Quaestio 15

QUinto decimo circa mare queritur: anmare fuerit a deo productum salsum prosolutione questionis ponam primo vnde producatur salsedo: quia hoc in que stione presupponitur 2. respondebo ad quesitum.

¶ Pria conclusio. calor adurens in aqueo terrestri ge nerat salsedinem. volo dicere. calor adurens est causa efficies salsedinis. causa materialis salsedinis est terrestre aque commixtum. variis experientiis hoc declarat aristoteles. 2. metheororum. patet de vrina et sudore in homine: de aqua lixiuii. et patet in salsedine maris in quo est humor aqueus terrestreitati commixtus. calor celestis continuo leuat calorem aqueum tanquam subtiliorem: relinquens illio terreum vaporem per maris aquam dispersum: in quem calore celesti agenti et ipsum vrente: partes aduste sibi salis saporem acquirunt: et salsant aquas.

¶ Secunda conclusio. mare in prima productione seus non est productum immediate a deo salsum probatio. dabatur in natura causa sufficiens producere mare salsum. patet de causa efficiente et materialiformali etiam. causa finalis est pro ipso sale quanto ci¬ bum preseruat a putrefactione. et cum omni cibo conuenit. si non esset ita tamen esset in maiore reputatione: modo sal communiter fit ex aqua maris: vt in partibus meis prope mare videre est vbi salis venditor visitans rura dat mensuram salis pro aucnarum simili mensura. ergo non est verosimile quod deus produxit mare salsum. licet mare salsum deus produxit.

¶ Secundo arguitur ad idem. deus non produxit mulam in principio. ergo nec mare salsum. tenet consequentia. quia sufficit quod causam vtriusque productiuam in principio produxit ille probationes sunt tenues. sed secundum materiam subiectam sufficiunt. Ex secunda conclusione: sequitur. mare fuit productum dulce: se cundo sequitur. postea est factum minus salsum et deinde magis salsum.

¶ Contra priorem conclusionem arguitur sic. ex conclusione sequitur quod in fluminibus debeat generari sal consequens est falsum vt per experientiam patet consequentia patet. est causa efficiens scilicet sol qui generat salsedinem in mari: et relique cause: igitur.

¶ Secundo arguitur contra eandem conclusionem. aliqua aqua sub terra currens quam sol suoradio non attingit est salsa: vt videre est in Burgundia in comitatu / sub duce lotoringie in pannonia et in aliis variis locis.

¶ Ad primum nego sequelam. et ratio negationis est. non satis affigitur virtus solis in calefactione aque currentis. nec est tanta terrestreitas in ea sicut in mari. propterea non est idem

¶ Ad 2. dicitur in aliquibus locis sunt monotana salis. et aqua currens per loca illa salsedinem contrahit ex qua faciunt salem: vt patet in Burgundia et lotoringia in illis locis principes multum lucrantur de talibus puteis salsis.

¶ Arguitur contra 2. conclusionem. prestaret habere mare dulce quam salsum. ergo non erat conuenientius quod deus causaret causam productiuam salsedinis in mari. antecedens patet. aqua dulcis crebro nauigantibus est pernecessaria. et aqua salsa non valet ad decoquendum cibum nec ad bibendum. desiccat et macrescere facit. corrumpit sanguinem. pruritum generat et scabiem.

¶ Secundo arguitur ad idem. ex conclusione sequitur quod mare continuo efficietur maius salsum. et sic esset infinite salsum: si in infinitum mundus duraret: quod est inconueniens. consequentia tamen patet. continuatio coloris in mare intendit salsedinem.

¶ Ad 2. nego as sumptum. equalis magnitudo aque salse plus superfert quam multoplus aque dulcis. ob densitatem et terrestreitatem resistit plus descensui nauis. mundus non haberet salem in copia si mare non esset salsum nichil tamen valet via cibi. de aqua dulci: il la in copia habetur etiam vt vides. nec neglecto isto magno bono communi oportuit habere oculum ad istos paucos in naui. sicut habent vinum et potum in naui ita habeant aquam dulcem: quam etiam gratis habere possunt in quolibet latere vicino: et facere artificio ex aqua salsa dulcem. pisces non sunt salsi in mari aliti. per poros aquam dulcem suscipiunt

¶ Ad 2. argumentum nego sequelam. licet perpetuum esset totum mare in via aristotelis quacumque portione sua data: non semper erit. ergo sua salsedo non crescit gi infinitum. Secundo agens naturale potest tam¬ tum effectum producere in aliquod passum: sic scilicet: quod non potest augere illum effectum patet in calefactio ne. 3 descensus fluinum in aquam tantum facit ad dulce dinem sicut sol ad salsedinem.

¶ Circa hanc questionem dubitatur quomodo est quod vna aqua est salsa vel calida vel aliter sapida vel colorata quam alia: et que aqua est optima. Ad huius dubitationis gemine soluntione: quo ad primum. terra super quam aqua currit vel influentia celestis / herone / animalia et alia adiuncta dant aque aliqua proprietatem Aliquae terram es sulphurea et bitumie plena: vt ethna in trinacria: chimeram in litea: et inter trauent et seton simile habemus. naturam terre aqua sibi vendicat. aqua in Burgundia est calida. aqua illa labitur per terram sulphuream et calidam. Stix est paruus fluuius archadie circa nouatim montem. ex quo si quis bibit mox suffocatur in aqua: vel sunt animalia / herbe mortifere / vel mineralia / vel hmoni. aqua hoc ab extrinseco contrahit. recitat plinius in naturali historia libro. 2. capit in os. de Iouis hammonis fonte interdiu frigido: in media nocte feruet. in trogloditis fons solis appellatur dulcis: et circa meridiem maxime frigidus in media nocte feruet et est amarus: et in insula dicit niopus fons eodem quo nilus modo ac pariter decrescit augeturque fons Iouis hammonis in variis diei naturalis temporibus. habet varios mineralium vel alia rum rerum accessus. pro vna parte temporis accedit causa frigefactiva: pro alia calefactiua. et sic aliqua flumina habent aurum. flumina per mineras auri decurrunt vt in tago occidentalis hesperie in colchos in quo mineras auri in ouium velleribus colligere solent. hinc apud poetas datum est iasonem cum ergo nautis aureum vellus abstulisse.

¶ Ad secundam partem dubii dicit Auicenna 2. primi. doctrina 2. aqua bona est aqua fontis terre libere currens / discooperta soliet ventis / super lutum purum incedens multa / fortis cursus / tendens in oriens / elongata a suo principio / a locis altis descendens / insipda / cuius magnam quantitatem vinum non tollerat / leuis in pondere cito calefacta et infrigidata in qua non superat sapor vel odor / cito descendens ab ypocundris in qua cito coquitur et dissoluitur quod in ea coquitur. primo terre libere: hoc est terre non mafeficiate vlla putredine vel metallis demptis auro et argento. aurum dat vim confortatiuam. et a gentum deteriorem non facit eam. currens cursu pergatur et subtiliatur vt in quone superius diximus de fluxu maris non solum cursu: sed alio veloci motu propterea aqua putealis est melior quaento plus aqua a puteo extrahitur propter aque extractionem et motum et nouam aque generationem. dicitur discooperta. hoc aquam a putrefactione praeseruat. putrefactionem triaelementa inferiora facile suscipiunt. putredinem edax flamma consumit et vorat. aquam lutum purum: hoc est non infectum / mundificat: et infectionem si sit. non sic lapides. quia non sic ab aqua penetrantur mita. tunc magis sue corruptioni resistit. nonne vides paruam aquvrbes praeterfluentes a sordibus statim infici. fortis cursus. hoc aquam mundisicat esto quod secum terrestrei tates celeri cursu rapiat: vt de tiberi cernis in quo aquam turbidam peimo capis: si tribus aut. 4. diebus eam seruaueris defecatur et esi bona. in oriens. sic a subsolauo et duobus ventis circum iectis oriente sole optime purificatur. propterea. 2. politicorum consulit philosophus fenestram ad orientem dirige revt purgetur acr. aqua ad septentrionem: post cursum ad orientem secundum locum in bonitate vendicat. a se ptemtrione purgatur. pessime sunt aque ad occidem tem et ad austrum currentes propter zephiri et austrio et. 4. aliorum ventorum circumiacentium spiraminaturbidus et nubilosus auster esse solet et secum afferre pluuias et eas continuare. cui psaltes regius alludit: inquiens: sicut torrens ex austro. elon gatus a suo principio. tunc magis cursu deputatur: nisi aliquid malicie de per accidens a terra contrahat. commentator quinto colliget putabat suam aquam meliorem cordube quam sibille. licet bethis plus a sua origine distet sibille quam cordube. quod a locis altis descendat. talis aqua est purior ab aere et celeriori motu. insipida. quod sit quasi dulcis quasi insensibiliter gustum immutans. illud est signum eius impuritatis. quod vinum non tollerat. nam quanto fuerit purior tanto magis frangit virtutem vini. quod sit leuis ponderis illud est argumentum subtilitatis eius. et non habeat terrestreitates mixtas. capiant duo vi tra equalia plena duabus aquis: et videatur vtra earum plus ponderat in statera: et illa est peior. cito descendens ab ypocundris in. a partibus quae sunsub costis. illud est signum leuitatis eius: et quod stomachum non offendit nec in eo natat: vt iuuenes aquabibentes non bonam experimento nouerunt. quod res in eacito decoquantur: vt pisces / carnes / pisa collegii nostri montis acuti conci aquam sequane pro pisis decoquendis afferunt. aqua putei non valeret Relique particule omisse / sunt ex seipsis faciles. quare aqua stagnalis et stationaria est mala: et quanto magis est cooperta et minus mota tanto est peior: et ex consequenti pisces illius non sunt itaboni sicut pisces aquae bone. carponum bonitas ex erare bonitatem aque arguit sicut et econtrario. potest aliqua carere vna bona proprietate ad aquam requisita et habere plurmina alia bona. et tunc erit bona. nilus est approbatus in bonitate a galeno in suolibello de aqua. c. I. quem tamen putabat moueri ad meridiem. sed nilus habet plurimas bonas conditiones ad bonitatem aque requisitas. nunc ad orientem currit: et longissimo tractu ad septemtrionem mouetur que differentia positionum est secunda post orientem. et quando aliqua aqua habet ferme omnes conditiones vel omnes ad bonitatem aque requisitas: tunc est singularissima: vt est coaspis medorum fluuius apud persas in tigrim fluens eius aqua tam bona est vt persarum reges eam sibi vendicent et ex ea potare soleant. sic de ciduo cilitieflumine amenissimo tarsum pauli vrbem praeterfluente ex opposito patet aquam paludis esse pessimam. am plius aqua currens super metalla alia ab auro et argento est mala. similiter aqua que per aque ductus transit non est bona. non exponitur aeri. et in¬ ter aque ductus illa quae per plumbum ducitur est mala. trahit (si celcriter fluat) aliquid de plubo ob eiusmollitiem. ideo quandoque inducit fluxum ventris dissentericum. etiam in plumbo argentum viuum abundare solet: quod tenerorum corporum viscera excoriat. in cenobiis tamen pro abluendis manibus talem aquam habent.

¶ Ultima propositio circa aquas aque pluuiales potissimum in estate cadentes ex nubibus in quibus sunt tonitrua. materia talis aqua primo est subtiliata a calore celesti eam eleuante. et exhalatio in nube clausa etiam illam subtiliat. et cum hoc calor infime regionis aeris eam subtiliat. sed non diu a putrefactione manet nisi ponatur remendium per arenulas: sicut faciunt in celestinis parisii. ad quos tempore profluuii ventus mitti mus pro illa aqua. ita dauid iudicabat: inquiens. quis dabit michi de aqua cisterne que est in beth leem: illa aqua rurales nostri vtuntur in hyeme in ter sulcos cadit in copia. mulieres mox post pluuiam illa vtuntur pisis carnibus / pis / et hmoni decoquendis. et seruisiam ex illa aqua conficiunt. quod facile putrefiat patet a viriditate quam stando contrahit malicia aque per impositionem ferri candentis castigatur. ita nostri collegii pauperes aqua vtuntur in hyeme. non quod bibatur calida. vehementer calida stomacum lauat et ventrem soluit. tepida nauseam causat et vomitum. propterea euomere volentibus datur aqua tepida cum longa pluma imponenda in os.