Quaestio 26

Questio. xxvi. UTrum potentie sensitiue differat realiter ab ipsa anima sensitiua et inter se. quod sic probatur per philosophum secundo de alcommento. xxii. rationes autem alteras esse ma nifestum est ex eo namque quod sensitiuum et opinatiuum alterum est. siquidem et sentire et opinari ab ipso est Ad oppositum est commentator secundo de anima. commen to. iiii. necesse est vt anima sit substantia secundum quod est forma corporis naturalis habentis vitam secundum quod dicitur ha bere illam formam. Item commento. xxii. vult quod sit perfectio prima: et actus vite perfectio secunda: quod non esset verum si potentia esset alia per fectio media inter animam et actum.

⁋ hic dicitur quod potentie sensitiue sunt accidentia et quod distinguntur reti aliter ab essentia anime: non tamen sic quod sint in anima subiectiue: sed sunt in toto composito sub iectiue: sed fluunt ab anima. quod probatur: quia potentia est secundum quam dicimur potentes aliquid agere aut pati cuiusmodi est potentia eius actus: sed alique operationes non explentur nisi mediante corpore: ergo ille sunt in corpore subiectiue. alie operationes explentur sine corpore: et harum potentie sunt in anima subiectiue Sed contra: quia iste potentie sunt subiecti ue in coniuncto: aut sunt in coniuncto ex mate ria substantiali et forma precise: aut in coniun cto ex his cum aliis accidentibus. Primum non potest dari: quia secundum eum. ideo potentia est in aliquo subiectiue: quia eius operatio exercetur medi ante illo: sed operatio visus exercetur mediam te alio organo quam operatio auditus: aliter posset cecus videre: sed non exercetur mediante alio composito ex materia et forma: quia idem conpositum exercet omnes operationes: et similiter in ceco et in organo visus: nam eadem materia quae prius et eadem forma substantialis. Aliter enim non esset verum dictum philosophi. primo de anima si senex acciperet oculum iuuenis: videret sicut iuuenis: quia si illa pars forme sensitiue que perficit organum visus esset corrupta quantumcunque senex acciperet iuuenis oculum nunquam propter hoc videret vt iu uenis: sed omnino nihil videret. et ex hoc apparet quod in ceco quocunque in quo sunt omnia organa sensuum est potentia sensitiua quelibet accipiendo potentiam pro forma que nata est elice re actum sentiendi: et deficit aliqua dispositio accidentalis necessario requisita ad actum: et ideo non potest actus elici. Si dicas quod aliqua accidentia requiruntur sicut dispositio subiecti. Contra. eodem modo potest dici quod poten tia sit in anima subiectiue: et tamen quod non possit in operationem nisi mediantibus aliis dispositionibus accidentalibus. Item tunc dicentur potentie verius esse subiecti quam anime si sint subiectiue in tali composito. Si dicas quod non: quia fluunt ab anima. Contra. iste fluunt a deo. ergo de bent dici potentie diuine. Item secundum eum ab eo dem est aliquid et proprietas eius naturalis: er go cum iste potentie sint proprietates natura les compositi: quod est a generante. iste potentie sunt a generante. ergo sunt potentie generan tis. Nec datur secundum membrum: quia vnum acci dens per se tantum habet vnum subiectum per se tantum: ergo potentia non est subiectiue in composito ex substantia et accidentibus. Item con tra hoc quod dicit quod fluunt ab anima: et alibi dicit quod anima est causa earum. Contra. si sit causa: ergo in aliquo genere cause: et non nisi in genere cause efficientis. patet discurrendo per singulas causas: sed hoc est impossibile secundum eum. tum quia tunc non essent accidentia: quia substam tia secundum eum non potest esse principium immediatum alicuius accidentis. tum quia tunc poten¬ tie non essent plures: quoniam ab vno agente no turali non causatur nisi vnum. Item secundo de anima commento quanto sensitiui quidem preuia mutatio fit a generante ergo potentie sensitiue sunt effectiue a generante et non ab anima. Item quod non sunt qualitates in coniuncto patet: quia actus et potentia sunt in eodem subiectiue: sed omnis cognitio est in anima mediate vel immediate: ergo omnis potentia est in anima: quia cognitio est sul iectiue in potentia. Item commentator secundo de anima commento. ex viii. in anima sunt intellectiones et comprehensiones: et extra animam non sunt com phensiones nec intellectiones: sed res naturales non compossibiles. Item alibi videtur dicere quod vir tus visiua corrumpitur in aduentum cecitatis sed constat quod nulla potentia anime corrumpi tur sed dispositio corporalis nisi corrumpatur vel auferatur totum organum potentie: tunc bene corrumpitur virtus visiua que est in potentia quia tunc illa pars forme sensitiue que perficit oculum corrumpitur: sed manente organo non corrumpitur: sed dispositio aliqua corporalis accidentalis: ergo potentia non est talis qualitas corporis. Item nobilius perfectibile secundum eum debet habere nobiliorem perfectioncem: sed anima est perfectior corpore et potentia est perfectior et nobilior in animali: ergo est in anima non in corpore. Item secundo de anima videtur philosophus dicere quod in animali respectu nutritionis non est aliud primn cipium ab anima nisi calor: sed calor non est in po tentia anime. ergo eodem modo respectu visionis sufficit anima pro principio.

⁋ Ad qumestionem dicitur quod potentia anime potest dupliciter accipi. vno modo pro omni necessario requisito ad quemcum que actum vitalem tanquam causa partialis. Alio modo praecise pro illo quod se tenet a parte anime elicientis tanquam principium partiale. primo modo dico quod potentie sensitiue distinguntur ab anima et inter se hoc patet: quia virtute aliquarum dis positionum accidentalium potest haberi actus videndi et non audiendi. et econuerso: ergo dispositiones accidentales necessario requisite ad actum videndi distinguntur realiter a dispositionibus necessario requisitis ad actum audiendi. hoc patet: quia dispositiones vnius pos sunt corrumpi totaliter intantum quod actus na tus elici mediantibus illis dispositionibus non potest elici propter carentiam dispositio num illarum: patet de visu. et dispositiones alterius sensus possunt manere puta auditus et actus natus elici mediantibus illis disposi tionibus. potest elici: ergo ille dispositiones distinguntur realiter inter se et ab anima sensitiua con stat: ex quo sunt accidentia absoluta: et ideo ac cipiendo potentiam visiuam pro forma sensitiua quae nata est elicere actum videndi et pro illis actibus necessario requisitis tanquam cause partiales sic potest concedi quod potentia visiua corrumpitur sal tem quantum ad suum significatum partiale puta quam tum ad dispositiones accidentales. Quod autem il la accidentia necessario requisita ad actum sentiendi siue sint quantitates siue qualitates siue vtre que sint causa partialis respectu actus sentiendi: patet per propositionem frequenter acceptam quandocunque aliquid sic se habet quod illo posito ceteris paribus potest poni effectus: et ipso non posito positis quibuscunque aliis non potest poni effectus naturaliter ipsum est causa illius effe ctus vel causa cause: sed positis talibus dispo sitionibus cum aliis necessario requisitis ad actum sentiendi potest poni actus sentiendi: et ipsis non positis non potest poni naturaliter. ergo etc. et si sic intelligat de potentiis quae sunt accidentia absoluta esset opinio sua vera: et si sic non intelligit non est vera. Secundo modo non distinguntur realiter sicut res et essentie distincte: nec inter se nec ab anima sensitiua. quod probatur: quia frustra fit per plura etc. sed per vnam animam sensitiuam quae se tenet a parte principii elicientis indistincta possunt elici omns operationes sensitiue: ergo frustra ponuntur plures forme.

⁋ Intelligendum tamen quod licet in animali sit tantum vna forma sensitiua que elicit omns istas operationes: cum tamen forma non est indiuisibilis sed diuisibilis in parte eiusdem rationis: quia forma sensit ua in quolibet animali sicut pono extenditur et ad eius extensionem quantitatis est in materia: ita squod sicut vna pars quantitatis est in vna parte mate rie et alia pars in alia parte: ita vna pars anime sensitiue perficit vnam partem materie et alia eiusdem rationis per omnia perficit aliam partem ita quod illa pars forme sensitiue perficiens orga num visus est potentia visiua eodem modo quo nunc loquimur de potentia et alia pars eiusdemrationis perficiens organum auditus est poten tia auditiua: et sic deinceps. et ideo non obstan te quod in vno animali sit tantum vna forma sensitiua tamen cum hoc stat quod potentie sensitiue aliquo modo distinguntur abinuicem sicut partes eius dem forme que sunt partes eiusdem rationis: et ista distinctio est realis: quia potest vna pars for me manere quae dicitur vna potentia: et alia pars contaliter destrui quae dicitur alia potentia: sicut si aliquis eruat oculos: tunc illa pars sensitiue quae perficiebat pupillam oculi corrumpitur et ad huc remanet illa pars forme sensitiue quae perficit organum auditus. et ideo inter potentias est distinctio realis talis qualis est inter partes eiusdem forme quae faciunt per se vnam formam quo modo partes albedinis in vna parte superfi¬ ciei distinguitur a partibus eius albedinis in alia parte eiusdem superficiei. et hoc modo po test concedi quod sunt in homine distincte potentie visiue etiam realiter: quia vna pars perficit vnam pupillam et alia aliam pupillam. et sic debet concedi quod est tanta distinctio realis inter vnam potentiam visiuam hominis et aliam quanta est inter potentiam visiuam et auditiuam: sed iste potentie non sic distinguntur abinuicem quod vna pars istius forme determinet sibi certam actionem: ita quod non potest elicere aliam: et alia pars determinet sibi aliam actionem ita quod non istam: quia ex quo omns iste partes sunt partes eiusdem rationis et eiusdemforme non videtur aliquid quod potest vni parti competere quod non possit et alteri parti. et ideo dico quod si pars illa forme sensitiue que perficit organum auditus vel gustus vel quae est in pede perficeret organum visus: et pars que perficit organum visus perficit organum auditus: tunc illa pars forme que prius eliciebat actum videndi nunc eli ceret actum audiendi vel gustandi. et econuerso: et si dispositio illa accidentalis que est in orga non visus esset in pede illa pars sensitiue quae nuo est in pede ita eliceret actum videndi sicut nunc elicit per oculos: quia materia eiusdem rationis est in oculo et in pede et forma similiter. et ideo non deficit nisi dispositio necessario requisita ad vnum actum et non ad alium. Ex istis patet quid est potentia sensitiua: modo quo nunc lo quimur de potentia: quia potentia visiua est illa pars forme que perficit organum visus: et sic de aliis organis. Potentia tactiua est tota forma sensitiua: quia per quanlibet partem informa tam forma sensitiua potest homo tangere qua litates primas: et hoc nisi deficiat aliqua dispositio accidentalis necessario requisita pro humoribus: pro alimentis et pro motibus: vbi ap paret quod primo vna pars amittit actum tangen di et postea alia pars in quibus partibus est ve re anima sensitiua quae non possunt sentire: quia dispositio accidentalis quae necessario ad actum sentiendi requiritur deficit in illis et corrumpitur: non autem illa pars forme sensitiue. Circa predicta materi am notandum primo quod conlor causatus ex transi tu radii solaris per vitrum est subiectiue im aere pro pinquo parieti et non in pariete. Et ad obiecti ones aliquas que sunt contra hoc patuit prius

⁋ Istem notandum est quod licet commentator ponat septimo phisicorum. quod licet magnes causet aliquam virtutem in medio et in ferro ratione cuius mouetur ferrum ad magnetem. tamen sicut probatum est oportet cum hoc ponere quod lapis immediate habeat actiuitatem respectu illius motus quia si destrueretur ad nullam partem moueretur ferrum: et ideo ponendo illam virtutem oportet po nere eam esse causam partialem cum lapide. et sic adhuc habetur propositum: quia anima agens potest immediate agere in distans.

⁋ Item illa vir tus si ponatur non est passio nec passibilis quali tas: quia in nullo sensu potest fundari. et per con sequens ille quattuor species quas ponit philosophus in qualitate sunt insufficientes. Dico etiam quod oportet ponere aliquam talem virtutem: sed potest poni quod magnes immediate sit causa totalis illi us motus eodem modo quo causa secunda vel crea tura est causa totalis. Si dicas quod agens non potest mouere aliud motibus contrariis: sed lapis si sit sursum trahit ferrum sursum: si sit deorsum tra hit deorsum. et sic de aliis. ergo non potest esse prin cipium immediatum illius motus.

⁋ Respondeo. idem argumentum est contra te ponendo virtutem: quia virtus illa est naturalis et agit naturaliter sicut lapis. ideo dico quod hec auctoritas quod agens per idem non potest esse principium motiuum oppositorum generaliter sumpta falsa est. sicut patet per exverientiam: sed naturale agens non potest naturaliter immediate mouere per idem principium motibus oppositis: aliud tamen bene potest.

⁋ Item nota quod calor causatus a sole causatur ab eo immediate: sicut a causa totali vel saltem partiali.

⁋ Ite color cau sari ponitur in medio: non propter visionem sic scilicet quod sit causa partialis respectu actus viden di: et hoc quando est in gradu remisso sed propter experientiam: quia ad sensum patet quod quandiu. ra dius transit per corpus sphericum: quia causatur color in parte opposita: et ille color potest causare actum videndi partialiter sicut color in cor pore denso: sed non ponitur ille color ad videndum alium colorem: quia impedit visionem alicuius alterius coloris sicut patet ad sensum: quando autem non apparet sensibiliter talis color: tunc non est necessitas ponendi colorem propter actum videndi: quia nec est causa partialis actus videndi: sed ipsemet color in obiecto distantem nec est ratio representatiua alicuius coloris. Ideo generaliter quando non apparet color in medio tunc non oportet ponere colorem nisisit aliqua alia experientia preter actum videndi inducens ad hoc

⁋ Istem notandum quod in mo tu proiectionis est magna difficultas de principio motiuo et effectiuo illius motus: quia non potest esse proiiciens: quia potest corrumpi existente motu. Nec aer: quia potest moueri motu contrario: sicut si sagitta obuiaret lapidia nec virtus in lapide: quia quero a quo causatur illa virtus non a proiiciente: quia agens natu rale equaliter approximatum passiuo equaliter causat semp er effectum: sed proiiciens quantum ad omne absolutum et respectiuum in eo potest equa liter approximari lapidi et non mouere sicut quando mouet. potest enim manus mea tarde mo ueri et approximari alicui corpori: et tunc non mouebit ipsum localiter et potest velociter et eum impetum moueri: et tunc approximatur eo modo sicut prius: et tunc causabit motum et prius non ergo ista virtus quamn tum ponis non potest cau sari ab aliquo absoluto vel respectiuo in proiiciente: nec a motu locali ipsius proiicientis: quia motus localis nihil facit ad effectum nisi appro ximare actiua passiuis sicut sepe prius dictum est: sed omne positum in proiiciente equaliter approximatur proiecto per motum tardum sicut per velocem: ideo dico quod ipsum mouens in trali motum post separationem mobilis a primo proiicien te est ipsum motum secundum se et non per aliquam virtutem absolutam in eo respectiuam: ita quod hoc mo uens et motum est penitus indistinctum. Si dicas quod effectus nouus habet aliquam causam: sed mo tus localis est effectus nouus. Dico quod motus localis non est effectus nouus absolutus nec respectiuus. et hoc negando vbi: quia non est aliud nisi quod mobile coexistat diuersis partibus spacii: ita quod cum nulla vna conexistat dum duo con tradictoria non verificantur. Unde licet que libet pars spacii quam transit mobile sit noua respectu mobilis transeuntis quatenus mobi le nunc transit per illas partes et prius non: tamen illa pars non est noua simpliciter. de hoc dictum est. mirabile enim esset si manus mea causaret aliquam virtutem in lapide per hoc quod motu locali tangit lapidem.

⁋ Item notandum quod hec est vera secundo modo dicendi per se color est visibilis: non quod visibilitas dicat aliquod accidens inherens visibili sicut nec dicit intellectualitas aliquod accidens inherens intelligibili. nam illud quod purum nihil est potest intelligi sicut sortes quem aliquando vidi si annihilaretur ni hil minus possum intelligere sortem: et tamen illud quod in telligo est purum nihil. eodem modo purum nihil possum videre oculo corporali si viderem aliquod obiectum intuitiue: et tamen deus destrueret illud obiectum et conseruaret visionem meam: tunc viderem purum nihil. et per conse quens nec intellectualitas nec visibilitas dicunt aliquod accidens absolutum vel respectiuum inherens intelligibili nec visibili: ideo tam intelligibile quam visibile dicit conceptum connotatum: ita quod visibile prout predicatur de re visa. secundo modo est conceptus quidam conno tatiuus significans principaliter rem visam: et connotat actum videndi et intelligibile similiter: et sic patet ex intentione philosophi quod conceptus connotatiuus ptest aliquando dici passio: et praedicatur secundo modo de re illa Eodem modo est de vero. bono et vno que ponit philosophus passiones entis. iiii. metaphisice. quia verum significat omnia entia mundi sicut facit ens: et connotat actum intelligendi. Si dicas. si connotatum sit secundarium significatum non primarium cum actus intelligendi sit vnum ens: ergo verum quantum ad principale significatum significat actum intelligendi: ergo non connotat. Responsio. dico quod idem potest esse significatum principale alicuius conceptus voluntatis et connotatum: sed diuersimode: quia est signi icatum principale indeterminate: et est determinate connotatum. sic est in proposito verum significat omnia indistincte et indeterminate: quia non plus vnum quam aliud et per consequens indeterminate significat principaliter vnum actum intelligendi: sed connotat determinate eundem actum. Unde ad sciendum quid est connotatum alicuius conceptus vel nominis accipiamus diffinitionem quid nominis exprimentem: et tunc aliquid ponitur ibi in recto aliquid in obliquo. Illud quod ponitur in recto est significatum principale nominis vel conceptus. et quod ponitur inobliquo est connotatum. Exemplum. accipiamus diffinitionem exprimentem quid nominis ve ri que est ista. Uerum est illud reale quicquid sit quod potest intelligi ab intellectu. Et bonum est illud quod potest concupisci a voluntate. hic res aliqua que potest intellig ponitur in recto: et est significatum principale et intellectus et voluntas in obliquo que sunt connotata. Unde illud dicitur connotatum quod est totaliter extrinsecum alicui significato principali conceptus vel vo cis.

⁋ Item notandum quod speculum est causa parti alis visionis que causatur mediante speculo. et eodem modo pupilla quando aliquid videtur in ea per reflexionem.

⁋ Item nota quod auctor perspe ctiue dicit quod corpus magnum coloratum si ponatur super visum bene impedit ne totum corpus videatur: sed non impedit quin pars videatur. Exemplum ad hoc de panno tenui mediante quo ad aliquod corpus coloratum potest videri. Si dicas quod ibi sunt foramina. Contra idem potest fie ri mediante corpore denso si sit perspicuum. puta si lapis ponantur super oculum lapis dico spe culi: adhuc posset videre mediante eo: et tamen ibi nullum est foramen. et hoc est verum si palpebra sit aperta et omnia alia bene disposita. et eodem mo est si color in gradu remisso sit im aere con tingente principale: tunc ille aer est coloratus et ibi corpus coloratum ponitur super visum: et tamen non impedit visionem aliorum: licet forte suiip sius.

⁋ Item notandum est quod videns non posset discernere distantiam inter duo corpora colora ta nisi medium videretur: et esset causa partialis respectu actus videndi

⁋ Istem quod in sensu et in intellectu est ita vera alteratio sicut in corpore extra: quia sicut in corpore per alterationem acquiritur vna qualitas et deperditur altera: ta in intellectu quando aliquis mouetur de ha bitu erioris in habitum scientie: et sicut ibi sunt due alterationes ordinate quarum prima est deperditiua et alia acquisitiua: ita in intellectu al teratio per quam corrumpitur habitus erroris est deparditiua et alia acquisitiua et est vere motus sicut alius in corpore. Cuius ratio est: quia quando aliquis diu stat in consideratione alicuius rei siue etiam in consideratione alterius magis in clinatur ad int lligendum primam remquam secu dam: sed hoc non posset esse nisi quia habitus intensior generatur ex primo actu quam ex secundo: sed qua ratione partes istius habitus per quas est intensior alio generatur in vna parte temporis et non in alia cum sit idem actus omnino numero in to to illo tempore: quia per vnum illum actum multe partes illius habitus generantur successiue: et per consequens est ibi vere motus alterationis. Et quid dicemus ad philosophum: qui negat ibi alteratio nem: Respondet comentator secundo de anima: quod ibi non est alteratio que est corruptio patientis: sicut est in elementis. Et ideo dicit philosophus quod est ibi aliud genus alterationis ab illa alteratione.

⁋ Item notandum quod representatiuum sicut in pri mo ponebatur non est negandum: sed sicut numo ponitur. Nam philosophi ponebant talem representationem: quia videbant quod in istis corporibus per spicuis: puta oculis vel aliis apparet res obiecta secundum lineam reflexam et sensui representatur: et tale representatiuum non est negandum. immo speculum vere representat: et similiter alia corpora perspicua: sed non per aliquam speciem impressam eis: sed quia materia corporis perspicui talis est in se: quia representat sibi opposita: sed representatio sicut modo ponitur est neganda.

⁋ Item ad questionem de peccato originali. Dico hic quod aliud est loqui de peccato originali de facto: aliud de possibili. Nam de facto est sola carentia iusticie originalis scum debito habendi eam. Et secundum hoc videtur quod iusticia originalis di cat aliquid absolutum superadditum puris naturalibus. Sed de possibili dico quod potest fieri adeo quod peccatum originale non diceret carentiam nec doni naturalis: nec doni supernaturalis: nec debitum aliquid habendi: sed quod aliquis pro pter aliquod demeritum precedens in aliquo sit ndignus vita eterna: siue acceptatione diuina hoc patet: quia aliquis existens in puris naturalibus pet acceptari a deo. Et deus potest statuere quod ipso faciente conra diuinum preceptum sit indignus acceptatione diua: tam ipse quam omnes descendentes ab eo. et tamen descendens ab eo propter nullius causa rentiam est indignus: quia non habet illam iusticiam quam habuit pater suus quando fuit acceptus. nec tenetur aliam habere: quia pater nul lam habuit: nec tenebatur habere: ergo nec ipse et per consequens peceatum originale nihil diceret nisi non acceptationem diuinam propter aliquod demeritum precedens in alio. hoc etiam patet: quia aliquis potest esse in peccato actuali sine omi carentia cuiuscunque quod debet habere pro tunc: patet de dormiente. Et hoc ponerem de peccato originali de facto: nisi essent auctoritates sanctorum que videntur dicere quod originale peccatum est carentia iusticie debite inesse

⁋ Sed dubium est vtrum deus posset accepta re primo aliquem existentem in puris naturalibus tanquam dignum vita eterna: et post euudem sine om ni demerito sui reprobare:

⁋ Respondeo quod sic quia non includit contradictione quod sic fiat. Si dicas quod tunc erit transitus de contradictorio in contradictorium sine aliqua mutati one.

⁋ Respondeo quod hoc est possibile aliquando: quoniam illa regula habet instantiam sicut se pe dictum est: et est ista. Si enim nec motus nec mutatio nec tempus esset: sed solus deus: et crearet vnum angelum: tunc in principio quando angelus creatur verum est dicere: Angelus cre atur: et post non est verum dicere angelus creatur: quia creatio dicit causam creantem et effe ctum creatum: et connotat negationem immediate precedentem: Et ideo quando angelus primum cre atur: est verum dicere quod creatur: quia tunc negatio connotata per creationem immediate prece dit: sed post non est hoc verum dicere: quia tunc negatio non immediate precessit. et hic est trans itus de contradictorio in contradictorium: quia creari aliquem et eundem non creari contradi cunt. et tunc nulla est hic nec in angelo nec in aliquo alio actualis mutatio. Et ista instantia vera est. Et eodem modo est in proposito: si deus primo istum angelum sic creatum acceptaret: et post eundem sine omni demerito sui vel alterius reprobaret: iste esset acceptus et non acceptus sine omnimutatione actuali: sed non sine omni mutatione potentiali saltem in alio: quia sifuisset aliqua successio in angelo vel in alio: tunc extrema vnius contradictionis vel alterius: non possent vni parti illius successionis coexistere: sed necessario vnum extremum coexi steret vni parti successionis: et aliud extremum alteri parti. et tunc fuisset vere mutatus in se vel in alio.

⁋ Et in hoc clauduntur questiones super secundum sententiarum.