Quaestio 136

ARTICULUS PRIMUS UTRUM PATIENTIA SIT VIRTUS

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod patientia non sit virtus. Virtutes enim perfectissime sunt in patria, ut dicit Augustinus, XIV de trin. Sed ibi non est patientia: quia nulla SUD ibi mala toleranda, secundum illud Isaiae xtix et Apocalyps. xxi: Non esurient neque silient, et non percutiet eos aestus neque sol. Ergo patientia non est virtus.

2. PRAETEREA, nulla virtus in malis potest inveniri: quia virtus est quae bonum facit habentem. Sed patientia quandoque in malis hominibus invenitur: sicut patet in avaris, qui multa mala patienter tolerant ut pecunias congregent, secundum illud Eccle. v: Cunctis diebus vitae suae comedit in tenebris, et in curis multis, et in aerumna atque tristitia. Ergo patientia non est virtus.

3. PRAETEREA, fructus a virtutibus differunt, ut supra habitum est. Sed patientia ponitur inter fructus, ut patet Galat. v. Ergo patientia non est virtus.

SED CONTRA EST quod Augustinus dicit, in libro de Patientia: Virtus animi quae patientia dicitur, tam magnum Dei donum est ut etiam ipsius qui nobis eam largitur patientia praedicetur.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut dictum est supra, virtutes morales ordinantur ad bonum inquantum conservant bonum rationis contra impetus passionum. Inter alias autem passiones, tristitia efficax est ad impediendum bonum rationis: secundum illud Il ad Cor. vu: Saeculi tristitia mortem operatur; et Eccli. xxx: Multos occidit tristitia, et non est utilitas in illa. Unde necesse est habere^aliquam virtutem per quam bonum. rationis conservetur contra tristitiam, ne scilicet ratio tristitiae succumbat. Hoc autem facit patientia. Unde Augustinus dicit, in libro de Patientia, quod patientia hominis est qua mala aequo animo toleramus, idest sine perturbatione tristitiae, ne animo iniquo bona deseramus per quae ad meliora perveniamus. Unde manifestum est patientiam esse virtutem.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod virtutes morales non remanent secundum eundem actum in patria quem habent in via, scilicet per comparationem ad bona praesentis vitae, quae non remanebunt in patria: sed per comparationem ad finem, qui erit in patria. Sicut iustitia non erit in patria circa emptiones et venditiones, et alia quae pertinent ad vitam praesentem: sed in hoc quod est subditum esse Deo. Similiter actus patientiae in patria non erit in sustinendo aliqua: sed in fruitione bonorum in quae pervenire volebamus patiendo. Unde Augustinus dicit, in XIV de Civ. Dei, quod in patria non erit ipsa patientia, quae necessaria non est nisi ubi toleranda sunt mala: sed aeternum erit id quo per patientiam pervenitur.

AD SECUNDUM DICENDUM quod, sicut Augustinus dicit, in libro de Patientia, patientes proprie dicuntur qui mala malunt non committendo ferre, quam non ferendo committere. In illis autem qui mala sustinent ut mala faciant, nec miranda nec laudanda est patientia, quae nulla est: sed miranda duritia, neganda patientia.

AD TERTIUM DICENDUM quod, sicut supra dictum est, fructus in sui ratione importat quandam delectationem. Sunt autem operationes virtutum delectabiles secundum seipsas, ut dicitur in I Ethic. Consuetum est autem ut nomine virtutum ? etiam virtutum actus significentur. Et ideo patientia, quantum ad habitum, ponitur virtus: quantum autem ad delectationem quam habet in actu, ponitur fructus. Et praecipue quantum ad hoc quod per patientiam animus praeservatur ne obruatur tristitia.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM PATIENTIA SIT POTISSIMA VIRTUTUM

AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod patientia sit potissima virtutum. Id enim - quod est perfectum est potissimum in unoquoque genere. Sed patientia habet opus perfectum, ut. dicitur lac. 1. Ergo patientia est potissima virtutum.

2. PRAETEREA, Omnes virtutes ad bonum animae ordinantur. Sed hoc praecipue videtur pertinere ad patientiam: dicitur enim Luc. xxi: Zn patientia vestra possidebitis animas vestras. Ergo patientia est maxima virtutum.

3. PnRaETEREA, illud quod est conservativum et causa aliorum, videtur potius esse. Sed sicut Gregorius dicit, in quadam homilia, patientia est radix et custos omnium virtutum. Ergo patientia est maxima virtutum.

SEp cONTRA EST quod non enumeratur inter quatuor virtutes quas Gregorius, XXII Moral., et Augustinus, in libro de Moribus Eccle. Vocat principales.

RESPONDEO DICENDUM quod virtutes secundum suam rationem ordinantur ad bonum: est enim virtus quae bonum facit habentem et opus eius bonum reddit, ut dicitur in II Ethic. Unde oportet quod tanto principalior sit virtus et potior, quanto magis et directius ordinat in bonum. Directius autem ad bonum ordinant hominem virtutes. quae sunt constitutivae boni, quam illae quae sunt impeditivae eorum quae abducunt a bono. Et sicut inter illas quae sunt constitutivae boni tanto aliqua potior est quanto in maiori bono statuit hominem, sicut fides, spes et caritas quam prudentia et iustitia; ita etiam inter illas quae sunt impeditivae retrahentium a bono, tanto aliqua est potior quanto id quod ab ea impeditur magis a bono retrahit. Plus autem a bono retrahunt pericula mortis, circa quae est fortitudo, vel delectationes tactus, circa quae est temperantia, quam quaevis adversa, circa quae est patientia. Et ideo patientia non est potissima virtutum: sed deficit non solum a virtutibus theologicis et prudentia et iustitia, quae directe statuunt hominem in bono; sed etiam a fortitudine et temperantia, quae retrahunt a maioribus impedimentis.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod patientia dicitur habere opus perfectum in adversis tolerandis: ex quibus primo procedit tristitia, quam moderatur patientia; secundo ira, quam moderatur mansuetudo; tertio odium, quod tollit caritas; quarto iniustum nocumentum, quod prohibet iustitia. Tollere enim principium uniuscuiusque est perfectius, Nec tamen sequitur, si in hoc patientia est perfectior, quod sit perfectior simpliciter.

AD SECUNDUM DICENDUM quod possessio importat quietum dominium. Et ideo per patientiam dicitur homo suam animam possidere, inquantum radicitus evellit passiones adversitatum, quibus anima inquietatur.

AD TERTIUM DICENDUM quod patientia dicitur esse radix et custos omnium virtutum, non quasi directe eas causando et conservando, sed solum removendo prohibens.

ARTICULUS TERTIUS UTRUM PATIENTIA POSSIT HABERI SINE GRATIA

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod patientia possit haberi sine gratia. Illud enim ad quod ratio magis inclinat, magis potest implere rationalis creatura. Sed magis est rationabile quod aliquis patiatur mala propter bonum .quam propter malum. Aliqui autem patiuntur mala propter malum ex pro- pria virtute, sine auxilio gratiae: dicit enim Augustinus, in libro de Patientia, quod multa in laboribus et doloribus sustinent homines propter ea quae vitiose diligunt. Ergo multo magis homo potest mala sustinere propter bonum, quod est vere patientem esse, praeter auxilium gratiae.

2. PRAETEREA, aliqui non existentes in statu gratiae magis abhorrent mala vitiorum quam corporalia mala: unde quidam gentilium leguntur multa mala tolerasse ne patriam proderent, aut aliquid aliud inhonestum committerent. Sed hoc est vere patientem esse. Ergo videtur quod patientia possit haberi absque auxilio gratiae.

3. PRAETEREA, manifeste apparet quod aliqui propter sanitatem corporis recuperandam gravia quaedam et amara patiuntur. Salus autem animae non est minus appetibilis quam sanitas. corporis. Ergo, pari ratione, pro salute animae potest aliquis multa mala sustinere, quod est vere patientem esse, absque auxilio gratiae.

SED CONTRA EST quod dicitur in Psalmo: AP ipso, scilicet Deo, patientia mea.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut Augustinus dicit, in libro de Patientia, vis? desideriorum facii tolerantiam laborum et dolorum: et nemo nisi pro eo quod delectat, sponte suscipit ferre quod cruciat. Et huius ratio est quia tristitiam et dolorem secundum se abhorret animus: unde nunquam eligeret eam pati propter se, sed solum propter finem. Ergo oportet quod illud bonum propter quod aliquis vult pati mala, sit magis volitum et amatum quam illud bonum cuius privatio ingerit dolorem quem patienter toleramus. Quod autem aliquis praeferat bonum gratiae omnibus naturalibus bonis ex quorum amissione potest dolor causari, pertinet ad caritatem, quae diligit Deum super omnia. Unde manifestum est quod patien- tia, secundum quod est virtus, a caritate causatur: secundum illud I ad Cor. xui: Caritas paliens est. Manifestum est autem quod caritas non potest haberi nisi per gratiam: secundum illud Rom. v: Caritas Dei diffusa est in. cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis. Unde patet quod patientia non potest haberi sine auxilio gratiae.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod in natura humana, si esset integra, praevaleret inclinatio rationis: sed in natura corrupta praevalet inclinatio concupiscentiae, quae in homine dominatur. Et ideo pronior est homo ad sustinendum mala ? in quibus concupiscentia delectatur praesentialiter, quam tolerare mala propter bona futura quae secundum rationem appetuntur, quod tamen pertinet ad veram patientiam.

AD SECUNDUM DICENDUM quod bonum politicae virtutis est commensuratum. naturae humanae. Et ideo absque auxilio gratiae gratum facientis potest voluntas humana in illud tendere, licet non absque auxilio Dei. Sed bonum gratiae est supernaturale. Unde in illud non potest tendere homo per virtutem suae naturae. Et ideo non est similis ratio.

AD TERTIUM DICENDUM quod tolerantia etiam malorum quae quis sustinet propter corporis sanitatem, procedit ex amore quo homo naturaliter diligit suam carnem. Et ideo non est similis ratio de patientia, quae procedit ex amore supernaturali.

ARTICULUS QUARTUS UTRUM PATIENTIA SIT PARS FORTITUDINIS

AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod patientia non sit pars fortitudinis. Idem enim non est pars sui ipsius. Sed patentia videtur idem esse fortitudini: quia sicut supra dictum est, proprius actus fortitudinis est sustinere; et hoc etiam pertinet ad patientiam, dicitur enim in libro Sententiarum Prosperi quod patientia consistit im alienis malis tolerandis. Ergo patientia non est pars fortitudinis.

2. PRAETEREA, fortitudo est circa timores et audacias, ut supra habitum est: et ita est in irascibili. Sed patientia videtur esse circa tristitias: et ita videtur esse in concupiscibili. Ergo patientia non est pars fortitudinis, sed magis temperantiae.

3. PRAETEREA, totum non potest esse sine parte. Si ergo patientia sit pars fortitudinis, fortitudo nunquam posset esse sine patientia: cum tamen fortis quandoque non toleret patienter mala, sed etiam aggrediatur eum qui mala facit. Ergo. patientia non est pars fortitudinis.

SED CONTRA EST quod Tullius, in sua Ahetorica, ponit eam fortitudinis partem.

RESPONDEO DICENDUM quod patientia est pars fortitudinis quasi potentialis, quia. adiungitur fortitudini sicut virtus secundaria principali. Ad patientiam enim pertinet aliena mala aequanimiter perpeli, ut Gregorius dicit, in quadam homilia. In malis autem quae ab aliis inferuntur, praecipua sunt, et difficillima ad sustinendum, illa quae pertinent ad pericula mortis, circa quae est fortitudo. Unde patet quod in ista materia principalitatem tenet fortitudo, quasi vindicans sibi id quod principalius est in hac materia. Et ideo patientia adiungitur ei sicut secundaria virtus principali.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod ad fortitudinem pertinet non qualiacumque sustinere: sed illud quod est summe difficile in sustinendo, scilicet sustinere pericula mortis. Ad patientiam autem pertinere potest sustinentia quorumcumque malorum.

AD SECUNDUM DICENDUM quod actus fortitudinis non solum consistit in hoc quod aliquis in bono persistat contra timores. futurorum - periculorum, sed etiam ut non deficiat propter praesentium ^ tristitiam sive dolorem: et ex hac parte habet affinitatem cum fortitudine patientia. Et tamen fortitudo est principaliter circa timores, ad quorum rationem pertinet fugere, quod vitat fortitudo. Patientia vero principalius est circa tristitias: nam patiens aliquis dicitur non ex hoc quod non fugit, sed ex hoc quod laudabiliter se habet in patiendo quae praesentialiter nocent, ut scilicet non. inordinate ex eis tristetur. Et ideo fortitudo proprie est in irascibili, patientia autem in concupiscibili. Nec hoc impedit quin patientia sit pars fortitudinis: quia adiunctio virtutis ad virtutem non attenditur secundum subiectum, sed secundum materiam vel formam.

Nec tamen patientia ponitur pars temperantiae, quamvis utraque sit in concupiscibili. Quia temperantia est solum circa tristitias quae opponuntur delectationibus tactus, puta quae sunt ex abstinentia ciborum vel venereorum:. sed patientia praecipue est circa tristitias quae ab aliis inferuntur. Et iterum ad temperantiam pertinet refrenare huiusmodi tristitias, sicut et delectationes contrarias: ad patientiam autem. pertinet ut propter huiusmodi tristitias,, quantaecumque - sint, homo non recedat a bono virtutis.

AD TERTIUM DICENDUM quod patientia potest, quantum ad aliquid sui, poni pars integralis fortitudinis, de qua parte obiectio procedit: prout scilicet aliquis patienter sustinet mala quae pertinent ad pericula mortis. Nec est contra rationem patientiae quod aliquis, quando opus fuerit, insiliat in eum qui mala facit: quia, ut Chrysostomus dicit, super illud Matth., « Vade Satanas ! », in iniuriis proprüs palientem esse laudabile est: iniurias autem Dei patienter sustinere nimis est impium. Et Augustinus dicit, in quadam epistola contra Marcellinum, quod praecepta patientiae non contrariantur bono reipublicae, pro quo conservando contra inimicos compugnatur? - Secundum vero quod patientia se habet circa quaecumque alia mala, adiungitur fortitudini ut virtus secundaria principali.

ARTICULUS QUINTUS UTRUM PATIENTIA SIT IDEM QUOD LONGANIMITAS

AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod patientia sit idem quod longanimitas. Dicit enim Augustinus, in libro de Patientia, quod patientia Dei praedicatur non in hoc quod aliquod malum patiatur, sed in hoc quod expectat malos ut convertantur: unde Eccli. v dicitur: Altissimus patiens redditor est. Ergo videtur quod patientia sit idem quod longanimitas.

2. PRAETEREA, idem non est oppositum duobus. Sed impatientia opponitur longanimitati, per quam aliquis moram expectat: dicitur enim aliquis impatiens morae, sicut et aliorum malorum. Ergo videtur quod patientia sit idem longanimitati.

3. PRAETEREA, sicut tempus est quaedam circumstantia malorum quae sustinentur, ita etiam locus. Sed ex parte loci non sumitur aliqua virtus quae distinguatur a patientia. Ergo similiter nec longanimitas, quae sumitur ex parte temporis, inquantum scilicet aliquis diu expectat, distinguitur a patientia.

Sep coNTRA EsT quod Aor. i, super illud, 4n divitias bonitatis eius et patientiae et longanimitatis contemnis, dicit Glossa: Videtur longanimitas a patientia differre, quia qui infirmitate magis quam proposito delinquunt, sustentari per longanimitatem dicuntur: qui vero pertinaci mente exultant in delictis 9 suis, ferri patienter dicendi sunt.

RESPONDEO DICENDUM quod sicut magnanimitas dicitur per quam aliquis habet animum tendendi in magna, ita etiam longanimitas dicitur per quam aliquis habet animum tendendi in aliquid quod in longinquum distat. Et ideo sicut magnanimitas magis respicit spem tendentem in bonum, quam audaciam vel timorem sive tristitiam, quae respiciunt malum, ita etiam et longanimitas. Unde longanimitas maiorem convenientiam videtur habere cum magnanimitate quam cum patientia.

Potest tamen convenire cum patientia duplici ratione. Primo quidem, quia patientia, sicut et fortitudo, sustinet aliqua mala propter aliquod bonum. Quod si ex propinquo expectetur, facilius est-sustinere: si autem in longinquum differatur, mala autem oporteat in praesenti sustinere, difficilius est. - Secundo, quia hoc ipsum quod est differri bonum speratum, natum est causare tristitiam: secundum illud Pro». xui: Spes quae differtur affligit animam. Unde et in sustinendo huiusmodi afflictionem potest esse patientia, sicut et in sustinendo quascumque alias tristitias.

Sic igitur secundum quod sub ratione mali contristantis potest comprehendi et dilatio boni sperati, quae pertinet ad longanimitatem; et labor quem homo sustinet in continuata execu- tione boni operis, quod pertinet ad constantiam; tam longanimitas quam etiam constantia sub patientia comprehenduntur. Unde et Tullius, definiens patientiam, dicit quod patientia est, honestatis ac utilitatis causa, voluntaria ac diuturna perpessio rerum arduarum ac difficilium. Quod dicit arduarum, pertinet ad constantiam in bono; quod dicit dilifficilium, pertinet ad gravitatem mali, quam proprie respicit patientia; quod vero addit ac diuturna, pertinet ad longanimitatem secundum quod convenit cum patientia.

Et per hoc patet responsio ad primum et secundum.

AD TERTIUM DICENDUM quod illud quod est longinquum loco, quamvis sit remotum a nobis, tamen non est similiter ^ remotum a natura rerum sicut illud quod est longinquum tempore. Et ideo non est similis ratio. - Et praeterea quod est longinquum loco non affert difficultatem nisi ratione temporis, quia quod est longinquum loco a nobis tardius tempore ad nos potest pervenire.

QUANTUM concedimus. Tamen consideranda est ratio illius differentiae quam Glossa assignat. Quia in his qui ex infirmitate peccant hoc solum videtur importabile, quod diu perseverant in malo: et ideo dicitur quod ex longanimitate supportantur. Sed hoc ipsum quod aliquis ex superbia peccat, importabile videtur: et ideo per patientiam dicuntur sustineri illi qui ex superbia peccant.