonum, vel vitare aliquod maius malum, sicut & potest velle malum vt superius dicebatur. Hic autem posset quaeri vlterius, An voluntas posset scienter nolle & odire per se purum bonum, quod scilicet apparet, & quia apparet omnibus modis bonum: Et arguunt qui¬ dam quod sic; quia aliter voluntas non esset libera omniquaque: Sed istud stare non potest; Sicut enim prima ratio volubilis & amabilis est bonum vel apparens bonum, vt praemissa testantur, ita nolubilis & odibilis, malum, vel apparens malum; contrariorum namque sunt contrariae rationes: Non potest igitur quis nolle per se, quod non apparet aliquo modo malum, inhonestum scilicet, inutile, neque triste. Videtur quoque aeque possibile diligere per se malum, & odire per se bonum, quia scilicet purum bonum, sed hoc non est possibile sicut superius est ostensum, quare nec istud. Post haec autem rationabiliter inquirendum; Nunquid voluntas possit non velle purum bonum sibi oblatum. Si enim non possit, cum non sit in potestate ipsius quid & quando sibi appareat purum bonum, non est in potestate sua quid aut quando velit, quare nec quid faciat dicente Philosopho 9. Metaphys. 10. Potens secundum rationem omne necesse quando desiderat, cuius habet potentiam, & vt habet, hoc facere, qui & 5. Polit. 7. & 2. Rnetor. 24. dicit hoc idem, sed hoc libertatem destrueret voluntatis, quam pimum construebat. Si autem posset non velle purum bonum sibi oblatum, & per praemissa necesse est quod non nolit illud, nec odiat, potest ergo nullum actum habere circa illud obiectum, quare & simili ratione circa vnum aliud obiectum, & aliud, & circa quodcunque, & ita penitus otiari per tempus, & tempus quodcunque cuius oppositum sentire videmur. Item tunc causa sufficienter disposita ad agendum, posset vna vice agere, & alia non agere, stante eadem dispositione praecise, quod videtur contrarium rationi, cum nulla sit ratio potior cur agat aut quiescat vna vice, quam alia. Pro his autem sciendum quod velle & nolle quandoque accipitur pro actum rationali voluntatis, quandoque vero pro actu naturali, scilicet pro concupiscentia vel ira, qui sunt motus virtutis concupiscibilis, & irascibilis irrationalis; Primo modo loquendo, velle & nolle est liberum, & in hominis libera potestate, sicut ex proximo huius patet; sicque potest voluntas circa aliquod purum bonum sibi oblatum neque elicere velle, nec nolle, sed penitus otiari; potestque eadem voluntas, eodem modo praecise disposita alias illud velle. Hoc enim euidenter apparet ex differentia inter potentiam rationalem & irrationalem 9. Metaphys. 10. rationabiliter assignata, sicut 34a pars Corollarij primi, primi plenius manifestat. Secundo autem modo loquendo velle & nolle non est liberum, nec in hominis, sicut nec in bestiae libera potestate, sed necessarium necessitate naturali, & frequenter inuitum, sicut nimis certitudinaliter & frequenter dolentes & gementes cum sanctisso Apostolo experimur. Sunt tamen hi motus quodammodo in hominis potestate, quatenus scilicet habet virtutem rationalem superiorem, qua potest eis resistere, eos reprimere & plurimum refraenare, quam quia non habent bestiae, non sic possunt, Quod bene aduertens Philos. 1. Eth. vlt. distinguens multipliciter species & potentias animae irrationalis, inquit; haec quidem assimilatur communi & plantatiuo; dico autem causam eius A quod est nutriri & augeri; videtur vtique & alia quaedam natura animae irrationalis esse, participans quidem aliqualiter ratione; Incontinentis enim & continentis rationeni habens Iaudamus, recte enim & ad optima deprecatur ratio; videtur autem in ipsis aliud praeter rationem innatum, quod aduersatur & obuiat rationi. Firmiter enim quemadmodum dissolutae corporis particulae, in dextrum praeeligentium mouere, in sinistrum praue feruntur, & in anima sic; ad contraria enim motus incontinentium. Sed in corporalibus quidem videmus, quod peruerse motum est; in anima vero non videmus. Fortassis autem nihil minus in anima existimandum aliquid esse praeter rationem, contrarians huic & obuians; qualiter autem alterum, nihil differt. Ratione autem & hoc videtur participare quemadmodum diximus. Obedit igitur rationi quod continentis; Amplius autem forsitan subiectius est quod sobrij & fortis; Omnia enim consonant rationi. Videtur vtique & irrationale duplex; plantatiuum, quoddam enim nequaquam communicat ratione; Concupiscibile vero & vniuersaliter apperibile participat aliqualiter secundum quod exaudibile est ei, & ob audibile; Ita vtique & patris & amicorum dicimus habere rationem, & non quemadmodum Mathematicorum. Quoniam autem suadetur aliqualiter a ratione irrationale, nunciat & suasio, & omnis increpatio & deprecatio; si autem oportet & hoc dicere rationem habere, duplex erit & rationem habens, hoc quidem principaliter & in seipso, hoc autem quemadmodum a patre audibile aliquid. Simili quoque modo posset inquiri; Nunquid voluntas possit non nolle purum malum sibi oblatum, ad quod & potest similiter argui, & similiter responderi. Amplius autem posset quis querere consequenter, Nunquid voluntas possit velle, & nolle quodcunque suum obiectum sub quocunque gradum, cum non sit ibi resistentia qualiscunque. Sed cum sit determinatae entitatis, videtur similiter determinatae actiuitatis. Aliter etiam qui diligeret quippiam secundum vltimum sui posse, diligeret illud sub gradu infinito simpliciter intensiue contra prius ostensa parte 402. Corollarij primi, primi. Adhuc fortassis quaereretur; Nunquid de essentia liberi arbitrij sit naturaliter libertas, seu possibilitas contradictionis, & hoc respectu cuiuslibet actus suiHoc enim videtur ex significato nominis importari. Oppositum tamen est certum, de libero arbitrio Dei quo diliget se, quo quaelibet personarum diuinarum diligit quamlibet aliam & seipsam, sicut per primam suppositionem potest ostendi. Amplius autem & iuxta istud vlterius quaeri potest; Nunquid liberum arbitrium, quod de se naturaliter est contradictionis, semper libere secundum contradictionem possit in oppositum cuiuslibet actus sui; hoc enim videtur in significato nominis contineri. Oportet tamen distinguere tempora & liberi arbitrij qualitates: Pro tempore namque & qualitate beatitudinis confirmatae non potest, sicut ratio beatitudinis confirmatae demonstrat, & omnes Doctores Catholici vnanimiter contestantur. Pro tempore vero & qualitate viae, potest in oppositum priuatiue non agere, scilicet, talemactum, non tamen semper potest in oppositum positiue, in actum scilicet contrarium positiuum respectu cuiuscunque obiecti, sicut praecedentia manifestant.