Quaestio 1

Articvlvs I. An Pater genuit Filium necessitate.

AD primum sic proceditur. 1. Necessarium, & contingens, seu possibile sufficienter diuidunt ens secundum Philosophos: sed generatio Filij non est est contingens: ergo est necessuria.

2. Omne quod impossibile est non esse, necesse est esse: omne quod est ab aeterno, impossibile. est non esse: ergo necesse est esse: sed generatio est aeterna: ergo necessaria.

3. Magis est diffusiua sui lux aeterna, quam temporalis: si ergo lux temporalis necessario diffundit se, multo magis Iux aeterna,

4. Impossibile est omnipotenti nobilissimam potentiam deesse: nobilissima potentia videtur. sibi similem posse producere: ergo necesse est: hanc in omnipotente ponere: sed impossibile est. nobilissimam omnipotentis potentiam actu suo carere: ergo necesse est omnipotenti silium generare.

3. Non gignere filium sibi aequalem magnumest inconueniens in Deo, vt probat Augustinus: sed modicum etiam inconueniens Deo est impossibile: ergo Deo non gignere silium erat impossibile: ergo eius oppositum erat necessarium.

Contra. 1. Vbi est necessitas, non est perfecta libertas: sed in Deo est perfecta libertas: ergo nulla necessitas.

2. Ex eo, quod quis de necessitate facit, non est laudabilis: ergo non necessitate cum genuit.

3. Nobilius est agens quod dominatur suae actioni, quam quod subjacet; sed quod necessi¬ tate agit, subjacet suae actioni: ergo tale non est nobilissimum agens: sed Deus est nobilissimum. agens: ergo &c.

4. Anselmus diuidit necessitatem in coactionem & prohibitionem: sed nihil horum cadit in Deum: ergo nulla necessitas.

5. Omnis necessitas videtur esse ex praedominantia alicuius fortioris, vel interius, vel exterius mouentis: sed Deo nihil fortius: ergo &c. Respondeo. Secundum Philosophum & Comment. 5. Metaph. Necessarium dicitur dupliciter, vno modo per se, secundum quod scilicet e omnino per se est immutabile: alio modo per aliud, & haec necessitas accipitur quatuor modis secundum quatuor genera causarum; vno modo secundum rationem causae materialis, vt necessitas indigentiae, sicut homini ad vitam necessaria est respiratio, & cibus; altero modo secundum rationem causae efficientis, vt necessitas violentiae, seu coactionis, seu projectionis, vt lapidem iactum necesse est ferri sursum, tertio modo secundum rationem causae finalis, vt necessitas expedientiae, seu vtilitatis, vt medicina est necessaria ad consequendam sanitatem, & nauis ad eundem vstra mare, quarto modo secundum rationem causae formalis, quando est necessitas in essentia rei seu forma, vt necessitas immutabilitatis, sicut necesse est Solem lucere, & hoc dicitur per assimilationem ad id quod vere necessarium est in perpetuis. Huius diuisionis ratio talis est: quia necessarium, est impossibile aliter esse: hoc autem in dupliciter, vel per ipsam rei, essentiam, vt in causa prima; vel per aliud scilicet per causam, aut ergo per comparationem ad causas intrinfecas, aut extrinsecas; si ad intrinfecas, aut ex parte materiae, sic est necessitas indigentiae, aut formae, sic est necessitas immutabilitatis: si per comparationem ad extrinfecas; aut ex parte efficientis, sic est necessitas coactionis, aut finis, sic est necessitas expedientiae. Accipiendo ergo necessitatem immutabilitatis per se & non per aliud, Deus necessitate genuit Filium: accipiendo alijs quatuor modis non: quia vero necessitas communiter magis sonat necessitatem coactionis vel indigentiae, & sic accipiebant haeretici, simpliciter negant sancti, quod Deus Pater genuit Filium necessitate.

Ad ea quae opponuntur in contrarium. Resp. Omnia concludunt de necessitate violentiae, seu coactionis, non immutabilitatis

Articvlvs II. An Pater genuit Filium voluntate.

AD secundum sic proceditur. 1. Hilarius libi de Synodis. Eos qui dicunt, quod neque si consilio, neque voluntate Deus Pater genuit Filium, anathematieat sancta Ecclesia.

2. Deus vult bonum, ergo omne bonum quod producit, voluntarie producit: ergo &c.

3. Si genuit Filium, aut voluntate, aut contra voluntatem, aut praeter voluntatem: si contra voluntatem, ergo coactus; si praeter voluntatem, ergo vel ignorans, vel inuitus; si voluntate, ergo habemus propositum.

4. In omni intellectuali natura generante voluntas mouet naturam ad generandum: ergo & in Deo.

5. In Trinitatis imagine creata partum mentis id est notitiam praecedit appetitus, vt dicit Augustinus in lib. de Trinit. Ergo in Trinitate partum Patris praecedit voluntas.

6. Nobilior est conimunicatio voluntaria, quam inuoluntaria: communicatio vero, quamessentiam suam Pater Filio communicat, est nobilissima: ergo voluntaria.

Contra 1. Voluntas est principium libere se habens ad opposita: si ergo Pater voluntate genuit, oppositum velle & facere potuit: ergo potuit non generare.

2. Augustinus notat hic, quod Pater non volens, nec nolens genuit Filium.

3. Cum Filius sit Dei sapientia, si voluntate Filium genuit: ergo voluntas sapientiam praecessit.

4. Hilar. Omnibus creaturis essentiam voluntas Dei attulit: sed Filio essentiam dedit ex nnascibili Deo perfecta natiuitas.

Respondeo. Respectu alicuius actus quadrupliciter potest se habere voluntas agentis: vel vt antecedens, vel vt accedens, vel vt concomitans, vel vt consequens: per primam placet, opus fiendum, antequam fiat vnde inclinat ad faciendum; per secundam producitur ipsum. opus, vnde est causa coniuncta operi; per tertiam placet, & delectat opus, dum sit, vnde habet ad opus, non efficientiam sed concomitantiam; per quartam placet opus factum. Huius vero diuisionis ratio haec est, quia voluntas potest comparari ad aliquem actum dupliciter, vel vt ad ob jectum solum, vel vt ad effectum; sic vt ad effectum, dupliciter; vel vt causa remota, sic est voluntas antecedens proposito operandi; vel coniuncta, sic est voluntas accedens; si vt ad objectum solum hoc est dupliciter; vel prout est in fieri, sic est voluntas concomitans; vel prout est in facto esse, sic est voluntas consequens. Loquendo ergo de voluntate concomitante, non antecedente, vel accedente, vel consequente, Pater voluntate genuit Filium: sed quia magis proprie ablatiuus sumitur communiter in habitudine causae, & quia sic accipiebant haeretici, ideo non est dicendum sine determinatione, & explanatione.

Ad 1. de Hylar. Resp. Loquitur de voluntate concomitante.

Ad 2. Deus vult omne bonum. Resp. Argumentum concludit de voluntate concomitante.

Ad 3. Aut voluntate. Resp. Genuit voluntate, non tamen antecedente, sed concomitante.

Ad 4. Voluntas mouet &c. Resp. Hoc habet locum, vbi potentia generandi praecedit suum actum: hoc autem in Diuina geneiatione non contingit.

Ad 5. Quod obijcitur de parta mentis &c. Resp. Ille appetitus non est voluntas rationalis de qua loquimur, sed inclinatio quaedam naturalis.

Ad 6. Quod obijcitur de communicatione voluntaria Resp. Communicatio voluntaria a voluntate concomitante nobilior est, sed non a voluntate antecedente, cum talis communicatio possit non esse, sed sit totaliter a voluntate,

Ad argumenta in contrarium Resp. Omnia concludunt de voluntate altecedente.

ARTICVLVS III. vtrum Pater genuit Filium natura.

AD tertium sic proceditur. 1. Dicit Hylar. lib. de Synodis, non necessitate naturaliductus Pater genuit Filium,

2. Per rationes naturales poterant Philosophi deuenire in cognitionem naturae Diuinae: sed cognita natura cognoscitur eius naturalis operatio cur ergo non potuerunt deuenire in cognitionem generationis? Generatio enim est opus naturae.

3. In Deo natura, & voluntas idem sunt: ergo si generatio non fuit opus voluntatis, nec naturae actus suit.

4. Si natura produxit: ergo cum natura sit eadem in Spiritu Sancto, Spiritus Sanctus produxit.

Contra. 1. Damas. dicit quod creatio est opus voluntatis, sed generatio opus naturae.

2. Si non est opus naturae, ergo non est naturalis Filius: nec est Filius adoptiuus, quia non est factus de non Filio Filius: ergo nullo modo.

3. Potentia generandi potentia est naturalis: ergo actus eius est naturalis.

Respondeo. Quamuis voluntas & natura in Deo sint idem re, differunt tamen ratione: vountas enim producens, quantum est de genere productionis, non producit simile in natura, quia operatur non de substantia: sed natura semper producit simile, quia natura est vis insita rebus ex similibus similia procreans: cum ergo Filius a Patre productus sit de substantia. sua in omnimoda similitudine, vt imago Patris habens naturam eandem, & communicabilitatem naturae, natura productus est. Nec obstat, quod productus est non potens sibi alium simiem, sicut Pater, generare, quia tunc non esset similis, sed idem, quia non distingueretur personaliter a Patre, & conueniret cum eo tam in essentia, quam in personali proprietate

Ad 1. Ex Hylario. Resp. Hylarius intendit concludere naturalem necessitatem indigentiae. non immutabilitatis.

Ad 2. De Philosophis. Respondeo. Philosophi potuerunt deuenire in cognitionem Diuinae essentiae, sed ductu rationis & per creaturas & imperfecte quoad attributa essentialia, non personalia, quia ergo Filij generatio, quamuis sit naturalis, tamen videtur esse contra capacitatem rationis, & contra viam inferioris aturae, ideo non plene relucet in creaturis; vnde non poterant eam per rationem cognoscere.

Ad 3. De identitate naturae, & voluntatis. Resp. Quamuis idem sint re; tamen differunt ratione, sicut scientia & voluntas: vnde multa scit Deus, quae non vult: vtramque enim verissime in Deo est & actus vtriusque.

Ad 4. Natura est eadem in &c. Resp. Quamuis eadem, non tamen eodem modo se habens. quia in Patre coniuncta est paternitati, vel potius est ipsa paternitas, in Spiritu Sancto non: vnde non omnino eodem modo se habent secundum rationem, licet eadem sit secundum rem.

ARTICVLVS IV. An Pater genuit Filium secundum rationem exemplaritatis, vel idea.

AD quartum sic proceditur. 1. Omne, quod Aprocedit ab alio secundum rationem sapientiae, procedit secundum rationem ideae: sed Filius procedit secundum rationem sapientiae, vnde dicitur sapientia genita: ergo per rationem ideae.

2. Omne, quod procedit secundum rationem artis, procedit secundum rationem ideae, sed Fiius procedit secundum rationem artis: quia vt ait Augustinus, ipse est ars Patris plena omnium rationum viuentium: ergo &c.

3. Verbum a corde seu ab intellectu procedit secundum rationem ideae: Filius vero procedit a Patre, vt verbum a corde secundum Augustinum: ergo &c.

4. In Trinitate creata processus notitiae a mente assimilatur processui Filij a Patre: sed ille est: secundum rationem ideae: ergo &c.

Contra. 1. Ab artifice creato aliter procedit arca, quia secundum rationem ideae, aliter Filius, quia secundum rationem naturae non ideae: ergo a simili in artifice increato aliter creatura, aliter Filius,

2. In his quae de propria substantia producuntur secundum viam naturae, non habet locum ratio ideae: sed talis est productio Filij.

3. Filius est idea, vnde dicit Augustinus, quod ui negat ideas esse, negat Filium Dei esse: ergo non producitur secundum rationem ideae, alioquin esset idea ideae, & sic esset abire in infinitum in idaeis.

4. Formae non est forma: ergo ideae non est idea.

5. Quod est ab aliquo per essentiam, non est in eo per ideam: Filius est in Patre per essentiam: non ergo per ideam.

Respondeo. Sicut per modum liberalitatis potest dici aliquid a Deo procedere dupliciter: vel vt effectus liberalitatis, sicut procedunt dona creata: vel vt ratio liberalitatis, sicut procedit donum in creatum, scilicet amor, qui est Spiritus sanctus: ita secundum rationem ideae vel exemplaris potest dici aliquid procedere dupliciter: vel vt exemplatum, vel vt ratio exemplandi alia: primo modo procedit creatura secundum rationem ideae, id est, per ideam; secundo modo Filius, ita vt sit idea.

Ad 1. & 2. De eo quod procedit secundum rationem sapientiae vel artis. Resp. Procedere secundum rationem sapientiae, vel secundum rationem artis est dupliciter, vel vt effectus sapientiae, vel artis; vel vt sapientia, & ars.

Ad 3. De verbo. Resp. Primum verbum non procedit secundum rationem ideae vt effectus, sed vt idea ipsa.

Ad 4. De notitia. Resp. Non procedit, vt esfectus ideae, sed vt idea, vel dicendum quod in hoc est dissimilitudo.

ARTICVLVS V An Pater & Filius spirent Spiritum sanctum voluntate, vel necessitate.

AD quintum sic proceditur. 1. Secundum Augustinum Spiritus Sanctus procedit a Patre & Filio quomodo datus, non quomodo natus: ergo voluntate non necessitate, sicut donum.

2. Secundum Richard. de S. Victore Spiritus Sanctus procedit vt amor gratuitus: ergo volunate, non necessitate: ergo &c.

Contra. 1. Si spiratur voluntate, non necessitate, ergo cum per hoc habeat esse Deus, Deus est voluntate, non necessitate: ergo possibile fuit eis non spirare: ergo Spiritum sanctum fuit possipile non esse: ergo non habet esse necessarium, sed posi. bile.

2. Distinguitur productio Spiritus sancti a productione creaturae: cum ergo illae producantur voluntate, non necenitate; Spiritus sanctus non sic producitur.

Respondeo. In Deo idem est secundum rem natura & voluntas, sed differunt ratione, vnde aliud attribuitur naturae, aliud voluntati. Secundum hoc est duplex productio diuina, quaedam per modum naturae quae appellatur generatio: quaedam per modum voluntatis: sed haec potest esse dupliciter, aut de natura producentis, & haec dicitur spiratio: aut non de natura, & haec dicitur factio & creatio, potest aute productio a natura & voluntate tripliciter intelligi: quia vel a natura solum, vel a voluntate solum, vel a natura & voluntate: primo modo procedit Filius; secundo modo creatura; tertio modo Spiritus sanctus: vnde & voluntate spirante eum, & naturalinecessitate, loquendo de necessitate immutabilitatis, non indigentiae, vel violentiae, vel expedientiae.

Ad 1. De dono. Resp. Donum est duplex: aliud connaturale, idem cum donante, dictum ab aptitudine donandi: & aliud donum differens essentialiter a donante, dictum ab actu donandi: primum procedit voluntate & natura, secundum voluntate tantum

Ad 2. Procedit vt amor &c. Resp. Necessitas immutabilitatis non opponitur processuiamoris sed necessitas coactionis.

EXPOSITIO LITTERAE. TOn necessitate, nec voluntate.] Contra. DDe necessitate immutabilitatis verum est: ergo male interimit vniuersaliter, sed debuit distinguere.

Respondeo. Ille cui loquebatur, intendebat, de necessitate coactionis, vel ineuitabilitatis soum, sicut & communius, & quasi vulgariter accipitur, & ideo simpliciter interimit,

Aut volens aut nolens.] Contra videtur diuisio per affirmationem & negationem: ergo per immediata. Resp. Nolens & volens non opponuntur, vt affirmatio, & negatio; quia vtrumque affirmat & dicit actum voluntatis: sed volens & non volens.