Quaestio 158

ARTICULUS PRIMUS UTRUM IRASCI POSSIT ESSE LICITUM

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod irasci non possit esse licitum. Hieronymus enim, exponens illud Matth. v, Qui irascitur fratri suo etc., dicit: In quibusdam codicibus additur, « sine causa »: ceterum in veris definita sententia est, et ira penitus tollitur. Ergo irasci nullo modo est licitum.

2. PRAETEREA, secundum Dionysium, iv cap. de Div. Nom., malum. animae est sine ratione esse. Sed ira semper est sine ratione. Dicit enim Philosophus, in VII Ethic., quod ira non perfecte audit rationem. Et Gregorius dicit, V Moral., quod cum tranquillitatem mentis ira diverberat, dilaniatam quodammodo scissamque perturbat. Et Cassianus dicit, in libro de Institutis Coenobiorum: Qualibet ex causa iracundiae motus effervens, excaecat oculum cordis. Ergo irasci semper est malum.

3. PRAETEREA, ira est appetitus vindictae, ut dicit Glossa super Levit. xix, Non oderis fratrem tuum in corde tuo. Sed appetere ultionem non videtur esse licitum, sed hoc Deo est reservandum: secundum illud Deut. xxxu: Mea est ultio. Ergo videtur quod irasci semper sit malum.

4. PRAETEREA, omne illud quod abducit nos a divina similitudine, est malum. Sed irasci semper abducit nos a divina similitudine: quia Deus cum tranquillitate iudicat, ut habetur Sap. xu. Ergo irasci semper est malum.

SED CONTRA EsT quod Chrysostomus dicit, super Matth.: Qui sine causa irascitur, reus erit: qui vero cum causa, non erit reus. Nam si ira non fuerit, nec doctrina proficit, nec iudicia stant, nec crimina compescuntur. Ergo irasci non semper est malum.

RESPONDEO DICENDUM quod ira, proprie loquendo, est passio quaedam appetitus sensitivi, a qua vis irascibilis denominatur: ut supra habitum est, cum de passionibus ageretur. Est autem hoc considerandum circa passiones animae, quod dupliciter in eis potest malum inveniri. Uno modo, ex ipsa specie passionis. Quae quidem consideratur secundum obiectum passionis. Sicut invidia secundum suam speciem importat quoddam malum: est enim tristitia de bono aliorum, quod secundum se rationi repugnat. Et ideo invidia, mox nominata, sonat aliquid mali: ut Philosophus dicit, in II Ethic. Hoc autem non convenit irae, quae est appetitus vindictae: potest enim vindicta et bene et male appeti.

Alio modo invenitur malum in aliqua passione secundum quantitatem ipsius, idest secundum superabundantiam vel defectum ipsius. Et sic potest malum in ira inveniri: quando scilicet aliquis irascitur plus vel minus, praeter rationem rectam. Si autem aliquis irascatur secundum rationem rectam, tunc irasci est laudabile.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod Stoici iram et omnes alias passiones nominabant affectus quosdam praeter ordinem rationis existentes, et secundum hoc, ponebant iram et omnes alias passiones esse malas: ut supra dictum est, cum de passionibus ageretur. Et secundum hoc ? accipit iram Hieronymus: loquitur enim de ira qua quis irascitur contra proximum quasi malum eius intendens. - Sed secundum Peripateticos, quorum sententiam magis approbat Augustinus, in IX de Civ. Dei, ira et aliae passiones animae dicuntur motus appetitus sensitivi, sive sint moderatae secundum rationem sive non. Et secundum hoc, ira non semper est mala.

AD SECUNDUM DICENDUM quod ira dupliciter se potest habere ad rationem. Uno quidem modo, antecedenter. Et sic trahit rationem a sua recti- tudine: unde habet rationem mali. Alio modo, consequenter: prout scilicet appetitus sensitivus movetur contra vitia secundum ordinem rationis. Et haec ira est bona: quae dicitur ira per zelum. Unde Gregorius dicit, in V Moral.: Curandum summopere est ne ira, quae ut instrumentum virlutis assumitur, menti dominetur: ne quasi domina praeeat, sed velut ancilla ad obsequium parata, a rationis tergo nunquam recedat. Haec autem ira, etsi in ipsa executione actus iudicium rationis aliqualiter impediat, non tamen rectitudinem rationis tollit. Unde Gregorius, ibidem, dicit quod ira per zelum turbat rationis oculum: sed ira per vitium. excaecat. Non autem est contra rationem virtutis ut intermittatur deliberatio rationis in executione eius quod est a ratione deliberatum. Quia etiam ars impediretur in suo actu si, dum debet agere, deliberaret de agendis.

AD TERTIUM DICENDUM quod appetere vindictam propter malum eius qui puniendus est, illicitum est. Sed appetere vindictam propter vitiorum correctionem et bonum iustitiae conservandum, laudabile est. Et in hoc potest tendere appetitus sensitivus inquantum. movetur a ratione. Et dum vindicta secundum ordinem iudicii fit, a Deo fit, cuius minister est potestas puniens, ut dicitur Rom. xui .,

AD QUARTUM DICENDUM quod Deo assimilari possumus et debemus in appetitu boni: sed in modo appetendi ei omnino assimilari non possumus; quia in Deo non est appetitus sensitivus, sicut in nobis, cuius motus debet rationi deservire. Unde Gregorius dicit, in V Moral., quod tunc robustius ratio contra vitia erigitur, cum ira subdita rationi famulatur.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM IRA SIT PECCATUM

AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ira non sit peccatum. Peccando enim demeremur. Sed passionibus non demeremur, sicut. neque vituperamur, ut dicitur in I Ethic. Ergo nulla passio est peccatum. lra autem est passio: ut supra habitum est, cum de passionibus ageretur. Ergo ira non est peccatum.

PRAETEREA, in omni peccato est conversio ad aliquod commutabile bonum. Sed per iram non convertitur aliquis ad aliquod bonum commutabile, sed in malum alicuius. Ergo ira non est peccatum.

3. PRAETEREA, nullus peccat in eo quod vitare non potest, ut Augustinus dicit. Sed iram homo vitare non potest: quia super illud Psalmi, Z7rascimini et nolite peccare, dicit Glossa quod motus irae non est in apnd nostra. Philosophus etiam dicit, in VII Ethic., quod iratus cum tristitia operatur: tristitia autem est contraria voluntati. Ergo ira non est peccatum.

4. PRAETEREA, peccatum est conira naturam, ut Damascenus dicit, in II libro. Sed irasci non est contra naturam hominis: cum sit actus natu- ralis potentiae quae est irascibilis. Unde et Hieronymus dicit, in quadam epistola, quod irasci: est hominis. Ergo ira non est peccatum.

SED coNTRA EsT quod Apostolus dicit, ad Ephes. Iv: Omnis indignatio et ira tollatur a vobis.

RESPONDEO DICENDUM quod ira, sicut dictum est, proprie nominat quandam passionem. PasSio autem appetitus sensitivi intantum est bona inquantum ratione regulatur: si autem ordinem rationis excludat, est mala. Ordo autem rationis in ira potest attendi quantum ad duo. Primo quidem, quantum ad appetibile in quod tendit, quod est vindicta. Unde si aliquis appetat quod secundum ordinem rationis fiat vindicta, est laudabilis irae appetitus, et vocatur ira per zelum. - Si autem aliquis appetat quod fiat vindicta qualitercumque contra ordinem rationis; puta si appetat puniri eum qui non meruit, vel ultra quam meruit, vel etiam non secundum legitimum ordinem, vel non propter debitum finem, qui est conservatio iustitiae et correctio culpae: erit appetitus irae vitiosus. Et nominatur ira per vitium.

Alio modo attenditur ordo rationis circa iram quantum ad modum irascendi: ut scilicet motus irae non immoderate fervescat, nec interius nec exterius. Quod quidem si praetermittatur, non erit ira absque peccato, etiam si aliquis appetat iustam vindictam.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod, quia passio potest esse regulata ratione vel non regulata, ideo secundum passionem absolute consideratam non importatur ratio meriti vel demeriti, seu laudis vel vituperii. Secundum tamen quod. est regulata ratione, potest habere rationem meritorii et laudabilis: et e contrario, secundum quod non est regulata ratione, potest habere rationem demeriti et vituperabilis. Unde et Philosophus ibidem dicit quod /audatur vel vituperatur qui aliqualiter. irascitur.

AD SECUNDUM DICENDUM quod iratus non appetit malum alterius propter se, sed propter vindictam, in quam convertitur appetitus eius sicut in quoddam commutabile ? bonum.

AD TERTIUM DICENDUM quod homo est dominus suorum. actuum per arbitrium rationis. Et ideo motus qui praeveniunt iudicium rationis, non sunt in potestate hominis in generali, ut scilicet nullus eorum insurgat: quamvis ratio possit quemlibet singulariter impedire ne insurgat. Et secundum hoc dicitur quod motus irae non est in potestate hominis: ita scilicet quod nullus insurgat. Quia tamen aliqualiter est in hominis potestate, non totaliter perdit rationem peccati, si sit inordinatus. - Quod autem Philosophus dicit, iratum cum tristitia operari, non est sic intelligendum quasi tristetur de eo quod irascitur: sed quia tristatur de iniuria quam aestimat sibi illatam, et ex hac tristitia movetur ad appetendum vindictam.

AD QUARTUM DICENDUM quod irascibilis in homine naturaliter subiicitur rationi. Et ideo actus eius intantum est homini naturalis inquantum est secundum rationem: inquantum vero est praeter ordinem rationis, est contra hominis naturam.

ARTICULUS TERTIUS UTRUM OMNIS IRA SIT PECCATUM MORTALE

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod omnis ira sit peccatum mortale. Dicitur enim Iob v: Virum stultum interficit Nairacundia: et loquitur de interfectione spirituali, a qua peccatum mortale denominatur. Ergo ira est peccatum mortale.

2. PRAETEREA, nihil meretur damnationem. aeternam nisi peccatum mortale. Sed ira meretur damnationem aeternam: dicit enim Dominus, Matth. v: Omnis qui irascitur fratri. suo, reus erit iudicio; ubi dicit Glossa quod per illa tria, quae ibi tanguntur, scilicet, iudicium, concilium et gehennam, diversae mansiones in aeterna damnaltione, pro modo peccati, singulariter. exprimuntur. Ergo ira est peccatum mortale.

3. PRAETEREA, quidquid contrariatur caritati est peccatum. mortale. Sed ira de se contrariatur caritati: ut patet per Hieronymum, super illud Matth. v, Qui irascitur fratri suo etc., ubi. dicit quod hoc est contra proximi: dilectionem. Ergo ira est peccatum mortale.

SEp CONTRA EST quod super illud Psalmi, Zrascimini et nolite peccare, dicit Glossa: Venialis est ira quae non perducitur, ad. effectum.

RESPONDEO DICENDUM quod motus irae potest esse inordinatus et peccatum dupliciter, sicut dictum est. Uno modo, ex parte appetibilis: utpote cum aliquis appetit iniustam vindictam. Et sic ex genere suo ira est peccatum mortale: quia contrariatur caritati et iustitiae. Potest tamen contingere quod talis appetitus sit peccatum veniale propter imperfectionem actus. Quae quidem imperfectio attenditur vel ex parte appetentis, puta cum motus irae praevenit iudicium rationis: vel etiam ex parte appetibilis, puta cum aliquis appetit in aliquo modico se vindicare, quod quasi nihil est reputandum, ita quod etiam si actu inferatur, non esset peccatum mortale; puta si aliquis parum trahat aliquem puerum per capillos, vel aliquid huiusmodi.

Alio modo potest esse motus irae inordinatus quantum ad modum. irascendi:. utpote si nimis ardenter irascatur interius, vel.si nimis exterius manifestet signa irae. Et sic ira secundum se non habet ex suo genere rationem peccati mortalis. Potest tamen contingere quod sit peccatum mortale: puta si ex vehementia irae aliquis excidat a dilectione Dei et proximi.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod ex illa auctoritate non habetur quod omnis ira sit peccatum mortale, sed quod stulti per iracundiam spiritualiter occiduntur: inquantum scilicet, non refrenando per rationem motum irae, dilabuntur in aliqua peccata mortalia, puta in blasphemiam Dei vel in iniuriam proximi.

AD SECUNDUM DICENDUM quod Dominus verbum illud dixit de ira, quasi superaddens ad illud ver- bum legis, Qui occiderit, reus erit iudicio. Unde loquitur ibi Dominus de motu irae quo quis appetit proximi occisionem, aut quamcumque gravem laesionem: cui appetitui si consensus rationis superveniat, absque dubio erit peccatum mortale.

AD TERTIOM DICENDUM quod in illo casu in quo ira contrariatur caritati, est peccatum mortale: sed hoc non semper accidit, ut ex dictis patet.

ARTICULUS QUARTUS UTRUM IRA SIT GRAVISSIMUM PECCATUM

AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ira sit gravissimum peccatum. Dicit enim Chrysostomus quod mihil est turpius visu furentis, et nihil deformius severo visu: et multo magis, anima. Ergo ira est gravissimum peccatum,

2. PRaETEREA, quanto aliquod peccatum est magis nocivum, tanto videtur esse peius: quia sicut Augustinus dicit, in Enchirid., malum dicitur aliquid quod nocet. lra autem maxime nocet: quia aufert homini rationem, per quam est dominus sui ipsius; dicit enim Chrysostomus quod irae et insaniae nihil est medium, sed ira lemporaneus est. quidam daemon, magis autem et daemonium habente difficilius 5. Ergo ira est gravissimum peccatum.

3. PRAETEREA, interiores motus diiudicantur secundum exteriores effectus. Sed effectus irae est homicidium, quod est gravissimum peccatum. Ergo ira est gravissimum peccatum.

SED. cONTRA EST quod ira comparatur ad odium sicut festuca ad trabem: dicit enim Augustinus, in Regula: Ne ira crescat in odium, et. trabem faciat de festuca. Non ergo ira est gravissimum peccatum.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut dictum est, inordinatio irae secundum duo attenditur: scilicet secundum indebitum appetibile, et secundum indebitum modum irascendi. Quantum igitur ad appetibile quod iratus appetit, videtur esse ira minimum peccatorum. Appetit enim ira malum poenae alicuius sub ratione boni quod est vindicta. Et ideo ex parte mali quod appetit, convenit peccatum irae cum illis peccatis quae appetunt malum proximi, puta cum invidia et odio: sed odium appetit absolute malum alicuius, inquantum huiusmodi; invidus autem appetit malum alterius propter appetitum propriae gloriae; sed iratus appetit malum alterius sub ratione iustae vindictae. Ex quo patet quod odium est gravius quam invidia, et invidia quam ira: quia peius est appetere malum sub ratione mali quam sub ratione boni; et peius est appetere malum sub ratione boni exterioris, quod est honor vel gloria, quam sub ratione rectitudinis iustitiae. Sed ex parte boni sub cuius ratione appetit iratus malum, convenit ira cum peccato concupiscentiae, quod tendit in aliquod bonum. Et quantum ad hoc etiam, absolute loquendo, peccatum irae videtur esse minus quam concupiscentiae: quanto melius est bonum iustitiae, quod appetit iratus, quam bonum delectabile vel utile, quod appetit concupiscens. Unde Philosophus dicit, in VII Ethic., quod incontinens concupiscentiae es turpior quam incontinens irae.

Sed quantum ad inordinationem quae est secundum modum irascendi, ira habet quandam excellentiam, propter vehementiam et velocitatem sui motus: secundum illud Proverb. xxvi: Ira non habet misericordiam, nec erumpens furor: el impetum concitati spiritus ferre quis poterit? Unde Gregorius dicit, in V Moral.: Irae suae stimulis accensum cor palpitat, corpus tremit, lingua se praepedit, facies ignescit, exasperantur oculi, et nequaquam recognoscuntur noti: ore quidem clamorem format, sed sensus quid loquitur, ignorat.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod Chrysostomus loquitur de turpitudine quantum ad gestus exteriores, qui proveniunt ex impetu irae.

AD SECUNDUM DICENDUM quod ratio illa procedit secundum inordinatum motum irae, qui provenit ex eius impetu, ut dictum est.

AD TERTIUM DICENDUM quod homicidium non minus provenit ex odio vel invidia quam ex ira. Ira tamen levior est, inquantum attendit rationem iustitiae, ut dictum est.

ARTICULUS QUINTUS UTRUM SPECIES IRACUNDIAE CONVENIENTER DETERMINENTUR A PHILOSOPHO

AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod inconvenienter determinentur species iracundiae a Philosopho, in IV Ethic.

ubi dicit quod iracundorum quidam sunt acuti, quidam amari, quidam di ifficiles sive graves. Quia secundum ipsum, amari dicuntur quorum ira difficile solvitur et multo lempore manet. Sed hoc videtur pertinere ad circumstantiam temporis. Ergo videtur quod etiam secundum alias circumstantias possunt accipi aliae species irae

2. PRAETEREA, difficiles, sive graves, dicit esse quorum ira non commutlatur sine cruciatu vel punitione. Sed hoc etiam pertinet ad insolubilitatem irae. Ergo videtur quod idem sint 4/ fficiles et amari.

3. PRAETEREA, Dominus, Matth. v, ponit tres gradus irae, cum dicit, Qui irascitur fratri suo; et, qui dixerit fratri suo, Raca; et, qui dixerit fratri suo, Fatue. Qui quidem gradus ad praedictas species non referuntur. Ergo videtur quod praedicta divisio irae non sit conveniens.

SEp cowTRA EsT quod Gregorius Nyssenus dicit quod /res sunt irascibilitatis species: scilicet ira quae vocatur fellea; et mania, quae dicitur insania; et furor. Quae tria videntur esse eadem tribus praemissis: nam iram felleam dicit esse quae principium et motum habet, quod Philosophus attribuit acutis; maniam ? vero dicit esse iram quae permanet et in vetustatem devenit, quod Philosophus attribuit. amaris; furorem autem dicit esse iram quae observat tempus in supplicium, quod Philosophus attribuit difficilibus. Et eandem etiam divisionem ponit Damascenus, in II libro. Ergo praedicta Philosophi distinctio est conveniens.

RESPONDEO DICENDUM quod praedicta distinctio potest referri vel ad. passionem irae, vel etiam ad ipsum peccatum irae. Quomodo autem referatur ad passionem irae, supra habitum est, cum de passione irae ageretur. Et sic praecipue videtur poni a Gregorio Nysseno et Damasceno ". Nunc autem oportet accipere distinctionem ha- rum specierum secundum quod pertinent ad peccatum irae, prout ponitur a Philosopho.

Potest enim inordinatio irae ex duobus attendi. Primo quidem, ex ipsa irae origine. Et hoc pertinet ad acutos, qui nimis cito irascuntur, et ex qualibet levi causa. - Alio modo, ex ipsa irae duratione, eo scilicet quod ira nimis perseverat. Quod quidem potest esse dupliciter. Uno modo, quia causa irae, scilicet iniuria illata, nimis manet in memoria hominis: unde ex hoc homo diutinam tristitiam concipit; et ideo sunt sibi ipsis graves et amari.- Alio modo contingit ex parte ipsius vindictae, quam aliquis obstinato appetitu quaerit. Et hoc pertinet ad difficiles sive graves, qui non dimittunt iram quousque puniant.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod in speciebus praedictis non principaliter consideratur tempus: sed facilitas hominis ad iram, vel firmitas in ira.

AD SECUNDUM DICENDUM quod utrique, scilicet amari et difficiles, habeht iram diuturnam, sed propter aliam. causam. Nam armari habent iram permanentem propter permanentiam tristitiae, quam interius tenent clausam: et quia non prorumpunt ad exteriora iracundiae signa, non possunt persuaderi ab aliis; nec ex seipsis recedunt ab ira, nisi prout diuturnitate temporis tristitia aboletur, et sic deficit ira. - Sed in difficilibus est ira diuturna propter vehemens desiderium vindictae. Et ideo tempore non digeritur, sed per solam punitionem quiescit.

AD TERTIUM DICENDUM quod gradus irae quos Dominus ponit, non pertinent ad diversas irae species, sed accipiuntur secundum processum humani actus. In quibus primo aliquid in corde concipitur. Et quantum ad hoc dicit: Qui irascitur fratri suo. - Secundum autem est cum per aliqua signa exteriora manifestatur exterius, etiam antequam prorumpat in effectum. Et quantum ad hoc dicit: Qui dixerit fratri suo, Raca, quod est interiectio irascentis. - Tertius gradus est quando peccatum interius conceptum ad effectum perducitur. Est autem effectus irae nocumentum alte- rius sub ratione vindictae. Minimum autem nocumentorum est quod fit solo verbo. Et ideo quantum ad hoc dicit: Qui dixerit fratri suo, Fatue.;

Et sic patet quod secundum addit supra primum, et tertium supra utrumque. Unde si primum est peccatum mortale, in casu in quo Dominus loquitur, sicut dictum est, multo magis alia. Et ideo singulis eorum ponuntur correspondentia aliqua pertinentia ad condemnationem. Sed in primo ponitur iudicium, quod minus est: quia, ut Augustinus dicit, in iudicio adhuc defensionis locus datur. In secundo vero ponit concilium ^: in quo iudices inter se conferunt quo supplicio damnari oporteat. In tertio ponit gehennam ignis: quae est certa damnatio.

ARTICULUS SEXTUS UTRUM IRA DEBEAT PONI INTER VITIA CAPITALIA

AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ed ira non debeat poni inter vitia capitalia. Ira enim ex tristitia nascitur, Sed tristitia est vitium capitale, quod dicitur acedia. Ergo ira non debet poni vitium capitale.

2. PRAETEREA, odium est gravius peccatum quam ira. Ergo magis debet poni vitium capitale quam ira.

3. PRAETEREA, super illud Proverb. xxix, Vir iracundus provocat rixas, dicit Glossa: Janua est omnium vitiorum iracundia: qua clausa, virtutibus intrinsecus dabitur quies; aperta, ad omne facinus armabitur animus. Nullum autem vitium capitale est principium omnium peccatorum, sed quorundam determinate. Ergo ira non debet poni inter vitia capitalia.

SED coNTRA EsT quod Gregorius, XXXI AMoponit iram inter vitia capitalia.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut ex praemissis patet, vitium capitale dicitur ex quo multa vitia oriuntur. Habet autem hoc ira, quod ex ea multa vitia oriri possint, duplici ratione. Primo, ex parte sui obiecti, quod multum habet de ra- tione appetibilitatis: inquantum scilicet vindicta appetitur sub ratione iusti et honesti, quod ^ sua dignitate allicit, ut supra habitum est. Alio modo, ex suo impetu, quo mentem praecipitat ad inordinata quaecumque agenda. Unde manifestum est quod ira est vitium capitale.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod illa tristitia ex qua oritur ira, ut plurimum, non est acediae vitium, sed passio tristitiae, quae consequitur ex iniuria illata.

AD SECUNDUM DICENDUM quod, sicut ex supra dictis patet, ad rationem vitii capitalis pertinet quod habeat finem multum appetibilem, ut sic propter appetitum eius multa peccata committantur. lra autem, quae appetit malum sub ratione boni, habet finem magis appetibilem quam odium, quod appetit malum sub ratione mali. Et ideo magis est vitium capitale ira quam odium.

AD TERTIUM DICENDUM quod ira dicitur esse ianua vitiorum per accidens, scilicet removendo prohibens, idest impediendo iudicium rationis, per quod homo retrahitur a malis. Directe autem et per se est causa aliquorum specialium peccatorum, quae dicuntur filiae eius.

ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM CONVENIENTER ASSIGNENTUR SEX FILIAE IRAE

AD SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod inconvenienter assignentur sex filiae irae, quae sunt rzxad, tumor mentis, contumelia, clamor, indignatio, blasphemia. Blasphemia enim ponitur ab Isidoro filia superbiae. Non ergo debet poni filia irae.

2. PRAETEREA, odium nascitur ex ira: ut Augustinus dicit, in Regula. Ergo deberet numerari inter filias irae.

3. PRAETEREA, tumor mentis videtur idem esse quod superbia. Superbia autem non est filia aliculus vitii, sed mater omnium vitiorum, ut Gregorius dicit, XXXI Moral. Ergo tumor mentis non debet numerari inter filias irae.

SED CONTRA EST quod Gregorius, XXXI Moral., assignat has filias irae.

RESPONDEO DICENDUM quod ira potest tripliciter considerari. Uno modo, secundum quod est in corde. Et sic ex ira nascuntur duo vitia. Unum quidem ex parte eius contra quem homo irascitur, quem reputat indignum ut sibi tale quid fecerit. Et sic ponitur indignatio. - Aliud autem vitium est ex parte sui ipsius: inquantum scilicet excogitat diversas vias vindictae, et talibus cogitationibus animum suum replet, secundum illud Iob xv: Nunquid sapiens implebit ardore stomachum suum. Et sic ponitur tumor mentis.

Alio modo consideratur ira secundum quod est in ore. Et sic ex ira duplex inordinatio procedit. Una quidem secundum hoc quod homo in modo loquendi iram suam demonstrat: sicut dictum est de eo qui dicit fratri suo, Raca. Et sic ponitur clamor: per quem intelligitur inordinata et confusa locutio. - Alia autem est inordinatio secundum quod aliquis prorumpit in verba iniuriosa. Quae quidem si sint contra Deum, erit blasphemia; si autem contra proximum, contumelia.

Tertio modo consideratur ira secundum quod procedit usque ad factum. Et sic ex ira oriuntur rixae: per quas intelliguntur omnia nocumenta quae facto proximis inferuntur ex ira.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod blasphemia in quam aliquis prorumpit deliberata mente, procedit ex superbia hominis contra Deum se erigentis: quia, ut dicitur Eccli. x, initium superbiae hominis apostatare a Deo; idest, recedere a veneratione eius est prima superbiae pars, et ex hoc oritur. blasphemia. Sed blasphemia in quam aliquis prorumpit ex commotione animi, procedit ex ira.

AD SECUNDUM DICENDUM quod odium, etsi aliquando nascatur ex ira, tamen habet aliquam priorem causam ex qua directius oritur, scilicet tristitiam: sicut e contrario amor nascitur ex delectatione. Ex tristitia autem illata quandoque in iram, quandoque in odium aliquis movetur. Unde convenientius fuit quod odium poneretur oriri ex acedia quam ex ira.

AD TERTIUM DICENDUM quod tumor mentis non accipitur hic pro superbia: sed pro quodam conatu sive audacia hominis intentantis vindictam. Audacia autem est vitium fortitudini oppositum.

ARTICULUS OCTAVUS UTRUM SIT ALIQUOD VITIUM OPPOSITUM IRACUNDIAE, PROVENIENS EX DEFECTU IRAE

AD OCTAVUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non sit aliquod vitium oppositum iracundiae, proveniens ex defectu irae. Nihil enim est vitiosum per quod homo Deo similatur. Sed per hoc quod homo omnino est sine ira, similatur Deo, qui cum tranquillitate iudicat. Ergo non videtur quod sit vitiosum omnino ira carere.

2. PRAETEREA, defectus eius quod ad nihil est utile, non est vitiosus. Sed motus irae ad nihil est utilis: ut probat Seneca in libro quem fecit de Ira. Ergo videtur quod defectus irae non sit vitiosus.

3. PRAETEREA, malum hominis, secundum Dionysium, est praeter rationem esse. Sed, subtracto omni motu irae, adhuc remanet integrum iudicium rationis. Ergo nullus defectus irae vitium causat.

SED coNTRA EST quod Chrysostomus dicit, super Matth.: Qui cum causa non irascitur, peccat. Patientia enim irrationabilis vitia seminat, negligentiam nutrit, et non solum malos, sed etiam bonos invitat ad malum.

RESPONDEO DICENDUM quod ira dupliciter potest intelligi. Uno modo, simplex motus voluntatis quo aliquis non ex passione, sed ex iudicio rationis poenam infligit. Et sic defectus irae absque dubio est peccatum. Et hoc modo ira accipitur in verbis Chrysostomi, qui dicit ibidem: Jracundia quae cum causa esi, non est iracundia, sed iudicium. Iracundia enim proprie intelligitur commotio passionis: qui aulem cum causa irascitur, ira illius non est ex passione. Ideo iudicare dicitur, non irasci.

Alio modo accipitur ira pro motu appetitus sensitivi, qui est cum passione et transmutatione corporali. Et hic quidem motus ex necessitate consequitur in homine ad simplicem motum voluntatis: quia naturaliter appetitus inferior sequitur motum appetitus superioris, nisi aliquid repugnet. Et ideo non potest totaliter deficere motus irae in appetitu sensitivo, nisi per subtractionem vel debilitatem voluntarii motus. Et ideo ex consequenti etiam defectus passionis irae vitiosus est: sicut et defectus voluntarii motus ad puniendum secundum iudicium rationis.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod ille qui totaliter non irascitur cum debet irasci, imitatur quidem Deum quantum ad carentiam passionis: non autem quantum ad hoc quod Deus ex iudicio punit.

AD SECUNDUM DICENDUM quod passio irae utilis est, sicut et omnes alii motus appetitus sensitivi, ad hoc quod homo promptius exequatur id quod ratio dictat. Alioquin, frustra esset in homine appetitus sensitivus: cum tamen natura nihil faciat frustra.

AD TERTIUM DICENDUM quod in eo qui ordinate agit, iudicium rationis non solum est causa simplicis motus voluntatis, sed etiam passionis appetitus sensitivi, ut dictum est. Et ideo, sicut remotio effectus est signum remotionis causae, ita etiam remotio irae est signum remotionis iudicii rationis.