Quaestio 4

¶ Questio tertia distinctionis prime. VTrum pro tempore cuiuslibet legis / vel vt rectius petatur pro cuiuslibet legis temuax / pore / debeant esse alia et alia sacramenta.

¶ Pro cuius questionis dissolutione duo termini declarabuntur. Postea respondebitur ad questionem primus terminus tempus. Circa entitatem temporis due sunt opiniones famose nec super hoc mire ris cum beatus aug. lib. xi. confessionum qui circa hu lus questionis intelligentiam maximopere insuda uit subiungit in fine. Confiteor me domine ignorare adhuc quid sit tempus. et cum consideraueris philosophorum principem. iiii. phisicorum erit per difficile cognitu quam rem tempus appellauerit. hoc non obstante sunt due positiones vulgares / quarum vna nomi nalium. nullam rem successiuam a permanentibus distinctam asserit. dicit quod idem numero est tempus / es instans / puta celum / primum mobile / vel celum solis. Sed alia est ratio quare est tempus / et quare est instans / dicitur instans. quia respicit aliquid quod non im mediate respiciebat / nec immediate post hoc respi ciet. Ex hac opinione infero aliqua / sequitur quod dies est annus. probatur. aliquid est dies / vel nichil. secundum non est dicendum. detur primum. est primum mo bile. et tunc expositorie arguo. hoc celum est dies. hoc celum est annus. ergo annus est dies. Ex eodem se quitur quod septimana est dies. Secundo sequitur. dies non est pars mensis. probatur. nichil est pars suimet. sed dies est mensis. ex prima. igitur. Tertio dies natalis christi erit festum pascati. probatur. hoc erit festum paschatis demonstrando primum mobile. et hoc est vel erit festum natalis christi. igitur. Et eodem modo probatur quod quadragesima erit festum carnis preuie. Quarto sequitur quod cras antichristus erit. hoc celum cras erit. hoc celum est vel erit crastina dies. ergo crastina die antichristus erit. maiore de obliquo minore de recto / eaudem obliquitatem concludendo. propter has rationes non pessima est hec positio. istas conclusiones concedere oportet

¶ Circa secundam propositionem dicitur quod connotatio huius termini dies. est partialis ad conotationem. huius termini annus. dies supponit pro celo / connotando quod semel moueatur circa terram cum tanta parte quantam sol motu proprio describit contra pri mum mobile. et loquor de die naturali. Aunus con notat quod celum faciat circuitionem circa terram ter centies sexagesies quinquies / cum aliqua fractione. Ad aliam que concedit quod dies natalis erit festum pasche non tamen conceditur vnquam quod dies natalis est pascha. nec illa est sua de inesse. oportet tollere subiectum / et ponere illum terminum celum. vel hoc pronomen hoc. et ex altera non sequitur. licet comedere carnes in quadragesima. Circa quartam licet crastina die antichristus erit tamen non erit antichristus cras sed sequitur quod dies naturalis est dies artificialis. Item hec opinio concedit voces / accidentia / successiua / et sic argumenta oban in reales sunt ensis aiacis.

¶ Alia positio est quod tempus est vnum accidens celo inherens / habens plures partes simul ad diuisionem subiecti extensum in celo / et ei inherens sicut albedo in pariete. et nichil aliud est quam motus primi mobilis. sed per nulla duo instantia remanet idem motus / vel tempus numero. sed partibus aliqui bus abeuntibus succedunt alie. et sicut motus quo celum mouetur. vno die est pars motus quo celum mouetur vno mense vel anno / sic dies de vetute ser monis est pars anni et pars mensis. Et quemadmodum motus quo celum mouetur die natali non est motus quo mouetur in festo pascatis / neque hec de futuro vnquam conceditur. festum natale christi erit fe stum paschatis. Ad saluandas tales. annus est carus opus est vti suppositione synoc. et equaliter cur rit contra omnes opiniones. nec motus celi est carus / nec ipsum celum. de talibus dies est pulchradies est turbulenta / dies ibi capitur pro aere. qui quando est serenus / vel lucidus bene celum videmus. et sic dicimus est pulchra dies. vtraque harum positionum est defensabilis. sufficit quod est dictum raptim pro terminorum enucleatione. vt theologi vtuntur tem pore.

¶ Et ad propositum triplex est tempus quoddam legis nature. et durat ab adam vsque ad moysen quousque accepit legem scriptam in monte. exodi xxxii. secundum tempus legis mosaice scripte durauit a moyse vsque ad aduentum christi. et tunc inchoat secundum tempus scilicet legis gratie / vel legis euangelice quae durat ineternum. Et adhuc / istud totale tempus diui ditur a principio mundi / vel ade vsque ad tempus in quo peccauit. quod valde parum erat. et istud tem pus vocatur tempus nature integre. totum residuum tempus nature lapse.

¶ Secundus terminus lex. et dicitur a ligando. quia ligat subditos et est duplex t increata. scilicet deus. Creata et sic diffinitur. Tex obli gatoria / est signum rationi conforme. creaturam ra tionis capacem ad aliquid agendum / vel non agen dum obligans. et triplex est signum mentale / voca le et scriptum / dicitur rationi conforme. alioquin principum instituta interdum irrationabilia dicerentur leges quod non est dicendum. dicitur creaturam rationis capacem / et non creaturam rationalem propter dementes et pueros / qui proprie non ligantur proprie illi ligantur qui astringuntur ad aliquid sub pena no ui peccati / vel pene non obligantur ad baptisma sub pena noua. Obligans ponitur ad differentiam con siliorum. et quemadmodum hec diffinitio proprie non conuenit conscientie erronee / nec diffinitum. quia non nunquam de per accidens ligat / lex triphariam scinditur / in legem nature diuinam et humanam. et quia super istis menbris theologi se lacerant. Canoniste ori al from et legiste / quasi simili distinctione vtuntur. quia ma teria est vtilis paulum immorabor. Triplex est ius. dicunt iurisperiti naturale / gentium et ciuile. ius naturale est quod natura omnia animalia docuit inst. de iure naturali gentium / et ciuili ius naturale. Idem dicitur. fi. de iusticia et iure le. ii. gratianus in prima distinctione. sic dicit. ius naturale est quod in lege et in euangelio continetur. quo quisque iubetur alii face re / quod sibi vult fieri. Taceo de superfluis equiuocationibus accursii in glo. de natura. qui voluerit acceptiones termini natura videre consideret atisto. in phisico auditu / et artistas / an logica sit naturalis. hec sunt inania. Sic diffinio. ius naturale est instinctus nature / conueniens toti speciei. vt genera re suum simile quod conuenit hominibus et brutis secundum aristotelem. ii de anima naturalissimum opus etc. flon dixi omnia animalia tum propter aliqua quae sine generatione producuntur per putrefactionem et de iumento per ventum. teste marone in georgicis: di cere quod est distributio pro generibus singulorum et non singuls generum sicut glosa dicit facile potest impugnari. insuper ignis calefacit naturaliter / et de iure nature. v. ethicorum. sicut declarat aristoteles de igne apud persas et greciam. Ex quo palam est quod bene extenditur terminus lex / vel ius nature / ad res pure naturales. alio modo proprie capitur ius nature et tunc quicquid dicant homoines conuertitur cum iure gentium / et sit diffinitio. ius nature est assensus pro positionis practice. euidentis / ex terminis / vel propositio ipsa / vel que potest ex tali / vel talibus dedu ci. vnde sicut in speculabilibus sunt alique animi conceptiones / cognite ex terminis quae ab arum le in posterioribus vocantur dignitates / vel quae ex his possunt deduci. Communes animi conceptiones apud campanum commentatorem euclidis. vel communes sententie apud theonem. Ita sunt in operabilibus alique eis respondentes / vel que ex his deduci possunt.

¶ Ex quo patet quod assensus est lex nature et propositio ipsa vocatur proprie obiectum legis nature. licet propositio in communi modo potest appellari lex na ture. sic proprie logica est assensus conclusionis logi calis / et non nunquam propositio logica. logica vocatur Tex nature potest capi collectiue / et non collectiue et sicut dictum est in. ii. de entitate sinderes ita pro portionabiliter hic dicatur.

¶ Secundo. ex his pe tet non propterea dicitur ius gentium quia est apud omnem gentem si baptismus vel circuncisio iret per totum mundum non est propterea de iure gentium. patet. est idem quod ius naturale proprie captum.

¶ Ter tio sequitur: quod ius naturale proprie captum. et ius gentium. sunt termini inferiores ad ius naturale er tense captum. et hoc est quod dicit legisperitus vulpianus. f. de iusti. et iure le. ii. ius gentium est quo gentes humane vtuntur. quod a naturali recedere facile in telligere licet. quia omnibus illud animalibus. hoc solis hominibus inter se commune sit.

¶ Quarto sequitur. quicquid sequitur ex propositionibus iuris nature siue ex vna / siue ex pluribus / est de iure na ture. Sed si aliqua sequitur ex vna de iure nature. et vna de iure diuino / vel humano / hoc non oportet titius insequitur debiliorem partem. sed aduerte ius uaturale habet gradus. primus et potissimus quando propositio euidenter sequitur. siue in materiali comsequentia / siue in formali apud omnem intellectum vtentem ratione. Secundus gradus. quando sequitur apud sanum ingenium / non deprauatum euidenter. licet non sic esset discursus euidens apud discholum / et ma le educatum. olim furta in germania putabantur licita et garamantides vt perhibetur adhuc habent vxo res communes et machometiste habent plures et tamen ista sunt contra legem nature saltem in secundo gradu hoc est apud sanum intellectum. hoc modo fornicatio simplex deducitur contra legem nature. apud sanum intellectum beneficiorum pluralitas vbi non est rationabilis causa quod ab alio male habituato negaretur. Ita quod sicut interdum certatur ab exeracitatis theologis de vna propositione an est de iure diuino sic hic et citius an propositio est de iure nature in isto secundo gradu. istud ius est lex nature de qua apostolus loquitur ad romanos secundo. gentes que legem non habent ipe sibi sunt lex. et psalmista psalmo. iiii. Signatum est super nos lumen vultus tul omine. Circa diffinitionem gratiani de lege nature solent multi theologorum dicere eum aberrare in sud dicto placet aliis in suam defensionem dicere / vocat legem nature eam que posita est ab auctore na ture vel a natura naturante. neutrum istorum michi placet videtur michi sane dicere in hoc dicto non vult ibi diffinire ius nature sed tangit aliqua in euamgelio quae vocat de iure nature sicut quod vis tibi fieri aliis fac / vel de preceptis decalogi et profecto il la sunt de lege nature vt in destinct. xxxvii. tertii dictum est non tamen nego quin gratianus multa dissute posuerit in suo libro nimirum opus est immensum sed nemo est dannandus gratis. de exemplis iuris gentium de seruitute nunc non insisto. fortasse ab ari sto. primo politicorum et ab aliquibus aliis diceretur illa lex tunc iniqua.

¶ Ius ciuile est ius positum ab aliqua communitate vel principe vt lex hebreorum a moyse grecorum a phoroneo / egiptiorum a trimegisto / atheniem fium a solone / lacedemoniorum a ligurgo / romanorum a numa pompilio. vt patet. vii. di. c. moyses et plenius apud aristo. in politicis. et istos tangit baptista. ii. calamitatum in querimonia virtutis. Ipria soligenas leges precepta ligurgi plebiscita nume magni consulta draconis bissonasque dedi tabulas.

¶ Ex istis infero. stat idem esse ius naturale gentium et ciuile puo prima coincidunt vt supra dictum est et tertium cum ill. si aliquis princeps hoc iuberet. sufficit distintio rationis hoc est alia est ratio quare est ius natu re ab illa quare est ius ciuile et boc intelligo siue sit con suetudo more lacedemoniorum que est ius non scritum siue ius scriptum more atheniensium. quando ius ciuile distingitur a naturali vocatur positiuum ab aristo. v. ethicorum. vi. vt exemplificat mina captiuos redimi vel capra diis sed non duas oues mactate vt sacra bersaide facere. sufficit ibi illud iuris consulti quod pricipi placuit legis habet vigorem idem patetcilfic. de leg. et senatusconsul. lege non omnium que constituta sunt. ratio reddi potest quare citius con stituitur tempus trium annorum in vsucapione quam. iiii. annorum huic pure positiuo iuri satis est se molliter appodiare super ius nature et ei non aduersari / es humani iuris quoddam canonicum quoddam vere temporale lex diuina quamquam alii vtantur / vno modo le quendi non videtur michi conformis et discrepan tia patebit ex dicendis.

¶ Tex diuina est propositio vel assensus in sacro canone contenta nunc robur ha bens ligandi vel in bona consequentia sequens vel tradita a christo per alios intelligo vnam propositio nem vel plures sed breuius opus est cudere diffinitiones. quare dixerim propositio vel assensus patet ex dictis. dixi in sacro canone ad excludendum decretum quod apud aliquos vocatur canon sed hic est sacer canon in bona consequentia siue illa fuerit materialis siue formalis in idem redit. Dictum est robur nunc habens propter multa iudicialia et cerimonialia re uocata a christo in noua lege pro tempore quo currebant erant de iure diuino lex talionis erat de iure di uino tempore quo lex mosaica currebat ita quod consilia capiantur tanquam consilia et de maiore bono. procepta tamque preceptiones. Additur tradita a christo propter aliqua que prouulgarunt apostoli quae a chri sto acceperunt secundum illud iohannis vltimo. Multa quidm signa fecit iesus que non sunt scripta in liburo hoc ita quod in effectu sunt duo gradus iuris diuini. Prim est quaudo aliquid continetur in sacro canone vel deducitur ex illo vel illis et iste gradus est certus. Secundus gradus est / quando capimus a traditione apostolorum vel similium et iste gradus est incert vt de multis contingit. declaratur exos. An aliquis exi stens in sacris primo postea vxoretur / vel an ieiunium quadragesimale sit de iure diuino quia in isto non conueniunt omnes.

¶ Ex his sequitur quod aliquod in contractum est de iure diuino et tamen ipsum sumptum cum limitatione est de iure humano: patet confiteri sacerdoti peccata est de iure diuino. confiteri in festo pe schatis est de iure humano secundum in de pe. et re. omnis vtriusque sexus. idem patet de iure nature et huma no: patet. punire surem est de iure nature: sed punire furem pena capitis vel ad restituendum duplum pro fu to in manifesto et quadruplum pro manifesto vel ali quod tale est de iure humano.

¶ Secundo sequitur quod hec consequentia est nulla iste peccat mortaliter ergo contrauenit iuri diuino / patet de illo qui peccat ex transgressione legis pure humane. Contra ista argumentor. sequitur quod hec propositio sortes possibiliter dabit elemosinam plato dabit vel non dabit elemosinam esset de iure diuino et denique quelibe propositio necessaria consequens videtur absurdum. probo consequentiam quia sequitur ex illa deus est. Negatur consequentia non sufficit sequi per locun extriusecum propter solam necessitatem consequentis sed requiritur quod sequatur per locum intrinsecum Hec propositio christus habuit cerebrum vel capunt se quitur per locum intrinsecum ex hac christus erat homo et eodem modo cum copula de preseuti. Istis no¬ tatis pono conclusiones.

¶ Prima est. pro cuiuscunque legis tempore post peccatum erant aliqua sacramenta / vel vicem sacramentorum supplentia alique alie protestationes hoc probatur quia quocunque tem pore erat morbus in natura erat medicina contra illum morbum. sed quolibet tempore post peccatum ade erat morbus in natura: igitur. discursus tenet cum minore et maior apparet quia deus qui summe est misericors non relinquit humanum genus sine rei medio pro paruulis saltem videtur quod nullum erat aliud remedium.

¶ Secunda conclusio pro alia et alia lege congruum fuit habere aliud et aliud sacramen tum et ita factum est quod congruum fuit probatur. quia e in processu generationis humane semper creuit noticia veritatis vt patet per gregorium super ezechielem omelia. iiii. deus ordinate agens procedit de perfe cto in perfectius lex ergo posterior est perfectior er go congruum erat habere alia sacramenta perfectio ra quam lex aliqua precedens.

¶ Ex illo sequitur. licet non de directo sed per locum a contrario sensu nec in statu innocentie nec in statu patrie erant aut erunt sacramenta. Contra primam conclusionem arguitur brimo sic. probatio non concludit nisi de medicina curatiua et non preseruatiua. aliquis non habens mor bum capit medicinam preseruatiuam.

¶ Et confirmatur. matrimonium erat institutum inter adam et euam et est sacramentum. igitur male dictum est.

¶ Preterea in tempore legis nature nullum erat sacramentum. igitur. assumptum patet auctoritate beati gregorii. iiii. moralium et recitatur de consecra tione distin. iiii. cap. quod autem apud nos valet aqua baptismatis hoc egit apud veteres vel pro paruulis sola fides. ergo sola fides parentum saluabit eos Ad primam respondetur negando quod probatio non concludit secundum exigentiam materie. medicina praeseruatiua non capitur nisi quando timetur de morbo modo in statu innocentie prothoplaustus habuit iusticiam originalem et non cecidisset in morbum si vo luisset. secus est post peccatum.

¶ Ad confirmatio nem dicitur quod matrimonium in officium tantum institutum erat sed non erat sacramentum quia non erat contra morbum.

¶ Sed contra hoc arguitur tota diffinitio sacramenti conuenit matrimonio ipsius ade.

¶ Respondetur negando. quia forte non contu lit gratiam virtute operis operati / et quando gratiam contulisset opus esset supplere diffinitionem addem do contra morbum.

¶ Ad aliud an fuerit aliquod sacramentum pro tempore legis nature partita est positio / vna quod sic aliquibus dicentibus quod erant sacramenta Senesis. xvii. glo. que est hieronimi et strabi dicunt femine saluabantur quae non circuncide bantur fide scilicet et hostiarum oblatione sicut ante circuncisionem viri sancti mundabantur et ille oblationes equiualebant sacramentis Placet aliis quod sola fides parentum sufficiebat pro salute paruulorum cui positioni occasionem dedit dictum beati greg. iiii. moralium. quod requirantur signa exteriora videtur rationabilius: ratio est: quia licet fides requiratur et sufficiat in adulto non tamen in paruulo nec fuisset certum parentibus an paruuli eorum essent saluati nisi deus eos certificasset / et hoc videtur per sensibile signum quod ducit in cognitionem cui alludit illud beati augusti. xix. contra faustum in nullun nomen religionis seu verum siue falsum coadiuuari homines possunt nisi aliquo signaculorum vel sacramet torum visibilium consortio colligantur sicut oues vnius gregis discernuntur ab ouibus alterius gre gis per varia signa sic penula dabatur romanises patri sanctim pauli vt dicit glosa. cap. Si in adiutorium di stintione decima. insuper si sola fides parentum suffi ciebat et requirebatur illis paruulis / quero quorum prentum an patrum vel matrum abauorum vel proauorum Item tunc paruuli in statu legis nature fuissent in securiori statu quam nunc. ad illud beati gregorii potest dici fides parentum cum applicatione signorum extrinseco rum sufficere etiam et illi erant boni parentes qui sufragabantur paruulis. per fidem ecclesie nec actum fidei nec habitum intelligas in ipso offerente sicut nunc de baptismo dicimus. hereticus baptisans baptisat in fide ecclesie. sufficit quod offerens intendebat illud offerre pro paruulo.