Quaestio 32

¶ Distictionis decime quinte quaestio trigesima secunda. QVeritur trigesimo secundo circa hanc distinctionem decimam quintam an contractus in quoe O est deceptio vltra medietatem iusti praeci sit re scindendus et an receptum vltra iustum precium sit restituem dum. Pro solutione questionis in primis vnum terminum explicabimus. postea ad questionem propositam respondebimus precium alicuius rei non consistit in indiuisibili sed in quadam latitudine partibili. ii. ethi chorum et secundum magnitudinem rei augetur latitudo prae cii iusti explicemus hoc in terminis aliqui periti in a te mercandi dicunt a vlnam panni valere duos francos aliqui duos francos cum tribus duodenis tunc est latitudo iusti precii am quadraginta tanquam extremo inferiori vsque ad quadraginta tria tanquam ad extremum superius qualitercumque venditur in isto medio manet iustum precium et istud est medium morale quadraginta vnum cum dimidio est medium mathemati cum eque distans ab extremis sicut lingna balancis ab extremis si vendens vendat a vlnam prefatam decem et nouem duodenis tunc decipitur vltra medietatem iusti precii. secus est si vendat viginti quia tunc vendit in medio iusti precii non oportet habere oculum ad me dium mathenaticum querendo citra vel vltra latitudinem iusti precii si equus vendatur latitudo praecii iusti est maior cum carior sit a vlna et si pagus vendatur latitudo proportionabiliter crescit ita quod res talis potest vemdi quod latitudo precii potest stare in mille libris sterlingorum quod medium semper est inueniendum aperitis in illa arte sapientes in philosophia et theologia non nouerunt bonum corium sicut calcifex termino vtrimque sic explicato. Pono conclusiones.

¶ Prima est qui cumque alium decipit emendo vel vendendo recedendo a medio peccat et receptum vltra medium tenetur resti tuere et hoc nisi ignorantia inuincibilis eum excusat probatur conclusio. si sortes vendat a vlnam panni duo bus francis cum dimidioiam cum in vendendo non stat in medio est in extremo: ergo preter rationem leuat septem duodenos ab emente: go tenetur illos re stituere. quero quo titulo capit illos septem duode nos si titulo emptionis iam licebit ei capere tres francos et mille sine peccato seclusa recisione contractus per legem humanam quod est falsum non nego tamen quam to magis tanto magis peccat et ad maiorem restitutionem tenetur vis rationis in hoc stat cum non est in latitu dine iusti precii est in extremo: ergo est iniusticia in ipso contractu. Rursus in fine contractus vnus non debet esse ditior vel pauperior quam erat a pricipio secundum iudicium omnium peritorum in illa arte sed sic est in illo contra ctu omnes sapientes dicerent venditorem esse ditiorem quam erat a pricipio et alium pauperiorem et per consequens secundum doctrinam. v. ethicorum oportet auferre ab illo qui habet lucrum excessum scilicet septem et addere il li qui est pauperior et facese quandam equalitatem sicut de duabus lineis maiori et minori. dixi omnium peritorum in illa arte non obstat. dato quod vnus peritus dicat vel duo stat quod duo alii dicunt oppositum sed in casu nostro omnes conueniunt quod vnus est pauperior quam erat a principio et alter ditior eo modo quo diuitie acquiruntur illicite proprie non est dicior solito et si omnes mercatores sciunt latitudinem precii esse partibilem inter quadraginta tria et sortes vendit vni. xliii. sedem ipristi platoni sciunt platonem non esse pauperiorem solito in fine contractus cum est verisimile quod tantumdem potest habe re prore empta ab aliquo secundum forum currens si rursus vendat illam vlnam duobus francis non sagacissi me mercatur: licet maneat in medio. preterea dece ptus a latitudine iusti praecii non spotente dat alteri dominium rei quam capit vltra medium iusti preci: ergo alter non acquirit illius rei dominium nec actualiter nec vertualiter in illam translationem consentit. secus est si non consentiret in latitudine rigorosa ementi qua consentire debet. Ex isto patet qui scit se cepisse ab alio vltra medium iusti precii tenetur penitere de hoc quod cepit et tenetur receptum restituere. amplius. xiii. de trinitate cap. iii. "Scio hominem cum oblatus fuisset sibi codex precique eius ignarum et cum venditorem cerneret exiguum petere iustum praecium quod multo amplius erat inopinanti" venditori imaginor quod se ipso loquebatur. ergo vult di¬ cere venditio et emptio debent consistere in quadem equalitate ita quod merces tantum valet sicut precium. si dicas res valet quantum vendi potest hoc est verum hoc possum quod de iure possum semper manendo in latitu dine: vni mercator iuste vendit et rigorose quando vendit vltra medium mathematicum manendo in medio morali alteri amicabiliter quando citra medium mathemati cum vendit stando in medio de dono hic non loqui mur vt quando apparet emptor diues et cognoscit praecii et dat vltra precium tamen presumitur quod puro dono ob honestatem dat vltra precium vel excessus potest esse ita paruus quod praesumitur quod emptor tantum remitteret venditori. eodemmoo loquendum est quando venit deceptio ex parte venditoris.

¶ Secunda conclusio licet de cipiens vltra medietatem iusti preci tenetur lucrum restituere iure poli iure fori non potest ad hoc cogi. prior pars est ostensa in conclusione priori secundam partem oportet ostendere iura dant remedium quando est deceptio vltra medietatem iusti precii. patet. C. de rescim. ven. I. ii. et de empt. et vendi. cum dilecti: ergo per locum a contrario sensu videtur negare remedium in alia deceptione lex humana non potest punire omne peccatum et in proposito est rationabile quod non puniat sic essent anfractus sine termino et semper impediretur iudex.

¶ Contra primam conclusionem argumentor quia dictum est ignorantia inuincibilis vtrumque excusat ponatur quod venditori consteterit post contractum quo alium fefellit. sequitur quod non tenetur restituere quod habuit ab alio vltra medium iusti precii quod videtur in conueniens.

¶ Respondetur in ipso contractu neuter peccauit et toto tempore probabilis erroris non eran peccatum sed cum primo alteri consteterit quod alium fefellit tenetur refundere excessum super iustum precium non valet quod aliqui dicunt non tenetur restituere n in si alius petierit.

¶ Contra secundam conclusionem argumentor vendat sortes a vlnam panni valentem detem. xvi. ipsi platoni tunc cum est deceptio vltra medie tatem iusti precii sortes cogetur implere precium suf ficiens quo ad forum exteriorem hoc est sufficit dare duo decim denarios platoni si vendidisset quindecim ad nichil tenebitur in foro exteriore: ergo per exces sum duodeni / denarii / vel oboli non tenebitur in ex teriore foro redire ad latitudinem iusti precii. Respon detur sortes dabit platoni sex solidos vel rescindet contractum et si accepisset solum quindecim solidos a prin cipio in foro exteriore non fuisset conactus ad hoc es ar. f. si quis cautionibus. i. quid. tamen si plato dixisset a principio scio hanc rem non valere vltra decedo tibi libere sex vltra precium talis contractus non est impediendus cum est hic donum iunctum emption et venditioni oportet considerare tempus quando vendebatur arpentum nunc valens viginti in diebus noc et abrahe vix valuisset vnum in facultate est venditoris est decipientis rescindere contractum vel supplere prae cium econuerso si deceptio proueniat ab emptore et istud est rationabile cum dolus non dedit causam con tractui vterque volebat contrahere simpliciter hic ve dere ille emere: ergo rationabile est quod principalis contractus maneat et sumpplicatur iustum praecium vtile per inutile non debet viciari. si dicas gerson dicit talem contractum nul lum et lege irretitum libro. ii. nostra non refert quid dicat aliter dicere debuit vel sic et amicabilius intelligit quando dolus dedit causam contractui tunc non est intentio simpliciter emptoris emere sed inducitur dolo malo a venditore dicendo hec species curat a ve neno vel hec quinta essentia purgat lepram vel calcu lum vel peto equum celerem titius equum claudum addu cit callefactum qui tunc non claudicat cum steterit per tempus in stabulo detegitur fraus vendentis istud patet lfi. de dolo. l. et eleganter. an istud habeat verum de supplendo praecio solum in contractibus bone fidei vel etiam in hiis que sunt stricti iuris non infisto. at dicis ex supradictis. patet medium iusti precii non esse impartibile supplendo defectum vbi erit status. Respondetur in illo casu iudex iudicabit qui est lex animata.

¶ Dubitatur titius dat sempronio librum vendere decem sempronius vendit librum duo decim an teneatur reddere duo ipsi titio dicitur vel sempronius capit duo vltra iustum precium et debet illa duo restituere ciceroni cui librum vendidit si duo habuit ex industria manendo in medio iusti precii non tenetur illa duo restituere cum dedit in mandato ven dere pro decem. esto quod bene vellet habere vltra hecen et hoc si non sit famulus vendentis principalis. propterea dominus illum tenet quia eum existimat industrium si non determinat praecium sed reliquit in manu sempronii tunc ipse sempronius debet dare titio qui satisfaciet ei pro laboribus assumptis et sic in emptione quando sortes mit tit platonem ad emendum nisi venditor daret ementi se cundario aliquid gratis et hoc illi constaret hoc non tenetur refundere emptori principali dixi signanter et hoc illi constaret non sufficit quod mercator dicat ve dendo amore tui do duo vel tria: esto quod iureiurando hoc affirmet hoc idem solet omnibus emptoribus dicere.