Quaestio 10

potum more lothet noe. Questio. x. Ueritur: an omnis auaricia sit mortale peccatum. Pro illius intelligentia praemittenda sunt aliqua circa acceptionem pecunia rum et dationem: stat exuperare deficere: et mediocriter se habere sicut ostendit Aristoteles: quarti ethicorum. primo per pecuniam res corporales pecunia dignas intelligimus: et hoc propterea quia in pecoribus suas opes maiores habuere. Si homo dat quid oportet / cui oportet / et quando talis est liberalis. Quare indigno dando aliquid est prodigalitas quare rex dando dominia extre ma regni magnatibus immo propriis liberis ab herede regni non liberaliter agit: quia successu temporis talia solent in luem reipublice accedere coniungendo se hostibus Exempla facile est in medium citare de dominiis extremis in Scotia et Gallia: et vbiuis gentium. Secundo sequitur: non est liberali tas in rege augendo dominium potentis in medio regni. Noc patet: non est facile res secundas: et immoderatas opes equanimiter ferre: vnde tales insolescunt non nunquam in reipu. perniciem. Tertio sequitur: quando regum oratoribus reges magna conferant munera: licet diuitibus hec impertiantur / non est prodigalitas. Probatio amicitie: et pacis gratia hec dant: quare finis est honestus.

¶ Quarto sequitur: quod dando ensem vel arma philosopho non est libe ralitas: quia hec philosophum dedecent tali libri suo studio accommodi: et arma militi danda sunt.

¶ Quinto sequitur: Alex ander magnus non libe raliter immo prodige fecit dando pauperi vnam ciuitatem. Unde breuiter habitus liberalitatis hominem propensum facit ad hoc quod voluptuose miseris succurrat potando sitientes: cibando esurientes / ooperiendo nudos: et cetera huiusmodi. Ma¬ ficentia est species alia specie essentiali distincta a liberalitate ad res praeclarissimas faciendas inclinans: vt circa templorum vel pontium extructuram vel in rebus similibus. Liberalis simplex licet su cessu temporis tantum pecuniarum exponat sicut magnificus in vno opere: tamen nunquam ex suo habituexibit in opus ita arduum. Experiuntur nobis esse difficilius magnam molem pecunie simul quam successiuepaulatim erogare erit melto procliuior: aliis tamen ad acquirendum primum actum magnificentie. postquam moderate vsus est mediocribus pecuniis. Magnum et paruum circa idem non variant speciem bene autem circa diuersa. Nunc non insisto de discrimi ne essentialiter inter virtutes: idem potest esse patiale obiectum temperantie liberalitatis et iustitie: sed semper distinctarum virtutum distincta erunt ob iecta totalia: sed hoc est alterius speculationis: et ad tertium reseruamus. Preterea memorie conmendandum est quod habitus auaricie: et illiberalita tis interdum coincidunt / immo vocabula ipsa aucto res confundunt promiscue vno vtentes pro reliquo: non nunquam discrimen ponunt. Aliquis est illiberalis simplex quando ab iniusto segregatur. Aristote les vsurarios / lenones / aleatores / fures / illibere cum les vocat: inquiens. aleatores tamen et fures eberales sunt. turpi enim versantur in lucro omnia naque causa quaestus agut: et sustinere probra atque fures quidem capiendi gratia maxima pericula subeunt. aleatores autem ab amicis quibus dare oportet lucrantur. vtrique igitur vnde non oportet lucrari volentes turpi in lucro versantur et omnes tales accipiendi actus illiberales sunt: ergo hic illiberalis iustitiam includit: et tales actus proprie iustitie que ponuntur: et non liberalitati. Iustitia et liberalitas in hoc conueniunt quod vtraque virtus est ad alterum: sed in iustitia homo ad dandum tenetur: in liberali tate autem solum debito congruitatis: et sic capiendo illiberalitatem simplicem erit habitus non dandi quam do est decorum vel magis decorum dare quam retinere: nec erit peccatum immo meritum licet turpe reputatum apud homines. Non obstante apud sanctos auaritia iniustitiam includit: et illiberalitatem: et talis est illiberalitas mixta sicut Aristoteles dicit in litte ra. Queda est prodigalitas mixta vel prodigus mixtus ex illiberalitate et prodigalitate: dando quibus non oportet. Istis praelibatis pono conclusiones.

¶ Prima. Omnis auaritia est peccatum.

¶ Secunda Aliqua auaritia est peccatum veniale.

¶ Tertia conclusio. Aliqua auaritia est peccatum mortale.

¶ Quarta conclusio. Fama vri multum defsigrat auaritia

¶ Prima conclusio probatur. Tinis inordinatus amor pecunie est peccatum. omnis auaritia est inordinatus amor pecunie. ergo omnis auaritia est peccatum. consequentia tenet in Barbara: et maior patet propter terminum inordinatus. In minore praedicatur diffinitio de diffinito cui interpretatio vocabuli alludit auaritia auidus eris. hoc est plus cupit es quam par sit.

¶ Secunda conclusio probatur: potest esse inordinatus amor circa obiectum ita exile quod non constituat mortale: vt de gula superius diximus. In istis probationem nullam adduxi in primis motibus circa obiecta magna: et id rationis est quia materia est nodosa: et de ea hactenus mentionem nullam fecimus.

¶ Tertia conclusio probatur sic. Auaritia computatur inter peccata mortalia: et vnum de septem monstris est: igitur. Rone arguitur sic omnis inordinatus amor pecunie in notabilem iacturam proximi est peccatum mortale. Aliqua auaritia est huiusmodi: igitur. Tertio sic omnis seruitus idolorum est peccatum mortale: sed auaritia est huiusmodi vt patet: ad Ephe. 4. apostolus dicit. Omnis fornicator aut immundus aut auarus: quod est idolorum seruitus non habebit hereditatem in regno christi: et hoc patet per Diogenem: qui has opes irritamen ta malorum pessundabat pro quibus inhiabat Alexander Macedo. Propterea eum Diogenes seruum seruorum suorum vocabat.

¶ Quinto arguitur sic. Omne peccatum ex quo regulariter multa mala sequuntur est peccatum mortale: auaritia est huius modi: igitur. Probatio minoris: capita regum venatur toxica in escis parat: quia filii Samuelis post auaritiam cucurrerunt et pruerterunt iudicium: gratia cuius populus quaesiuit regem in eorum exitiale malum: vt patet primi regu. 8. pecunia accepta Iudas christum iudeis tradidit. Mathei. xxvi. Et milites custodiem tes sepulchrum christi accepta pecunia dixerunt discipulos ipsum tulisse. Math. xxvii. Propterea Ietro praecepit Moysi eligere iudices qui oderituit auaritiam Exo. xviii. quia munera excecat oculos prudentum. Munera crede mihi placant hominesque deosque. Placatur nummis Iuppiter ipse suis. pecunie obediunt omnia Eccle. x. et primo eneidos dicit Uirgilius: quid non mortalia pectora congis. Auri sacra fames ac si diceret ad omnia flagitia impellit hic illud matuani apud illum verum habet. Sola iuuat que lucraferunt: et sicut vulpes Esopi citius caudam humum verrere patiebatur quam partem simee ad verenda occultanda impertiret. sic opes superfluas citius tenet auarus antequam nudum operiat.

¶ Quarta conclusio patet: quod notam in famam viri ponat per illud Catonis. Cuxuriam fugito: simul et vitare memento Crimen auaritie. nam sunt contraria fame.

¶ Insuper homo qui reputatur maxime scelestus maxime sua famam lacerat: auarus est huiusmodi: igitur. Minor patet. Eccle. x. Auaro nihil est scelestius.

¶ Tertio. maxime famam postponit rex terram destruens: sed auarus est huiusmodi: igitur. Probatio minoris Prouer. xxix. Rex iustus erigit terram: vir auarus destruet eam.

¶ Quarto sic. Omne vicium incurabile fama viri impedit: sed auaritia est huiusmodi vt patet per Aristotelem. Illiberalitas ac auaritia incurabilis est: cetera vicia in snectute tolluntur: auaritia tunc crescit. Propterea dicit philosophus. Iterum et senectus et imbecillitas omnes auaros videtur efficere: prodigalitas tamen post egestatem est facile curabilis vt patet de Themistocle et Fabio maximo: qui in iuuentute erant corruptissimi: finaliter in ita pclaros duces eeuasere. vt phenne decus apud posteros adeptisint: non potest curari per appositionem diuitiarum quia tunc augetur sicut ignis per appositionem lignorum: et in nobis vere hoc experimur quando centum aureos habemus in archa solliciti sumus in eorum custodia: quando vix babemus vnum. sed mutuo capientes in diem viuentes soluimus in tempore promisso: pecunie tunc non sunt nobis cure

¶ Quinto arguitur sic. Omnis ille qui odio habetur ab omnibus est sue fame neglector: sed sic est de auato. Prodigus dicit philosophus diligitur ab his quibus pecunia impertit et aliis benemfacit: auarus nulli benefacit non aliis nec sibi. semper eget auarus: et cupido habendi in abyssum crescit. Midas rex phrigie obtinuit a baccho (vt fingunt poste) quod quicquid contingeret verteretur in aurum: et sic quod bus et potus eius in aurum conuersi sunt: et fame pernit Unde dicit Augu. diuitias inuenisti. ergo requie perdidisti: patet. dato opposito consequentis cum an tecedente quod non requiem perdidisti: sed quietem habes: vel hoc esset de die vel de nocte: non de die propter sollicitudinem. Nec de nocte quia tunc latrones somnias. igitur. Et cum primo ducentos francos quod erat in fine primi cursus collegeram an in archa vel in pariete vel sub straminibus ad que nullus respiceret vel an in libro eos recodere debebam: in bibliotheca hesitabundus mansi.

¶ Sexto arguitur sic. Uicium oppositum virtuti que hominem maxime honestat eum maxime inhonestat: sed auaricia est huiusmodi. liberalitati aduersatur et opum contemptui: sed opum conteptores apud sapientes sem per maximo praecio habiti sunt. Laudatur Scipio eo quod pecuniarum egebat pro filiarum dote que data est ei a senatu Laudatus est super ethera Dhoc qui quinquies et quadragesies imperato tatem habuit: qui perpetuo pauper mansit: cum facilpropter dignitates a populo traditas diues esse poterat: cui cum multum pecunie a philippo rega dono mitteretur: accipere recusauit et hortantibus oratoribus vt pecuniam saltem liberis daret qui difficile paternam dignitatem in tanta penuria tueri poterant: quibus respondit. Si similes mihi erunt liberi / hoc agello contenti erunt: qui me ad hanc dignita tem euexit: sin minus prouideant eis. generose vti que responsum. Et magnus ille Crassus: qui parthie aurum sitiebat: abscisso capite repletum plumbo et tantum auri a rege parthorum recepit qui illud caput regi obtulerat: et cum Mithridates cognouisset Aquilium ducem contra se ob auaritiam bellum suscepisse: capto Aquilio aurum in eius os liquauit. Et mus agrestis Esopi paupertas si leta venit ditissima res est: id est munus dei mundum intelctum dicit. Aucanus quod per somnum quietum amycle in casa dum aduentaret cesar ostendit. Et saty ricus Cantabit vacuus coram latrone viator: et patet per inope sartorem qui prope sollicitum diuitem in horas more phylomene cantabat enim cum pondus auri diues in fenestram iniecit: taciturnus mansit quo ad prouida vxor aurum in publicum eiecit: hoc patet de illo qui farsimina publice in vico ferebat in copia qui dum vnum haberet lacessitus est omnibus abiectis quietus incedebat Innumeri diuitiis perire.

¶ Sed contra omnia ista simul arguitur. Plurimi erant diuites boni vt patriarche abraham / ysaac / et iacob. Similiter reges israel vt dauid / ezechias / iosias: et plerique alii christianorum reges qui maximis diuitiis abundabant: et tamen omnes isti erant optimi et pauperibus praestabant. Ceterum contemptum diuitiarum per aliquos praucos qui paucis bonis fortune contenti erat colorabimus sed multi duces et multi alii prudentissimi manibus et pedibus ad diuitiarum congeriem volitant: ergo a prudentibus debemus capere argumentum quod opes sunt cumulande: et non dispergende.

¶ Ad primum concedimus quod aliqui diuites erant boni. Sed considera: cum Abraham et Loth effecti sunt diuites cohabitare nequiebant. et inter eorum pastores fiebant lites et iurgia: Genesis. lxiii. Isti de quibus est sermo iuste acquisierunt diuitias quas non in impios vsus impertiuerunt: vt patet de hospitalitate abrae: et Loth. qui angelos in hospitia suscipere meruerunt. sic reges pro tuitione reipu. et propriis causis opes possederunt quibus tanquod instrumentis bonis bene vsi sint parum voluptatis in eis ponentes. secundum illud psalmographi. Diuitie si affluant nolite cor apponere. psalmo lxi. Sed nolo negare quin aliqui diuites erant boni: sed communius vbi vnus vtitur bent diuitiis tres immomille eis abutuntur.

¶ Ad secundum argumentum quod illuc tendit quod multi prudentes indeficienter insudant pro bonis fortune: cumulandis et pauci sunt qui mediocribus sunt contenti: cui partim danda est fides. Responsio est lucida quod fidem sapientibus impartire necesse est / philosophantes opes contempserunt. Si viro daretur optio secundum rectam rationem habere bona necessaria suo statui vel habere in magna copia priorem partem eligere debet tanquam viam securiorem. Propterea dicebat sapiens prouer. xxx. diuitias ne dederis mihi. No dubitamus cum prudentes prudentia huius seculi que est stultitia apud deum secundum apostolum voluntarie pauperes vel paucis contentos imprudentes reputant. Nunquid cum propheta ad inungendum Ihesu venerat a principiis israel delirus putabatur: Dixerunt quid vult iste insanus sed sufficit: melius est modicum iusto super diuitias peccatorum multas. psalmo xxxvi. Et melius est nomen bonum quam diuitie multe prouer. xxii. Et diuites eguerunt et esurierunt. psalmo. xxxiii. Sapiens sibi videtur vir diues. prouerbiorum. xxviii. et potissimum si opes coaceruauit suo marte siue per fas siue per nefas: vbiuis gentium inuenies aliquos callidos et potentes nobiles iniuriam inferentes pauperibus nisi suos agelos eis vendant: et sic amplificant dominium cum splendore humano: contra quos loquitur propheta ysaie. v. Ue qui coniungitis domum ad domum: et agrum ad agrum copulatis vsque ad terminum loci: numquid habitabitis vos soli in medio terre. in auribus meis sunt hec dicit dominus exercituum. Et abacuch. 2. Ue qui multiplicat non sua. et Amos sexto ve qui commeditis agnum de grege: hoc est paupere: et certe frequenter opes sic congeste corruunt: et non diu stabilimentum capit domus secundum illud Mantuani. Opes cumulans quas olim prodigus heres Dissipat: et pingues ferat in conuiuia mensas. Et nimirum: qui seminat in corruptione in corruprtione metet: et si fundamentum debile / fallit opus.

¶ Circa ista dubitatur an homo peccet opes colligendo in immensum sine aliorum iniuria: hoc est a nullo lucratur iniuste: sed naues in omnem differentiam positionis mittit animaduertens ad illud. Pro lucro tui pone diem quicumque laboras.

¶ Secundo dubitatur an licet thesaurizare.

¶ Tertio dubitatur: an auaritia sit vicium spirituale.

¶ Quarto dubitatur: an aliqua illiberalitas sit non peccatum: prout videbamur dicere et videtur quod hoc sit falsum: quia ab Aristotele. 4. Ethicorum extremum viciosum reputatur / et virtus inter extrema viciosa mediat.

¶ Ad primam dubitationem est difficile virum damnare qui opes sine fine aggerat: per media licita quantumcumque pauper erat a principio dummodo non peccat in nimis auide detinendo: hoc est dat vbi oportet. Et istud patet sic. da statum quod homo opes colligere potest: sic quod tot habitis non potest plura superaddere: et videtur quod non potes illum assignare.

¶ Ulterius: isti nobiles in terra et possessione habet millionem auri qui de ignobilitate ad nobilitatem potissimum per diuitias vt moris est conscendit: quare prohibebitur huic ignobili repente id facere quod in alia domo factum est successiue. Ulterius petrum medicem / Iosinam / et Laurentium / Iob / et plerosque quos litteratorum turba ad superos euexit gratis danabis: securius tamen esset non facere talem ascensum subitaneum in liberorum ditatione propter peccata que diuitibus extreme contingere solent. et ne de alto in imum ruant

¶ Insuper: maneat alta mente repostum apud nobiles et potentes quod multo satius est eis terminum eorum dominiis imponere: loquor de subiectis regibus et id cause est: cum multum principi in bellicosa gente vel diuitiis appropinquare videantur: vix regum iussibus obtemperant: et si stantibus his circumstantiis regibus parerent: sunt eis tanquam signum ad sagittam: et arx in iugo montis quam omnes contemplantur ob formidinem periculi in republica potentes contingere: praesentes hoc discant a tot opulentissimis et famatiisimis ducatibus et comitatibus in britannia: et alibi hoc modo funditus euersis. vbi domus mediocris fortune in imavalle locate permansere immobiles.

¶ Ad secundam dubitationem respondetur: aliquibus licet thesaurizare vt regibus pro de fensione reipublice aurum est neruus belli: et potissimum vbi ad bellum non progreditur miles sine stipendiis: et vbi populus regi non dans vectigalia tenetur bellum adire propriis sumptibus: adhuc opus est magna auri copia pro ducendis machinamentis bellicis ad aciem belli: vel ad demoliendas arces vel vrbes: vel ad protrahendum bellum vbi necessitas incumbit vltra sumptus populi: et ob multa alia quae in republica contingere solent: sic licet omnibus liberos habentibus thesaurizare paro filiarum matrimonio et pro alendis filiis secundum eorum statum. Ecclesia stici. Non egent thesauro: illa pecunia vltra statum vi¬ ri est danda pauperibus aurum habet ecclesia vt egem tium necessitati sibi et captiuis subueniat. vt Ambrosius dicit in libro de officiis. et auctoritas est canonizata. xii quaesti. ii. ca. Aurum. ecclesia habet vt non seruet: sed vt eroget et subueiat in necessitati bus: quid est opus custodire quod nihil adiuuat: an ignoramus quatum auri atque argenti de templo domini assyrii sustulerunt: Nonne melius conflat sacerdos pro alimonia pauperum si aliqua subsidia desunt quod si sacrilegus contaminat et asportat hostes. Non ne dicturus est dominus cur passus es tot inopes fame mori: certe habebas aurum vnde ministras ses alimoniam Cur tot captiui in captiuitatem ducti nec redempti ab hoste occisi sunt: Melius fuerat vt vasa viuentium seruares quam metallorum. his non potes responsum referre. Quid enim dices timui ne tempio dei ornatus deesset. Respondet aurum sacta non querunt neque auro placet: que auro non emuntur: ornatus sacrorum redemptio captiuorum est: et vera illa sunt vala preciosa quae redimunt animas a morte: ille verus thesaurus es domini quod operatur quod sanguis eius operatus est. Et post pauca. Nemo potest dicere cur pauper viuit: nemo potest quaeriquia captiui: nemo potest accusare quia templum dei est edificatum: neno potest indignari quia humandis fidelium reliquiis spacia laxata sunt. Nemo potest dolere quia in sepulchris christianorum requies defunctor est. In his tribus generibus: vasa ecclesie etiam initiata confringere conflare vendere licet: hec beatus Amhrosius et pulchre dum ecclesie sunt sufficienter exstructe et paupes notabiliter egent: vt plerumque est insipientis o ampliare templa nouas insulas ad partem / vel testudines erigere: neglectis pauperibus qui sunt templum dei spirituale: quia cate cuminus Martinus licet adolescens neglecto cultu sui corporis in illo casu chlamidem nudo partitus est exemplum episcopis et abbatibus relinquens: vt frena deaurata et mutatoria vestium relinquant: et memorie commendent inopes neglectos. Non negamus tamen quin episcopus vbi ecclesia minatur ruinam: vel non est culta secundum eius statum: vel prohonesta defensione eiusdem potest pecuniam in thesaurum pro tempore ponere. Nulla vna lex generalis hic sufficit: sed prudens habet omnia considerare.

¶ Ad tertiam dubitationem dicitur quod es vicium spiritualegula et luxus flagitia sunt corporalia: quia in eis consistit voluptas corporis est: sic de auaricia: bene est circa obiectum corporale vt circa pecuniam: sed hoc non sufficienter arguit peccatum esse corporale.

¶ Ad quartam dubitationem dicitur quod sic: nec extremum virtutis est vicium quando actus virtutis est de consilio vt de actu liberalitatis contingit: illic vtrumque oppositorum es bonum: sed vnum est minus bonum / quod comparatum ad maius dici tur malum: sicut minus malum in ordine ad maius dicitur bonum: vt patet ex Aristot le quinto ethi. oc potest ostendi de extremo ieiunii quod temperanti am regularem includit vel de abstinentia. hoc ipsum patet de clementia quae pro extreno seueritatem habet: et tamen seueritas non est peccatum: sed de hoc futurus est sermo: quis potest si voluerit inuoluere aliquam malam circunstantiam propter nimiam spem positam in opibus: illiberalitas non dat: secundum illud Prouerbiorum vndecimo: qui confidit in diuitiis corruit. sed non est oportunum ad illud volare.