Quaestio 3

TErtio circa hanc distinctionem. viii. quaeritur an demon possit sensibus humanis illudere.

¶ Respondetur affirmatiue deo permittente: sicut plerique exptisunt. Prino ludificare per species execuentes in sensibus interioriTi bus. Pro eius enucleatione supponamus illud quod tenet Commentator secundo de anima. quattuor sunt sensus interiores: qui interiores dicuntur: quia non immutantur a sensibilibus nisi prius sensus exteriores a sensibil. bus imutentur: scilicet sensus communis / fantasia / estinatia / et memoria. Auicena vi. natura lium parte prima capulo vltimo ponit imaginativam aliam distinctam: quam Commentator ponit idemptificari cum phantasia: et in vmbris non sunt multiplicande res: plus placet. per anathomiam tres patent in cerebro ventriculi. In primo est sensus communis. et dicitur communis quia cognoscit sensibilia. v. sensuum exteriorum: et eorum actus: et inter illa iudicat. Sensus exterior non iudicat secundum conem scholam. quod sic suacd tur. Freneticus iudicat aliquid esse presens quod non est: vt paleam esse serpentem. et tamen oculo exterio ri satis bene videt. nec videtur esse indispositio in illo tanta: quod sic finistre iudicaret. Est ergo hec indispositio in sensu communi. a quolibet sensu exteriori sunt aliqui nerui ad sensum communem transeuntes in quibus sunt spiritus receptiui specierum et delatiui ad sensum communem. ita quod respectu sensuum exteriorum est tanquam centrum circuli in ordine ad cicumferentiam. sensus communis non diu retinet species receptas propter eius humiditatem. quemadmodum nec sensus exteriores species sensibilium retinent post absentiam sensibilium vllo modo nisi per accidens ratione alicuius qualitatis derelicte in sensu exteriore a sensibilibus. requiritur siccitas ad retinendum: patet de aqua recipiente formam sigilli. sed sigillo ablato: perit protinus figura sigilli. Propterea ordinauit deus quod speciens essent delate ad aliquem alium locum specierum reseruatiuum in absentia sensibilium. non quod species migrent de subiecto in subiectum: sed per multiplicationem et productionem speciei. ergo deferuntur ad fantasia que in ipsa vocantur fantasmata siue species fatastice. fantasia non est ita calida et humida vt sensus communis. retinet propterea diutius species: cuius officium est iudicare de sensibilibus ta presentibus quam absentibus per species reseruatas. alia est potentia siue virtus cogitatiua: quae ex speciebus rerum sesatarum habet elicere species rerum insensatarum. vt ouis ex speciebus sensatis lupi speciem inimicitie elicit. in oue et in brutis vocatur estimatiua: in homine coitatina. et he virtutes sunt in media capitis cellula. virtus memoratiua: siue ille sensus interioquae memoria dicitur: reseruat species et est specierum archa sicut fantasia. cuius officium est iudicare pespecies reseruatas de rebus alias sensatis et etiam de tempore quo tales res sentiebantur. et per hoc differt a farnrasia que reseruat species sine differentia temporis preteriti. memoria est in occipite. certo certius est habentes magnum occiput sunt bene memoratiui. si hec postrema ledatur notabiliter: leditur hominis meoria sensitiua: qui tamen adhuc bene iudicat: hoc est alia potentia cogitatiua a memoria similiter si pars anterior capi tis ledatur: leditur tota sensitiua: vt in freneticis patet. licet commentator iiii. sensus interiores: et Auicenna. v. posuerit: est tenebrosa aqua in nubibus aeris. Ar. stote. numquam posuit tot sensus interiores vbicumque loquutus est. sed solum posuit duos sensus: vnum ad conseuandas species quae est specierum archa: quaoe vocatur memo ria siue fantasia. alter sensus est conis imaginatiua et cogitatiua propter alia eius varia officia. Proprterea illum modum probabiliorem reputo. hoc tamen vel illo modo supposito: responsio quonis vtrique parti sufficiet.

¶ Suppono vlterius quod sensus communis duas habet acies: quarum altera ad memoriam conuertitur: et a specebus in ea recoditis in somperno mouetur. sensibus ext rioribus clausis. patet in sompniante. aliam habet aciem ad sensus exteriores conuersam: quam habet in vigilia si non fuerit intensiue immersa circa aliqua materia impertinentem sensationi exteriori. quia sic: licet species recipiat: non immutatur simplici noticia vel iudicio. stat quod totus ambitus concursus eius sit applicatus circa extraneum. ergo illo magno concursu stante: non potest noticiam aliam hatre circa aliod.

¶ his praemissis / pono conclusiones rum prima est. Demon potest multifariam nos illudere ad intra. Probatur conclusio. o dormiens iudicat se videre quod non videt: audire quod non audit / comedere bi¬ bere / pugnare / cadere in aqua / vel in igne. et hoc iudicium potest esse tam in sensu quam in intellectu: et illa illusio est solum ad intra. ergo demon hoc potest facere de istis somprniis est quotidiana experientia: potissimum post grues et cronicos morbos iam a quindecim annis praeteritis pro me experior hec sompnia ita quod assistentibus dicere soleo non prius tempore sed solum natura dormio quam sompernio. notum est de iudicio quo iudicamus. sed quod aliquod tale sit in sensu patet. sensus communis iudicat: cum interdum vnum est sensus iudicium: et aliud intellectus / iudicium sensus castigatiuum: vt de magnitudine solis super terram. et cum vehemens actus sensus intellectum immutet: vtriusque iudicium habebitur. quod si non ponatur iudicium intellectus in sompno: hoc est propterea quod intellectus omninon clauditur in sompno ne in vllum actu exire potest. sed hoc non recordamur de nocte in sompno actuum nostrorum tam bonorum quam malorum: qui non cadunt sub obiecto sensus: cum sint non extensi. nobis in proposito sufficit quod iudicemus in sompno sicut experimur: siue fiat hoc iudici um in sensu siue in intellectu. tamen pro enucleatione maiori conclusionis hoc posuimus. sed demon ista facere potest per illa quae in nobis sunt in sompno. patet. sunt specens rerum sensatarum in nobis: fortassis pulchrarum mulierum et eorum quae instigant ad malum: quod demon optime cognoscit per nostrum modum viuendi. et talium obiectorum simulachra qua cadunt sub obiecto intellectus eius potest optine obiicere potentie iudicatiue: scilicet sensui communi tollendo impedimenta in neruis et spiritibus intermediis intermemoriam et sensum communem. quia per vapores intermedios sompnia impediuntur. hinc est multi in principio noctis et in fine soniant quae in medio sompno non sopniant quia in principio vapores nondum sunt in sua ptate: potissimum si quis mox post cibum assumptum mittit se in sompnum. sicut post fortis vini potationem non mox per turbatur cerebrum: sed ad tempus in medio tempore abundant in via intermedia. in fine sompni sunt multum remissi. vel si non sint magni vapores intermedii inter sensum communem et memoriam: tamen propter miltum calorem sanguinis vt in iuuentute in illa vita est multus motus et multa sprituum parturbatio. propterea illa commotione stante spes praesentes non sufficienter immutant potentiam iudicatiu quaecumque sit illa. et tamen bene immutatur spiritibus mitigatis patet: si aqua vento vel aliunde agitata fuerit: visibile tibi no ostendet: quod pacata sufficienter obiiciet potentio tue. hec omnia demon optine nouit. dato quod more multorum teneatur quod demon sue nature relictus / napotest intueri secreta cordis alterius. tamen omne sensibile potest intelligere. quicquid potest sensus sentire potest intellectus apprehendere: cum est potentia superior

¶ Secunda conclusio. Demon potest sensibus habuanis ludifode die. probatio. potest optie applicare simulachra obiectorum sensatorum potentie ad ipam imitanda quod hoiudicabit se videre obm quod illud simulachrum reprsentat. probatio. hoc homo iudicat in se de nocte. et si in vigilia hec iudicia non castigaret: quia oppositum deprhendit: sic iudicando maneret. sed de die licet speciens sint in archa memorie recluse: non es talis fortis semsatio nec tale iudicium. et id rationis est. quia sensus exteriores circa sua obsientia vagantur et operantur. modo est eadem anima in qulibet sensu extiori et in sensu comni. ergo cum anima in scsi¬ communi est occupata in maioribus circa sensibilia sensunm suorum: distrahitur ab immutatione a spembus menorie. et cum hoc vie intermedie a sensibus exterioribus ad memoriam agitantur. ergo in die ho non sentit / sicut in noctequia maiores motus imporediunt minores. propteres in tene bris et de nocte ho solus timet: et non de die: sicut dicit Aristoteles in de somperno et vigilia. non videmus (vt nosti) stellas de die quis videmus de nocte. specens stellarum a sua immutatione impediuntur propter specens maiores: scilicet lumen solis quod est spens lucis. hoc ipsum patet. si tibi doleat digitus aut pes: si superueniat colica motus maior: dolorem digiti quem ante sentiebas non sentis. sed demon potest illud impedire in vigilia et indie ne maiores motus minores impediant multiphariam tam ad intra quam ad exur. ad intra / optine disponendo et mitigando spiritus et humores ne moueantur: optime specens obiiciendo sensui vel intellectui. et licet non sint alie species quam prius erant ordo situandi et ordinandi multum facit ad immutandam potentiam.

¶ Sed dicis. Species non sunt in variis subsenis: sed in eodem substanto mutuo: sicu speciens colorum in medio. hoc es verum. varie species non habent varia substantia distincta. non obstante sunt ex tense sicut suum subiectum. potest subiectum transponere et disponere quod aliter immutent complexe vel incomplexe. sicu ex viginti litris alphabeti aliter dispositis termini alii prodeunt. potest facere commotionem spitrituum in parte remota meorie: et impedire ne illa parturbatio obicenprestet anterioribus sensui iudicatiuo maxime propinquis: sic scilicet: quod immutatio erit vehementior a parte memorie quod a sensibus exterioribus. quia immutatio a sensibus exterioribus non infinite excedit immutatione: a meoria. ergo tantum potest esse crementum in speciebus menorie per applicationem ad sensum iudicatiuum quod iudicabit secundum illam applicationem in sompno. et patet per simile. licet migrania aliquem dolorem stomachi exuperet: et faciat illum dolorem perceptibilem: tamen crescere potest dolor stomachi stante vniformi discrasia migranie in sequod non sentiatur. Secundo arguitur ad idem de freneticon qui de factuo sic iudicat in vigilia. Preterea arguitur ad idem. si non potest esse crementum ab immutatione interiori ad equaelitatem vel maioritatem: hoc est propter obicensensuum exteriorum. sed hoc non. quia illas sensationes impedire potest in vigilia. cecus nihil videt. surdus nihil audit / nec olfactu habens corruptum. et stat quod tangibile senss extrioris immutatuum non occurrat.

¶ Insuper ad eandem partem arguitur. crebro sensus iudicium capies / a noticiis sensus falliter in iudicando. et etiam intellectus vbi non habet manuductionem sensus castigatiuum. quod sensus falliter hoc est iudicium ex sensibus haustum: patet nuc sine arte demoniaca in sensibus potissimis visus / quem tantopere expetimus falliter videndo vnum per aliud. patet videndo luce cum fumo apparet rubedo patet in carbo ne ignito in quo nulla e rubedo. sed hic in doctis ratio sensum castigat ostendens quam iux miscetur cum magno fumo a carbone seuato proprterea apparet rubedo. sic cum fumi nigri leuatur a terta in aere mane et vespere: pre quo lucen solis videntes sol apparet rubeus. sic in iride et halone apparet: vel videndo vrinale pre vitro rubeo. sic apparet radius solaris in parie te azurato rubeus dummodo transit per vitrum rubeum. et si sensus non castigaretur hic per rationem: intellectus vtique iudicaret ad iudicium sensus: et multi de facto ita iudicant. et nedum hoc: sed per colorum iuter positionem. patet incauda pauonis et collo columbe: vbi per varia incidem tiam luminis super illa obsentia apparet alius color quam sit si 7 modica oculi leuatio exur suum situm facit re vnam apparere duas. et pisum digitis cancellatis tactum apperet duo. quis ergo dubitat angelum scire hec omnia faceroeartificiosius quod qucuque ho mortalis. voceni aere sine corpore assumpto fortare potest. patet. corde monocordiedant sonos intelligibiles cantuum a bene ludente ordinate hominum opera adinuente. ergo hoc ab angelo non negandum est. potest medium s strahere ab vna parte et non ab alia. et tunc color vel coloratum ab vno non videtur: et videbitur ab alio. potest apponere speculum ante te representa tiuum rei a tergo: nec speculum videbis. potest multis modis speculum occultare. circunuoluendo species visibiles facere potest vt res quieta appareat mota et circunuolui. Ex his sequitur. multe praesent esse deceptiones a demone.

¶ Contra primam conclusionem et eius probationem sic arguitur. species in sompno representat res quaerum sunt speces vel omnes res. et sic intellectus in sompno innume ra videret: contra experientiam.

¶ Dicis. aliqua res ipsas representant.

¶ Contra quaeratur ro. illius siue arguendo. cum non sper fortiores specens mouent: vt experimur

¶ Secundo arguitur contra idem. sopniamus de elephante et de re nunquam a nobis sensata. ergo illa representatio non est per simulachra res ipsas reresentantia.

¶ Respondetur inter arguendum ad calce vsque sufficientur. non sper maior speciens fortius mouet potentiam cognitiuam. stat quod minor speciens plus habeat auxilii vel ab influentia celi vel ab hominis complexione et inclinatione animae. propterea flegmatici sompniant de pluuia quod sunt in aqua sprimersi. Colerici de pugna: et melancolici de cacademonibus et rebus atris. propter ea dicit Aristoteles de sompno et vigilia. gratiosi medici / in sua scientia solennes / attendunt ad sompnia: quia per illa iudicant de patiente

¶ Ad secundum argumentum concedo quod sompniamus de re insensata componendo notici am vnam cum alia rerum sensatarum quaerum specens habemus. vt sompniando de flumine lacteo cum tam fluminis quam lactis habemus noticiam. et quis sompniat quod sedet super trabem qui numquam erat super trabem: tamen vtriusque specens habet. sicud ex xx. litris alphabeti ordinatis aliter et aliter: varias sacimus dictiones. et sic facit pictor vel tinctor respectucolorum.

¶ Insuper: dicit Aristoteles in libro de sonperno et vigilia. si in via a fantasia ad sensum communem defluat modicum de colera speciens calidorum fortificantur et facient apparere ignes aut fulgura vel fortissimos estus. propterea res ceca est sompnium

¶ Contra secundam conclusiono arguitur. sensus non decipitur circa suu propriunobsiem in debita distantia sine impedimento applicatum. oppositum hic contingit.

¶ Respondetur: vt in pluribus non de cipitur homo oculatus: potissimum ab homimbus. a demonibus multis modis decipi potest.