Quaestio (17)

UTrum in potentia. sensitiua vel in organo causetur aliquid seu aliqua species preter actum sentiendi presium nattraliter ipsi actui sentiendi. quod sic probatur secundo de anima. sensus est susceptiuus sperum sine materia et distinguitur ab actu et est principium. ergo.

⁋ Ad oppositum Augustinus de trinitate ca. ii. porit in sensu exteriori trinitatem scilicet primo ipsam rem quam videmus. secundo visionem. et tertio animi intetionem quae docet sensum in ea re. sed si esset ibi species esset ibi quaternitas. ergo etc

⁋ hic dicitur communiter quod necesse est quandamspeciem ponere tam in sensu interiori quam exteriori. preuiam naturaliter actui sentiendi de sen su exteriori

⁋ Probatur per commentatorem ii. de anima con mento. xxi. vbi assignat causam quare plante no sentiunt. dicit enim causa est non habere mouentem neque principium potentiale recipiendi species sensibilium: sed pati cum materia. Igitur secundum eum quare non sentiunt causa est: quia non sunt receptiue sperum sine materia. ergo in sensu recipitur species sine materia

⁋ Item philosophus secno de anima. Quo autem sentimus primum est hoc in quo est huiusmodi potentia: est quidem idem ratione: sed esse alterum est: magnitudo cui aliqua erit: et quod sentitur non tamen sen sui esse neque sensus magnitudo: sed ratio quaedam et potentia illius. Ex hoc probat quod sensitiuum est in potentia. iet secundum quod aliquid receptum in sensitiuo est idem cum obiecto sensibili ratione: sed alterum secundum esse. sed actus sentiendi differt a sensibili et secundum rationem et secundum esse

⁋ Item commentator secundo de anima. commento. xviii. receptio formarum sensibilium ab vnoque receptiuo sensibi li absoluta est a materia et prima intentio coloris est alia a colore secundum quod est in hac dispositione et intentione.

⁋ Item aristoteles et commentator ibidem commento. xx. Excellentie sensibilium corrumpunt sensuum instrumenta scilicet non causando actum sentiendi. Tum qui instrumenta sensuum non recipiunt actum sentier di. Tum quia actus sentiendi salus et perfectio organiillius est. ergo praeter organum est aliquid in re corruptiuum hoc non est nisi species. ergo etc.

⁋ Ite commentator commento. xxi. causa enim in hoc quod vegentabilia non sentiunt nil aliud est nisi quod vegetabilia non habent medium: scilicet carnem: nec tale principium propter quod alia possunt reci pere formas sensibilium: sed caro in animalibus non recipit actum sentiendi. ergo species

⁋ Istem commentator. iii. de anima commento. vii. post apphensionem fortim sen sibilis non potest apprehendere debile: ergo praeter actum aliquid ibi imprimiter quod remanet. aliter posset equat liter apprehendere omne sensibile post actum sicut ante cuius oppositum experimur

⁋ Istem philosophus quo enim sentimus susceptiuum est sensus sine materia ibi commen tator commento. cxxxv. quia sensus recipiunt sensibilia extra materiam: ideo quando illa sensibilia fuerit abi stracta a materia efficitur in sensibus sensus et yma ginationes: ergo videtur quod post receptionem sensibilium efficiuntur actus sentiendi. Item tertio de anima intelle ctus est loco specirum sicut sensus sensibilium.

⁋ Item in principio perspectiue probatur quod lux et colores il luminati aliquam operationem habent in visum: quia visus quando inspexit luces valde fortes debilitatur ab eis et habet nocumentum

⁋ Iste augi. libr. xi. de trinitate caps. ii. Sensus oculorum non ideo non habet ymaginem corporis quod videtur quandium videtur: quia eo detracto non remanet. Item post. Plerumque cum diuscule luminaria quque inspexerimus: et deinde oculos clauserimus quisi versantur in conspectu nostro quidam lucidi colores sese commutantes et minus minusque fulgentes donec desistant omnino. quas intelligendum est re liquas esse illius forme quae facta erat in sensu cum cor pus lucidum videretur. paulatimque et quodammo gra datim deficiendo variari. Item post. Nisi fieret in sensu nostro quadam ymago similima rei eius quan cernimus. non sendu oculorum numerum sflamme species geminaretur.

⁋ Ex hiis videtur quod cum quais diligenter in spexerit lucidum valde aliqua radii videntur remanere post clausionem oculorum.

⁋ secundo probatur. quod species sit in sensu interiori. quia nulla potentia potest habere actum circa aliquod obiectum: nisi sit praesens in se vel in similitudine repraesentante. sed sensus interior potest habere circa sensibile actum ipso destru cto vel absente. ergo in illo erit aliqua species re presentans.

⁋ Item tertio de anima. dum speculamur necesse est simul fantasmata speculari. fantas mata enim sicut sensibilia sunt: patet. quia sunt sine ma teria. vt dicit commentator commeto. xxxix. ymagines enim sunt aliqua sensibilia intellectui. et sunt ei loco sensibilium apud absentiam sensibilium. sed sunt sensibilia non materialia.

⁋ Item secundo de anima. quo sentimus susceptiuum est sensibilis sine mate ria: vnumquoque. Unde absentibus sensibilibus insunt sensus et fantasmata quibus sentiunt

⁋ Iste de som non et vigilia. sensibilia enim secundum singulum organum nobis afficiunt sensum. et quae fit ab illis passio non solum est in organis sentiedi dum sensus agunt sed etiam dum abeunt

⁋ Iste recedente sensibili extrinsecus manent simulacra quae sensibilia sunt

⁋ Istem declarat ibidem philosophus. quod manifestum est in deceptio. ne quae accidit existentibus in passionibus sicut tre pidus in timore vel quae amat in amore. ita quod videatur amota similitudine hic quidem hostem fugere. ille vero dilectari. Et causam assignat. quoniam non secundum eandem potentiam iudicat quod principale est et quod fantasma fuerit. huius vero signum est quod videtur sol pedalis. contradicit autem aliquid aliud sepe ad fantasiam. alia duo exempla ponit de sensu tactus quando iudicatur vnum esse duo. et visus iudicat esse vnum duo: et de illis quibus videtur terra moue ri

⁋ Item post ex hiis quidem manifestum. quoniam non solum in vigilando motus a simulacris fiut. sed quando passio fit quae vocatur somnus. et iudicat ibi de fantasmatibus et simulacris

⁋ Item alacen libr ii c. ii. vult quod visus quando apprehedit rem aliquam visam et fuerit certificata forma illius rei vise remanet in anima et figuratur in ymaginatione

⁋ Ite commen cator de sensu et sensato. dicamus ergo quod aer me diante luce recipit prius formas rerum. deinde redi dit rethi extrinseco. et rethe extrinsecum reddit rethibus quousque perueniat ad vltimum rethe post quod est sensus communis.

⁋ Iste Augustinus. e.t de trini. ca. v. illas partes quae corporum sensibus informantir etiam cum bestiis nos communes habere sentimus.

⁋ Ite ca. vi. viget quippe in ea anima medium ad discernendum corpus: quod foris relinquitur ab ymagine. quam de re secum gerit: nisi cum ita exprimutur eedemymagines tanquam foris sentiantur non intus cogitentur: sicut dormientibus aut furiosis: aut in aliqua aliam extasi accipere solet

⁋ Sunt ergo duo arti culi. Primus est quod in sensu exteriori est species Secundus est quod in sensu interiori est species. pro primo sunt aliqua motiua.

⁋ Primum est. quod instrumentum et potentia visiua corrumpuntur per excellentias sensibilium

⁋ Secudum est. quod aliquid remanet post actum videndi.

⁋ Tertium. quod pus oportet aliquid fieri in nedio. Pro secundo sunt aliqua motiua

⁋ Primum est. quod in absentia sensibilium potest habere actum suum

⁋ Secundum. quia in actu derelinquitur aliquid quo congnoscit se habuisse talem actum.

⁋ Tertium. quia aliquas recordatur se somniasse. et potest hoc euidenter scire etiam per intellectum

⁋ Circa istam questionem ostendo aliquas conclusiones. ex quibus patebit eius solu tio.

⁋ Prima est quod in sensu exteriori accipiendo sensum pro composito ex organo et potentia est ali quid absolutum impraessum praeter actum sentiendi. hoc probatur per experientiam phi multiplicem liber. de somno et vigilia.

⁋ Prima est. si aliquis solem vel ali quod splendidu inspiciat: et post transferat se ad minus lucidum: vel non videbit: vel debilius videbit. tunc sic quandocumque sensus in aliquo tempore potest in aliquam actionem nunc in quam non potest postea: or aliquam transmutationem fieri vel in sensu vel in medio vel in obiecto. sed sensus post inspectio nem excellentis sensibilis. puta solis non potest in spicere sensibile debilius: et ante potuit. ergo est ibi mutatio non in medio nec in obiecto. constat ergo in sensu. ergo est aliquid nunc impressum quod prius non fuit. vel aliquid prius habitum est deparditum. sed nulla deparditio est ibi facta. ergo etc. Secun da est si aliquis inspiciat colorem album longo tempore: si post conuertat se ad aliud alterius coloris: illud videbitur esse eiusdem coloris.

⁋ Tertia est si aliquis inspexerit solem vel aliud splendidum et post clau dat oculos. primo apparebit color splendidus. deinde alii colores vsque ad nigrum. et tunc euanescit

⁋ Quarta est. si aliquis inspexerit rem velocitur mota: si post inspiciat rem quaescentem. illa res ap parebit sibi moueri. et prius non. sed hoc est propter aliquid impraessum. igitur. Ex hiis patet. quod praeter actum videndi est aliquis impressum in sensu exteriori. quia aliter post actum videndi remaneret eque dispositus ad actum respectu cuiuslibet obiecti: sicut prius

⁋ Secunda conclusio. quod in visu dereliquitur aliquid quod non est visibile: nec est obiectum visionis: nec prin cipium: nec actus: nec species. quod probatur. quia postquam aliquis cessauerit ab omni visione remanet visus aliter dispositus quam ante. et post aliquos colores de bililitatur. et post aliquos confortatur. et tamen nihil sen titur post actum. ergo est aliquid derelictum: quod est debilitatiuum vel cofortatiuum visus. quod aut ista alteratio fiat a colore. patet: quia omnibus aliis a colore medio illuminato et visu non existentibus sequitur con fortatio vel debilitatio.

⁋ Si dicas quod nihil po sitiuum imprimitur vel derelinquitur in visu: sed aliquid prius habitum annihilatur. Contra visus ex aliquibus coloribus confortatur: et ex aliquibus debilitatur: sed in altero necessario aliquid re cipit: et non est maior ratio de vno quam de alio: ergo in vtroque aliquid imprimitur et maxime quan do visus confortatur. Si dicas quod ista debilitatio et confortatio non est ex sensibili per se: sed tam tum per accidens: sicut sonus videtur scidere lignum eodem modo color non agit in visum: sed aliquid conueniens vel disconueniens oculo

⁋ Contra solo colore agente debilitatur et confortatur visus omnibus aliis non positis: et ipso non agente et aliis po sitis non confortatur nec debilitatur: ergo solus co lor hoc facit et non aliud. Ex istis sequitur quod aliquid imprimitur in visu quod non est actus: quia illud manet actu non manente: nec est species. tum quia species non ponitur nisi quando principium actus est: quia propter hoc ponitur solum: sed illud impressum manet quando sensus non potest in actum: patet de ceco facto per aliquam talem qualitatem debilitantem organum visus. tum quia nec in visu nec in medio manet naturali ter species: dico nisi ad presentiam sensibilis et lucis: sed illud impressummanet: et quando non est lux nec sensibile: ergo est ibi aliquid impressum quod nec est sensibile nec species nec actus: nec est sen sibile a se nec ab alio: sed est quadam qualitas impressa in organo visus quae aliquando est confortatiua aliquando debilitatiua et imprimiter effectiue a colo re: et simul cum actu videndi: nec est preuia actui. nec etiam principium eius: nec generatur ab actu sed a colore simul cum actum videndi in organo visus imprimitur et manet illa qualitas aliquando vsque ad fine vite: aliquando per maius spacium: aliquando per minus.

⁋ Tertia conclusio est quod in visu imprimitur aliquid quod potest videri et esse principium visionis hoc probatur per experimenta philosophi de somno et vigilia supra posita. Et per experimentum aliud vbi supra dicitur quod sic inuenimus quando inspexerit corpus album mundum super quod oritur lux diei: et fuerit il la luxfortis quamuis non sit lux solis et moretur diu in aspectu: deinde transferat visum suum ad locum obscurum non inueniet formam illius lucis: sed figuram eius. deinde si clauserit visum et respeterit per horam in oculo suo formam illius lucis inueniret. deinde auferetur hoc et reuertetur visus in suam dispositionem. Illud patet de colore: quia si aliquis in luce solis inspiciat viridarium multe spissitudinis herbarum et transferat se ad locum obscurum: inueniet formam illius lucis coloratam a virore illarum herbarum. deinde si aspexerit visbilia alba in ymbra et debili luce inueniet colores illos admixtos cum virore: et si clauserit oculum suum et fuerit intuens eos inueniet in oculo suo formam lucis et formam viroris. Ex istis apparet quod est in oculo aliquis actus sensitiuus qui non habet aliud obiectum nisi aliquid dere lictum et impressum quod est obiectum illius actus: quia si ille actus apparitionis est verus actus: habet aliquod verum obiectum. Si dicas quod nihil de relictum in visu est obiectum illius visus: sed sensibile ipsum quod potest non existere: quando est illa apparitio salte per potentiam diuinam: et hoc ponunt qui dicunt quod cognitio intuitiua potest esse non ex istentis naturaliter: quia ista apparito est cognitio intuitiua: quia visus nullam cognitionem habet nisi intuitiuam: et ista apparitio habet pro obiecto sensibile extra quod potest non existere existente ista apparitione. Sed contra. quandocunque aliqua equaliter se habent ad aliquid: si vnum illorum potest mouere illud et quodlibet. si ergo nihil impressum terminat istum actum: sed aiquid non existens tunc quodlibet non existens terminaret illum actum et eadem ratione vnum aliud ex quo nihil imprimiter ratione cuius vnum plus terminat quam aliud. Item mediante cogniti one intuitiua potest iudicare rem esse vel non esse sed mediante apparitione non iudicat intellectus vtrum res extra sit vel non sit: sed tantum iudicat quod aliqua qualitas impressa est: ergo illud impressum est obiectum illius apparitionis et non res extra. ideo dico quod in visu aliquid imprimitur a sensibili: scilicet aliqua qualitas quae non est actus videndi: nec species nec generatur ex actu videndi: et causatur ab obie cto sicut actus videndi: sed est quadam qualitas impraessa visui simul cum actu videndi et est obiectum causa totalis illius qualitatis: sicut aliquid creatum potest esse causa totalis: sed respectu actus videndi est obiectum causa partialis. vnde illa qualitas imprimitur in visu a sensibili simul cum actu primo videndi: et non est obie ctum illius primi actus: sed post primum actum termina tum ad aliquod sensibile excellens: quia visus aliquem actum imperfectiorem quae vocatur apparitio et est cognitio intuitiua tantum et respectu illius actus est illa qua litas obiectum et causa partialis. quod probatur: quia ille actus est verus actus videndi. ergo est aliquid terminans illum actum sed non ens: non potest aliquem actum terminare naturaliter. ergo etc. Non est maius incon ueniens quod in visu recipiatur aliquod sensibile obiectum: quam in alio corpore diaphano. puta medio etc. sed ibi potest recipi igitur. Quod autem in visu sit aliqoa qualitas impressa quae non sit obiectum alicuius actus nec esse potest. probatur adhuc per commentatorem in de sensu et sensato quae dicit. illud instrumentum non agitinisi quando est in sua complexione naturali nul lo adueniente turbat ipsum. Et ideo iracundus in hora vehemens habens calorem ascendentem reperit inde corruptionem sui visus. Item post: quia istud instrumentum quod est oculus non agit nisi quando est in te peramento complexionis ideo accidit quod quando infrigi¬ datur a rebus extrinsecis et in frigiditate inten sa visus debilitatur: et ideo obscuratur visus in multis locis in quibus est multa lux et multa aqua et sub dit: cum ergo calor oculi aut frigus oculi fuerit plus quam secundum naturam: statim visus debilitatur. Ex istis patet quod aliquid imprimitur visui ab obiecto per quod debili tatur.

⁋ Quarta conclusio est quod illud impressum in visu siue sit visibile modo praedicto siue non recipitur in organo et non in potentia: vt distinguitur contra organum: sed in toto composito ex materia et forma et aliis dispositionibus accidentalibus. hoc probatur per commentatorem. primo de anima commento. li viii. vbi arguit contra ponentes animam mouere se dicens sic Ihaxime corrumpetur ab ea quae est in senio debilitante: non autem in sensibilibus. hoc accidit si enim accipiat senior oculos iuuenis videbit vtique sic vt iuuenis quare senium non est in suscipiendo animam: sed in quo est sicut in infirmitatibus et ebrietatibus tunc sic illud quod debilitat aliquid vel confortat est subiectiue in illo quod debilitatur vel confsorta tur huiusmodi est organum et potentia distincta conclusio organum. ergo etc. Item organum magis assimilatur corpori in quo est: quia vnum compositum ex materia st et forma magis assimilatur alteri composito quam for ma substantialis: sed illud receptiuum in visu est eiusdem rationis cum quaelitate in obiecto sensibili ex obiectum maxime illud impressum quod est visibile modo praedicto: ergo magis recipitur in organo quam in potentia. distincta conclusiorganum. Secundus articuius est de sen su interiori puta de fantasia: et est hoc prima conclusio quod aliquid ibi remanet post actum sentiendi: quia prima potentia aliter est reducibilis ad actum post primum actum quam ante: quia ante non reducitur ad actum ni si in praesentia sensibilis realiter: et post primum actum potest reduci ad actum in absentia: ergo neccessario aliquid requiritur inclinans ad actum post primum actum: quod prius ante primum actum ibi non fuit.

⁋ Secunda conclusio est quod in ista potentia imprimitur aliquid vt in organon et in potentia distincta contrao organum. primum probatur: sicut de sensu exteriori pus probatum est: quia ista potentia conseruatur et consortatur corpore sicut organum visus: ergo propter eandem rationem debet aliquid po ni hoc in organo coseruans vel corrumpens vel debi litans sicut ibi

⁋ Tertia conclusio est quod aliquid im primiter in illa potentia vt distincta conclusiorganum: quia aliquid ibi ponitur vt eliciat actum et non vt terminet ergo illud se tenet ex pate elicientur non terminantum assumptum probatur: quia idem est obiectum sensus ite rioris quod fuit primum obiectum sensus exterioris: sed illud sic impressum numquam fuit obiectum sensus exte rioris. Ite si habeat rationem obiecti terminantis sicut similitudo rei aut est eiusdem rationis cum obiecto exteriori aut alterius. si eiusdem: tunc quod in anima relie quitur est verus sonus verus color. hoc autem est absurdum. probatur: quia omne actiuum eiusdem rationis potest effectum aliquem augmentabilem prius causatum ab agente eiusdem rationis augmentare. ergo si in poten tia interiori causetur verus calor vel verum frig per vnum calidum extrinsecum potest aliud calidum eundem calorem causatum augmentare. et sic illa potentia esset multum calida et frigida et alba et nigra ex sola aspectione istorum quod vere falsum est: nec est ibi aliquid terminans actum alterius rationis ab obiecto exteriori: quia omnis potentia potens discernere inter minus dissimilia potest discernere inter mag dissimilia: sed hec virtus potest discernere indiuidua eiusdem speciei: ergo potest discernere inter illud derelictum quod habet rationem obiecti terminantis per te et obiectum extra: cuius est ymago quod est falsum et conclusio ex perientiam. Item nullum obiectum potentie sensitiue potest augmentari per actum eiusdem potentie: quia obie ctum praesupponitur actui: sed illud impressum per actum ymaginandi et fantasiandi augmentatur: ergo non habe rationem obiecti terminantis. Ideo dico quod illud derelictum habet magis rationem inclinantuim et elicientis par tialiter actu ymaginandi quam terminantis: hoc proba tur: quia non videtur magis incoueniens ponere aliquid inclinatum in potentia interiori quam exteriori: sed in organo exteriori potest poni talis qualitas inclinans sicut patet in scriptoribus in cantoribus et omnibus operantibus. manualiter: et tamen non omns ille qualitates inclinant tantum ad aliquid eiusdem rationis sed ad idem indiuiduum numero patet in aliquo inclinato ad transeundum per certum ostium et locum et in certa parie te domus: et post mutetur ostium: adhuc frequenter re dit ad locum vbi prius fuit ostium: quamuis per multos actus generetur qualitas inclinans ad transeundum per secundum ostium. Et ita qualitas inclinans ad trans eundum per primum ostium inclinat ad idem iudicium numero non tantum specie: ergo eodem modo potest poni quod sit aliqua qualitas in virtute fantastica inclinans potentiam ad actus consimiles. Item nullus experi tur se habere aliquid praeter actum fantasiandi nisi post actum: sed tale magis habet rationem habitus inclinantis quam ymaginis representantis. ergo etc

⁋ Quantum et go ad potentias exteriores recapitulando. dico quod in visu imprimitur quadam qualitas confortans vel debilitans organum: et illa est subiectiue in organo: quia organum debilitatur et non potentia: sicut patet per philosophum primo de anima de oculo senis et est qua litas alterius rationis ab obiecto extrinseco: et illa nec est qualitas nec passibilis qualitas: sed est quadam qualitas quae non est in aliqua specie qualitatis enumerata ab aristotele: quia omnis passio et passibilis qualitas ab aliquo sensu potest sentiri: sed ista a nullo potest sentiri: quia manere potest in organo: etiam nullum actum potest elicere sicut patet in ceco aliquo et ita ille species quas aristoteles enumerat sunt insufficientes. Exemplum. venenum per aliquam qua litatem inficit hominem et illa nec est passio nec pas sibilis qualitas: quia a nullo sensu potest sentiri Si dicas quod illa qualitas sit subiectiue in organon vt distinguitur contra potentiam sensitiuam si ponatur quod in homine non sint nisi due forme substan tiales anima intellectiua et anima sensitiua: ergo illud organum non includit nisi tantum materiam primam et accidentia puta quantitatem. ergo etc. Ergo non erit subie ctum immediatum accidentis. Responsio. Dico quod gene raliter subiectum cuiuscumque accidentis est ita sim plex sicut suum accidens. quod probatur: quia illud accidens aut est simplex ita quod non habet partes: aut habet partes. Si primo modo et subiectum suum primum sit com plexum compositum ex materia et forma: ergo illu cidens totum erit in materia et totum in forma: lice non primo. et per consequens idem accidens erit simul in uersis subiectis. Similiter ad corruptionem respectus non sequitur corruptio alicuius absoluti. ergo deus destrueret vnionem materie et forme adhuc posset idem accidens absolutum manere. Et tunc quero an in vtroque aut in vno tantum si primo modo tunc sicut prius idem accidens esset siml et semel in diuersis locis vel subiectis. Si in vne tantum: tunc subiectum suum est ita simplex sicut suum accidens: subiectum dico primum si aut accidens habeat partes: tunc aut totum est in tote composito et totum in qualibet parte: aut totum in toto ita quod pars sit in parte. Si primo modo: tunc idem esset in diuersis subiectis simul maxime si deus destrueret vnionem partium conseruando illud accidens in subiecto quo prius. Si secundo modo tunc pars quae est subiectiue in materia habet subiectiuum primum simplex: et similiter pars quae est in forma: ideo dico quod quodlibet accidens habet subiectum ita simplex sicut ipsum est. Ad propositum dico quod priori casu posito quod qualitas est subiectiue in quantitate tanquam in primo subiecto et quantitas in materia. Preter istam quaelitatem est ponere vnam aliam quae est passio vel passibilis qualitas quae potest sentiri a visu: et ista est eiusdem rationis cum obiecto extra: et imprimiter simul cum primo actu videndi aliquod sensibile excellens: et non generatur ex illo actu: nec es principium illius actus sicut nec qualitas alia debi litans: sed vtraque istarum simul imprimitur in organo visus distinguendo contra potentiam: ita quod iste quali tates et actus videndi videntur esse quadam effectus ordinati respectu subiecti vel eque primo producti sicut prius dictum est: et vtraque est subiecti ue in organo visus: prout distinguitur contraio potentiam et ista qualitas secunda est subiectum illius visionis se cunde quae vocatur apparitio quae est in absentia sen sibilis extra: etiam ipso non existente: et praeter istas qualitates est in visu actus videndi qui est subiectiue in potentia vt distinguitur contusio orgauum.

⁋ Sed quantum ad sensum interiore puta fantasiam est ibi duplex qualitas vna impraessa ab obiecto confor¬ tatiua vel debilitatiua organi: et illa est alteri us rationis ab obiecto extra sicut illa in visu: et est alia generata per actum generandi quae non est sub iectiue in organo: vt distinguitur contra potentiam precedens qualitatem: sed est subiectiue in potentia: vt distinguitur contra organum sicut ipse actus fantasiandi: et illa qualitas secunda non est alicuius actus: sed est habitus generatus per actum fantasiandi inclinans sicut causa partialis ad actus consimiles in absentia rei sensibilis: sicut posui prius in intellectu: ita quod post primum actum si ipsum sensibile destruatur potest potentia fantastica cum illo habitu generato ex primo actu elicere actum fantasiandi terminatum ad idem sensibile numero quodprius vidi. sicut cognitio abstracti ua intellectus terminatur ad idem singulare numero quod vidi intuitiue in intellectu: et non terminatur ad aliquam similitudinem vel ymaginatio nem sicut ymaginantur aliqui et false. quia omnia illa que a prophentis sctis et doctoribus vocanufantasmata simulacra ydola sunt ipsamet sensibilia pris sensata et post fantasiata: et non species sensibilium. eundem enim hominem quem prius vidi nunc ymagior et non species hominis. et ideo de istis dicendum est sicut dictum est in primo de ydeis: scilicet quod sicut ydea ip sa est ipsamet res singulariter cognita et non ali qua species eius: sed ipsamet res singularis quai nunc est in effectu et ab eterno terminauit cognitio nem diuinam. quaere in primo. Eodem modo modo est in proposito: quia ipsamet res singularis quae primo terminat actum videndi corporalem ipsa omnino indistincta: et terminat actum fantasiandi et intelligendi abstractiue: et nulla species terminat. et sicut hoc nomen ydea vel conceptus aliquando significat princi paliter ipsam rem singularem creatam econnotat actum intelligendi diuinum. sic hoc nomen fantasma vel conceptus eius significat principaliter ips sam rem ymaginatam connotando actum fantasiam di. Et secundum istud patet quod quot sunt indiuidua fanta stica siue sint eiusdem speciei siue alterius tot habet fantasmata. et sic commune dictum est falsum quod species habet tantum vnum fantasma: quia tot sunt fantasmata quot indiuidua. Si dicas ex quo ponis habitum generari ex primo actu fantasiandi a quo causatur primus actus fantasiandi non ab obiecto sensibili: quia tunc fantasia esset in actu suo: quando sensus ex esset in actu et tunc potentia fantastica haberet cognitionem intuitiuam: quia cognitionem in praesentia rei sicut potentia visiua. quod videtur falsum: nec ab illa quali tate debilitatiua vel conseruatiua: quia illa per te non est obiectum alicuius actus. tum quia illa simul im primitur cum actu fantasiandi: nec in absentia semsibilis remanet aliquid in sensu exteriori: particulari: vel communi quod possit cum potentia fantastica primum actum fantasiandi causare: quia ille potentie non sunt receptiue qualitatum acceptarum sic ab extrinseco: sed tantum illius qualitatis corruptiue vel conseruatiue: a quo ergo conseruatur primus actus fantasiandi

⁋ Respondeo vna causa partialis est visio corporalis: et alia est potentia fantastica. Iste due sufficienter causant cum deo primum actum fantasiandi et obiectum sensibile extra non est causa illius actus: sed tantum est causa cause. quia si deus destrueret sensibile extra: et conseruaret in oculo cognitionem eius intuitiuam: adhuc posset virtus fantasti ca in actum fantasiandi sensibilis: sed si cognitio intuitiva destruatur siue maneat sensibile siue non impossibile est primum actum fantasiandi haberi natu raliter. nunc autem per propositionem frequenter acceptam quando aliquid sic se habet quod illo posito potest aliud poni naturaliter: et illo non posito non potest aliud poni na turaliter illud est causa illius: sed sic est de cognitione in tuitiua sensus. et primo actu fantasiandi et non de obiecto sensibili in actu fantasiandi: ergo cognitio intuitiua sensus est causa partialis respectu pri mi actus fantasiandi et non sensibile extra

⁋ Ex istis sequitur quod primus actus fantasiandi tunc est quando sensus exterior est in actu elicito circa sensibile: quia primus non potest haberi non existente cognitione intuitiua sensus: quia tunc deficit vna causa partia lis necessario requisita: nec remanet aliquid in potentia exteriori post actum quae eius vicem suppleat

⁋ Sed tunc est dubium vtrum illa prima cognitio fam tasie sit intuitiua vel abstractiua videtur quod intuitiua. tum quia mediante illa potest potentia iudicatiua iudicare rem esse quando est: et non esse quando non est stante cognitione sensitiua: et tunc cognitio mediante qua sic iudicatur est intuitiua parte. tum quia omnis cognitio abstractiua rei praesupponit in eadem potentia cognitionem intuitiuam eiusdem rei: sed potentia fantasti ca cognoscit rem abstractiue destructa cognitum one sensitiua: quia mediante habitu generato ex primo actu. ergo prius cognoscit eandem rem intuitiue. Respondeo pluralitas non est ponenda sine neccesste: sed non apparet necessitas ponendi talem cognitionem intuitiuam in fantasia. Ideo dico quod prima eius cognitio est abstractiua: quia in vna forma quae est principium multarum cognitionum sufficit vna cognitio intuitiua re spectu vnius obiecti vnius potentie illius forme: sed tota forma sensitiua in homine est vna forma: licet ha beat partes diuersas extensas sub diuersis partibus quantitatis: ideo respectu vnius obiecti sufficit cognitio intuitiua vnius potentie illius forme et respe ctu alterius sufficit congnitio intuitiva alterius potentie eiusdem forme non solum eiusdem potentie: sicut patet de sensibilibus quinque sensuum exteriorum: et ideo cognitiones po tentiarum intellectiuarum eiusde forme sunt abstracti ue. et perper rationem eandem quia anima intellectiva distinguitur in homine realiter a sensitiua: ideo requirit ipsam cognitionem intuitiuam vel sensitiuam et similiter intelligitur illud quod l prologo dicitur quod cognitio abstractiua praesuppo nit in eadem potentia cognitionem intuitiuam eiusdem rationis et in eadem forma: quia potentia est forma sed non oportet in eadem potentia esse et in eadem par te forme quae habet cognitionem abstractiuam: sed alia pars eiusdem forme elicit intuitiuam et illa vna intuitiua in vna forma circa vnum obiectum est illa mediante qua iudicatur res esse vel non esse non mediante abstractiua cuiusmodi est omnis actus fantasie sensus et omnium sen suum interiorum. sic ergo patet de sensibus interioribus et exterioribus quid est ponendum in eis et quid non. Ad rationem prime opinionis. Ad auctoritatem dico quod magna est equiuocatio de specie: quia aliquando philosophus accipit speciem pro actu aliquando pro habitu aliquando pro indiuiduo eiusdem rationis quod potest dici forma vel species: et ideo communiter vel semper vbi philosophus ponit speciem comentator ponit formam. Unde quando dicitur quod plan ta non sentit: quia non recipit speciem: nec habet organum ad hoc. hoc est contra opinantes contrarium: quia corpo ra inanimata iest corpora dyaphana recipiunt speciem: et tamen non sentiunt. dico quod aristoteles acci pit ibi speciem per actu. et ideo quia planta non habet recepti uum actus sentiendi: non est potentia sensitiua sicut prius patuit. et ideo quia planta non habet potentiam sensitiuam: ideo non potest sentire.

⁋ Ad secundum per idem. et quod hoc verum sit patet: quia aliter non posset dari causa quare dyaphana vt aer aqua etc. non sentiunt cum recipiunt species. Et ad probationem dico quod receptiuum in organon: et sensatum non sunt eiusdem rationis et subiecti viversalier aliquando tamen sunt sicut prius dictum est

⁋ Ad alias duas patet per idem.

⁋ Ad aliud dico quod excellentie sensibilium corrumpunt sensum: non tamen dico actum sentiendi nec speciem: sed aliquam qualitatem quae a nullo sensu percipitur: nec percipi potest sicu dictum est.

⁋ Ad commentatorem dico quod plante non sentiunt: quia non ha babent carnem id est debitam dispositionem quae requiritur ad actum sentiendi: nec habent principium quod possit recipere formas sensibilium id est actus

⁋ Ad idem tertio de anima. dico quod aliquid imprimitur post apprehensionem forme sensibilis: sed non species: sed alia qualitas vna visibilis et alia inuisibilis.

⁋ Ad aliud di co quod iste qualitates non efficiuntur post actum in sen sibus exterioribus: sed simul licet forte in sensibus incerioribus efficiuntur post.

⁋ Ad aliud de alicem di co quod sensibilia aliquid operantur in sensu modo exposito. Ad auctoritates augustini dico quod per sinilitudinem et ymaginem intelligit visionem sicut patet per eundem ibidem

⁋ Ad aliud dico quod per illas regulas intelligit aliquid eiusdem rationis et non ymaginem.

⁋ Ad primum pro secundo articulo. dico quod in fantasia aliquid manet: sed illud non est ob iectum actus: sed habitus quidam inclinans ad fantasiandum obiectum prius sensatum. Et dico quod philosophus per simulacra fantasmata ydola ymagies non intelligit aliqua realiter distincta a rebus exe tra sicut in primo dictum est de yvdea quae non dicit ali quid nisi creaturam cognitam: ita in proposito ista dicunt rem ipsam secundum quod terminat ipsum actum sensus interioris in absentia rei sensibilis. hoc patet in simili: quia dicimus quod aliquis videt ymaginem ipsius in speculo: et tamen nulla ymago videtur: sed ipsa res extra videtur. Unde dico quod remanent simula cra: quia remanet ibi aliqua qualitas qui inclinat potentiam fantasticam ad apprehensionem illorum prius sensatorum. Ad auctoritates alias dico quod sicut in aqua apparet ydolum non quod aliquid ibi appareat preter re extra existentem: sed ipsamet res ita est interius: quia ipsamet res prius sensata apparet: hoc est terminat actum fantasiam di: tamen bene potest discerni vtrum ibi sit vel non hec de questione.