Quaestio 13

SUperest de inuidia paululum loqui. Et circa eam quero: an omnis inuidia sit peccatum mortale.

¶ Pro cuius intelligentia notabis licet Inuidia per tristitiam vulgo diffiniatur / non itab ddvev dsfi v e dev. luntatis vel per eius habitum: et sic diffinitur. Inuidentia est volitio qua quis vult alicui malum: vel nolitio qua quis non vult alicui bonum: vt non vult sit tertia persona de nolo. Aliqui ponentes discrimen inter inuidiam et odium dicunt quod per inuidiam homini nolumus bonum. et per odium volumus ei malum: et quod inueterata inuidia generat odium. aliqui odium quodlibet inuidiam reputant. Unde Augustinus super illud psalmi. ciiii conuertit cor eorum vt odirent populum dicit. Inuidia est odium felicitatis aliene: et tertio supergenesim idem dicit. Propterea illo modo loquendi vtar. Tum quia est satis communis apudmultos. Tum quia est rationi consentaneus. Aristoteles secundo rhetorice: et alii ponentes esse tristitiam loquuntur de effectu inuidie ostendentes incommodum eius: vt ab inuidentia homines arceantur. Istis praesuppositis ponuntur conclusiones.

¶ Prima. Nolitio qua quis non vult alicui bonum de quo est verisimile quod iustis illa bona oberint.

¶ Secunda conclusio. Nolitio qua quis non vult alium eum excecedere in bono non quia displicet ei bonum in alte ro: sed quia ipse non habet tantum boni.

¶ Tertia conclusio. Nolitio qua quis non vult bonum alterius vbi est verisimile quod alter non abutitur illo bono: sed erit in diminutionem glorie eius est inuidia.

¶ Quarta conclusio. Aliqua inuidia est peccatum veniale.

¶ Quinta conclusio. Aliqua inuidia est peccatum mortale: et tetrum monstrum.

¶ Prima conclusio probatur sic. Rationabiliter quis non vult omne illud per quod iniuste nocumentum fertur proximo: sed ita est de bono illius de quo loquimur in prima conclusione. hoc patet auctoritate Aristotelis secundo rethorices: nemesim illud vocantis vel indignationem secundum nouam translationem. et primi regum. xviii. Dauid gloriabatur de morte phi¬ listinorum qui mala faciebant populo dei: et Iudich. ix populus letatus est de ruina holofernis secundum illud psalmiste: letabitur iustus cum viderit vindi ctam: psalmo. lviii. Et maria cum filiabus israel carmen cecinerunt domino viso Pharaone submerso Exodi. xvi. Et Grego. xxii. moralium. Euenire plerumque solet vt non amissa charitate: et inimici nos ruina letificet. Et rursus eius glorie sine inuidia culpa contristet cum et ruente eo quosda bne erigi credimus: et illo proficiente plerosque iniuste opprimi formidamus.

¶ Secunda conclusio probatur prime Corinthiorum. xiiii. Emulamini spitri tualia magis autem vt proficiatis: et secunde Corinthiorum. xi. Emulor enim vos dei emulatione: sed hic emulari capitur pro diligere. probatur anctoritate Hieronymi. Ad athletam de institutione filie habeat socias cum quibus addiscat quibus inuideat quarum laudibus mordeatur.

¶ Tertia conclusioprobatur: talis actus ad aliquod de capitalibus viciis pertinet: vt est vnum de eis nec superbia nec auaritia: ergo est inuidia. Utor hoc argumento non quia aliquid concludit quial aliqua peccata mortalia reputo non contenta sub hoc septenario numero: sed quia Martinus (contra quem disputamus) in hoc confidit dicit quod reducitur ad inuidiam: sed hoc non valet talis actus est peccatum: et secundum loquentes communiter est species communis inuidie: et diffinitio philosophorum ei competit nec motiuum habet hoc negare vt postea patebit. Sed dicit ipse. In uidia propeie est tristitia de bono tali inexistenti proximo quia nolumus ei bene inesse hoc: hoc est absolute nolumus proximo cui inuidemus bene esse. Taceo de hoc quod dicat aliquam inuidiam esse gaudium. falsitas illus ex dictis patuit bene inte dum inuidus gaudet: sed illud gaudium non est inuidia.

¶ Secundo arguitur: contra hoc quod dicit licet sit difficile impugnare acceptionem termini quo abutitur quia hoc esset ad nomen certare: tamen ostenditur illud ratione hec suo modo dicendi pauci vel nulli essent inuidi quod nemo sapiens concederet: et probo sequelam. quia paucissimi qui absolute volunt malum homini hoc est quia homo: sed quia est diminutiuus glorie eorum.

¶ Confirmatur hec ratio perviros eiusdem sortis qui sibiinuicem maxime inuident: secundum illud Iuuenalicum Inuidet figulus figulo: et egenus egeno: et hoc non est nisi quia vnus est diminutiuus giorie alterius: quia de facto secundum hoc quod ipse dicit figulus inuideret regi sicut figulo: quod est contra Aristotelem in secundo rhetoricorum: et omnes qui de hac materia loquuti sunt: sed de hoc inferius loquemur.

¶ Quarta conclusio probatur: aliquem actum inuidie proximo volumus paruum malum vel nolumus ei hoc paruum bonum: et hoc non sufficit ad peccatum mortale: vt de gula superius probauimus: igitur.

¶ Quinta conclusio probatur sic. Omne peccatum directe contrarium charitati est pecatum mortale: inuidia est huiusmodi consequentia tonet cum maiore. Probatio minoris Mathei. xxii. dicitur: diliges proximum tuum sicut teipsum: modo alicui inuidens vel eum presequens odio non sic eum¬ diligit / immo non vult ei bonum: sed vult ei malum. et prime Corini hiorum. xiii. Charitas non emula tur: id est non inuidet. Emulari interdum valet imitari. non nunquam inuidere sicut communiter dicimus Car- thaginem olim rome emulam.

¶ Secundo arguitur ad idem. Omne peccatum oppositum optimo actui: et actibus multum laudabilibus est pessimum vel multum malum: inuidia et odium aduersantur dilectioni dei et proximi qui sunt actus optimi: igitur.

¶ Tertio sic arguitur. Omne peccatum quod de per se teterrima flagitia sequuntur est abominabile et grande malum: sed inuidia est huiusmodi in plerisque partibus salsam viridem in cibo parat: et publice homines demedio tollit hoc monstrum in scribas et phariseos in necem christi impulit: vt patet Mathei. xxvir Sciebat enim quod per inuidiam tradidissent eum. hoc monstrum Cayn in Abelem. fratres Ioseph in Iosephs aulem in dauidem impulit. Innumeras historias ad hoc glomerare facile est virorum illustrium qui inuidia perierunt.

¶ Quarto arguitur ad idem. Omne peccatum ad quod sequitur corrosio habentis est multum detestandum: inuidia est huiusmodi. igitur probatio minoris per illud horatii. Inuidus al terius rebus marcessit opimis. et in quoda epigranmate martialis imprecatur inuidia pro magna pena his qui non libenter sua monumenta legunt: sed sinistre interpretantur: inquiens. Qui ducis vultus: et non vides ista libenter. Omnibus inuideas liuide nemotibi. Unde graphice eius domum in secundo detransformatis describit Naso vbi pallas domum inuidie adibat. inquiens. Protinus inuidie nigro scrupulentia tabo Tecta petit domus est imis in vallibus antri Abdita sole carens non illi peruia vento. Tristis et ignaui plenissima frigoris: et quo Igne vacet semper caligine semper abundet. Et paulopost Uidet intus edentem Uipereas carnes viciorum alimenta suorum inuidiam visaque oculos auertit: at illa Surgit homo pigre: semesarumque reliquit Corpora serpentum: passuque incedit inerti. Utque deam vidit formaque armisque decoram Inge muit: vultumque dee ad suspiria duxit. Pallor in oresedet: macies in corpore toto. Nusquam rectam acies liuent rubigine dentes. pectora felle viret: linguaest suffusa veneno. Risus abest: nisi quem visi fecere dolores. Nec fruitur somno vigilantibus excita curis. Sed videt ingratos intabescitque videndo. Suo cessus hominum carpitque et carpitur vna. Suppliciumque suum est. prouer. xxii. Ne commedas cum homine inuido: et ne desideres cibos illius Commede et bibe: dicet tibi: et mens eius non est tecum. Inuidia seculi non inuenere tyramni tormentum maius. Item abominatio illius flagitii patet per illud quod narratur de domino qui in sua curia inuidum et auarum habuit: quibus promisit dare petitiones: et secundo duplex premium. Ad primum auarus noluit petere vt duplicia bona respectu primi haberet: et inuidus primo petens a se vnum oculum erui: vt duo euellerentur a socio.

¶ Contra tertiam conclusionem arguitur argumentis: quibus Martinus probare nititur oppositum neglecto hoc quod dicit de tristitia: quia hoc non impedit propositum sic arguit. Nulla tristitia de bonon alterius inquantum est diminutiuum glorie: et excellentie nostre est inuidia: patet. nulla tristitia de bono alterius inquantum per hoc nobis imminet periculum alicuius nocumenti est inuidia: sed omnis tristitia de bono alterius inquantum est diminutiuum glorie / et excellentie nostre est tristitia de bono alterius inquantum per hoc nobis imminet periculum alicuius nocumenti: ergo nulla talis tristitia est inuidia: quia diminutio glorie est nocumentum maius quam diminutio opum et diuitiarum: ergo per omne illud per quod imminet nobis periculum diminutionis glorie imminet etiam nobis periculum alicuius non cumenti. Ad istud nego maiorem. Et ad probationem dicitur: si nolumus proximo bonum temporale quod ipse non ordinat in nostram vel reipu. iacturam sed eo bene vtitur est expresse inuidia

¶ Secundo augmentatur: nullus timor est inuidia: sed omnis tristitia de bono alterius inquantum est diminutiuum glorie et excellentie nostre est timor: ergo nulla talis tristitia est inuidia.

¶ Tertio sic argumentatur: quicquid facit tristitiam de bono alterius non est propter ipsum proximum de cuius hono tristamur: sed propter eum qui tristatur facit tristiciam non esse inuidia: sed tristitiam esse de bono proximi inquantum est diminutiuum glorie nostre facit tristitiam non esse propter ipsum de cuius bono tristamur: et eam esse propter nos qui tristamur: ergo hoc facit sufficienter quod tristitia talis non est inuidia. Istud argumentum prolixius deducit: sed pondus argumenti recitauimus.

¶ Ad secundum concedimus maiorem minorem et conclusionem: sed si ita foret sicut arguens imaginatur / maior esset falsa. Et licet eam fulciat ex Aristotele: et beato Thoma: mentem Aristotelis et sanctorum in principio explicuimus: et quando poneretur tristitia esset illa que tangitur in minore.

¶ Ad tertiam respondetur. maior est falsa: nolo proximum meum habere hoc bonum. quia est meeglorie diminutiuum. non nolo ei malum ratione qua proximus vel ratione qua sortes vel callias. maiorem probat per diffinitionem inuidie et in fine argumenti Thomam Aristoteli et sibiipsi contradice re. dicit pro doctore sancto certamen non capimus: sed id quod verum censemus dicimus. Nego suam diffinitionem inuidie: nec talem acceptionem apud Aristotelem vel aliquem philosophorum memini vsquam me legisse: et quia nemo damnandus gratis non capit mentem doctoris sancti qui consequenter loquitur de tristitia: et etiam hec est mens Aristotelis.

¶ Quarto argumentatur: possibile est quod aliquis tristetur de bono proximi propter ipsum proximum: quia scilicet non vult sibi bene esse: et non inquantum est diminutiuum glorie sue: et possibile est etiam quod quis tristetur de bono proximi inquantum est diminutiuum glorie sue: et non propter ipsum proximum: sed in tasi casu primum est inuidia: et non sconum: igitur.

¶ Ad quartum admitto casum / licet pro prima parte rarissime in vsu est: et ad minorem nego eam et negatio patet ex dictis. Sed dicis: primo membro da to diffinitio non valebit: datur completior diffinitio¬ et erit hec: Nolo proximo bonum / vel volo proximo malum inordinate: et sub illo cadunt plura membra. vnum quando nolo proximum habere tale bonum ne diminuatur gloria mea: interdum ne diminuatur bonum vtile meum: vt inter agrestes viros et paupe res contingit. Interdum potest esse propter dilectio nem boni de lectabilis vel quauis alia via Martinus facit aliqua argumenta quibus tenet contradictoriam quarte conclusionis sic arguens: omne illud est peccatum mortale quo non volumus proximo id quod tenemur sibi velle ex precepto charitatis sed per inuidiam nolumus proximo id quod tenemur sibi velle ex praecepto charitatis: cum nolumus sibi bene esse sim pliter et absolute / et gratia sui: igitur omnis inuidia est peccatum mortale.

¶ Secundo argumentatur per illud Iob. 3. Paruulum occidit inuidia quod exponit Gregorius de morte spirituali.

¶ Ad primum istorum dicitur si in maiore intelligat de illo ad quod deuincimur sub pena peccati mortalis concedo eam et minorem nego si intelligatur vniuersaliter (sicut ipse intelligit) solumcapit vnum modum inuidie: et rarissimum: et adhuc illodato sua conclusio est falsa: quia nolo vniuersaliter omnebonum ab isto auferri: nec volo vniuersaliter omne malum conuenire huic quia isti possum velle: ergo vnum paruum malum vt vnum minutissimum quod non sufficit ad mortale peccatum. Ad aliud concedo quod paruulum id est imperfectum occidit inuidia.

¶ Circa ista dubitat inter quos maxime regnat inuidia

¶ Secundo dubitatur: vtrum omne odium est inuidia: et videtur quod non: quia ex inueterata inuidia genera tur odum: et nihil esset dicere quod ex inueterata inuidia generetur inuidia.

¶ Tertio dubitatur: an aliquis potest odire deum.

¶ Ad primam dubitationem respondet Aristoteles secudo rethorices quod inuidia est potissimum inter pares vel inter paruimpares. Uidemus enim quod qui regulariter impediut se inuice circa bonu vtile sibunuicem inuidet. Similiter quado fama vnius videt diminuere famam alterius: tales facile sibiinuicem inimicantur: et quia honor apud magnanimos est in maiori reputatione quod caduca bona fortune circa honoeres: magna est inuidia vbi honor vnius gloriam adterius diminuere videtur: et in illo est potissimus puteus inuidie: et istud exemplariter patet: figulus figulo: poeta poete: egenus egeno inuidet: figulus autemi poete non inuidet: quia non certant circa idem. hinc Plato licet diuinus et zenophon ex inuidentia notati sunt: quia nusquam alter de altero (licet celeber: rimi essent: et alios concurrentes nominarunt) de aliomentionem facit: et plato de discipulis eenophontis loquitur quod argumentum insynceri animi / atque male affecti praebuit vt Gellius dicit et Aristoxenus refert cum plato locos quosdam tractaret in quibus contra democritum sentiebat nusquam illum citauit: et si alios fere philosophos nominaret. Et quod longe turpissimum est quaecunque habere potuit democriti conmentaria collegisse fertur: et cum eo rogo dare voluisset ab Amyda et Cliuia viris pithagoricis prohibitus est asserentibus eos Democriti libros non posse omnes extingui cum apud multos exempla eorum seruarentur: patet in dyogene laertio: et homero mastix 3onilus homero: et non Aristoteli inuidebat. Et sicut tullius primo officiorum de Aristotele et zenochrate loquens: vterque suo studio de lectatus alter alterum contempserat. Ex isto patent he propositiones.

¶ Prima: inter medicos est inuidia: et non inter theologum et medicum. Secundo patet: inter conterraneos facile descenditur in inudiam: et potissimum si circa idem insistant. et patet per fundamentum. per experientiam: et per verba christi: Mathei iiii. Qui in galilea in honore habitus est: et non in Nazareth vbi conceptus et nutritus est: amen dico vobis: quia nemo propheta acceptus est in patria sua: dicebant: nonne hic est filius Iosephe Tertio patet quod vix duo domini temporales potentes equaliter vel parum inequaliter viuunt mutuo sine inuidia: patet perfundamentum: et per prouerbium commune. duos grossos lapides idem saccus non continet Scholastici viri rationem huius cohibitiua habet qua isti temporales non habent videtur vni quod gloria vnius lacerat gloriam alterius. Propterea postquam virgines in tympanis cecinerunt saul occidit mille. Dauid de cem milia. ab hinc nunquam sereno vultu Dauidem Saul contemplabatur. Quarto ex omnibus dictis se quitur quod pallidi et macilenti. coniter: sunt inuidi patet. corrodunt a litore: sed ab hoc teterrimo monstro tanquam a cerbero pedibus alatis fugere debent philosophi: quia quantucunque procliues sint homines a natura ad inuidendum impulsu nature reniti possunt. Fundamentum inuidie per aliqua bruta que de eadem preda viuunt facile est concludere: vel de auibus: quarum alique oua alterius comedunt. Non alias animalia que carnem crudam comedunt quasi cum omnibus animalibus pugnant: quia eorum animalia sunt eorum cibus. Dixi quasi propter animalia eiusdem speciei que sibi non inimicantur / nec seinuicem destruunt dempto lucio. non ob aliud monedula buboni ad uersatur: et contra. nisi quia inuicem concurrunt Bubooua monedule de nocte vorat et de die monedula insidiatur. Sed si quaeras contra quos homines absolute est inuidiar Respodetur: viros laude dignos percutit inuidia: secundum illud. Stimulos dedit emula virtus: et alibi. Feruntque summos fuigura montes de Catone censorino legitur qui quadragies / et quattuor vicibus apo senatum accusatus est. Quid de scipionibus ob inuidiam contigerit facile est apo valerium maximum rubrica de ingratitudine videre. Si vis quod non feriaris inuidia esto vilis: quia (vt prouerbialiter dicitur) sola miseria caret inuidia. non modo inter reges: et seculares hec rabida pestis seuit: sed philosophos immo et ipsos religiosos inuadit.

¶ Ad secundam dubitationem dicitr quod sic Nec inconuenit vnam speciem inuidie aliam producere. Aliquis potest non velle alicui bonum pro tempore quo tenetur ei velle: aliquis potest nolle bonum proximo conuenire quod generabit aliam speciem deteriorem: scilicet velle ei malum. Similiter ex remissa inuidia ad intensam itur.

¶ Ad tertiam dubitatio nem qua dubitatur an odium dei sit possibile. respondetur per propositiones. Prima est. Possibile est deum odire probatur. Aliqui deum oderunt: ergo possibile est deum prosequi odio. antecedens patet: de iudeis qui christum od erunt: et tunc sic. hunc Cayphas odit: hic est deus: ergo deum Cayphas odit. Maior patet quia hunc voluit tollere de medio: et ad hoc efficaciter nitebatur: et minor est clara: et odio oderunt me gratis. Sed diceret aliquis. Nemo deum odit cognitum deum. Contra: damnati odiunt deum apprehensum talem: probatur per illud Psalmiste. Ascendit fumus eorum qui te oderunt semper. Psalmo. lxxiir

¶ Secundo arguitur ad idem. Aliqui iudei christumcognouerunt deum: et tamen eum prosequuti sunt odio: igitur. quod aliqui hoc cognouerunt aliqui eorum sciebant quod erat Messias promissus in lege: quia per supputationem hebdomadarum Danielis. et prophetiam patriarche Iacob Gene. xlix. Non auferetur sceptrum de tribu Iuda etc. Per ysaiam: et alios prophetas hoc cognouerunt quod ipse erat Messias promissus in lege: thoc euangeliste testantur. Sed dices: putabant Messiam debere esse purum hominem: et non deum. oc sic improbatur. Iste doctus Phariseus assentiebat huic. Iste est Messias promissus in lege vt patet ex nunc dictis: ad aliam propositionem legis prophetam de gente tua: et de fratribus tuin sicut me suscitabit tibi dominus deus tuus ipsum audies vt petisti a domino deo tuo in Dreb. Deutero. xviii. Hoc est tamn fidei tribuatis ei in noua ege sicut michi in ista. hoc est credite dictis eius sicut meis tenebatur credere Moysi (vt pala est) ergo christo tenebantur credere: et christus dixit se esse deum ergo tenebantur illi dicto credere. Et tunc sic. Iste est Messias in lege promissus: et omnia que predicat sunt vera: et predicat se esse deum: ergo est deus. Certus erat iste doctus Phariseus de antecedente: et go non dubitat de consequente. Confirmatur hec ratioper glo. Luce. xxiii. super illo verbo. Pater dimitte illis: quia nesciunt quid faciunt: dicentem quod illa petitionon erat pro eis qui pro inuidia: et superbia eum quem filium dei intellexerant negabant: et crucifigebant: sed pro illis qui zelum dei habent: sed non secundum sciem tiam nescierunt quid fecerunt. Sed hic dicis: christus displicuit eis: quia contra hypocrisim scribarum: et phariseorum praedicabat: et per hoc eis displicuit. Nec est inconueniens quam damnatus vel viator apprehai dens deum sub ratione displicibili deum odiat: et illa est secunda propositio. Sed pro tertia propositione arguitur sic. Aliquis apprehendens deum vt actorem essendi potest deum odire. patet. Quicumque apprehendit deum sub ratione displicibili potest eum odire per praemissam: sed alicui potest displicere quod viuit: et sua vita est a deo: vt patet de Catone vticem siqui se occidit. Sed hic dices: probatio est nulla hoc erat propter aliud: scilicet propter anxietatem quam passus est: et dexteritatem quam vidit in Iulio cesare rempublicam pro arbitrio moderante. Non negatur quin in quocumque potest cadere ratio displicibilis siue vere siue erronee: dato quod apprehensio fuerit secundum predicata perfectionalia vel aliter potest cadere odium.

¶ Sed contra istud arguitur. quia ex isto sequitur quod deus simul potest diligi et odiri: con¬ sequens est falsum: quia tunc qualitates contrerie eidem subiecto inherent: quia dilectio et odium contrariantur: consequentia patet: quia deus potest apprehendi sub predicato displicibili et sub praedicato placido. Respondet Martinus quod si intelligatur de diligi et odiri actu et in particulari / et de dilectione et odio efficaci consequentia est nulla: quod enim hoc modo diligitur appetitur esse: quod vero hoc modo oditur appetitur non esse. Impossibile autem est simul aliquid appetere idem esse et non esse. Sed contra seinstat sic. Stat velle aliquem esse omnimpotentem et nolle ipsum esse punitorem malorum: ergo stat diligere deum secundum quod est omnipotens vel bonus: et odire deum secudum quod est vltor scelerum. Respondendo dicit: quod ista propositio odio secundum quod est punitor scelerum duplicem habet sensum. Primus sensus odio deum. Ecausa propter quam odio deum est: quia punitor est scelerum: et sic illa non stat cum prima: immo ista est prima. inferunt duas propositiones sibi contradicentes. Non video quod respondeat ad argumentum principale nec ad replicam. Odire aliquem nihil aliud est quod velle ei malum: et diligere velle ei bonum: modo etus dem possum velle bonum et malum siue temporale siuspirituale: vt volo hunc esse bonum et nolo eum esse doctum: et volo hunc esse diuitem quando diuitie ei nocent vel intemperatum: et nolo eum esse inuidum. et efficaciter ad hoc laboro: vtrumque possum deducere ad effectum dando ei bona fortune quibus vt video iste abutetur. Et remouendo in eo causas producti uas inuidie. Ex quo patet quod odium et inuidia secundum varia predicata non repugnant: nec dilectio et odium: et licet vellem ei vnum bonum predicatum et vnum malum simul: non sequitur quod erit bonus et malus simul. Etiam voluntas est impossibilium: possum vele eum esse praauperem et diuite: et possum ad hoc inniti ex libertate voluntatis: et hoc est efficaciter vel le: quia de ratione volitionis efficacis non est quod sequatur effectus: vt patet de medico circa egro. tum: sed sufficit quod suas vires ad hoc apponat