Quaestio 1

Articvlvs I. An aliqua dicantur de Dea ex tempore.

D primum sic proceditur. 1. Eorum quae in milo conueniunt, sed in infinitum distant, vnum non praedicatur de altero: temporale & aeternum fic se habent: ergo temporale non praedicatur de aeterno.

2. Omne praedicatum ponit rem suam circa subjectum: sed nullum temporale potest pom circa Deum, quia mutaretur: ergo &c.

3. Omne quod recipitm se aliquid nouum ex toampore, mutatui: Deus non mutatur: ergo non potest in se aliquod praedicatum accipere

4. Si temporale aliquid de Deo praedicatur aut ergo necellario aut contiugenter: si necessario, ergo semper: si contiugenter, ergo contingens aliquid est in Deo.

3. Praedicata ex tempore, aut dicunt quid increatum tantum aut etiam quid creatum: si primo modo ergo possunt praedicari ab aeterno: si secundo modo salso praedicantur de increato.

6. Aut praedicatio haec est per inhaerentiam, aut per causam: si per inhaerentiam, ergo aliquid ex tempore inest Deo: sed quicquid inest Deo est Deus: ergo aliquid ex tempore est Deus: si per causam, ergo cum Deus dicitur Dominus vel creator, per hoc nulla potestas vel operatio ponitur in ipso, sed totum in altero

Contra. 1. Non plus differt temporale ab aeterno qua in e conuerso: sed non obstante distantia illa, aeternum potest dici de temporali, vt cum dicitur homo praedestinatus: ergo & e conuerso.

2. Esse hominem passum, sepultum, temporale est, & tamen vere praedicatur de Deo.

3. Actio & passio correlatiua sunt: ergo non prius est creatio actio, quam creatio passio: ergo ex tempore Deus creat, vel est creator, non ab aeterno.

4. Non est Domiuus prius quam habeat seruum: sed Deus non habet seruum nisi ex tempore.

Respondeo. Quatuor modis inuenitur aliquid de aliquo praedicari: primo per essentiam, vt homo est animal: secundo modo per denominatiosonem vel inhaerentiam accidentalem, vt homo est albus: tertio modo per causam, vt dies est sol: quarto modo per respectum seu habitudinem, vt iste est dexter illi. Primo & secundo modo aliquid immediate praedicari ex tempore de aliquo, importat mutationem in illo: tertio & quarto modo, non sol enim de non illuminante potest fiernilluminans sine sui mutatione,: homo de dextro sinister & e conuerso. Primo & secundo modo nihil immediate temporaliter praedicatur de Deo, sed mediante natura assumpta: tertio modo praedicantur illa quae dicuntur absolute, vt patientia mea, salus mea: quarto modo, illa quae dicuntur relatiue. vt Dominus creator, quae significant principaliter Diuinam essentiam, & connotant effectum in creatura secundum rem: & ideo quia respectus iste est tempor alis, non possunt praedicari nisi ex tempore ratione partis, sicut totum copulatiuum interemptione partis vnius interimitur totum. Ad iunc modum reduci possunt illa quae pertinent ad vnionem, haec enim omnia de Filio dicuntur ex eius habitudine ad naturam allumptam. Ad 1. De distantia. Resp. Distantia impedit praedicationem per essentiam, vel inhaerentiam: sed non per causam vel habitudinem ad alterum.

Ad 2. De praeuicato. Resp. Omne praedicatum pomt rem suam circa subjectum secundum modum significandi; sed secundum modum essendi non, nisi praedicetur per essentiam, vel inhaerentiam: est enim subjectum rei, vt cum dico. homo est albus; & subjectum locutionis, vr cum dico homo laudatur. Ad 3. De receptione. Resp. Receptio noui praedicati secundum rem, ninitat; sed secundum rationem solam, non; quia non ponitur aliquid in ipso, sed in altero: cum enim dico, Deus laudatur a me, Deus a me laudem recipit secundum modum intelligendi non essendi, vnde per hoc non mutatur.

Ad 4. Aut necessario &c. Resp. Quantum ad significatum principale super quod relatio fundatur, necessario; quantum ad respectum connotatum, contingenter praedicatur, non tamen contingentia est in ipso, sed in creatura.

Ad 5. Vel dicunt quid increatum. Resp. Vtrumque, sed increatum significando, creatum connotando: illud tamen creatum non ponitur in Deo secundum rem, sed in creatura solum.

Ad 6. Aut per inhaerentiam &c. Resp. Aut per causam vt patientia mea, & huiusmodi: aut per habitudinem operatiuam. vt Dominus: nihilominus tamen aliquid ponunt in Deo, scilicet, principale fignificatum, non autem connotatum, Et notandum quod quamuis Dominus dicatur factus refugium ex tempore non tamen potest dici mutatus, quia mutatio respicit mutationem termini a quo, sed factio adeptionem termini ad quem motus terminatur: a Deo autem nil remouetur, licet aliqua habitudo ei adueniat secundum rationem intelligendi ex mutatione creaturae.

Articvlvs II. An quae dicantur de Deo ex tempore, praedicentur de et per se, vel per accidens.

AD secundum articulum sic proceditur. Aug. 5. de Trinitate dicit, quod Deo accidit vt sit Dominus ex tempore: ergo Dominus predicatur de ipso per accidens.

2. Omne quod intelligitur adesse & abesse praeter eiusdem, de quo praedicatur corruptionem, praedicatur secundum accidens: sed talia sunt, quae dicuntur de Deo ex tempore: ergo &c.

3. Quinque sunt genera praedicabilium secundum Philosopbum lib. Topie. huiusmodi nomina non praedicantur de Deo vt genus, nec vt species, quia non insunt essentialiter; nec vt differentia, nec vt proprium, quia no insunt semper & couertibiliter: ergo praedicantur vt accidens

Contra. 1. Dicit hic Augustinus, quod nihil dicitur de Deo secundum accidens: ergo &c.

2. Quod dicitur de aliquo per accidens, oportet dici de alio per se, quia omne per accidens reducitur ad per se: sed creator & huiusmodi non dicuntur. de aliquo altero per se: ergo non dicuntur de Deo per accidens

Omne quod dicitur de aliquo per accidens. ponit in ipso mutationem: sed Deus est immutabilis: ergo &c.

Respondeo. Aliquid dici per accidens de aliquo, tribus modis potest intelligi: aut per oppositionem ad dici secundum subrtantiam; vt omne illud quod dicitur per denominationem alicuius formae inhaerentis. sic dicitur simus. de naso per accidens: aut per oppositionem ad dici per se, vt omne illud quod dicitur de aliquo non immediate sed per aliud, siue illud aliud sit essent raeh siue accidentale: essentiale vero, siue funerim vt habere tres angulos, dicitur de ysocese per triangulum, aut inferius, vt habere tres angulos dicitur de fignra per triangulum: accidentale vero, vt cum dicitur paries albus. disgregat. Aut accipitur dici per accidens, per oppositionem additi semper & necessario, sicut esse dicitur de creatura per accidens. Secundum Hylarium primo modo nihil de Deo dicitur per accidens: secundo modo illa quae dicuntur de Deo ratione naturae adumptae, videntur dici per accidens: tertio modo ominia quae dicutur de Deo ex tem: pore, dicuntur per accidens quoad connotatum, sed tamen per se quoad significatum principale super quod fundantur, sicut ratio dominationis super pote statem coercendi subditos. Illud tamen accidens in creatura ponitur secundum rem: in Deo vero secundum rationem intelligendi iolum: dicuntur ergo talia de Deo per accislens, non Dei, sed alterius, vt dicit Aug. hic.

Ad 1. Nihil dicitar de Deo secundum accidens. Resp. Intelligendum est hoc secundum primam modum dicendi per accidens: licet nihil dicaturis Deo per accidens quod sit in ipso¬

Ad 2. Omne per accidens reducitur ad per se. Resp. Principale signficatum de Deo praedicatur per se: connotatum vero de Deo per accideas, e alisquo alio per se, nempe de creatura.

Ad 3. iIe imutatione. Resp. Dici per accidens primo mado ponit mutationem in ipso, sed non vltimo modo.

Ad ea quae opponuntur in contrarium, respondendum est quod quoad jpris cipale significatum dicuntur per se: quoad conuotatum dicuntur per accidens, non Dei sed creaturae, accipiendo per accidens tertio modo. Id quod dicitur de quinque praedicanientis, tenet in creaturis, non in Deo vbi illa non sunt proprie.

Articvlvs III. An quae dicuntur de Deo ex: empore, dicantur. > de eo secundum substantiam, vel secundum relationem.

AD tertium articulum sic proceditur. 1. Diuina essentia est aeterna: haec autem praedicata temporalia sunt: ergo non significant diuinam essentiam.

2. Si dicunt essentiam, aut ergo solam, aut cum ipsa relatione aliquam ad creaturam? si solam, ergo possunt praedicari ab aeterno: si respectum aliquem, addunt illi substantiae aliquid in re, aut nihil: si nihil, ergo falsus & cassus est modus significandi: si aliquid, ergo aliquid realiter aduenit Deo ex tempore.

3. Diuina essentia est communis tribus: praedicata vero temporalia non omnia sunt communia tribus: ergo non omnia significant Diuinam essentiam.

4. Aliqua dicuntur de Deo ex tempore quae non conueniunt essentiae, vt cum dicitur patientia mea, vel huiusmodi: ergo non significant, Diuinam, essentiam.

Contra. 1. Regala est, quod omne nomen dictum de Deo connotans effectum in creatura, signincat Diuinam essentiam: talia sunt omnia praedicata temporalia: ergo &c.

ai Huiusmodi omnia nomina de Deo decun¬ tur ratione alicuius operationis in creatura: operatio vero Diuina communis est tribus personis: omne ergo tale nomen significat per operationem: ergo &c.

Respondeo. Omnia quae dicuntur de Deo ex tempore, dicunt aliquom habitudinem Dei ad creaturam per aliquem effectum creatum in ipsa: & quia hic effectus communis est tribus, ideo significant principaliter Diuinam essentiam. Horum vero tria sunt genera: quaedam enim sunt, quae connotant respectum temporalem solum ad Deum, sicut ad principium, vt Dominus, creator; & haec conueniunt toti Trinitati: quaedam, vero connotant respectum aeternum personae ad personam sicut ad principium, vt missus, & huiusmodi; & haec conueniunt personae, cui ille respectus conuenit solum: quaedam vero connotant respectum temporalem creaturae ad vnam personam determinatam, quia connotant respectum ad Deum sicut ad terminum non sicut ad principium tantum, vt incarnatus, humanatus, passus, & huiusmodi, & haec similiter conueniunt vni personae tantum.

Ad 1. Diuina essentia est aeterna &c. Resp. Ata tributa illa temporaliter de Deo dicuntur ratione connotati, non ratione significati, quia est aeternum: nam temporale per essentiam de Deo immediate non praedicatur: sed temporale per respectum ad rem temporalens, sic.

Ad 2. De respectu. Resp. Non solum significat essentiam, sed connotat terminum qui respectum in Deo quidem non ponit secundum rem, sed secundum rationem: illa tamen ratio non est cassa, quia fundatur super aliquid in Deo existens, scilicet super Diuiuam virtutem vel operationem; & super aliquid existens in creatura. temporaliter.

Ad 3. Diuina essentia communis est tribus &c. Resp Huiusmodi attributa, quamuis essentiam significent vt sui principium, tamen non solam sed conuotant respectum ad personam aliquam vt ad terminum, vel pesonae vnius ad alteram, vt ad principium.

Ad 4 De patientia. Resp. Quamuis diuina essentia non nit patientia vel huiusmodi, tamen per hoc significatur Deus esse causa patientiae, & sic per hoc significatur diuina essentia, non per significationem praedicati, sed totius dicti, est enim praedicatio causalis non essentialis.

ARTICVLVS IV An relatiua quae dicuntur de Deo ex tempore, ponant in eo aliquam relationem realem.

D quartum articulum sic proceditur. 1. Seeundum Philosophum 5. Metaph. quaedam sunt relatiua secundum esse, vt domimus, & seruus; quaedam secundum dici, vt scientia & scibile relatiua secundum esse ponunt aliquid in vtroque extremo: ergo cum dicitur Deus esse bominus, aliquid in ipso ponitur

2. Dominus dicit superpositionem: sed Deus respectu creaturae veram & realem habet superpositionem: ergo pominus veram & realem ponitm eo relationem,

3. Quod solum dicitur secundum rationem cessante intellectu ratiociname non maner sed dominium in Deo, omni intellectu cessante, manet: ergo non dicitur de eo secundum solam rationem.

4. Dominus verissime habet respectu serui rationem causae: ratio vero causae importat relationem realem.

5. Cum dicitur Deus esse pominus creaturae aut creator, importatur duplex respectus, scilicet causae & effectus: aut ergo vterque est in creatura, aut vterque in Deo, aut alter in Deo, alter in creatura: primum falsum est, & secundum: ergo tertium est verum.

Contra. 1. Quicquid est in Deo est aeternum: huiusmodi respectus non sunt aeterni: ergo non sunt in Deo.

2. Quia scibile non dependet a scientia sed e conuerso, ideo secundum Pphilosophum libi Metaphys. scientia refertur ad scibile, & non e conuerso, nisi secundum dici: sed multo minus Deus dependet a creatura: ergo non refertur ad ipsam nisi secundum dici.

3. Deus eodem modo se habet ad omnem creaturam: sed si haec nomina respectus aliquos in Deo ponerent, cum dicant respectus secundum speciem differentes, non se haberet eodem modo: ergo in Deo nihil ponunt.

Respondeo. Relatiuorum inuenitur triplex diuersitas: quaedam enim sunt quorum vtrum. que importat relationem non in re existentem, sed in ratione solum, vt relatio oppositionis inter ens & non ens, vel correlationis eiusdem ad seipsum: quaedam, quorum vtrumque importat relationem existentem in re, vt Pater & Filius: quaedam vero sunt quorum alterum importat relationem existentem in re, alterum in ratione, vt scientia & scibile. Ratio autem m est, quia illud super quod fundatur relatio, quandoque inuenitur in neutro extremo, sed in anima: quandoque in vtroque: quandoque in ale rero tantum, sicut relatio scientiae fundatur. super esse spirituale quod inuenitur in re prout est in anima, non prout est in natura extra animam. Primo modo potest accipi in Deo relatio ad ea quae non sunt, quae tamen Deus proprie scit, & potest facere. Secundo modo relatio personarum adinuicem. Tertio modo relatio Dei ad creaturas, quae sunt, secundum rem in creatura est, secundum rationem in Deo: nec tamen ratio cassa est. Ratio namque ad res tripliciter comparatur: aliquando enim appreliendit quod omnino est in re, sicut lapidis formam: aliquando quod nullc modo est in re, sicut formam chimerae: aliquando quod partim in re, partim non, sed in anima, vt formam vniuersalis vnam in pluribus, quae quidem in pluribus est, sed non vna. Secundo modo ratio est cassa. Primo & tertio non. Hoc modo ratio apprehendit relationem temporalem in Deo, quia apprehendit in ipso aliquam virtutem eius, vel operationem cui attribuit respectum alique in relationis, sicut naturae inuentae in pluribus attribuit aliquam ratione vniuersalis, scilicet generis vel speciei: inuenit etiam in creatura respectum ad Deum, qui intelligi non potest nisi cum intellectu in Deo oppositae relationis. Inuenitur autem respectus vel dependentia triplex in creaturis, vel secundum accidens aliquod, sic ut relatio aequalitatis, similitudinis, & huiusmodi: vel secundum originem essendi, sicut relatio patcinitatis & filiationis, causae & causati: vel secundum dependentiam essentialem, sicut est relatio materiae ad formam, secundum id quod est, nam materia secundum id quod est ad alterum est, vt ait Philosophus lib. Metaph. Omnibus modis his dependentia est creaturae ad Deum, nullo modo e conuerso.

Ad 1. Quaedam sunt relatiua secundum esse. Resp. Quamuis Dominus & seruus, vtrumque sit relatiuum secundum esse in creaturis propter mutuam dependentiam; non tamen in Deo quia Deus non dependet a creaturis, sed e conuerso.

Ad 2. De superpositione &c. Resp. In superpositione duo est considerare, scilicet id super quod fundatur respectus, & ipsum respectum primum est realiter in Deo, secundum non

Ad 3. De ratione &c. Resp. Ubi aliquid diditur secundum rationem tantum, cui nihil respondet in re, cessante intellectu illud cessat; sed non ita est vbi aliquid respondet in re: nam cessante intellectu manet natura generis & specierum.

Ad 4. Decausa. Resp. In causa est duo reperire, id quod est, & respectum ad causatum: primum realiter est in Deo, non secundum.

Ad 5. De duplici respectu. Resp. Vnus est in creatura secundum rem, alter in Deo secundum rationem.

ARTICVLVS V. An esse Dominum conueniat Deo ab aeterno. vel ex tempore solum.

AD vltimum sic proceditur. 1. Ambrosius dicit, quod pominus est nomen potestatis: sed potestas omnis fuit in Deo ab aeterno: ergo &c.

2. Cantat Ecclesia. AEterne rerum conditor: ergo eadem ratione potest dici aeternus pominus: ergo Dominus ab aeterno.

3. Statim vt tempus fuit, Deus fuit bominus temporis: sed tempus non est ex tempore: ergo Deus non est pominus ex tempore.

Contra. 1. August. ponit hoc nomen dominus inter ea quae dicuntur de Deo ex tempore.

2. Correlatiua simul sunt natura: sed seruus non fuit nisi ex tempore: ergo nec Dominus.

Respondeo. Tenipus dupliciter accipitur, aut proprie pro mensura motus caeli: aut large pro mensura cuiuslibet mutationis. Primo modo tepus non fuit in primo instanti creationis rerum, & ideo Deus non coepit esse ominus ex tempore uc dicto, imo ante tenipus, non tamen ab aeterno: secundo modo tunc fuit tempus. Cum ergo quaeritur vtrum coeperit esse Dominus ex tempore, distinguendum est: quia Iy, ex, dicit ordinem, aut ergo notat cosequentiam, sic dico quod non coepit esse pominus ex tempore; aut concomitantiam solam, sic coepit esse pominus ex tempore large accepto, id est cum tempore. Exemplum potest poni: dicitur enim: ex quo fuit lux, fuit splendor, & e conuerso; sed primo modo Iyex notat consequentiam, secundo concomitantiam.

Ad 1. Dominus est nomen potestatis. Resp. Quamuis significet potestatem, tamen connotat respectum.

Ad 2. AEterne rerum conditor. Resp. Hoc nomen, aeterne, accipitur ibi substantiue, non adectiue, alioquin sfalsa eiset locutio: vnde non potest concludi, quod fuerit conditor vel pominus ab aeterno.

Ad 3. De tempore. Resp. Deus dicitur coepisse esse pominus ex tepore, prout tempus accipitur large, & Iy ex dicit concomitantiam non consequentiam: omnia enim coeperunt in tempore vt in mensura, sed tempus in re temporali vt in subjecto, in nulla re vero vt in mensura sicut locus.

EXPOSITIO LIT ERAE. AD quod dici potest.] Summa solutionis est, quod aliorum coepit esse pominus ex tempore, illa enim dicuntur esse in tempore quorum esse totum mensuratur & extenditur tempore: sed tempus non est in tempore.

[Hic potest solui. Solutio est, quia non refertur per hoc ad seipsum secundum esse, sed solum secundum dici.