Quaestio 2

Articvlvs I. An Deus operetur ex necessitate naturae.

AD primum sic proceditur. 1. Dicit Dyon.1 4. cap. de Diuinis nom. sicut noster sol non ratiocinans, nec eligens, radios suos diffundit in omnia corpora: ita Diuina bonitas in omnia entia: sed operari sine ratiocinatione & electione est operari per necessitatem naturae: ergo Deus operatur per necessitatem naturae.

2. Omne agens per essentiam suam, agit penecessitatem, quia quod consequitur essentiam rei, necessario ipsam rem consequitur: sed Deus agit per essentiam suam, cum sit agens simplex: ergo per necessitatem.

3. Ens Diuinum est per se necessarium, sicut per se bonum: ergo quicquid est in eo, totum est necessarium, sicut totum bonum: ergo eius operatio est necessaria.

4. Impossibile est causam effectus necessarij non esse necessariam: sed Dei operatio causa est multorum necessariorum: ergo ipsa est necessaria

Contra. 1. Ab vno secundum necessitatem naturae operante non est nisi vnum, quia idem eodem modo se habens natum est facere idem. vt dicit Philosophus lib. de generat. & corrupt. si ergo Deus esset agens per necessitatem, non esset causa immediata nisi vnius: sed hoc est falsum ergo non agit per necessitatem naturae.

2. Omne agens per necessitatem producit et fectu sibi coaeuum: sed effectus Diuinus non potest esse Deo coaeuus: ergo non agit per ne cessitatem naturae.

3. Nobilius est agens per voluntatis libertatem, quam per necessitatem naturae: sed Deus est agens nobilissimum: ergo &c.

Respondeo. Omne quod sit vel est intentum & ordinatum in finem aliquem determinatum, vel non: si non, ergo est a casu, & quae fiunt a casu, non siunt vniformiter, quae vero per naturam vniformiter: ergo non est per naturam: si vero est intentum & ordinatum, aut ergo ab ordinam te coniuncto; aut a separato: aut partim sic, partim non: ab ordinante coniuncto, sicut in agente pure voluntario per electionem: ab ordinante separato sicut in agente naturali per necessitatem, vt dicit Themist. Comm. quod natura agit quasi rememorata a causis superioribus: ab vtroque sicut in agente voluntario voluntate inclinat per naturam. Effectus autem Diuini non siuna casu, quia ordinate & vniformiter siunt: ergo secundum intentiouem alicuius ordinantis: sec non ordinantis separati, quia sic Deus non esset agens primum nec sufficiens: ergo coniuncti; sed non ab ipso differentis, quia simplex est: ergo eiusdem ipsius. Est ergo Deus agens per voluntaria electionem non per necessitatem naturalem

Ad 1. De Dionys. Resp. Dionysius non in tendit assignare conuenientiam actionis Diuinae ad solarem quoad necessitatem causandi, sed quoad vniuersalitatem & communitatem

Ad 2. Omne agens per essentiam &c. Resp. Non agit per essentiam vt essentia est vel natu ra sed vt est potentia, scientia, & voluntas: & quamuis res sit vna, tamen ratio diuersa & es fectus.

Ad 3. Ens diuinum est per se necessarium. Resp. Quamuis Dei operatio secundum principale significatum sit in Deo, non tamen secundum connotatum: & ideo principaliter significatum id est actus Diuinus, est necessarium, sed effectus connotatus voluntarius est

Ad 4. Impossibile est causam necessarij effectus non esse necessariam. Resp. De causa vniuoca eiusdem generis cum suo effectu, verum est hoc; sed non oportet de causa prima quae non est vniuoca cum vllo effectu suo: quae tamen necessaria est necessitate immutabilitatis, sed non necessario causat, sed arbitrio voluntatis.

ARTICVLVS II. An Deus operetur ex necessitate tustitiae.

AD secundum articulum proceditur sic. 1. 2. Timoth. 2. Fidelis Deus seipsum negare: non potest: ergo cum ipse sit iustitia non potesta negare iustitiam: ergo agit ex necessitate iustitiae.

2. Quicquid sit sine iustitia ab agente voluntario, est iniustum: sed Deus nihil potest facere iniustum: ergo nihil sine iustitia: ergo operatur ex necessitate iustitiae.

3. Causae naturales dicuntur agere necessitate naturae, quia determinatae sunt ad vnum oppositorum: ergo a simili, cum Deus sit determinatus ad vnum oppositorum scilicet ad bonum vel iustum, ipse agit per necessitatem iustitiae.

Contra. 1. Rom. 2. An ignoras. Gloss. Deus & omnipotens paratus est saluare per misericordiam quos non potest per iustitiam: ergo non agit ex necessitate iustitiae.

2. Multos per miraculum reuocauit ad statum vitae praesentis & penitentiae, qui erant damnati, vt Traianum Imperatorem gentilem ad preces Gregorij: ergo non agit ex necessitate iustitiae.

3. Non agit per necessitatem iustitiae creatae, quia non est regula operationis Diuinae; nec increatae, quia ipsa non contrariatur voluntatiDiuinae: ergo nullo modo.

Respondeo. Agere ex necessitate iustitiae potest intelligi dupliciter: aut necessitate coactio. nis; sic non: aut ex necessitate immutabilitatis, aut ergo iustitiae quae est exigentia meritorum: sic non, quia illa potest mutari: aut iustitiae quae est condecentia bonitatis Diuinae idque aut simpliciter, sic omnia operatur ex necessitate iustitiae, quia nihil potest facere quod non sit concedens bonitati suae: aut vt nunc, sic nihil operatur ex necessitate iustitiae, quia condecentiam quae nunc est, potest mutare. Quandoque enim tota determinatio operis dependet a parte operantis: quandoque ex genere operis: operationum nostrarum determinatio ad bonum & ad malum non tota dependet ex parte nostra, sed quandoque ex genere operis, quia quaedam sunt, per se bona, quedam per se mala, quaedam per se indifferentia: sed determinatio Diuinorum operum dependet totaliter ex parte Dei operantis, quia scilicet sicut Dei scientia causa est veritatis in rebus per se scitis, ita voluntas causa bonitatis in volitis: vbi vero determinatio operis tota est ex parte operantis, operans nihil facit ex necessitate iustitiae, sed ex libertate voluntatis, vnde Deus nihil facit ex necessitate iustitiae.

Ad 1. Quod non potest se negare &c. Resp. Iustitia dicitur dupliciter: vel rectitudo Diuinae voluntatis in se, vel rectitudo ordinationis in opere: prima Deus est & immutabilis omnino: secunda non, vnde contra hanc potest Deus facere.

Ad 2. Quidquid sit sine iustitia &c. Resp. Quidquid sit contra iustitiam vel sine iustitia quae est rectitudo operis, coniunctim intelligendo, est iniustum; sed non diuisim, potest enim ordo iustitiae, vt nunc exopere tolli, & alius imponi ab eo ex quo dependet tota ordinatio sui operis.

Ad 3. De causis naturalibus. Resp. Quamuis ordo Diuinae voluntatis sit determinatus ad iustitiam generaliter, non tamen ad iustitiam talem in hoc opere vel in illo specialiter

Ad 1. in contrarium de Glos. Resp. Iustitia accipitur pro exigentia meritorum, contra quam Deus facere potest: est autem iustitia secundum Anselmum in Prosolog. aliter dicta pro condecentia Diuinae bonitatis, contra quam Deus facere non potest

Ad 2. De Traiano. Resp. Quamuis hoc fuerit contra iustitiamprimo modo dictam, non tamen secundo modo. Nec erat damnatus ille finaliter & diffinitiue, quamuis meruisset: sedDeus cum in eum solum peccetur, pro voluntate potest remittere: sed homo Iudex non sine iniuria vel iustitiae, vel Reipublicae.

Ad 3. Iustitia non repugnat &c. Resp. Quamuis iustitia non repugnet voluntati Diuinae: tamen inmustitia repugnat ei,. ideo nihil potest iniustum velle vel facere.

Articvlvs III. An possit Deus plura facere quam faciat.

AD tertium articulum proceditur sic. 1. Omnis potentia quae operando non lassa tur, nec deficit aeque potest plura vt pauciora: ergo non tot facit quin possit plura facere.

2. Potentia quae determinatur ad certum numerum operationum est finita: sed Dei potentia est infinita: ergo non est determinata ad cer tum numerum: cigo potest plura

3. Potentior est increatus artifex omni artifice creato: sed artifex creatus per artem suam potest plura facere quam facit: ergo multo magis increatus.

Contra. 1. perfectum secundum Philosophum est cui nihil deest, vel cui non est possibilis ad ditio, vt cireulus perfecta figura: sed Dei per fecta sunt opera Deuteron. 32. ergo non potest eis fieri additio: ergo non potest plura.

2. Eccl. Non est adijcere nec minuere operibus Dei: ergo non potest plura nec pauciora.

3. Non potest Deus facere nisi quae ab aeter no praeordinauit: sed praeordinauit tot & non plura: ergo non potest facere plura.

4. Deus non potest facere nisi quod iustum est & rationale: non est autem iustum & rationale vt faciat plura, quia proculdubio faceret ea ergo non potest facere plura.

5. Qui dicit omne, nihil excipit: qui dicit vniuersum dicit omne: ergo extra vniuersum nihil est exceptum: cum ergo Deus fecerit vniuersum, non potest ergo plura

Respondeo. Cum Diuina potentia sit infinita, & sit causa rerum voluntaria, concedendum est quod potest facere plura, propter potentiae infinitatem: & pauciora, propter libertatem: alia etiam quam facit, propter vtrumque: quia non determinatur ad certum genus operationum vel ad certum numerum.

Ad 1. in contrarium. Dei perfecta sunt opera. Resp. Est perfectum simpliciter & est perfectum in genere: primo modo intelligitur quod perfecto non est possibilis additio: secundo modo intelligitur quod Dei perfecta sunt opera.

Ad 2. Non est adjicere vel minuere. Resp. Loquitur de additione ab alio artifice, non ab ipso.

Ad 3. Non potest facere nisi quae praeordinauit. Resp. Coniunctim vera: diuisim falsa: potest enim facere alia quam illa quae praeordinauit, quia potest & ab aeterno alia praeordinasse.

Ad 4. Deus non potest facere nisi quod iustum est &c. Resp. Propositio haec duplex est, sicut ista Possibile est Antichristum esse homine qui est: quia ampliatio potest cadere sub possibilitate, & sic ampliatur pro ijs quae iusta esse possunt, & sic est vera: vel extra possibilitatem, & sic supponit pro ijs quae actu iusta sunt, & sic est falsa. Nec valet hoc argumentum: non potest facere nisi iusta & rationabilia: sed non est iustum & rationabile vt faciat quod non facit: ergo &c. Quia in prima ampliantur termini ad supponendum pro ijs quae iusta & rationabilia esse possunt: in media propositione restringuntur ad ea quae iusta sunt: vnde sit processus ab ampliata ad restrictam

Ad 5. De vniuerso. Resp. Uniuersum includit collectionem omnium entium, sed non possibilium: de ijs ergo pro quibus sit distributio, cum dicitur vniuersum, nihil excipitur: sed quia non sit distributio pro possibilibus, ideo Deus potest facere adhuc plura quam contineat vninersum.

ARTICVLVS IV An aliqua possit Deus de potentia absoluta, quae non potest de potentia ordinata.

AD vltimum articulum proceditur sic. 1. Gen. 10. Non potero facere quicquam &c. Gloss. quod poterat de potentia, non pote rat de iustitia: sed posse de iustitia dicit poten tiam ordinatam: ergo non poterat hoc de potentia ordinata: ergo aliquid potest Deus de potentia absoluta, quod non potest de ordinata

2. Ad Galat 3. Si fieri posset oculos vestro eruissetis. Glost. Quod non potest fieri, & tamen constat quod absolute fieri poterat: ergo & potes homo de potentia absoluta, quod non potest de ordinata: ergo similiter Deus qui multo potentior est,

3. Deus potest reuocare D. Petrum ad statu merendi in quo posset peccare, & in peccato perseuerare & damnari finaliter: ergo posset damnare Petrum de potentia: constat autem quod non potest de iustitia: ergo aliquid potest de potentia absoluta quod non potest de ordinata.

Contra. 1. Potentia Dei non potest esse sine ordine: ergo quicquid potest, potest de poten tia ordinata.

2. In Deo potentia & ordo potentiae idem sunt: ergo quicquid potest de potentia, potest de potentia ordinata.

3. Non potest Deus operari sine praeordinatione suae sapientiae & bonitatis: ergo non potest aliquid nisi de potentia ordinata.

Respondeo. Est ordo simpliciter, & est ordo vt nunc: nihil potest Deus nisi de potentia ordinata, primo modo loquendo de ordine: sed multa potest de potentia, circumscripto hoc ordine scilicet vt nunc: primo modo dicitur posse de potentia absoluta: secundo modo dicitur posse de potentia ordinata: ergo multa potest primo modo quae non potest secundo modo. Ideo quaedam dicitur posse de potentia absoluta, quae non potest de ordinatu, quia multa subsunt suae potentiae quae non congruit sibi vt nunc facere: posset tamen ea facere conuenientia, & sic ea facere.

Ad 1. in contrarium. Potentia Dei non potest esse sine ordine. Resp. Quamuis non possit esse sine ordine simpliciter, potest tamen sine ordine hoc qui nunc est. Vel dicendum quod quamuis non possit esse sine ordine, potest tatamen intelligi aut secundum se, aut cum illo ordine.

Ad 2. In Deo potentia & ordo eius idem sunt. Resp. Idem sunt in principali significato, sed non in connotato: quia ordo connotat conuenientia in effectu, quam non conotat potentia.

Ad 3. Deus non potest operari &c. Resp. Quamuis non possit operari sine praeordinatione simpliciter, potest tamen sine praeordinatione vt nunc: diuisim, non coniunctim: seu, quamuis non possit de potentia actui coniuncta, potest tamen de potentia secundum se considerata.

EXPOSITIO LITERAE. [LIs autem respondemus.] Quaeritur vnde TAvenit haec distinctio. Resp. Ex eo quod hoc verbum, est, potest dicere vel praesens simpliciter: vel praesens vt nunc. Primo modo vera est, secundo modo falsa. Sicut de equo in stabulo sic dicatur, iste equus bene currit, si hoc verbum turrit dicat praesens simpliciter, propopositio vera est: si praesens vt nunc, falsa. Ratio vero distinctionis potest fundari super hoc, quia ampliatio potest cadere sub possibilitate, & possibilitas supra totum dictum, & tunc sit ampliatio ad supponendum pro praesenti simpliciter: aut extra, & tunc pro praesenti vt nunc.

[Sed non poterat per iustitiam.] quaeritur de qua iustitia loquitur. Resp. Dicit Hugo de Sancto Victore, quod duplex est iustitia, vna de bitum facientis, altera meritum patientis: hoc autem intelligitur de secunda, non de prima: id est de voluntate Dei non secundum se, sed prout pensat merita hominum.

Nisi forte ex promisso] Contra. Qui debet ex commisso, simpliciter debet: ergo similiter qui ex promisso. Resp. Non est simile, quia obligatio ex commisso precedit voluntatem, sed obligatio ex promisso procedit ex voluntate.

Sed solutio nulla videtur, quia similiter obligatio voti ex voluntate procedit. Propter hoc dicendum, quod Dei promissio non est promissio proprie, sed suae bonae voluntatis infinuatio per modum promissionis, ad homines inducendos ad bonum.

[Eadem ratione manente.] Contra. Alia ratione secundum Augustinum conditus est homo, quam equus. Resp. Non loquitur de ratione quae est idea, sed qua est rationalis voluntas, quae potest velle alia, imutatione volitorum sine mutatione sua.

THaec quaestio de praescientia facile determinari potest.] Quaeritur quomodo? Resp. Quamuis nihil possit operari sine praescientia, nec praesciat nisi quod facit: potest tamen praescire aliqua quae non praescit, & non praescire aliqua quae praescit, intelligendo diuisim, non coniunctim.

[An putas quia non possum petere. ] Nunquid Deus volebat dare. Si autem volebat, dabat. Resp. Quamuis nollet, poterat velle, & ita dare: sicut & Christus nolebat petere, sed poterat.

[Cur apud quosdam.] Sed qua iustitia facit hoc, vel qua misericordia? Resp. Matt. 11. Si in Tyro &c. redditur ratio, quia si nouerat multos credituros quibus parcere noluit, & nouerat plures non credituros, quibus parcere voluit: & addit Augustinus, quia multos de illis credituris nouerat ad vomitum redituros.