Quaestio 118

ARTICULUS PRIMUS UTRUM AVARITIA SIT PECCATUM

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod avaritia non sit peccatum. Dicitur enim avaritia quasi aeris aviditas: quia scilicet in appetitu pecuniae consistit, per quam omnia exteriora bona intelligi possunt. Sed appetere exteriora bona non est peccatum. Naturaliter enim homo ea appetit: tum quia naturaliter subiecta sunt homini; tum quia per ea vita hominis conservatur, unde et substantia hominis dicuntur. Ergo avaritia non est peccatum.

2. PRAETEREA, omne peccatum aut est in Deum, aut in proximum, aut est in seipsum, sicut supra habitum est. Sed avaritia non est proprie peccatum contra Deum: non enim opponitur neque religioni neque virtutibus theologicis, quibus homo ordinatur in Deum. Neque etiam est peccatum in seipsum: hoc enim proprie pertinet ad gulam. et luxuriam, de qua Apostolus dicit, I ad Cor. vi, quod qui fornicatur in corpus suum peccat. Similiter etiam non videtur peccatum esse in proximum: quia per hoc quod homo retinet sua, nulli facit iniuriam. Ergo avaritia non est peccatum.

3. PRAETEREA, ea quae naturaliter adveniunt non sunt peccata. Sed avaritia naturaliter consequitur senectutem et quemlibet defectum: ut Philosophus dicit, in IV Ethic. Ergo avaritia non est peccatum.

SED CONTRA EsT quod dicitur Heb. ult.: Sint mores sine avaritia, contenti praesentibus.

REsPONDEO DICENDUM quod in quibuscumque bonum consistit in debita mensura, necesse est quod per excessum vel diminutionem illius mensurae malum proveniat. In omnibus autem quae sunt propter finem, bonum consistit in quadam a mensura: nam ea quae sunt ad finem necesse est commensurari fini, sicut medicina sanitati; ut patet per Philosophum, in I Polit. Bona autem exteriora habent rationem utilium ad finem, sicut dictum est. Unde necesse est quod bonum hominis circa ea consistat in quadam mensura: dum scilicet homo secundum aliquam mensuram quaerit habere exteriores divitias, prout sunt necessaria 5 ad vitam eius secundum suam conditionem. Et ideo in excessu huius mensurae consistit peccatum: dum scilicet aliquis supra debitum modum vult eas vel acquirere vel retinere. Quod pertinet ad rationem avaritiae, quae definitur esse immoderatus amor habendi. Unde patet quod avaritia est peccatum.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod appetitus rerum exteriorum est homini naturalis ut eorum quae sunt propter finem. Et ideo intantum vitio caret inquantum continetur sub regula sumpta ex ratione finis. Avaritia autem hanc regulam excedit. Et ideo est peccatum.

AD SECUNDUM DICENDUM quod avaritia potest importare immoderantiam circa res exteriores dupliciter. Uno modo, immediate, quantum ad acceptionem vel conservationem ipsarum !: ut scilicet homo plus debito eas acquirat vel conservet. Et secundum hoc, est directe peccatum in proximum: quia in exterioribus divitiis non potest unus homo superabundare nisi alter ? deficiat, quia bona temporalia non possunt simul possideri a multis. - Alio modo, potest importare immoderantiam circa interiores affectiones quas quis ad divitias habet: puta quod immoderate aliquis divitias amet aut desideret, aut delectetur in eis. Et sic avaritia est peccatum hominis in seipsum: quia per hoc deordinatur eius affectus; licet non deordinetur corpus, sicut per vitia carnalia. - Ex consequenti autem est peccatum in Deum, sicut et omnia peccata mortalia: inquan- tum homo propter bonum temporale contemnit aeternum.

AD TERTIUM DICENDUM quod inclinationes naturales sunt regulandae secundum rationem, quae principatum tenet in natura humana. Et ideo quamvis senes, propter naturae defectum, avidius exteriorum rerum inquirant subsidia, sicut et omnis indigens quaerit suae indigentiae supplementum; non tamen a peccato excusantur, si debitam rationis mensuram circa divitias excedant.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM AVARITIA SIT SPECIALE PECCATUM

AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod avaritia non sit speciale peccatum. Di- cit enim Augustinus, in III de Lib. Arbit.: "Avaritia, quae graece philargyria dicitur, non in solo argento vel nummis, sed in omnibus rebus quae immoderate cupiuntur, intelligenda est". Sed in omni peccato est cupiditas immoderata alicuius rei: quia peccatum est, spreto bono incommutabili, bonis commutabilibus inhaerere, ut supra habitum est. Ergo avaritia est generale peccatum.

2. PRAETEREA, secundum Isidorum, in libro Etymol., avarus dicitur quasi avidus aeris, idest | pecuniae: unde et in graeco avaritia philargy- | Tria nominatur, idest amor argenti. Sed sub argento, per quod pecunia significatur, significantur omnia exteriora bona quorum pretium potest numismate mensurari, ut supra habitum est. Ergo avaritia consistit in appetitu cuiuslibet | exterioris rei. Ergo videtur esse generale peccatum.

3. PRAETEREA, super illud Rom. vu, Nam concupiscentiam nesciebam etc., dicit Glossa: Bona est lex, quae, dum concupiscentiam prohibet, omne malum prohibet. Videtur autem lex specialiter prohibere concupiscentiam avaritiae, ubi ? dicitur, Exod. xx: Non concupisces rem proximi tui. Ergo concupiscentia avaritiae est omne malum. Et ita avaritia est generale peccatum.

SED coNTRA EsT quod Rom. 1, avaritia connumeratur inter alia specialia peccata, ubi dicitur: Repletos omni iniquitate, malitia, fornicatione, avaritia, etc.

RESPONDEO DICENDUM quod peccata sortiuntur speciem secundum obiecta, ut supra habitum est. Obiectum autem peccati est illud bonum in quod tendit inordinatus appetitus. Et ideo ubi est specialis ratio boni quod inordinate appetitur, ibi est specialis ratio peccati. Alia autem est ratio boni utilis, et boni delectabilis. Divitiae autem secundum se habent rationem utilis: ea enim ratione appetuntur, inquantum in usum hominis cedunt. Et ideo speciale quoddam peccatum est avaritia, secundum quod est immoderatus amor habendi possessiones; quae nomine pecuniae designantur, ex qua sumitur avaritiae nomen.

Verum quia verbum Aabendi secundum primam impositionem ad possessiones pertinere videtur, quarum sumus totaliter domini; ad multa alia derivatur, sicut dicitur homo habere sanitatem, uxorem, vestimentum, et alia huiusmodi, ut patet in Praedicamentis: per consequens etiam et nomen avaritiae ampliatum est ad omnem immoderatum appetitum habendi quamcumque rem; sicut Gregorius dicit, in quadam homilia, quod avaritia est non solum pecuniae, sed etiam scientiae et altitudinis, cum supra modum ? sublimitas ambitur. Et secundum hoc, avaritia non esset peccatum speciale. Et hoc etiam modo loquitur Augustinus de avaritia in auctoritate inducta.

Unde patet responsio ad primum.

AD SECUNDUM DICENDUM quod omnes res exteriores quae veniunt in usum humanae vitae, nomine pecuniae intelliguntur inquantum habent rationem boni utilis. Sunt autem quaedam exteriora bona quae potest aliquis pecunia consequi, sicut voluptates et honores et alia huiusmodi, quae habent aliam rationem appetibilitatis. Et ideo illorum appetitus non proprie dicitur avaritia, secundum quod est vitium speciale.

AD TERTIUM DICENDUM quod glossa illa loquitur de concupiscentia inordinata cuiuscumque rei. Potest enim intelligi quod per prohibitionem concupiscentiae rerum possessarum prohibeatur quarumcumque rerum concupiscentia quae per res possessas acquiri possunt.

ARTICULUS TERTIUS UTRUM AVARITIA OPPONATUR LIBERALITATI

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR, Videtur quod avaritia non opponatur liberalitati. Quia a super illud Matth. v, Beati qui esuriunt Net sitiunt. iustitiam, dicit Chrysostomus | quod est duplex iustitia, una generalis, et alia specialis, cui opponitur avaritia. Et hoc idem Phi- | losophus dicit, in V Ethic. Ergo avaritia non | opponitur liberalitati.

2. PRAETEREA, peccatum avaritiae in hoc consistit quod homo transcendit mensuram in rebus possessis. Sed huiusmodi mensura statuitur per iustitiam. Ergo avaritia directe opponitur iustitiae, et non liberalitati.

3. PRAETEREA, liberalitas est virtus media inter duo vitia contraria: ut patet per Philosophum, in II et IV Erhic. Sed avaritia non habet peccatum contrarium oppositum: ut patet per Philosophum, in V Ethic. Ergo avaritia non opponitur liberalitati.

SED CONTRA EST quod, sicut dicitur Eccle. v, "avarus non impletur pecunia: et qui amat divilias fructum non capiet ex eis". Sed non impleri pecunia, et inordinate eas amare, est contrarium liberalitati, quae in appetitu divitiarum medium tenet. Ergo avaritia opponitur liberalitati.

RESPONDEO DICENDUM quod avaritia importat immoderantiam quandam circa divitias dupliciter. Uno modo, immediate circa ipsam acceptionem et conservationem divitiarum: inquantum scilicet aliquis acquirit pecuniam ultra debitum aliena subripiendo vel retinendo. Et sic opponitur iustitiae. Et hoc modo accipitur avaritia Ezech. xxi, ubi dicitur: Principes Y eius in medio eius quasi lupi rapientes praedam ad effundendum sanguinem, et avare lucra sectanda.

Alio modo, importat immoderantiam circa interiores affectiones divitiarum: puta cum quis nimis amat vel desiderat divitias, aut nimis delectatur in eis, etiam si nolit rapere aliena. Et hoc modo avaritia opponitur liberalitati, quae moderatur huiusmodi affectiones, ut dictum est. Et sic accipitur avaritia II ad Cor, ix: "Praeparent repromissam benedictionem hanc. paratam esse sic quasi benedictionem, non quasi avaritiam": Glossa: "ut scilicet doleant pro dato, et parum sit quod dent".

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod Chrysostomus et Philosophus loquuntur de avaritia primo modo dicta. Avaritiam autem secundo modo dictam nominat Philosophus illiberalitatem.

AD SECUNDUM DICENDUM quod iustitia proprie statuit mensuram in acceptionibus et conservationibus divitiarum secundum rationem debiti legalis: ut scilicet homo nec accipiat nec retineat alienum. Sed liberalitas constituit mensuram rationis principaliter quidem in interioribus affectionibus, et per consequens in exteriori acceptione et conservatione pecuniarum et emissione earum secundum quod ex interiori affectione procedunt, non observando rationem debiti legalis, sed debiti moralis, tens attenditur secundum regulam rationis.

AD TERTIUM DICENDUM quod avaritia secundum quod opponitur iustitiae, non habet vitium oppositum: quia avaritia consistit in plus habendo quam debeat secundum iustitiam, et huic opponitur minus habere, quod non habet rationem culpae, sed poenae. Sed avaritia secundum quod opponitur liberalitati, habet vitium prodigalitatis oppositum.

ARTICULUS QUARTUS UTRUM AVARITIA SEMPER SIT PECCATUM MORTALE

AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod avaritia semper sit peccatum mortale. enim est dignus morte nisi pro peccato mortali. Sed propter avaritiam homines digni sunt morte: cum enim Apostolus, ad Rom. 1, praemisisset, Repletos omni iniquilate, fornicatione, avaritia, subdit: qui talia agunt digni sunt morte. Ergo avaritia est peccatum mortale.

2. PRAETEREA, minimum in avaritia est quod aliquis inordinate retineat sua. Sed hoc videtur esse peccatum mortale: dicit enim Basilius: Est panis famelici quem tu tenes, nudi tunica quam conservas, indigentis argentum quod possides. Quocirca tot iniuriaris quot exhibere valeres. Sed iniuriari alteri est peccatum mortale: quia contrariatur dilectioni proximi. Ergo multo magis omnis alia avaritia est peccatum mortale.

2. PRAETEREA, nullus excaecatur spirituali caecitate nisi per peccatum mortale, quod animam privat lumine gratiae. Sed secundum Chrysostomum, tenebra animae est pecuniarum cupido. Ergo avaritia, quae est pecuniarum cupido, est peccatum mortale.

SED CONTRA EST quod 1 ad Cor. ui, super illud, Si quis aedificaverit super hoc fundamentum etc., dicit Glossa quod lignum, faenum et stipulam superaedificat ille qui cogitat quae mundi sunt, quomodo placeat mundo, quod pertinet ad peccatum avaritiae. Ille autem qui aedificat lignum, faenum et stipulam, non peccat mortaliter, sed venialiter: de eo enim dicitur quod salvus erit sic quasi per ignem. Ergo avaritia quandoque est peccatum veniale.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut supra dictum est, avaritia dupliciter dicitur. Uno modo, secundum quod opponitur iustitiae. Et hoc modo ex genere suo est peccatum mortale: sic enim ad avaritiam pertinet quod aliquis iniuste accipiat vel retineat res alienas, quod pertinet ad rapinam vel furtum, quae sunt peccata mortalia, ut supra habitum est. Contingit tamen in hoc genere avaritiae aliquid esse peccatum veniale propter imperfectionem actus: sicut supra dictum est, cum de furto ageretur.

Alio modo potest accipi avaritia secundum quod opponitur liberalitati. Et secundum hoc, importat inordinatum amorem divitiarum. Si ergo intantum amor divitiarum crescat quod praeferatur caritati, ut scilicet propter amorem divitiarum aliquis non vereatur facere contra amorem Dei et proximi, sic avaritia erit peccatum mortale. Si autem inordinatio amoris infra P hoc sistat, ut Scilicet homo, quamvis superflue divitias amet, non tamen praefert earum amorem amori divino, ut scilicet propter divitias non velit aliquid facere contra Deum et proximum, sic avaritia est peccatum veniale.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod avaritia connumeratur peccatis mortalibus secundum illam rationem qua est peccatum mortale.

AD SECUNDUM DICENDUM quod Basilius loquitur in illo casu in quo aliquis tenetur ex debito le-: gali bona sua pauperibus erogare, vel propter periculum necessitatis, vel etiam propter superfluitatem habitorum.

AD TERTIUM DICENDUM quod cupido divitiarum obtenebrat animam proprie quando excludit lumen caritatis, praeferendo amorem divitiarum amori divino.

ARTICULUS QUINTUS UTRUM AVARITIA SIT MAXIMUM PECCATORUM

AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod avaritia sit maximum peccatorum. Dicitur enim Eccli. x: Avaro nihil est scelestius; et postea subditur: Nihil est iniquius quam amare pecuniam: hic enim et animam suam venalem habet. Et Tullius dicit, in I de Offic.: Nihil est tam angusti animi, tamque parvi, quam amare pecuniam. Sed hoc pertinet ad avaritiam. Ergo avaritia est gravissimum peccatorum.

2. PRAETEREA, tanto aliquod peccatum est gravius quanto magis caritati contrariatur. Sed avaritia maxime contrariatur caritati: dicit enim Augustinus, in libro Octoginta trium Quaest., quod venenum caritatis est cupiditas. Ergo avaritia est maximum peccatorum P.

3. PRAETEREA, ad gravitatem peccati pertinet quod sit incurabile: unde et peccatum in Spiritum Sanctum, quod est gravissimum, dicitur esse irremissibile Y. Sed avaritia est peccatum insanabile: ut dicit Philosophus, in IV Ethic., quod "senectus et omnis impotentia illiberales facit". Ergo avaritia est gravissimum peccatorum.

4. PRAETEREA, Apostolus dicit, ad Ephes. v, quod avaritia est idolorum servitus. Sed idololatria computatur inter gravissima peccata. Ergo et avaritia.

SED coNTRA EsT quod adulterium est gravius peccatum quam furtum, ut habetur Prov. vi, Furtum autem pertinet ad avaritiam. Ergo avaritia non est gravissimum peccatorum.

RESPONDEO DICENDUM quod omne peccatum, ex hoc ipso quod est malum, consistit in. quadam corruptione seu privatione alicuius boni: inquantum autem est voluntarium, consistit in appetitu alicuius boni. Dupliciter ergo ordo peccatorum potest attendi. Uno modo, ex parte boni quod per peccatum contemnitur vel corrumpitur: quod quanto maius est, tanto peccatum gravius est. Et secundum hoc, peccatum quod est contra Deum est gravissimum; et sub hoc est peccatum quod est contra personam hominis; sub quo est peccatum quod est contra res exteriores quae sunt ad usum hominis deputatae, quod videtur ad avaritiam pertinere. - Alio modo potest attendi gradus peccatorum ex parte boni cui inordinate subditur appetitus humanus: quod quanto minus est, tanto peccatum est deformius; turpius enim est subesse inferiori bono quam superiori. Bonum autem exteriorum rerum est infimum inter humana bona: est enim minus quam bonum corporis; quod etiam est minus quam bonum animae; quod etiam exceditur a bono divino. Et secundum hoc, peccatum avaritiae, quo appetitus humanus subiicitur etiam exterioribus rebus, habet quodammodo deformitatem maiorem.

Quia tamen corruptio vel privatio boni formaliter se habet in peccato, conversio autem ad bonum commautabile materialiter; magis est iudicanda gravitas peccati ex parte boni quod corrumpitur quam ex parte boni cui subiicitur appetitus. Et ideo dicendum est quod avaritia non est simpliciter maximum peccatorum.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod auctoritates illae loquuntur de avaritia ex parte boni cui subditur appetitus. Unde et in Ecclesiastico pro ratione subditur, quia ^ avarus animam suam habet venalem, quia videlicet animam suam, idest vitam, exponit periculis pro pecunia: et ideo subdit: Quoniam in vita sua proiecit, idest contempsit, intima sua, ut scilicet pecuniam lucraretur. Tullius etiam ' addit hoc esse angusti animi: ut scilicet velit pecuniae subiici.

AD SECUNDUM DICENDUM quod Augustinus ibi accipit cupiditatem generaliter cuiuscumque temporalis boni, non secundum quod specialiter pro avaritia accipitur. Cupiditas enim cuiuscumque temporalis boni est venenum caritatis: inquantum scilicet homo spernit bonum divinum propter hoc quod inhaeret bono temporali.

AD TERTIUM DICENDUM quod aliter est insanabile peccatum in Spiritum Sanctum, et aliter avaritia. Nam peccatum in Spiritum Sanctum est insanabile ex parte contemptus: puta quia homo contemnit vel misericordiam vel iustitiam divinam, aut aliquid horum per quae hominis peccata sanantur. Et ideo talis insanabilitas pertinet ad maiorem gravitatem peccati. - Avaritia vero habet insanabilitatem ex parte defectus humani, in quem scilicet semper procedit humana natura: quia quo aliquis est magis deficiens, eo magis indiget adminiculo exteriorum rerum, et ideo magis in avaritiam labitur. Unde per talem insanabilitatem non ostenditur peccatum esse gravius: sed quodammodo per hoc est periculosius.

AD QUARTUM DICENDUM quod avaritia comparatur idololatriae per quandam similitudinem quam habet ad ipsam: quia sicut idololatra ? subiicit se creaturae exteriori, ita etiam et avarus. Non tamen eodem modo: sed idololatra ^ quidem sublicit se creaturae exteriori ut exhibeat ei cultum divinum; avarus autem subiicit se creaturae exteriori immoderate ipsam concupiscendo ad usum, non " ad cultum. Et ideo non oportet quod avaritia habeat tantam gravitatem quantam habet idololatria.

ARTICULUS SEXTUS UTRUM AVARITIA SIT PECCATUM SPIRITUALE

AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod avaritia non sit peccatum spirituale. Vitia enim spiritualia videntur esse circa spiritualia bona. Sed materia avaritiae sunt bona corporalia, scilicet exteriores divitiae. Ergo avaritia non est peccatum spirituale.

2. PRAETEREA, peccatum spirituale contra carnale dividitur. Sed avaritia videtur esse peccatum carnale: sequitur enim corruptionem carnis; ut patet in senibus, qui propter naturae carnalis defectum in avaritiam incidunt. Ergo avaritia non est peccatum spirituale.

3. PRAETEREA, peccatum carnale est per quod etiam corpus hominis deordinatur: secundum illud Apostoli, I ad Cor. v1: Qui fornicatur in corpus suum peccat. Sed avaritia etiam hominem corporaliter vexat: unde et Chrysostomus, Marc. v, comparat avarum daemoniaco, qui in corpore vexatur. Ergo avaritia non videtur esse peccatum spirituale.

SED CONTRA EsT quod Gregorius, XXXI JMoral., computat avaritiam vitiis spiritualibus.

RESPONDEO DICENDUM quod peccata praecipue in affectu consistunt. Omnes autem affectiones animae, sive passiones, terminantur ad delectationes et tristitias: ut patet per Philosophum, in II Ethic. Delectationum autem quaedam sunt carnales, et quaedam spirituales. Carnales quidem delectationes dicuntur quae in sensu carnis complentur, sicut delectationes ciborum et venereorum: delectationes vero spirituales dicuntur quae complentur in sola animae apprehensione. Illa ergo peccata dicuntur carnalia quae perficiuntur in carnalibus delectationibus: illa vero dicuntur spiritualia quae perficiuntur in spiritualibus delectationibus, absque carnali delectatione. Et huiusmodi est avaritia: delectatur enim avarus in hoc quod considerat se possessorem divitiarum. Et ideo avaritia est peccatum spirituale.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod avaritia circa corporale obiectum non quaerit delectationem corporalem, sed solum animalem: prout scilicet homo delectatur in hoc quod divitias possideat. Et ideo non est peccatum carnale. - Ratione tamen obiecti, medium est inter peccata pure spiritualia, quae quaerunt delectationem spiritualem circa obiecta spiritualia, sicut superbia est circa excellentiam; et vitia pure carnalia, quae quaerunt delectationem pure corporalem circa obiectum corporale.

AD SECUNDUM DICENDUM quod motus recipit Y speciem secundum terminum ad quem, non autem secundum terminum a quo. Et ideo vitium dicitur carnale ex hoc quod tendit in delectationem carnalem, non autem ex eo quod procedit ex aliquo defectu carnis.

AD TERTIUM DICENDUM quod Chrysostomus comparat avarum daemoniaco, non quia vexetur in carne sicut daemoniacus, sed per oppositum: quia sicut daemoniacus ille de quo legitur Marc. v, se denudabat, ita avarus se superfluis divitiis onerat.

ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM AVARITIA SIT VITIUM CAPITALE

AD SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod avaritia non sit vitium capitale. Avaritia enim opponitur liberalitati sicut medio, et prodigalitati sicut. extremo Sed neque liberalitas est principalis virtus, neque prodigalitas vitium capitale. Ergo etiam avaritia non debet poni vitium capitale.

2. PRAETEREA, sicut supra dictum est, illa dicuntur esse vitia capitalia quae habent principales fines, ad quos ordinantur fines aliorum vitiorum. Sed hoc non competit avaritiae: quia divitiae non habent rationem finis, sed magis rationem eius quod est ad finem, ut dicitur in 1 Ethic. Ergo avaritia non est vitium capitale.

3. PRAETEREA, Gregorius dicit, in Moral., quod avaritia quandoque oritur ex elatione, quandoque per timorem: Dum enim quidam deficere sibi ad sumptum necessaria aestimant, mentem ad avaritiam relaxant. Sunt alii qui, dum potentiores videri appetunt, ad alienarum rerum ambitum succenduntur. Ergo avaritia magis oritur ab aliis vitiis quam ipsa sit vitium capitale respectu aliorum.

SED coNTRA EsT quod Gregorius, XXXI. Moral., ponit avaritiam inter vitia capitalia.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut supra di- | ctum est, vitium capitale dicitur ex quo alia P.

oriuntur secundum rationem finis;; qui cum sit multum appetibilis, propter eius appetitum homo procedit ad multa facienda vel bona vel mala. Finis autem maxime appetibilis est beatitudo sive felicitas, quae est ultimus finis humanae vitae, ut supra habitum est. Et ideo quanto aliquid magis participat conditiones felicitatis, tanto magis est appetibile. Est autem una de conditioni- bus felicitatis ut sit per se sufficiens: alioquin non quietaret appetitum tanquam ultimus finis. Sed per se sufficientiam maxime repromittunt divitiae: ut Boetius dicit, in III de Consol. Cuius ratio est quia, sicut Philosophus dicit, in V Ethic. "denario utimur quasi fideiussore ad omnia habenda": et Eccle. x dicitur. quod pecuniae obediunt omnia. Et ideo avaritia, quae consistit in appetitu pecuniae, est vitium capitale.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod virtus perficitur secundum rationem, vitium autem perficitur secundum inclinationem appetitus sensitivi Non. autem ad idem genus principaliter respicit ratio, et appetitus sensitivus. Et ideo non oportet quod principale vitium opponatur principali virtuti. Unde licet liberalitas non sit principalis virtus, quia non respicit ad principale bonum rationis; avaritia tamen est principale vitium, quia respicit ad pecuniam, quae habet quandam principalitatem inter bona sensibilia, ratione iam dicta. - Prodigalitas autem non ordinatur ad aliquem finem principaliter appetibilem, sed magis videtur procedere ex defectu rationis. Unde Philosophus dicit, in IV. Ethic., quod prodigue magis dicitur vanus quam malus.

AD SECUNDUM DICENDUM quod. pecunia ordinatur quidem ad aliud sicut ad? finem: inquantum tamen utilis est ad omnia sensibilia conquirenda, continet quodammodo virtute omnia. Et. ideo habet quandam similitudinem felicitatis, ut 9i ctum est.

AD TERTIUM DICENDUM quod nihil prohibet y vitium capitale interdum a quibusdam. aliis oriri, ut. dictum est, dum tamen ex eo alia vitia soleant plerumque oriri.

ARTICULUS OCTAVUS UTRUM SINT AVARITIAE FILIAE QUAE DICUNTUR

AD OCTAVUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non sint avaritiae filiae quae dicuntur: scilicet proditio, fraus, fallacia, periuria, inquietudo, violentiae, et contra misericordiam obduratio. Avaritia enim opponitur liberalitati, ut dictum est. Proditio autem, fraus et fallacia opponuntur prudentiae; periuria religioni; inquietudo spei vel caritati, quae quiescit in amato; violentiae opponuntur iustitiae; obduratio misericordiae. Ergo huiusmodi vitia non pertinent ad avaritiam.

2. PRAETEREA, proditio, dolus et. fallacia ad idem pertinere videntur, scilicet ad. proximi deceptionem. Ergo non. debent enumerari. tanquam diversae filiae avaritiae.

3. PRAETEREA, Isidorus ponit novem filias, quae sunt? mendacium, fraus, furtum, periurium, et turpis lucri apos, falsa testimonia, violen- tia, inhumanitas, rapacitas. Ergo prima assignatio filiarum fuit insufficiens.

4. PRAETEREA, Philosophus, in IV Ethic., ponit multa genera vitiorum pertinentium ad avariam, quam "illiberalitatem nominat: videlicet parcos, tenaces, kimibiles ?, illiberales operationes operantes, et de meretricio pastos, et usurarios, aleatores, et mortuorum spoliatores, et latrones." Ergo videtur quod praedicta enumeratio sit insufficiens.

5. PRAETEREA, tyranni maxime violentias subditis inferunt. Dicit autem Philosophus, ibidem, quod fyrannos civitates desolantes et sacra praedanies non dicimus illiberales, idest avaros. Ergo violentia non debet poni filia avaritiae.

SED CONTRA EST quod Gregorius, XXXI Moral., assignat avaritiae filias prius enumeratas.

RESPONDEO DICENDUM quod filiae avaritiae dicuntur vitia quae ex ipsa oriuntur, et praecipue secundum appetitum finis. Quia vero avaritia est superfluus amor habendi divitias, in duobus excedit. Primo enim, superabundat in retinendo. Et ex hac parte oritur ex avaritia obduratio contra misericordiam: quia scilicet cor eius misericordia non emollitur, ut de divitiis suis subveniat miseris. — Secundo, ad avaritiam pertinet superabundare in accipiendo. Et secundum hoc, avaritia potest considerari dupliciter. Uno modo, secundum quod est in affectu. Et sic ex avaritia oritur inquietudo, inquantum ingerit homini sollicitudinem et curas superfluas: avarus enim non impletur pecunia, ut dicitur Eccle. v. - Alio modo, potest considerari in. effectu. Et sic in acquirendo aliena utitur quandoque quidem vi, quod pertinet ad violentias; quandoque autem dolo. Qui quidem si fiat in verbo, erit fallacia, quantum ad simplex verbum; periurium autem si addatur confirmatio iuramenti. Si autem dolus committatur in opere, sic, quantum ad res, erit fraus; quantum autem ad personas, proditio ^, ut patet de Iuda, qui ex avaritia prodidit Christum.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod non oportet filias alicuius peccati capitalis ad idem genus vitii pertinere; quia ad finem unius vitii possunt ordinari etiam- peccata alterius generis. Aliud est enim peccatum habere filias, et peccatum habere species.

AD SECUNDUM DICENDUM quod illa tria distinguuntur sicut dictum est.,

AD TERTIUM DICENDUM quod illa novem reducuntur ad praedicta septem. Nam mendacium et falsum testimonium continetur sub fallacia: falsum enim testimonium est quaedam specificatio mendacii; sicut et furtum est quaedam specificatio fraudis, unde sub fraude continetur. Appetitus autem turpis lucri pertinet ad inquietudinem. Rapacitas autem continetur sub violentia: cum sit species eius. Inhumanitas autem est idem quod obduratio contra misericordiam.

AD QUARTUM DICENDUM quod illa quae ponit Aristoteles sunt illiberalitatis vel avaritiae species magis quam filiae. Potest enim aliquis dici illiberalis vel avarus ex eo quod deficit in dando: et ' |Si quidem parum det, vocatur parcus; si autem nihil, fenax; si autem cum magna difficultate det, vocatur kimibilis, quasi kimini venditor, quia de parvis magnam vim facit. - Quandoque autem aliquis dicitur illberalis vel avarus quia excedit in accipiendo. Et hoc dupliciter. Uno modo, quia turpiter lucratur: vel vilia et servilia opera exercendo per illiiberales operationes; vel quia de aliquibus vitiosis actibus lucratur, sicut de meretricio, vel de aliquo huiusmodi; vel quia lucratur de eo quod gratis oportet concedere, sicut usurarii; vel quia lucratur parva cum magno labore.- Alio modo, quia iniuste lucratur: vel vivis vim inferendo, sicut /atrones; vel mortuos spoliando; xel ab. amicis auferendo, sicut aleatores.

AD QUINTUM DICENDUM quod sicut liberalitas est circa mediocres pecunias, ita et illiberalitas. Unde tyranni, qui magna per violentiam auferunt, non dicuntur illiberales, sed iniusti.