Quaestio 4

¶ Distinctionis quadragesime prime quaestio quarta. Irca hanc materiam quarto queritur An andulterium sit grande peccatum. In primis notabis. Adulterium est volitio qua coniunctus coniunctam vult cognoscere: coniunctus solutam: vel solutus coniunctam. Dicitur enim adulterium quia est excessus ad thorum alterius pono hanc conclusionem.

¶ Adulterium est grande peccatum: probatur: est species prohibita de iure diuino: ergo est peccatum: consequentia est nota: ante cedens patet exodi vicesimo moralia veteris legis manent etiam in noua lege prohibetur qui viderit mulierem ad concupiscendam eam iam eam mecha tus est in corde suo mathei quinto et prime coryntheorum sexto: nolite errare neque fornicari neque vdo lis seruientes neque adulteri. Insuper pro adultetio in lege mosayca erat magna pena infligitur mors patet genesis tricesimo octauo de thamar: produci te eam dixit iudas vt comburatur: ergo peccatum erat magnum: consequentia tenet in lege qualibet siue diuina siue humana et potissimum in diuina sicut in veteri lege vel noua. Forte dicis hoc argumentum non vincit: ipsa nondum erat tradita sola debebat comburi quia filia sacerdotis vt patet leuitici vicesimo primo: contra illud est littera deutero nomii vicesimo quinto: sedhoc non obstat: probatio est clara leuitici vicesimo. si quis mechatus fue rit cum vxore proximi sui et mechus occidatur et adultera.

¶ Confirmatur quod sit magnum peccatum a posteriore per innumera mala que inde sequum tur nutritio falsi heredis vxor manebit vallata scru pulis an viro scelus ipsum pandet vt verus heres hereditatem habeat pro purganda conscientia vel eruabit famam quam habet aborsus homicida dis sipatio domus eneruatio bonorum fortune pro nutrienda familia ipsa dedecus progeniei coinquinat apud vulgus hunc virum innocentem fortasse magnanimum exponit ludibrio sine eius culpa apud pyspanos depingunt cornua in limine domus eum paruuli sequuutur in vico cornitis digitis illudentes vsquequaqueipse est fabula hominibus apud pru dentes sola mulier est lues non autem vir non est si tum in facultate sua si non fuerit in causa tabescit super terram mauult filiam pollui quam vxorem et vxo rem mauult occidi quam filiam: ergo a fortiori mauult vxorem occidi quam pollui. hunc discursum virtualiter facit glosa inarginalis Amos septimo vbi pro magna pena propheta dicebat iudeis viderent suas vxores pollutas ante se: preterea adulterans vi olat fidem quam promisit alteri in facie ecclesie et suum promissum irritat: ergo est fidefragus vel ip a fidefraga: secundi regum duodecimo: non recedet ait gladius de domo tua vsque in sempiternum eo quod despexeris me et tuleris vxorem vrie.

¶ Secunda conclusio non omne adulterium est equalitur graue: patet: si coniunctus coniunctam cognouerit ibi est adulterium: similiter si coniunctus nolutam cognouerit ibi est adulterium: primum est. maius: patet: quia vxori proprie facit iniuriam et est xi fidefragus dans corpus suum alteri viro vxoris cum qua commiscetur facit iniuriam: ergo in illo actu est maior difformitas quam in alioactu: similiter mulier adulterans grauius peccat quam vir adulterans patet: plura damna sequuntur ex adulterio mulieris quam viri et maior est infamia talis virtus est magis propria mulieri quam viro seruare. castitatem secundum illud quod dicit quintilianus: pudicitiam in milite quid laudem feminarum magis est ista vir tus.

¶ Tertia conclusio crebro vir est causa quare vxor sua est impudica: quod patet cum vir est capunt vxoris debet eam dirigere in via salutari non dando mulieri occasionem ruine turpia proferendo verba enim mouent animos non alias dido enee adherebat que ante eius aduentum mor tuo marito cicheo viduitatem suam dicauerat. non intro ducendo eos quos existimat impudicos saltem in magna familiaritate non loquatur impudice nec si gna vnquam impudicitie ei ostendat ei fidem seruando hec conclusio est viri vxorati aristotelis. experto (vt aiunt) credamus roberto et conformis rationi primi economicorum quarto in quo capite ponit quinque doctrinas inter virum et mulierem seruandas. Prima vt iniuria cesset sic enim nec ipse iniuriam patietur ad hoc scientiam pythagoricorum ad auctorisandum casum in medium citat inquiens. hoc enim et communis lex inducit vt pythagorici dicunt quemadmodum seruam ab lare ductam quam minime decet videri afficere iniuria apud nostrates britannos est dicterium super pontem lon doniarum verbum malum pro alio habebis hoc idem patet de musca et formica esopi dulcia pro dul ci pro turpi turpia reddi verba solent. Secunda do ctrina est: caueat se ab externo concubitu. Tertia: non vtatur impudice vxore vt non curet de venereis in viri absentia. Quarta ducat virginem: ad hoc notandum hesiodum in medium affert inquiens. recte vero se habet et illud hesiodi puellam accipe re oportere vt gratis moribus imbuere possis diuersitates enim morum nequaquam ad dilectionem sunt. Quinta: non sit vxor superba et exuperans in vestibus et secundi economicorum primo aliquas leges addit in infortunis sic viro faueat et eum dili gat sicut in fortuna secunda si vlixes non pertulisset dura quis modo laudasset penelopen secundum illud ouidii: durus vidisset vlixes penelope felix sed sine laude foret nec tantam gloriam inquit aristote les adepta fuisset. Aliud secundi economicorum se cundo precipit capiat bonam mulierem non decet hominem sane mentis vbicunque semen dispergere etiam proli facit iniuriam: sitque pudor in verbis in operibus vero phas et honestas parua peccata igno scat nec metum incutiat sine verecundia et pudore hec cum meretrices ad mechos pati decet et tertio eiusdem introducit homerum quod amor inter eos non valet sine verecundia et timore propterea introducit helenam de priamo sic dicentem. O metuende michi semperque tremende chare socer et vlixes ad nausitam. Te mulier quidam valde ammiror et me tuo nam nemo deteriorem se ammiramur et reueretur.

¶ Ex hiis sequuntur aliqua: vnum: non seruans fidem vxori frequenter habet fidem violatam frangenti fidem frangetur fides eidem vide de age menone et cletemuestra: et a contrario sensu seruanti fidem ei crebro fides seruatur: patet de vlixe qui noluit habitare cum athlantis filia immortalitatem promittente nec cum circe salutem sociorum promittente qui in porcos conuersi erant secundum il lud carminis. Circe socios mutauit vlixes per porcos illos non intelligo aliud quam socios vlixes li xurie deditos et eum castum.

¶ Sequitur secundo pelirus est senex qui ducit iuuenculam impares sunt mores cum ipsa iocunda propter sanguinem sit ipse propter eius diminutionem tendens ad meleu coliam non bene cohabitant: gaudia semper amat et ludicra verba iuuentus. opposito modo de senectute.

¶ Tertio sequitur: homo non debet nec pro pter nobilitatem nec diuitias nec pulchritudinem. capere mulierem notam de impudicitia: patet si ali quid leticie habet a principio extrema gaudii luctus occupabunt.

¶ Quarto sequitur: debet eniti capere caste mulieris filiam cum talis presumitur bene erudita ab vnguiculis et teneris annis filia impudi ce mulieris malum exemplum matris fortasse imi tabitur.

¶ Quarta conclusio aliquis solutus so lutam cognoscens committit adulterium. probatur conclusio sortes credit cognoscere vxoratam et vult talem cognoscere: in illo casu sortes facit adulterium: patet: non peccat peccato simplicis fornicationis nec aliqua alia specie luxurie: ergo peccat adulterio. Forte dicis et sic dicit martinus: sortes in casu peccat peccato adulterii sed non adulte ratur cum non cognoscat coniunctam nec ipse est coniunctus in hoc est apparentia et videtur quod secum certandum est de termino postquam conuenit in ratio ne peccati sed hoc non sufficit: quod probo: si omnis copula viri coniugati cum non sua esset adulterium sequitur quod aliquod adulterium erit meritum et pro aliquo adulterio aliquis premiabitur in celo hoc inconuenit omne adulterium est peccatum libe ris verbis loquuntur philosophi nobis est datus cer tus limes loquendi: probo consequentiam: pono quod sorti egredienti lectum ingrediatur non sua ex eius nescientia tunc talis actus erit non peccatum nec in differens: ergo meritum capiatur casus iacob quod ip se consenserit in rachaelem et contra et in tenebris lia erat supposita tunc iacob cognoscendo liam per aduersarium adulteratur sed non peccat peccato adulterii sed iacob meruit in illo actu si fecit propter deum. Si dicas hic non cadit ignorantia inuin cibilis vt dicit guillermus parisiensis hoc non habet apparentiam propter hoc missum facio.

¶ Contra primam conclusionem argumentor pro bando quod adulterium non est peccatum: patet de ruth que ingressa est ad pedes bocet suadente noemi ruth tertio similiter hester que intrauit ad assuerum pre cipiente mardocheo per libellum repudii regina vas chi non desinebat esse vxor assueri non erat libellus repudii licitus nisi dispensante deo secundum quamcunque positionem modo deus non dispensauit cum gentilibus.

¶ Et confirmatur: est aliqua que non cognoscitur a sorte qui putatur esse frigidus vel est maleficiatus vxor relinquit sortem et ducit platonem postea plato potest illam cognoscere in illo ca su plato et vxor illa faciunt adulterium et non peccant. simile argumentum potest esse de eis qui pro bant an possunt seinuicem cognoscere pro tempore et postea est diuortium. Ad primum dicitur quic quid sit argumentum non probaret ibi esse adulterium cum neuter erat ligatus sed an ipsa peccauerit acquiescens socrui non est opus ruth excusare a peccato veniali vel mortali argumentum de hester est ad propositum non est opus hester excusare in i lo facto si dicatur quod ista facta sunt instinctu diui no cum questio est de facto non satago illud impugnare tempore legis mosayce gentes contrauenientes legi mosayce non peccabant nisi simul con trauenirent legi nature. quia ad illam non tenebantur

¶ Ad confirmationem dicitur in talibus non est adulterium ignorantia inuincibilis impedit ne dica tur adulterium.

¶ Contra secundam conclusionem et eius probationem sic argumentor: coniunctus co gnoscens solutam non adulteratur: ergo conclusio et probationes falsum presupponunt: antecedens patet querendo quare citius dicatur adulterium coniuncto quam simplex fornicatio ab alio.

¶ Et confirmatur: vel vxoratus plus peccat cognoscendo solutam vel solutus cognoscendo coniunctam neu trum est dicendum. simile argumentum potest esse an vir vel vxor plus peccat.

¶ Ad secundum nege antecedens: et quando queris quare citius dicatur adulterium quam simplex fornicatio ratio est facilis: quandocunque est copula culpabilis cum aliena vel alieno est adulterium et sic est ibi non habeo pro in conuenienti quod actus vnius dicatur adulterium et alterius simplex fornicatio vt si sortes credat bertam esse solutam et berta credat sortem esse coniur ctum et hoc non intimat ei sortes peccat peccato sim plicis fornicationis et fornicatur: berta adulteratu et peccat peccato adulterio.

¶ Ad confirmationem in qua duo puncta tanguntur semper mulier peccat plusquam vir virum habere plus prudentie non ar guit eum grauius delinquere quam mulierem: quia illud probaret adam plus peccare quam euam: pruden tia est circunstantia augens plura inconuenientia se quuntur ad adulterium mulieris. Ad aliud an con iunctus plus peccat cognoscens solutam: vel solutus cognoscens coniunctam. martinus dicit quod plus peccat: ratio est secundum eum quia ipse contraue nit promissioni quam fecit in facie ecclesie solutus nullum simile fecit illud habet apparentiam: videtur michi oppositum solutus plus peccat: quod pa tet: mulier plus peccat adulterans quam vir secundum martinum et veritatem: ergo consentiens peccato mulieris et eam instigans ad peccandum plus pec cat quam vir mulierem solutam instigans etiam non tot mala sequuntur ex copula cum soluta muliere a viro coniuncto sicut soluti cum coniuncta.

¶ Contra quartam conclusionem argumentor: vel quelibet copula inter solutos alienos est adulterium et hoc non: vel aliqua et aliqua non et detur ratio.

¶ Et confirmatur vbi ex ignorantia inuincibili vit cognoscens vt supponamus inter iacob et liam in principio noctis est vtrinque adulterium vel in altero est non peccatum vt puta in iacob et cum est actus circa venerea et non castitas vidualis vel virginalis est coniugalis: ergo sunt coniuges.

¶ Ad primum do secundam partem quelibet copula cum aliena culpabilis est adulterium puta cum scit mulierem esse coniunctam vel credit vel econuerso vel non inquirit sufficienter an talis est coniunctus vel coniuncta. Dixi sufficienter et non culpabiliter quia si sortes transiens ad prostibulum reperiens bertam coniugatam: sed hoc fugit sortem quod ipsa est alicui alligata et ipse facit magnamindaginem nolens ean cognoscere si esset vxorata iam peccat illam cogno scens et fornicatur fornicatione simplici quamquam det operam rei illicite non videtur adulterari post inda ginem si nullam fecisset vel insufficientem non ne go quin tunc adulteratur et peccat peccato adulterio.

¶ Ad confirmationem dico iacob non commi sit aliquem actum luxurie sed actum castitatis con iugalis nec ad hoc requiritur coniugium sed putatum ex ignorantia inuincibili et sic iacob facit actum coniugalem siue petens debitum siue reddens alte ra autem adulteratur. de iacob gratia exempli sit dictum capiantur alii si volueris si aliquis veniens a remotis partibus vxoratus in gallia duceret bertam in vxorem insciam criminis berta facit actus ca stitatis coniugalis toto tempore quo eam latet super casu sortis sortes adulteratur et ita breuiter expers peccati in hoc actu neo facit adulterium nec for nicationem et sicut non peccat peccato fornicationis adulterii vel incestus ita nec fornicatur adulteratur vel facit incestum nec ex hiis sequitur quod adulterium sit fornicatio vir habet vnum actum qui frequenter est adulterium et actus exterior adulterium tanquam actus exterior ab interiori adulterio im peratus dummodo mulier in vtroque actu et interio ri et exteriori habet castitatem coniugalem quamquam non habeam illud consequens pro inconuenienti quod idem actus numero interior simul est fornicatio simplex et adulterium vt in fronte huius materie meminimus de illo qui vult has cognoscere demonstrando solutam et coniunctam scitas esse tales fidem nul lam dabis sciolis asserentibus omne adulterium spe cie essentiali differre a fornicatione simplici imo nec doctis viris qui frequenter hoc per constructionem obiectorum satagunt roborare cognoscere hanc co iugatam demonstrando solutam quam scio esse talem est simplex fornicatio et volo cognoscere hanc solutam demonstrando coniugatam scitam esse talem est adulterium: ex quo palam est berta reddens debitum sorti vxorato postquam ei constat de vxore sortis incipit adulterari vbi an fecit actus castitati coniugalis.

¶ Sed contra illud argumentor: proles genita inter sortem et bertam est illegittima: ergo ex nepha rio concubitu ipsa est procreata. Respondeo illud argumentum non est ponderandum licet ille coitus sit nepharius ex parte vnius est licitus ex parte alterius et propter castitatem mulieris virum cogno scentis non debet dici illegittima esse legittimum non arguit peccatum in prole: sed si sortes de facto credidisset vxorem eius defunctam que tamen est superstes ex ignorantia inuincibili sorti ex parte vtri usque sortis et berte ille actus est castitas coniugalis et proles est legittima propter bonam fidem vnius si matrimonium contraxeriunt in facie ecclesie: vel quod putabatur ab altero esse matrimonium licet realiter non sit: hoc patet qui filii sunt legittimi ey tenore. quanto fortius si anbo habeant igrantiam inuincibili

¶ Quarto sequitur: stat sortem in adulterio et er concubitu adulterino esse genitum et esse doctoreparisiensem. patet: facultas aduertit ad legittimam prolem et non ad adulterium: lex presumit semper filiun esse genitum a coniuge vxoris licet interim ipsa adulteratur.

¶ Quinto sequitur: adulterium non diffinitur per cognoscere coniunctam vel non coniunctam: sed per hanc velle cognoscere quam credit es se coniunctam vel non habet rationem credendi on posito.

¶ Sexto sequitur: aliquis est adulter qui nullam cognoscit: ex quo patet inscicia aliquorum dicentium virum non teneri ad confessionem de ta li circunstantia coniuncta vel soluta cum vnum pec catum est adulterium in specie culpe distinctum fornicatione simplici.

¶ hiis suppositis descendo ad vnum argumentum quod facit martinus in hac questione de adulterio. dicit ipse: non est possibile quod aliquis credat se velle adorare dyabolum et credat se adorare dyabolum et deum adoret: non stat ipse in appellatione rationis nec ego stabo. Et si di cas cum hiis potest poni deus loco dyaboli talis adorat deum quamuis dyabolum credat adorare hoc negat: ille non adoratur ante quem quis flectit genua: sed ille in quem orationes diriguntur flectens genua ante simulachrum diue virginis vmaginem non adorat sed beatam virginem: sed non omnis credens et volens adorare istum adorat istum non adoro hunc nisi credo hunc esse dyabolum: et propterea si non sit dyabolus non adoro hunc facit mi stice vnum sillogismum practicum sed fiat sic nullus non dyabolus est a me adorandus hic demonstrando deum est non dyabolus: ergo hic a me non est adorandus. vel sic nullum non dyabolum inten do adorare: hic est non dyabolus: ergo hunc non in tendo adorare: ecce summatim suum modum dicen di ista disputatio et pars quam martinus fouet fuit socii holltot qui secum intrauit in licentias patet ex eius tertio non videtur michi pars illa vera sed ho hot quo ad aliqua contra socium visus est michi di cere verum non moreris in hoc quod parum soliditatis erat in holloto tempore quo scripsit sententias non sto pro hollot sed in ea parte que michi vera apparet supponamus per possibile vel impossibile casum argumenti qui de facto valet nobis in mate ria eucharistie et aliis hec stare videntur in compo sibilitate credo adorare dyabolum et volo adorare dyabolum et deum adoro et qui vult adorare bunc efficaciter bunc adorat: si aliqui pharisei vel scribe dixissent sorti: iste est christus et messias promissus in lege per iste demonstrando iacobum alphei quos sortes credebat esse fide dignos videtur quod sortes po terat cadere pronus in terram et adorare cultu latrie iacobum poterat velle adorare bunc: quia hunc adoro hic est iacobus ergo iacobum adoro: aliquis vt apparet tunc poterat cum minore motiuo crede re hic est christus tempore quo incedebat in terra quam nunc: sed si aliquis suscitatus a sorte quent adorasti dixisset christum messiam promissum in lege et non intendebam alium tali cultu adorare hoc vi detur sufficere ad saluandum sortem ne peccet sillogismi quos feci non iuuant martinum: nullus non dyabolus est adorandus. etc. maior est falsa siue adorandus exponatur per dignum adorari siue per futurum adorabitur et sic est conclusio falsa de isto sillogismo: nullum non dyabolum intendo adorare: potes concedere totum discursum et conclusionem: tu adoras quem non intendis adorare si dirigas tales sillogismos: nullum non dyabolum adoro: hic est non dyabolus: ergo hunc non adoro: con clusio est falsa et sic maior: et est simile de illo qui dar elemosinam ditissimo qui fingit se esse pauperem co lor nullus est de diua virgine et eius effigie: sed esset ad propositum exemplum si martha fuisset creditam ab aliquo esse beata vgo quod volo. de facto hollot non est explodendus in suo modo quod stat de facto si ne peccato: vel stabat quando christus erat christ in terris quod aliquis adorasset iacobum cultu latrie sine peccato argumentor sic. Quilibet quem inuincibiliter credo esse christum est a me adorandus cultu latrie: sortes est huiusmodi: igitur: vel iacobus al phei est huiusmodi: ponatur quod sortes venisset ab ex tremo terre promissionis a bersabea vel dan visurus christum et rogasset ab aliquo apostolorum de statu et forma christi postea veniens sortes hieroso lymam et petens a viris multis duobus vel tribus grauibus vel sic apud populum reputatis est ne ille christus demonstrando iacobum illis mentientibus et dicentibus quod sic sicut fallaces pharisei et scri be crebro fecerunt: numquid sortes credere poterat et adorare iacobum cultu latrie: dicis deus eum illuminasset et hoc non permisisset de hoc ego non cu ro siue casus hollrot veniat exhibilandus vel ne suf ficit michi de hoc quod dicebam in sacramento eu charistie et quod nunc si aliquis diceret se esse deum non est adhibenda fides quousque sufficienter hoc fuerit ostensum solum pro illa parte fecimus argumen tum.

¶ Dubitatur an mulier potest occidi pro adul terio si in illa reperiatur. Respondetur licet in veteri lege leuitici vicesimo comprehensus in adulte rio occidebatur et secundum leges ciuiles tamen in lege gratie hoc videtur durum: christus iohannis octauo pepercit mulieri reperte in adulterio non in sisto an sit peccatum eas occidere vbi est consuetudo patrie vt fertur esse in hyspania illa lex est bene rigorosa.