Praeambulum

Distinctio sexta de dubitatione circa comparationem passionum anime ad ipsam et ad corpus secundum communicationem et separationem. Continuatio intensionis. Dubitationes autem habent et passiones anime utrum sint communes et habentis et cetera. Inquisitis questionibus circa substantiam et proprietates anime, et circa ordinationem processus huius in substantia et potentiis et actibus et obiectis anime. In hac parte inquirit Philosophus questionem unam necessariam in hac scientia que est utrum passiones anime sint proprie ipsius an sint communes anime et corporis. Et ex hoc ostendit cum sint communes et habeant ad materiam dependentiam quod spectant ad philosophum naturalem cuius est considerare de corpore mobili in quantum est mobile.

Diuisio. Recipit autem hec pars diuisionem in duas partes, in quarum prima inquirit predictam questionem, et concludit quod passiones anime cum ad materiam habeant dependentiam siue aspectum ad philosophum pertinent naturalem. In secunda, scilicet in hac, differenter autem differunt Philosophus et dyalecticus et cetera, quia concluserat quod passiones diffinitionum per materiam ad naturalem pertinent philosophum cum dyalecticus easdem differentias passionum considerare possit, et similiter mathematicus et metaphysicus, set secundum diuersum modum ostendit differentiam dyalectici et physici secundum modum diffiniendi qui est per aspectum ad materiam et per aspectum ad speciem et assignat diuisionem negotiorum, ut accipiat intentionem negotii naturalis ad quod spectat scientia de anima considerans et passionibus eius.

Prima autem pars spectat ad presentem speculationem. Intendit igitur in hac parte mouere questionem circa passiones anime per comparationem ad animam et corpus utrum sint communes an proprie et cum sint communes habentes ad corpus aspectum intendit ostendere quod ad philosophum pertinent naturalem.

Recipit autem hec pars diuisionem in duas partes, in quarum prima mouet Philosophus dubitationem circa passiones anime querens utrum sint proprie an communes. In secunda, scilicet in hac, uidentur autem et anime passiones et cetera, tangit genus passionum in quibus manifesta est communitas anime et corporis. Prima autem pars recipit diuisionem in partes tres, in quarum prima mouet questionem circa passiones anime utrum sint proprie an communes. In secunda, scilicet in hac, uidetur autem pluribus nec sine corpore pati et cetera, ostendit in quibus passionibus apparet communitas in corpore et in quibus non. In tercia, scilicet in hac, set sicut recto in quantum rectum multa accidunt, ostendit per quoddam simile quo modo alique passiones erunt communes anime et corpori per applicationem eius ad corpus que ipsi non competunt prout a corpore nata est separari. Recipit autem hec pars principalis secunda diuisionem in tres partes, in quarum prima tangit genus passionum in quibus manifesta est communitas anime et corporis. In secunda, scilicet in hac, si autem sic se habent manifestum est quod rationes pationum et cetera, concludit quod ex quo ille passiones ad corpus habent aspectum, necesse est ipsas per materiam diffinitiones secari. In tercia, scilicet in hac, et propter hoc physici est considerare de anima aut de omni aut huiusmodi et cetera, concludit quod ex quo habent diffiniri per materiam et ad corpus mobile habent aspectum, ad philosophum pertinent naturalem cuius est passiones mobilis corporis determinare.

Diuisionis autem recollectio. Sunt igitur in lectione presenti partes sex in quarum prima mouet questionem circa communitatem et proprietatem passionum anime. In parte secunda declarat que passiones potentiarum anime uidentur esse communes et que proprie. In tercia ostendit per quoddam simile secundum quam uiam alique passiones possunt esse communes anime et corpori prout anima habet aspectum ad corpus que tamen ei competunt prout nata est separari. In quarta ostendit genus passionum in quibus manifesta est communitas anime et corpori. In quinta concludit quod ille passiones cum ad corpus habeant dependentiam per materiam habent diffiniri. In sexta concludit quod ex quo per materiam habent diffiniri et ad corpus habent aspectum ad philosophum pertinent naturalem. Hec autem est diuisio huius partis.

Sententia prime partis de questione circa communitatem et proprietatem anime et corpori. Circa primam autem partem procedit hoc modo Philosophus, primo modo mouens questionem dicens quod questio incidit circa passiones et est utrum sint proprie anime an anime et corpori uel coniuncto, an quedam sint communes utrique quedam autem sint proprie anime. Secundo autem cum dicit, hanc autem quidam necessarium est accipere non est autem leue et cetera, ostendit questionem esse rationabilem hac ratione. Omne quod est necessarium in scientia et non est facile cognoscere est inquirendum in scientia quia omnis ars de bono et de difficili, sicut habetur in ethicis. Set cognoscere utrum passiones anime sint communes an proprie est huiusmodi, ergo cognoscere passiones anime utrum sint communes an proprie est inquirendum.

Sententia secunde partis de manifestatione passionum anime propriarum aut communium. Consequenter accedit ad secundam partem prime partis in qua primo ostendit quod passiones anime uidentur esse communes. Secundo cum dicit, maxime autem uidetur proprium intelligere et cetera, ostendit quod uidentur esse propria. Dicit igitur quod in pluribus passionibus nulla passio uel actio uidetur fieri sine corpore, sicut ira et desiderium et confidentia, et cetere huius passiones non uidentur fieri sine corpore. Set omnes tales sunt communes anime et corpori qua sine corpore non fiunt, ergo omnes predicte passiones sunt communes anime et corpori, deinde ostendit passiones que maxime uidentur esse proprie et iste sunt passiones anime intellectiue et in illa parte procedit hoc modo: primo ostendit quod passiones anime intellectiue uidentur maxime esse proprie ipsi anime intellectiue sicut uidetur esse proprium intelligere. Secundo, cum dicit, si autem hoc fantasia quedam non est intellectus et cetera, ostendit quod si intellectus est passio propria et intellectus non est fantasia nec operatur per ammixtionem cum fantasia, et postea ostendit quod si intellectus est cum fantasia, omnis autem fantasia operatur simul cum corpore necesse est igitur intellectum operari simul cum corpore, set uirtutis operantis simul cum corpore sunt passiones communes et non proprie, ergo secundum hunc modum operationes et passiones intellectus essent communes et non proprie. Et propter hoc datur intelligi quod intellectus qui non est fantasie ammixtus operationes et passiones sunt proprie. Intellectus autem qui est fantasie permixtus sunt operationes communes anime et corpori, deinde tercio cum dicit, si quid igitur est aliquid anime operum aut passionum propria et cetera, ostendit quod si aliqua actio uel passio anime est propria, inerit ei secundum quod anima nata est a corpore separari et e contrario, si non est ei aliqua operatio propria non est nata separari, ut operatio illa ei in sua separatione nata sit inesse, et per hoc dat duas consequentias ad utramque partem secundum hunc modum. Omnis substantia habens propriam operationem est nata a corpore separari et e conuerso. Set anima est nata a corpore separari, ergo habet propriam operationem. Iterum omnis substantia habens propriam operationem est nata a corpore separari. Set anima non est nata separari, secundum aliquas suas potentias, ergo secundum illas non habet propriam operationem, et propter hoc dat intelligere quod est nata a corpore separari habet operationem propriam secundum quam cum corpore non communicat, et in qua non est fantasie permixta et habet aliquam secundum quam cum corpore communicat et que cum fantasia est permixta et que ei non competit in quantum est separata, et sic innuit duplicem statum anime et duplicem eius potentiam et duplicem eius operationem.

Sententia tercie partis de declaratione communitatis et proprietatis harum passionum per simile. Consequenter accedit ad terciam partem in qua declarat hoc per simile quo modo operatio communis anime intellectiue competit per applicationem ad corpus, que tamen ei non competit prout nata est a corpore separari. Dicit igitur quod sicut recta linea in quantum est recta habet multa accidentia per applicationem ad materiam, sicut ei conuenit tangere eneam speram secundum punctum. In tercio enim geometrie concluditur quod si recta linea circulum contingat ipsum in puncto necesse est contingere. Recta igitur linea contingit circulum eneum in quantum est in materia enea et non in quantum est in abstractione intellectus mathematici. Dicit enim Aristoteles in VII Metaphysice quod qui diffinit circulum diffinit sine materia. Qui autem diffinit circulum cupreum per materiam necesse est diffinire, et sic linea recta tangit secundum punctum circulum eneum secundum quod est materia et non secundum quod habet abstractionem. Eodem modo contingit circa animam, que habet communes passiones per applicationes ad corpus que tamen ei non competunt prout a corpore nata est separari, quia omne quod est super cum aliquo corpore est inseparabile. Ergo sicut rectum tangens eneam speram in puncto est semper cum aliquo corpore et inseparabile, similiter anima prout habet proprietates et passiones communes cum corpore est semper in corpore et inseparabilis et sic passiones communes ei competunt prout est inseparabilis.

Sententia quarte partis de designatione passionum anime in quibus est manifesta communitas cum corpore. Postea accedit ad secundam partem principalem in qua procedit hoc modo: primo ostendit genus passionum in quibus est manifesta communitas anime et corporis dicens quod omnes passiones iste uidentur esse communes anime et corpori sicut desiderium, mansuetudo, timor et confidentia et cetere huiusmodi. Secundo, cum dicit, simul enim compatitur cum illis quidem corpus et cetera, ostendit huiusmodi passiones esse communes anime et corpori et est sua ratio talis: omnes passiones in quibus compatitur anima corpori sunt communes anime et corpori. Set predicte passiones sunt huiusmodi, ergo predicte passiones sunt communes anime et corpori, deinde declarat mediam propositionem predicte rationis per duo signa, et primum tale est: omnes passiones in quibus compatitur anima corpori sunt communes anime et corpori, set predicte passiones sunt huiusmodi, ergo predicte passiones sunt communes anime et corpori, deinde declarat mediam propositionem predicte rationis per duo signa et primum tale est: omnes passiones in quibus anima quandoque a magnis motibus ipsarum non mouetur et quandoque a paruis de facili mouetur per dispositiones et passiones corporis diuersas sunt ille in quibus anima compatitur corpori. Set predicte passiones sunt huiusmodi, ergo predicte passiones sunt in quibus anima compatitur corpori et hoc signum ponit cum dicit, indicat hoc aliquando autem quid a duris et manifestis passionibus concidentibus et cetera, et intendit dicere quod per hoc declaratur predictas passiones esse communes anime et corpori et quod uidemus quosdam qui tarde prouocantur ad iram et timorem, quamuis magne cause et manifeste ire et timoris eis innuneant. Alios autem uidemus qui a paruis passionibus et de facili mouentur, et hec diuersitas non est nisi propter diuersitatem complexionis corporis quam sequitur anima. Colerici enime facilius prorumpunt ad iram, melancolici timore et tristicia maxime afficiuntur.

Secundum signum tale est: omnes passiones in quibus anima mouetur nullo accidente exterius adueniente quod ipsam moueat, set solum propter corporis complexionem siue dispositionem anima mouetur sunt communes anime et corpori. Set predicte passiones sunt huiusmodi, ergo predicte passiones sunt communes anime et corpori, et hoc signum tangit cum dicit, adhuc autem manifestum est magis hoc et cetera.

Sententia quinte partis in qua concludit omnes predictas passiones per materiam debere diffiniri. Consequenter accedit ad quintam partem in qua concludit predictas passiones per materiam diffinitionem sortiri, et sua ratio est talis: omnes passiones que sunt communes anime et corpori sunt per materiam habentes, quia per corpus et partes eius. Set predicte passiones sunt huiusmodi, ergo predicte passiones sunt anime per materiam diffinitionem habentes ut si diffiniatur ira quod est motus corporis aut partis eius, scilicet cordis ut dicatur assensus sanguinis circa cor per motum potentie irascibilis ab hoc, scilicet ab illata iniuria que est extra mouens, et propter hoc, scilicet propter uindictam consequendam, unde Hali sic diffinit iram: ira est abullitio sanguinis circa cor cum anima ab illata sibi iniuria uindictam desiderat obtinere, in quibus autem diffinitionibus predictarum passionum accipitur materia, quia corpus uel partes corporis.

Sententia sexte partis in qua concludit anime passiones communes per materiam diffinitas ad naturalem philosophum pertinere. Consequenter concludit ex predictis quod anima secundum hunc statum et passiones eius ad philosophum naturalem, et est sua ratio talis: omnis substantia que habet existentiam in corpore et cuius passiones sunt corpori mobili communes habentes per materiam diffinitionem spectat cum suis passionibus ad philosophum naturalem cuius est de corpore mobili et de eius passionibus considerare, set anima est huiusmodi, ergo anima cum suis passionibus spectat ad philosophum naturalem cuius est de corpore mobili et de eius passionibus considerare, et sic exponitur et terminatur intensio philosophi circa hanc partem.

Questiones. Circa presentem lectionem possunt tria dubitari: primum [lec6 q1] est utrum intelligere sit propria passio uel propria operatio anime intellectiue; secundum [lec6 q2] est utrum habeat propriam operationem que ab ipsa egrediatur uel in corpore egrediatur. Tercium [lec6 q3] est utrum intellectus possit esse sine fantasmate.