Quaestio 62

ARTICULUS PRIMUS UTRUM RESTITUTIO SIT ACTUS IUSTITIAE COMMUTATIVAE

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR, Videtur quod restitutio non. sit actus iustitiae commutativae. Iustitia enim respicit rationem debiti. Sed sicut donatio potest esse eius quod non debetur, ita etiam et restitutio. Ergo restitutio non est actus alicuius partis iustitiae.

2. PRAETEREA, illud quod iam transiit et. non est, restitui non potest. Sed iustitia et iniustitia sunt circa quasdam actiones et passiones, quae non manent, sed transeunt. Ergo restitutio non videtur esse actus alicuius partis iustitiae.

3. PRAETEREA, restitutio est quasi quaedam recompensatio eius quod subtractum est. Sed ali- quid potest homini subtrahi non solum in commutatione, sed etiam in distributione: puta cum aliquis distribuens minus det alicui quam debeat habere. Ergo restitutio non magis est actus commutativae iustitiae quam distributivae.

SED CONTRA, restitutio ablationi opponitur. Sed ablatio rei alienae est actus iniustitiae circa commutationes. Ergo restitutio eius est actus iustitiae quae est in commutationibus directiva.

RESPONDEO DICENDUM quod restituere nihil aliud esse videtur quam z/erato aliquem statuere in possessionem vel dominium rei suae. Et ita in restitutione attenditur aequalitas iustitiae secundum recompensationem rei ad rem, quae ' pertinet ad iustitiam commutativam. Et ideo restitutio est actus commutativae iustitiae: quando scilicet res unius ab alio habetur, vel per voluntatem eius, sicut in mutuo vel deposito; vel contra voluntatem eius, sicut in rapina. vel furto.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod illud quod alteri non debetur non est, proprie loquendo, eius, etsi aliquando eius fuerit. Et ideo magis videtur esse nova donatio quam restitutio cum quis alteri reddit quod ei non debet?. Habet tamen aliquam similitudinem restitutionis, quia res materialiter est eadem. Non tamen est eadem secundum formalem rationem quam respicit iustitia, quod est esse suum alicuius. Unde nec proprie restitutio dicitur.

AD SECUNDUM DICENDUM quod nomen restitutionis, inquantum importat iterationem quandam, supponit rei identitatem. Et ideo secundum primam impositionem nominis, restitutio videtur locum habere praecipue in rebus exterioribus, quae manentes eaedem et secundum substantiam et secundum ius dominii, ab uno possunt ad alium devenire. Sed sicut ab huiusmodi rebus nomen commrtutationis translatum est ad actiones vel passiones quae pertinent ad reverentiam vel iniuriam alicuius personae, seu nocumentum vel profectum; ita etiam nomen restitutionis ad haec derivatur quae, licet realiter non maneant, tamen manent in effectu, vel corporali, puta cum ex percussione laeditur corpus; vel qui est in opinione hominum, sicut cum aliquis ^ verbo opprobrioso remanet homo infamatus, vel etiam minoratus in suo honore.

AD TERTIUM DICENDUM quod recompensatio quam facit distribuens ei cui dedit minus quam debuit, fit secundum comparatienem rei ad rem: ut si, quanto minus habuit quam debuit, tanto plus ei detur. Et ideo iam pertinet ad iustitiam commutativam.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM SIT NECESSARIUM AD SALUTEM QUOD FIAT. RESTITUTIO EIUS 58820 QUOD ABLATUM EST

AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR, Videtur quod non sit necessarium ad salutem quod fiat restitutio eius quod ablatum est. Quod | Nsenim est impossibile non est de necessitate salutis. Sed aliquando impossibile est restituere id quod est ablatum: puta cum aliquis abstulit alicui membrum vel vitam. Ergo non videtur esse de necessitate salutis quod aliquis restituat quod. alteri abstulit.

2. PRAETEREA, committere aliquod peccatum non est de necessitate salutis: quia sic homo esset perplexus, Sed quandoque illud quod aufertur non potest restitui sine peccato: puta cum aliquis. alicui. famam abstulit verum dicendo, Ergo restituere ablatum non .est de necessitate salutis.

3. PRAETEREA, quod factum est non potest fieri ut factum non fuerit. Sed aliquando alicui aufertur honor suae personae ex hoc ipso quod passus est aliquo iniuste eum vituperante. Ergo. non potest sibi restitui quod ablatum est. Et ita non est de necessitate salutis restituere ablatum.

4. PRAETEREA, ille qui impedit aliquem ab aliquo bono consequendo videtur ei auferre: quia quod modicum deest, quasi nihil deesse videtur, ut Philosophus dicit, in II. Physic. Sed cum aliquis impedit aliquem ne consequatur. praebendam vel aliquid huiusmodi, non videtur quod teneatur ei ad restitutionem praebendae: quia quandoque non posset. Non ergo restituere ablatum est de necessitate salutis.

SED CONTRA EST quod Augustinus dicit: "Non dimittitur peccatum, nisi restituatur ablatum".

RESPONDEO DICENDUM quod restitutio, sicut dictum est, est actus iustitiae commutativae, quae in quadam aequalitate consistit, Et ideo restituere importat redditionem illius rei quae iniuste ablata est: sic enim per iteratam eius exhibitionem aequalitas reparatur. Si vero iuste ablatum sit, inaequalitas erit ut ei restituatur: quia iustitia in aequalitate. consistit. Cum igitur servare iustitiam sit de necessitate salutis, consequens est od restituere id quod iniuste ablatum est aliCui, sit de necessitate salutis.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod in quibus non potest recompensari aequivalens, sufficit quod recompensetur. quod possibile.est: sicut patet. de honoribus qui sunt ad. Deum et ad parentes, ut Philosophus dicit; in VIIT Ethic. Et ideo quando id quod est ablatum non est restituibile per aliqui uid aequale, debet fieri recompensatio qualis possibilis. est. Puta, cum aliquis alicui abstulit membrum; debet ei recompensare vel in pecunia vel im aliquo honore, considerata conditione utriusque personae, secundum arbitrium probi viri.

AD SECUNDUM DICENDUM quod aliquis potest alicui nam tripliciter auferre. Uno. modo, verum dicendo et iuste: puta cum aliquis crimen alicuius ordine debito servato. Et tunc non tenetur ad restitutionem famae. - Alio modo, falsum dicendo et iniuste. Et tunc tenetur restituere famam confitendo se falsum dixisse. - Tertio modo, verum dicendo. sed iniuste: puta cum aliquis prodit crimen alterius contra ordinem debitum. Et tunc tenetur ad restitutionem famae. quantum potest, sine mendacio tamen: utpote quod dicat se male ' dixisse, vel quod iniuste eum diffamaverit. Vel, si non possit famam restituere, debet ei aliter recompensare, sicut et in aliis dictum est.

AD TERTIUM DICENDUM quod actio contumeliam inferentis non potest fieri ut non fuerit. Potest tamen fieri ut eius effectus, scilicet diminutio dignitatis personae in opinione hominum, reparetur per exhibitionem reverentiae.

AD QUARTUM DICENDUM quod aliquis potest impedire aliquem ne habeat praebendam, multipliciter. Uno modo, iuste: puta si, intendens honorem Dei vel utilitatem. ecclesiae, procuret quod detur alicui. personae digniori. Et tunc nullo modo tenetur ad restitutionem vel ad aliquam recompensationem faciendam. - Alio modo, iniuste: puta si intendat eius nocumentum quem impedit, propter odium vel vindictam aut aliquid huiusmodi.. Et tunc, si impedit ne praebenda detur digno, consulens quod non detur, antequam sit firmatum quod ei' detur; tenetur quidem ad aliquam recompensationem, pensatis conditionibus personarum et negotii, secundum arbitrium sapientis ;; non tamen tenetur ad aequale, quia ille nondum fuerat adeptus et poterat. multipliciter impediri. - Si vero iam firmatum sit quod alicui detur praebenda, et aliquis. propter causam indebitam, procuret quod revocetur, idem est ac si. iam habitam. ei-auferret. Et ideo tenetur ad restitutionem aequalis: tamen secundum suam facultatem.

ARTICULUS TERTIUS UTRUM SUFFICIAT RESTITUERE SIMPLUM QUOD INIUSTE ABLATUM EST

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non sufficiat. restituere simplum quod iniuste ablatum est. Dicitur enim Exod. 2 NSxxr: Si quis furatus fuerit bovem aut ovem, et occiderit vel vendiderit, quinque boves pro uno. bove restituet, el quatuor oves pro una ove. Sed quilibet tenetur mandatum divinae legis observare. Ergo ille qui furatur tenetur restituere quadruplum vel quintuplum.

2. PRAETEREA, ea quae scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, ut dicitur ad Rom. xv. Sed Luc. xix Zachaeus dicit ad Dominum: .S7 quem defraudavi, reddo quadruplum. Ergo homo debet restituere multiplicatum id quod iniuste accepit.

3. PRAETEREA, nulli potest iuste auferri id quod dare non debet. Sed iudex iuste aufert ab eo qui furatus est plus quam furatus est, pro emenda. Ergo homo debet illud solvere. Et ita non sufficit reddere simplum.

SED CONTRA EST quia restitutio reducit ad aequalitatem. quod inaequaliter ablatum est. Sed aliquis reddendo quod accepit simplum, reducit ad aequalitatem. Ergo solum tenetur tantum restituere quantum accepit.

RESPONDEO DICENDUM quod cum aliquis iniuste accipit rem alienam, duo sunt ibi. Quorum unum est inaequalitas ex parte rei: quae quandoque est sine iniustitia, ut patet in mutuis. Aliud autem est iniustitiae culpa: quae potest esse et- iam cum aequalitate rei, puta cum aliquis intendat inferre violentiam sed non praevalet. Quantum ergo ad primum adhibetur remedium per restitutionem, inquantum per eam aequalitas reparatur: ad quod sufficit quod restituat tantum quantum habuit? de alieno. Sed quantum ad culpam adhibetur remedium per poenam, cuius inflictio pertinet ad iudicem. Et ideo antequam sit condemnatus per iudicium, non tenetur plus restituere quam accepit: sed postquam condemnatus est, tenetur poenam solvere.

Et per hoc patet responsio ad primum: quia lex illa determinativa est poenae per iudicem infligendae. Et quamvis ad ^ observantiam iudicialis praecepti nullus teneatur post Christi adventum, ut supra habitum est; potest tamen idem vel simile statui in lege humana, de qua erit eadem ratio.

AD SECUNDUM DICENDUM quod Zachaeus id dixit quasi supererogare volens. Unde et praemiserat: Ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus.

AD TERTIUM DICENDUM quod iudex, condemnando, iuste potest accipere aliquid amplius, loco emendae: quod tamen, antequam condemnaretur, non debebat.

ARTICULUS QUARTUS UTRUM ALIQUIS DEBEAT RESTITUERE QUOD NON ABSTULIT

AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod aliquis debeat restituere quod non abstulit. Ille enim qui damnum alicui infert tenetur damnum removere. Sed quandoque aliquis damnificat aliquem ultra id quod accepit: puta cum aliquis effodit semina, damnificat eum qui seminavit in tota messe futura; et sic videtur quod teneatur ad eius restitutionem. Ergo aliquis tenetur ad restitutionem eius quod non abstulit.

2. PRAETEREA, ille qui detinet pecuniam creditoris ultra terminum praefixum videtur eum damnificare in toto eo quod lucrari de pecunia posset. Quod tamen ipse non aufert. Ergo videtur quod aliquis teneatur restituere quod non abstulit.

3. PRAETEREA, iustitia humana derivatur a iustitia divina. Sed Deo debet aliquis restituere plus quam ab eo accepit: secundum illud Matth. xxv: Sciebas quod meto ubi non semino, et congrego ubi non sparsi. Ergo iustum est ut etiam restituat homini aliquid quod non accepit.

SED CONTRA EST quod recompensatio ad iustitiam pertinet inquantum aequalitatem facit. Sed si aliquis restitueret quod non accepit, hoc non esset aequale. Ergo talis restitutio non est 1iustum quod fiat.

RESPONDEO DICENDUM quod quicumque damnificat aliquem videtur ei auferre id in quo ipsum damnificat: damnum enim dicitur ex eo quod aliquis minus habet quam debet habere, secundum Philosophum, in V Ethic. Et ideo homo tenetur ad restitutionem eius in quo aliquem da- mnificavit. Sed aliquis damnificatur dupliciter. Uno modo, quia aufertur ei id quod actu habebat. Et tale damnum semper est restituendum secundum recompensationem aequalis: puta si aliquis damnificet aliquem diruens domum eius, tenetur ad tantum quantum valet domus. - Alio modo damnificat aliquis aliquem impediendo ne adipiscatur quod erat in via habendi. Et tale damnum non oportet recompensare ex aequo. Quia minus est habere aliquid virtute quam ha-

bere actu. Qui autem est in via adipiscendi aliquid habet illud solum secundum virtutem vel potentiam. Et ideo si redderetur ei ut haberet hoc in actu, restitueretur ei quod est ablatum non simplum, sed multiplicatum: quod non est de necessitate restitutionis, ut dictum est. Tenetur tamen aliquam recompensationem facere, secundum conditionem personarum et negotiorum. Et per hoc patet responsio ad primum et secundum. Nam ille qui semen sparsit in agro nondum habet messem in actu, sed solum in virtute; et similiter ille qui habet pecuniam nondum habet lucrum in actu, sed solum virtute; et utrumque potest multipliciter impediri.

AD TERTIUM DICENDUM quod Deus nihil requirit ab homine nisi bonum quod ipse in nobis seminavit. Et ideo verbum illud vel intelligitur secundum pravam existimationem servi pigri, qui existimavit se ab alio non accepisse. Vel intelligitur quantum ad hoc quod Deus requirit a nobis fructus donorum, qui sunt et ab eo et a nobis: quamvis ipsa dona a — sint sine nobis.

ARTICULUS QUINTUS UTRUM OPORTEAT RESTITUTIONEM FACERE SEMPER EI A QUO ACCEPTUM EST ALIQUID

AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non oporteat restitutionem facere semper ei a quo acceptum est aliquid. Nulli enim debemus nocere. Sed aliquando esset in nocumentum hominis si redderetur quod ab eo acceptum est; vel etiam in nocumentum aliorum, puta si aliquis redderet gladium depositum furioso. Ergo non semper est restituendum ei a quo acceptum est.

2. PRAETEREA, ille qui illicite aliquid dedit non meretur illud recuperare. Sed quandoque aliquis illicite dat quod alius etiam illicite accipit: sicut apparet in dante et recipiente aliquid simoniace. Ergo non semper restituendum est ei a quo accetum est.

3. PRAETEREA, nullus tenetur ad impossibile. Sed quandoque est impossibile restituere ei a quo acceptum est: vel quia est mortuus, vel quia nimis distat, vel quia est ignotus. Ergo non semper facienda est restitutio ei a quo acceptum est.

4. PRAETEREA, magis debet homo recompensare ei a quo maius beneficium accepit. Sed ab aliis personis homo plus accepit beneficii quam ab illo qui mutuavit vel deposuit, sicut a parentibus. Ergo magis subveniendum est quandoque alicui personae alteri quam restituendum ei a quo est acceptum.

5. PRaETEREA, vanum est restituere illud quod ad manum restituentis per restitutionem pervenit. ' Sed si praelatus iniuste aliquid ecclesiae subtraxit et ei restituat, ad manus eius deveniet: quia ipse est rerum ecclesiae conservator. Ergo non debet restituere ecclesiae a qua abstulit. Et sic non semper restituendum est ei a quo est ablatum.

SED cONTRA EsT quod dicitur Rom. xi: Reddite omnibus debita: cui tributum, tributum; cui vecligal, vectigal.

REsPONDEO DICENDUM quod per restitutionem fit reductio ad aequalitatem commwutativae iustitiae, quae consistit in rerum adaequatione, sicut dictum est. Huiusmodi autem rerum adaequatio fieri non posset nisi ei qui minus habet quam quod suum est, suppleretur quod deest. Et ad hanc suppletionem faciendam necesse est ut ei fiat restitutio a quo acceptum est.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod quando res restituenda apparet esse graviter noxia ? ei cui restitutio facienda est vel alteri, non ei debet tunc re$titui: quia restitutio ordinatur ad utilitatem eius cui restituitur; omnia enim quae possidentur sub ratione utilis cadunt. Nec tamen debet ille qui detinet rem alienam, sibi appropriare: sed vel reservare ut congruo tempore restituat, vel etiam alibi tradere tutius conservandam.

AD SECUNDUM DICENDUM quod aliquis dupliciter aliquid illicite dat. Uno modo, quia ipsa datio est illicita et contra legem: sicut patet in eo qui simoniace aliquid dedit. Talis ? meretur amittere quod dedit: unde non debet ei restitutio fieri de his. Et, quia etiam ille qui accepit contra legem accepit. non debet sibi retinere, sed debet in pios usus convertere. - Alio modo aliquis illicite dat quia propter rem illicitam dat, licet ipsa datio non sit illicita: sicut cum quis dat meretrici propter fornicationem. Unde et mulier potest sibi retinere quod ei datum est: et si superflue aliquid per fraudem vel dolum extorsisset, tenetur eidem restituere.

AD TERTIUM DICENDUM quod si ille cui debet fieri restitutio sit omnino ignotus, debet homo restituere secundum quod potest, scilicet dando in eleemosynas pro salute ipsius, sive sit mortuus sive sit vivus; praemissa tamen diligenti inquisitione de persona eius cui est restitutio facienda. —- Si vero sit mortuus ille cui est restitutio facienda, debet restitui heredi eius, qui computatur quasi una persona cum ipso. - Si vero sit multum distans, debet sibi transmitti quod ei debetur: et praecipue si sit res magni valoris, et possit commode transmitti. Alioquin debet in aliquo loco tuto deponi ut pro eo conservetur, et domino significari.

AD QUARTUM DICENDUM quod aliquis de hoc quod est sibi proprium debet magis satisfacere parentibus vel his a quibus accepit maiora beneficia. Non autem debet aliquis recompensare benefactori de alieno, quod contingeret si quod debet uni alteri restitueret: nisi forte in casu extremae necessitatis, in quo posset et deberet aliquis ^ etiam auferre aliena ut patri subveniret.

AD QUINTUM DICENDUM quod praelatus potest rem ecclesiae surripere tripliciter. Uno modo, si rem ecclesiae non sibi deputatam, sed alteri, sibi usurparet: puta si episcopus usurparet sibi rem capituli. Et tunc planum est quod debet restituere ponendo in manus eorum ad quos de iure pertinet. - Alio modo, si rem ecclesiae suae custodiae deputatam in alterius dominium transferat: puta consanguinei vel amici. Et tunc debet ecclesiae restituere, et sub sua cura habere ut ad successorem perveniat. - Alio modo potest praelatus surripere rem ecclesiae solo animo, dum scilicet incipit habere animum possidendi eam ut suam, et non nomine ecclesiae. Et tunc debet restituere talem animum deponendo.

ARTICULUS SEXTUS UTRUM TENEATUR SEMPER RESTITUERE ILLE QUI ACCEPIT

AD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non teneatur semper restituere ille qui accepit. Per restitutionem enim reparatur aequalitas iustitiae, quae consistit in hoc quod subtrahatur ei qui plus habet et detur ei qui minus habet. Sed contingit quandoque quod ille qui rem aliquam subtraxit alicui non habet eam, sed devenit ad manus alterius. Ergo non tenetur ille restituere qui accepit, sed alius qui rem habet.

2. PRAETEREA, nullus tenetur crimen suum detegere. Sed aliquando aliquis restitutionem faciendo crimen suum detegit: ut patet in furto. Ergo non semper tenetur ille qui abstulit restituere.

3. PRAETEREA, eiusdem rei non est multoties restitutio facienda. Sed quandoque multi simul aliquam rem surripiunt et unus eorum eam integre restituit. Ergo non semper ille qui accepit tenetur ad restituendum.

SEp coNTRA, ille qui peccavit tenetur satisfacere. Sed restitutio ad satisfactionem pertinet. Ergo ille qui abstulit tenetur restituere.:

RESPONDEO DICENDUM quod circa illum .qui rem alienam accepit duo sunt consideranda: scilicet ipsa res accepta, et ipsa acceptio. Ratione autem rei tenetur eam restituere quandiu eam apud se habet:.quia quod habet ultra id quod suum st, debet ei subtrahi et dari ei cui deest, secundum formam commutativae iustitiae.

Sed ipsa acceptio rei alienae potest tripliciter se habere. Quandoque enim est iniuriosa, scilicet contra voluntatem existens eius qui est rei dominus: ut patet in furto et rapina. Et tunc tenetur ad restitutionem non solum ratione rei, sed etiam ratione iniuriosae actionis, etiam si res apud ipsum non remaneat. Sicut enim qui percutit aliquem tenetur recompensare iniuriam passo, quamvis nihil apud ipsum maneat; ita etiam qui furatur vel rapit tenetur ad recompensationem damni illati, etiam si nihil inde habeat; et ulterius pro iniuria illata debet puniri.

Alio modo aliquis accipit rem alterius in utilitatem suam absque iniuria, cum voluntate scilicet eius cuius est res: sicut patet in mutuis. Et tunc ille qui accepit tenetur ad restitutionem. eius quod accepit non solum ratione rei, sed etiam ratione acceptionis, etiam si rem amiserit: tenetur enim recompensare ei qui gratiam fecit, quod non fiet ? si per hoc damnum incurrat.

Tertio modo aliquis accipit rem alterius absque iniuria non pro sua utilitate: sicut patet in depositis. Et ideo ille qui sic accepit in nullo tenetur ratione acceptionis, quinimmo accipiendo impendit obsequium: tenetur autem ratione rei. Et propter hoc, si ei subtrahatur res absque sua culpa, non tenetur ad restitutionem. Secus autem esset si cum magna sua culpa rem depositam amitteret.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod restitutio non ordinatur principaliter ad hoc quod ille qui plus habet quam debet, habere desinat: sed ad hoc quod illi qui minus habet suppleatur. Unde in his rebus quae unus potest ab alio accipere sine eius detrimento, non habet locum restitutio: puta cum aliquis accipit lumen a candela alterius. Et ideo quamvis ille qui abstulit non habeat id quod accepit, sed in alium sit translatum; quia tamen alter privatur re sua, tenetur ei ad restitutionem et ille qui rem abstulit, ratione iniuriosae actionis; et ille qui rem habet, ratione ipsius rei.

AD SECUNDUM DICENDUM quod homo, etsi non teneatur crimen suum detegere hominibus, tenetur tamen crimen suum detegere Deo in confessione. Et ita per sacerdotem cui confitetur potest restitutionem facere rei alienae.

AD TERTIUM DICENDUM quod quia restitutio principaliter ordinatur ad removendum damnum eius a quo est aliquid iniuste ablatum, ideo postquam ei restitutio sufficiens facta est per unum, alii non tenentur ei ulterius restituere, sed magis refusionem Y facere ei qui restituit: qui tamen potest condonare.

ARTICULUS SEPTIMUS UTRUM ILLI QUI NON ACCEPERUNT TENEANTUR RESTITUERE

AD SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod illi qui non acceperunt non teneantur restituere. Restitutio enim quaedam poena Nsest accipientis. Sed nullus debet puniri nisi qui peccavit. Ergo nullus debet restituere nisi qui accepit.

2. PRAETEREA, iustitia non obligat aliquem ad hoc quod rem alterius augeat. Sed si ad restitutionem teneretur non solum ille qui accepit, sed etiam illi qui qualiterrumque cooperantur, augeretur ex hoc res illius cui est aliquid subtractum: tum quia sibi multoties restitutio fieret; tum etiam quia quandoque aliqui operam dant ad hoc quod aliqua res alicui auferatur, quae tamen ei non aufertur. Ergo non tenentur alii ? ad restitutionem.

3. PRAETEREA, nullus tenetur se periculo exponere ad hoc quod rem alterius salvet. Sed aliquando, manifestando latronem vel ei resistendo, aliquis periculo mortis se exponeret. Non ergo tenetur aliquis ad restitutionem propter hoc quod non manifestat latronem, vel non ei resistit.

SED CONTRA EST quod dicitur Rom. 1: Digni sunt morle non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus. Ergo, pari ratione, etiam consentientes debent restituere. |

RESPONDEO DICENDUM. quod, sicut dictum. est, | ad restitutionem tenetur aliquis non solum ratione rei alienae quam accepit; sed etiam ratione iniuriosae acceptionis. Et ideo quicumque est causa iniustae acceptionis tenetur ad restitutionem.. Quod quidem contingit. dupliciter: directe scilicet, | et indirecte. Directe quidem, quando inducit aliquis alium ad aaccipiendum. Et hoc quidem tripliciter. Primo quidem ?, movendo ad ipsam acceptionem: quod quidem fit praecipiendo, consulendo, consentiendo expresse, et laudando aliquem quasi strenuum de hoc quod aliena accipit. Alio | modo, ex parte ipsius accipientis: quia scilicet | eum receptat, vel qualitercumque ei auxilium fert, Tertio modo, ex parte rei acceptae: quia scilicet est particeps furti vel rapinae, quasi. socius ma- | leficii. Indirecte vero, quando aliquis non impedit, | cum possit et debeat impedire: vel quia subtrahit | praeceptum sive consilium impediens furtum sive rapinam; vel quia subtrahit suum. auxilium, quo posset obsistere; vel quia occultat. post factum. Quae his versibus comprehenduntur: Iussio, con- silium, consensus, palpo, recursus: Participans, multus, non obstans, non manifestans.

Sciendum tamen quod quinque praemissorum semper obligant ad restitutionem. Primo, iussio: quia scilicet ille qui iubet est principaliter movens; unde ipse principaliter tenetur ad restituendum. Secundo, consensus: in eo scilicet sine quo rapina fieri non potest. Tertio, recursus: quando scilicet aliquis est receptator latronum et eis patrocinium praestat, Quarto, participatio: quando scilicet aliquis participat in crimine latrocinii et in praeda. Quinto, tenetur ille qui non obstat, cum obstare teneatur: sicut principes, qui tenentur custodire iustitiam in terra, si per eorum defectum latrones increscant, ad restitutionem tenentur; quia redditus quos habent sunt quasi stipendia ad hoc instituta ut iustitiam conservent in terra.

In aliis autem casibus enumeratis non semper obligatur aliquis ad restituendum. Non enim semper consilium vel adulatio, vel aliquid huiusmodi, est efficax causa rapinae. Unde tunc solum. tenetur consiliator aut palpo, idest.adulator, ad restitutionem, quando probabiliter aestimari potest quod ex huiusmodi causis fuerit iniusta acceptio subsecuta.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod non solum. peccat ille qui peccatum exequitur, sed etiam qui. quocumque modo peccati est causa, sive consiliando, sive praecipiendo, sive quovis alio modo.

AD SECUNDUM DICENDUM quod principaliter tenetur restituere ille qui est principalis in facto: principaliter quidem praecipiens, secundario exequens, et consequenter alii per ordinem. Uno: tamen restituente ili qui passus est damnum, alius eidem restituere non tenetur: sed illi qui sunt principales in facto, et ad quos res pervenit, tenentur aliis restituere qui restituerunt. - Quando autem aliquis praecipit iniustam acceptionem quae non subsequitur, non est restitutio facienda: cum. restitutio principaliter ordinetur ad reintegrandam. rem eius qui iniuste est damnificatus.

AD TERTIUM DICENDUM quod. non semper ille qui non manifestat latronem tenetur ad restitutionem; aut qui non obstat, vel qui non reprehendit: sed. solum quando incumbit alicui ex officio, sicut. principibus terrae. Quibus ex hoc non multum. imminet periculum: propter hoc enim. potestate. publica potiuntur, ut sint iustitiae custodes.

ARTICULUS OCTAVUS UTRUM TENEATUR ALIQUIS STATIM RESTITUERE, AN LICITE POSSIT RESTITUTIONEM DIFFERRE

AD OCTAVUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod non teneatur aliquis statim restituere, MszaNa sed potius licite possit restitutionem dif/ e) Nsferre. Praecepta enim affirmativa non obligant ad semper. Sed necessitas restituendi imminet ex praecepto affirmativo. Ergo non obligatur homo ad statim restituendum.

2. PRAETEREA, nullus tenetur ad impossibile. Sed quandoque aliquis non potest statim restituere. Ergo nullus tenetur ad statim restituendum.

3. PRAETEREA, restitutio est quidam actus virtutis, scilicet iustitiae. Tempus autem est una de circumstantiis quae requiruntur ad actus virtutum. Cum igitur aliae circumstantiae non sint determinatae in actibus virtutum, sed determinabiles secundum rationem prudentiae; videtur quod nec in restitutione sit tempus determinatum, ut scilicet aliquis teneatur ad statim restituendum.

SED CONTRA EST quod eadem ratio esse videtur in omnibus quae sunt restituenda. Sed ille qui conducit opera mercenarii non potest differre restitutionem: ut patet per illud quod habetur Levit. xix: Non morabitur opus mercenarii tui apud te usque mane. Ergo neque in aliis resti- tutionibus faciendis potest fieri dilatio, sed statim restituere oportet.

RESPONDEO DICENDUM quod sicut accipere rem alienam. est peccatum contra iustitiam, ita etiam detinere eam: quia per hoc quod aliquis detinet rem alienam invito domino, impedit eum ab usu rei suae, et sic ei facit iniuriam. Manifestum est autem quod nec per modicum tempus licet in peccato morari, sed quilibet tenetur statim peccatum deserere: secundum illud Eccli. xx1: Quasi a facie colubri fuge peccatum. Et ideo quilibet tenetur statim restituere 9, vel petere dilationem ab eo qui potest usum rei concedere.

Ap PRIMUM ERGO DICENDUM quod praeceptum de restitutione facienda, quamvis secundum formam sit affirmativum, implicat tamen in se negativum praeceptum, quo prohibemur rem alterius detinere.

AD SECUNDUM DICENDUM quod quando aliquis non potest statim restituere, ipsa impotentia absolvit eum ab instanti restitutione facienda: sicut etiam totaliter a restitutione absolvitur si omnino sit impotens. Debet tamen remissionem vel dilationem petere ab eo cui debet, aut per se aut per alium.

AD TERTIUM DICENDUM duod. Y cuiuscumque circumstantiae omissio contrariatur virtuti, pro determinata est habenda, et oportet illam circumstantiam observare. Et quia per dilationem restitutionis committitur peccatum iniustae detentionis, quod iustitiae opponitur, ideo necesse est tempus esse determinatum, ut statim restitutio fiat.