Quaestio 12(11)

Questio vndecima. UTrum omnis habitus virtuosus generetur ex actibus probatur quod non. quia vginitas et mansuetudo sunt habitus virtuosi: et tamen non causantur ex actibus etc

⁋ Item quando actus est generatiuus ha bitus ex alio actu generatur alius habitus. igitur tanta est distinctio inter habitus quanta est inter actus et tot essent virtutes morales distincte specie quot sunt actus distincti specie. et sic non essent tantum quat tuor.

⁋ Ite si sic. tunc potest generari vna virtus alia non generata. quod falsum est. quia non habetur vna virtus nisi habeantur omnes.

⁋ Ite in parte sensitiua non est aliquis actus nisi tantum passio: sed passio non est generatiua habitus. quia ad hoc sequitur quod quanto aliquis est magis passionatus: tanto esset virtuosior. illud est falsum. quia quanto aliquis est magis passionatus tanto est magis viciosus vel ad minus tanto est minus ad virtutem dispositus. Ad oppositum. ii ethi. causa ii non solum generationes: augmentationes: et corruptiones ab eisdem ex eisdem fiunt: sed operationes in eisdem erunt. Unde vult dicere quod habitus generantur corrumpuntur et augmentantur ex acti bus ad quos sunt nati inclinare

⁋ Circa istam quaesti onem sunt quattuor facienda.

⁋ Primo videndum vtrum virtutes nobis insint a natura. Secundo vtrum generantur effectiue ex actibus nostris.

⁋ Tertio ex quibus actibus virtutes generantur. Quarto an distincti actus specie sint distinctorum ha bituum specie generatiui.

⁋ Quantum ad primum est vna opinio quae ponit quod virtutes insunt nobis a natura: sed aliquid inesse a natura secundum eam potest intelligi dupliciter vel secundum totum vel secundum partem: quia partim est a natura et partim ab ex eriori prin cipio. Et similiter aliquid dicitur siue potest inesse homi du pliciter. vno modo secundum rationem speciei. alio modo secundum rationem indiuidui. Dicit igitur quod in potentiis apprehensiuis potest esse habitus naturalis secundum inchoationem et secundum rationem speciei et secundum rationem indiuidui. nam intellectus qui est habitus princie piorum inest sic secundum naturam quo ad inchoationem quia posito hoc principio omne totum etc. statim inte lectus assentit. igitur est natura secundum inchoatio nem: sed quia termini non cognoscuntur nisi per speci es abstractas a fantasmatibus. ideo ex consequenti est cognitio principiorum partim ab obiecto tanquam a principio extrinseco. In potentiis vero appetitiuis non est habitus a natura secundum inchoationem ex parte anime: sed tantum ex parte corpo ris. quia aliqui secundum diuersas complexiones sunt diuersimode dispositi. Sed ista opinio est con tra philosophum secundo ethicorum. vbi probat quod virtus non est a natura: quia quando aliquis est assuctus ad contrarium illius ad quod natura inclinat. tunc illud non inest sibi a natura sed in multis acquirentibus virtutem est sic. igitur etc. Si dicas quod philosophus non intelligit quod virtus est a natura secundum suum esse completum: sed secundum esse incomplectum: quia secundum inchoationem vt predi ctum est. Contra. philosophus probat quod ex eisdem generan tur virtutes et augmentantur. si igitur sint a na tura secundum esse incompletum. igitur per consimiles actus possunt augmentari et esse a natura secundum esse completum vel si non. tunc non augmentantur ex eisdem ex quibus generantur. Item de habiti bus apprehensiuis falsum est quod dicitur secundu philosophum tertio de anima intellectus est sicut tabula nuda in qua etc. sed si esset habitus principiorum secundum inchoationem non esset sic: quia a natu ra sua haberet habitum: licet secundum esse imperfectum. Item ratio sua est ad oppositum de habitu princi piorum: quia destructo omni habitu apprehensis terminis istis totum et pars statim sine omni habitu intellectus assentit. igitur non precedit aliquis habitus inclinans intellectum ad assentiendum. Item in secundo posteriorum in fine probat philosophus quod habitus principiorum acquiritur ex actibus sicut habitus scientie: quia habitus principiorum acquiritur per multa experimenta. Item quod dicitur de appetitiuis non videtur verum: quia illa dispositio corporalis non est habitus aliquo modo: sed est qualitas quadam corporalis vel multe qualitates precedentes omnem actum: sicut qualitates proportionate faciunt sanitatem. similiter si talis qualitas esset virtus: tunc in quolibet esset virtus. Ideo dico quod aliquid est naturale: quia ex naturali bus causatur ante omnem actum secundum. et sic est aliquiod naturale in homine inclinatiuum ad actum virtutis vel vitii. Secundo dico quod illud non est habitus: sed qualitas pure naturalis vel pure qualitates. primum declaratur: quia non est magis incoueniens a liquid tale esse a natura ante omnem actum quam aliquod tale fiat vel augeatur per artem sine omni naturali actu sed per medicina potest talis qualitas augeri vel mi nui. et potest aliquis per naturam et per medicinam incli nari ad actum temperantie. aliquis autem ad actum intemperantie propter diuersam complexionem naturalem. patet de accensu sanguinis circa cor qui ex aliis causis artificialibus causatur et minuitur. Secundum probatur quod non sit qualitas illa habitus: quia habitus proprie non dicitur nisi quia vel inclinat ad actus alicuius potentie: vel quia est inclinatiuum causatum ex actibus et remanens in absentia actuum propter primum non potest poni habitus: quia actus potest esse inclinatiuus in actum eiusdem potentie vel alterius: quia actus intelligendi in intellectu inclinat ad actum voluntatis: quia actus intelligendi est vere causa efficiens respectu volitionis et non obiectum extra. quod patet: quia illud quo posito etc. per principium frequenter acceptum. igitur etc. propter talem non oportet ponere predictam qualitate habitum: qui talis potest competere actui. Nec propter secundum: qui non inclinat ad actus tanquam aliquid genitum ex actibus et manens in absentia actuum: quia illa qualitas precedit omns actus. Item habitus vitiosus in nullo est a natura: et tamen aliquis naturaliter disponitur ad vitia. igitur nec virtuosus. Unde sicut aliquis inclinatur ad fortitudinem: ita ad scientiam et timiditatem furtum luxuriam: propter dispositionem corporalem. Item tales qualitates diuersificantur ex etatibus: quia secundum philosophum si senex acciperet oculum iuuenis videret sicut ipse. eodem modo si ipse comciperet inclinationes iuuenis inclinaret ad actus virtuosos vel vitiosos: sicut ipse. et econuer so: et tamen hoc non est propter aliquem habitum genera tum ex actibus. igit in homine est ponere aliquam quae litatem quae precedit omnem actum quae est inclinatiua ad actum vitiosum et virtuosum. et illa potest esse calor in aliquibus et in aliquibus frigus: et illa potest auge ri et minui. igitur etc. sicut patet.

⁋ Quantum ad secundum articulum dico quod actus est causa efficiens respectu habitus. quod probatur: quia illud ad cuius esse ponitur aliud: debet esse causa eius nifi euidenter appare at quod sit ab eo neganda causalitas: sed posito actu frequenter elicito ponitur habitus et non potest poni naturaliter sine actu et non apparet causa quare actiuitas debet negari ab actu. ergo est causa effectiua actus. Assumptum patet: quia si actiuitas esset neganda ab actu: vel hoc esset: quia non est quali tas absoluta: sed respectus quidem quae non potest esse prin cipium nec terminus alicuius operationis: vel quia habitus potest totaliter causari a potentia: vel qua actus causatur ab habitu et non econuerso propter cer titudinem: sed primum non impedit: quia illud probatum est prius. nec secundum: quia si potentia est tota causa habitus. igitur potest causare habitum sine omni actu. quod falsum est: quia actus saltem primus potest causare sine omni habitu. et non econuerso Nec tertium impedit: quia in causis particularibus potest bene esse circulatio. et per consequens actus potest esse causa habitus: et ille habitus potest esse causa alterius actus et sic deinceps

⁋ Quantum ad tertium est difficul tas magis ex quibus actibus generetur habitus. in parte sensitiua: quia in appetitum sensitiuo non videtur esse nisi passio: sed passio non videtur generari per habitum cum debeat refrenari per habitum. ideo hic dicitur quod ille est ordo in generando illum habi tum. Primo enim est ibi potentia naturalis sicut fundamentum. secundo est ibi habilitas naturalis quae dicitur mos: et de illa dicitur. vi. ethicorum quod que dam sunt virtutes naturales et quadam supernatu rales. Tertio est ibi passio vel passibilis quali tas quae conuertitur in bonum et auertitur a malo. Quar to est actus elicitus et frequentatus circa praedcam nateriam. Quinto sequitur generatio habitus. Sexto: consequuntur actus illiciti ab habitu perfecte virtuoso

⁋ Contra ista. et primo contra primum quod dicit quod sunt tales habilitates in potentia ap petitiua. videtur falsum: quia frustra fit per plura et cun sed per solam variationem corporalem in complexione cal santur diuerse habilitates in corpore non in poten tia: sicut aliquis ex dispositione corporali est magis habilis ad actu temperantie quam fortitudinis et econtra. Unde iste habilitates variantur secundum etates: quia alia est habilitas in iuuene: alia in sene. et aliquando in eodem homine est aliquando maior et aliquando minor. quo patet quod tales habilitates sunt ponende in corpore. et per consequens frustra ponitur in potentia. Aliud dictum suum est falsum et contra philosophum secundo ethicorum. scilicet quod passio precedit actum. nam philosophus dicit quod in anima sunt tantum tria: scilicet passiones potentie et habitus sed constat quod in anima est actus. igitur per passionem intel ligit actu. Si dicas quod sub potentia comprehen dit speciem sensibilem et sub passione actum. Contra hoc dato philosophus non haberet intentum: quia probat quod virtus est habitus. per hoc quod non est potentia nec passio: sed si passio distinguitur ab actu in nullo concludit: quia potest dici quod virtus est aliud a po¬ tentia et passione: quia actus vel species. et sic probatio sua nulla esset. Item quod per passiones intelligit actum patet per exempla sua. actu enim dico quidem concupiscentiam iram timorem audaciam inuidiam tristiciam gaudium amicitiam odium nelum iusticiam desiderium. et omnes iste sunt actus potentie appetitiue. igitur etc.

⁋ Ideo dico cum philosopho quod in anima non sunt tantum nisi passiones otentie et habitus et quod ipse passiones sunt ipsimei actus partis sensitiue et per passionem philosophus intelligit actum. quod probatur: quia omnis passio vel est delectatio vel tristitia vel aliquid preuium alteri eorum: sed non est velectatio vel tristitia. nam secundum philosophum delectatio et tristitia consequuntur passionem. igitur non conse quitur ipsa passio. igitur est aliquid preuium delectatio ni et tristitie: sed nihil est praeuium istis nisi actus igitur passio proprie est actus. et sic intelligit philosophus nec est differentia inter actum et passione proprie loquin do

⁋ Sciendum tamen quod passio triplicit sumitur. vno modo proprie: et sic accipitur pro ipso actu elicito a potentia sensitiua: quia actus causatur frequenter effectiue ab apprehensione siue cognitione sensitiua siue intuitiua siue abstractiua sicut a causa partiali vna et a potentia appetitiua sicut ab alia causa partiali. Et nota hic quod talis habitus potest generari in appetitum sensitiuo cuiuslibet sensus interioris et exterioris. et tunc ipsa apprehensio vel cognitio sensitiua siue sit intuitina siue abstractiua erit causa efficiens partialis princi palis respectu illius actus eliciti ab appetitum sen sitiuo et non sensibile extra. et ille primus actus apetitus vocatur passio: et est generatiuus habitus in ta li appetitum praedicto modo. Alio modo accipitur passio improprie pro delectatione vel tristitia consequente passio nem primo modo dictam. et sic accipere est improprie acci pere. Primo modo accipiendo passione potest adhuc capi large: et sic accipitur pro omni actu appetitus sen sitiui. Alio modo accipitur stricte: et sic accipitur pro actu intenso et vehemente: et vehementur impellente ad actum exteriorem. et isti duo modoi distinguntur tantum si tut actus intensus et remissus per philosophum. hoc patet secundo ethicorum caps. viii. vbi dicit quod virtus est circa pas siones et operationes. In his enim est superabundantia. defectus et medium puta timere audere concupisce re irasci misereri et vltra delectari et tristari. Et ex istis sequitur quod passiones non sunt obiecta nec habitus respiciunt passiones sicut obiecta vel ma teriam virtutum quae sunt in parte sensitiua: sed sunt actus generatiui habituum et etiam effectiue eliciti ab ipsis habitibus siue virtutibus: quia illa virtus partum sensitiue non potest habere alios actus elicitos

⁋ Quan tum ad quartum articulum dico generaliter quod habi tus distincti specie generantur ex actibus distictis specie et vniuersaliter tanta est distinctio habituum quanta actuum. et econuerso. hoc patet: quia actus est generatiuus habitus. igitur etc. Item tanta est distinctio inter habitus morales sicut inter intellectuales. sed habitus intellectuales distinguntur specie ad distinctionem actuum. sicut patet in pri mo libro quaestione de vnitate scientie. vbi probatur quod habitus et actus vnius complexi distinguntur specie ab habitu et actu alterius complexi. quia notitia actualis vnius complexi stat cum errore actuali et habitua li alterius complexi. igitur habitus morales distin guntur specie ad distinctionem actuum.

⁋ Item omnis habitus praecise inclinat immediate ad actus consimiles ex quibus generatur. sed si non essent diuersi habitus specie: sicut sunt diuersi actus specie. tunc habitus multi eiusdem speciei inclinarent ad habitus diuerse speciei. et per consequens habitus inclinaret immediate ad actum dissimilem in specie illi actui ex quo generatur quod falsum est. Sciendum est tamen quod vnus habitus potest inclinare ad actus distinctos specie: ita tamen quod ad vnum actum inclinet immediate: et ad alium vel multos alios mediate. quia habitus principii inclinat immediate ad actum elicitum circa vnam conclusionem: et mediante illo secundo potest habitus primus inclinare ad alium actum circa eandem conclusionem. et sic de multis conclusionibus ordinatis. et tunc primus habitus ad primum actum ordinatur: sicut causa immediata ad effectum immediatum: et ad secundum et tertium actum. et sic deinceps ordinatur: sicut causa remo ta ad effectum remotum: et est causa cause.

⁋ Contra praedicta sunt multa dubia

⁋ Primum est de hoc quod dicitur quod virtus non inest nobis a natura. quia vi. ethicorum. c. xvi. distinguit philosophus inter virtutes naturales et principales. vnde videtur ponere quosdam habitus naturales et principales. videtur enim ponere quosdam habitus naturales: et vocat eos virtutes minus principales. Unde dicit sic. simile autem sic et naturalis virtus ad principalem. omnibus enim videtur singulos morum existere naturaliter. et enim et iusti et teperati et fortes: et alia habemus con festi a natiuitate. vide post vbi commentator. Quoniam alia est naturalis virtus. alia principalis. Ma nifestum est ex communi opinione antiquorum. Uult ditere quod aliqui sunt habitus naturales inclinantes ad actum aliqui principales qui acquiruntur post actus

⁋ Ite ratio que adducitur non videtur valere. quia non est inconueniens eundem effectum habere plures causas extrinsecas. Exemplum. idem calor potest produci a sole et ab igne. igitur non videtur inconueniens habitum primo generari sine actu: et post au geri per actum. Secundum dubium est. quia videtur quod passio et actus appetitus sensitiui non sunt idem. quia propter actus laudamur et vituperamur. sed propter passiones non laudamur nec vituperamur. iiethicorum. igitur etc.

⁋ Item ab eadem virtute secundum speciem non eliciuntur actus contrarii. quia virtus inclinat modo nature. sed respectu eiusdem virtu tis possunt esse passiones contrarie: sicut temperantia est circa delectationes et tristitias: et fortitudo circa timorem et audaciam. et generaliter omnis virtus est circa passiones abundantes et deficientes. igitur etc.

⁋ Ite si sic. tunc ille qui esset magis passiona tus esset magis virtuosus. illud est falsum. et con tra omnes.

⁋ Item virtus habet sedare passiones non excitare. ideo passionati vel non sunt virtuosi vel minus dispositi ad virtutes.

⁋ Ite. viii. ethicorum. temperatus non habet prauas concupiscentias sicut continens. et certum est quod habet passiones. igitur etc.

⁋ Item si sic. tunc possunt poni passiones in voluntate sicut in parte sensitiua. quia actus boniet mali moraliter ponuntur in voluntate: et ille sunt passiones per te. igitur falsa est conclusio. et contra omnes qui ponunt passiones solum in parte sensitiua.

⁋ Tertium dubium est. quia videtur quod non sunt distincti habitus propter distinctos actus. quia secundum philosophum prudentia habet esse vna: licet habeat multos actus circa diuersas virtutes. quia omnium virtutum videtur esse eadem prudentia igitur non obstante quod sunt multi actus. tamen potest esse vnus habitus respectu illorum.

⁋ Quintum dubium est de connexione virtutum moralium.

⁋ Ad primum istorum dico secundum philosophum ii de anima. quia dispositio corporis multum disponit homine ad scientiam. Dicit enim quod molles carne aptisunt mente. Unde aliquis per complexionem corporis disponitur ad virtutes aliquis ad vicia. et secundum quod disponitur ad vnum vel aliud: sic magis inclinatur ad vnum vel ad aliud. et tales dispositiones materia les vocat philosophus et commentator virtutes naturales. et quod hec sit intentio sua patet. quia dicit quod tales vir tutes insunt brutis et pueris: sed in pueris non sunt tales habitus generati ex actibus: sed sunt dispositiones corporales in bestiis: per quas diuer sa animalia diuersimode disponutur ad diuersa et eodem modo in homine. et ideo sicut in bestiis et pue ris non sunt habitus generati ex actibus: ita nec in homine. accipiendo tamen habitum pro omni inclinatione ad actum. sic possunt dici tales qualitates habitus tam in bestiis quam in hominibus

⁋ Si dicis. quod commentator vi. ethicorum. commento. vi. dicit omnibus videtur singulos morum existere naturaliter. mores dico ex natura sequacia animalibus ydeomata iest proprieta tes. non solum in rationabilibus: sed etiam in irronabilibus. et dicit quod sunt virtutes perficientes animam et non solum virtutes corporales.

⁋ Respondeo non sunt in anima formaliter et subiectiue. sed sic quod talis qualitas non potest in actus ad quos est nata inclinare nisi mediante anima. Exemplum. dispositio inclinans leonem ad fortitudinem et audaciam non est in appetitum sensitiuo subiectiue. et hoc loquendo de dispositione precedente omnem actum eli citum: sed in corpore. sed talis dispositio non incli nat ad actum fortitudinis nisi cocurrat anima. Unde dicit commentator: quemadmodum leonem fortem natura et audacem existentem et robustum et territiuum et contemptiuum: vulpecie autem astutam et dolosam dicimus.

⁋ Ad secundum dico quod non est pluralitas ponenda sine necessitate: sed non apparet necessitas ponendi diuersas causas respe ctu generationis habitus et augmentationis: ideo est superfluum hoc ponere.

⁋ Ad aliud dico quod aliter est dicendum de actibus partis sensitiue et de actibus partis rationalis et habitibus: quia habitus partis sensitiue non respiciunt passiones sicut obiecta illorum habituum: quia passiones sunt actus eliciti in appetitum sensitiuo ab habitu: et etiam sunt generatiui habituum in eadem parte sensitiua tam habitus appetitus sensitiui quam actus qui vocatur passio habent aliqua alia obie ta puta actus potentie executiue. Exemplum. quando appeto commedere actus commedendi est obiectum tam actus illius quam habitus in appeti tum sensitiuo quod autem iste passiones sunt habitus actus eliciti. patet per exempla et rationes. per exempla. ira enim ponitur passio et irasci actus ap petitus sensitiui: et non videtur quod ira et irasci in aliquo distinguantur. similiter secundum philosophum odium est passio partis sensitiue: et tamen ibi non est ponere duplex odium vnum passionem et aliud actum. simi liter est de concupiscentia quod non est duplex con cupiscentia vna actus et alia passio. similiter philosophus secundo de anima dicit quod motus potentie appe titiue est cum fantasia boni vel mali secundum passi ones: et dicit quod illi motus sunt passiones: sed ili motus sunt actus: igitur passiones sunt actus Item secundo ethicorum dicit. potentias dicimus secundum quas passibiles sumus id es secundum quas recepti ui passionum sumus: sed potentia dicitur respectu actus eliciti. igitur etc. Si queras cuius sen sus appetitus est generatiuus illorum habituum. Respondeo. fantasie et sensus interioris et non exterioris. cuius ratio est: quia in illo appetitum tam tum ponuntur isti habitus quae magis inclinant post actum elicitum quam ante: sed huiusmodi est appetitus fantasie siue sequens fantasiam. Nam apprehenso obiecto per fantasiam et elicito actu appetendi fre quenter in appetitum sequente fantasiam siue obiectum existat siue non: siue sit prius siue non magis inclinatur talis appetitus ad actum consimilem quam ante actum per quem in appetitum consequente fantasiam oportet ponere talem habitum generatum ex actibus. et hoc circa obiectum cuiuslibet sensus quatenus fantasiatur: sed ex hoc quod aliquis semel appetit aliquod visibile apprehensum a visu non sentit se magis inclinatum ad appetendum illud visibile alias apprehensum quam primo apprehensum: sicut quilibet experitur in se: ideo in tali appetitum non generatur quali tas siue habitus ex actibus. et sicut non in vno: ita nec in alio. Et ex hoc apparet quod actus appetitus sensitiui causatur mediante cognitio ne sensitiua abstractiua non intuitiuam: licet forre sic non sit in appetitum intellectiuo. Et hoc di co quando appetitus actus sensitiui presupponit apprehensionem. si autem non necessario presup ponat cognitionem: tunc causatur totaliter a potentia appetitiua et aliquibus qualitatibus corporalibus. Exemplum si enim puer natus maneat sine visu cuiuscunque sensus exterioris iste vt videtur esuriet et sitiet. et per consequens appetit ci bum et potum: tamen iste appetitus non presupponit aliam cognitionem: quia non in sensu exteriori per casum nec in fantasia: quia fantasia non ha bet aliquem actum nisi circa prius sensatum. sed ali ter est de actibus voluntatis generatiuis virtutum: quia licet actus aliqui habent actus appetitus sensitiui pro obiectis communibus. tamen sicut prius dictum est aliqui habent actum potentie executiue pro obiecto. Exemplum. possum enim non tantum velle secundum circunstantias debitas comedendi: sed possum velle secundum circumstantias debitas habere appetitum commedendi. In prima volitione est actus potentie executiue ob iectum commune iun secunda actus appetitus sensitiui. et ex hoc patet quod iste passiones non sunt actus eli citi a voluntate nec ab habitu existente in voluntate: sed tamen in parte sensitiua. vnde habitus in voluntate respicit ipsas passiones in parte sensitiua tanquam obiecta communia et tanquam actus imperatos et causatos ab ipsis habitibus mediante actu voluntatis elicito et imperato: vel forte ipse actus voluntatis est causa mediata respectu illa rum passionum: quia est causa cause. est enim causa immediata partialis apprehensionis precedentis talem actum qui vocatur passio. aliquando autsm habitus voluntatis respiciunt tanquam obiecta operationes potentiarum executiuarum quarum iste passiones sunt principia efficientia partialia

⁋ Perer hoc ad rationem dico secundum intentionem philosophi quod passiones se habent indifferenter ad lau dem vel vituperium: nec determinant sibi laudem vel vituperium. cuius ratio est: quia secundum philosophum ad actum virtutis laudabilem requirutur multe circumstamtie: scilicet quod in tali actu sit tam conuenientia loci quam temporis: et quod fiat quando oportet: et vt oportet: et vbi oportet. et sic de aliis circumstantiis: quarum nullam sibi passiones: vt passiones sunt precise determinant: sed quando conformantur rationi recte vel erronee vel volitioni bone vel male quibus primo conueniunt iste circumstantie sicut obiecta par tialia. et ideo passiones vt passiones nec sunt laudabiles nec vituperabiles: sed quando elici untur cum debitis circumstantiis puta conformiter rationi recte et volitioni bone: tunc aliquis propter tales passiones laudatur. quando autem eliciuntur eu circumstantiis indebitis. puta quando conformantur volitioni bone male moraliter et rationi erronee vel contra iudicium recte rationis etc. tunc aliqui propter tales passiones sunt vituperandi: non quide quod laus et vituperium conueniunt eis intrinsece: sed tantum denominatione extrinseca. sicut denominantur bone vel ma le per conformitatem ad volitionem bonam vel malam Exemplum. nullus laudatur vel vituperatur. quia tiet vel qui irascitur: tamen timens aggredi terribilia quando oportet etc. vituperatur propter nolitionem viciosam quae non debito modo circumstantionatur et non timens. tunc laudatur eodem modo est de irasci.

⁋ Ad aliud dico. quod virtus moralis in voluntate: que est proprie virtus non inclinat ad actus contrarios tanquam principium effectiuum et elicitiuum. inclinat tamen ad actum qui respicit contraria: sicut obiecta partialia et communia. et ideo actus voluntatis virtuosus potest terminari ad timores et audacias quae sunt actus partis sensitiue et non eliciti a virtute in volunta te. Nam sicut intellectus potest per vnum actum formaliter dictare: quod est timendum pro loco et tempo re et aliis circunstantiis: et quod est audendum alio tem pore: et secundum determinatas circumstantias. ita potest voluntas per vnum actum velle timere et audere cum debitis circumstantiis. ita quod tam actus intellectus quam voluntatis terminantur ad timores et audacias tanquam ad obiecta communia istorum actuum. Unde isti actus sunt elicitu isto modo immediate ab habitu voluntatis: sed sunt imperati medianti bus actibus elicitis a talibus habitibus. et sic potest idem habitus esse causa effectiua contrariorum et inclinare ad actus contrarios mediantibus aliis sed non immediate⁋ Quantum tamen ad modum loquen di philosophi. dico quod intelligit quod fortitudo inclinat ad aliquem actum voluntatis qui non terminatur ad ximores et audacias. sed inclinat ad actum qui terminat vel imperat actum appetitus sensitiui a quo iste passiones negantur. et ideo inclinatur ad negationem vtriusque actus tam timoris quam au dacie. quia iste passiones sunt extreme et conno tant vicium in actu: sed inclinat ad actum partis sensitiue modo praedicto. qui actus non debet dici timor nec audacia: sed debet habere denominationem mediam: sicut actus debet esse medius et repugnare extremis: sicut medium extremis.

⁋ Si queras quantum ad viam precedentem. vtrum vnus actus intellectus et voluntatis potest terminari ad timores et audacias in parte sensitiua tanquam ad distinctos actus et obiecta. Et vtrum ille actus virtuosus in voluntate sit causa effi ciens respectu illorum actuum in parte sensitiua.

⁋ Quantum ad primum arguitur quod non. quia impossibile est quod contraria sint simul naturaliter: sed tamen mor et audacia naturaliter respectu eiusdem si fint diuersi actus contrariantur. igitur non possunt esse simul in appetitum sensitiuo. et per consequens actus fortitudinis qui est virtus moralis in voluntate: non potest simul et semel terminari ad tales actus.

⁋ Quantum ad secundum arguitur quod non. quia iste passiones sunt obiecta partialia vel obiecta communia actus virtuosi et voluntatis. igitur sunt cause partia les illius actus. igitur ille actus non est causa partialis eorum: saltem respectu eorundem.

⁋ Respodeo ad primum quod non propter rationem assignatam. quia contra ria non possunt simul et semel inesse eidem: sed vnus actus potest terminari ad audacias. Alius autem actus fortitudinis vel eiusdem virtutis potest terminari ad timorem secundum circumstantias determinatas. puta si recta ratio dictet quod vno tempore sit timendum: potest voluntas tamen virtuose velle time re. Et si dictet quod alio tempore est audendum: potest tunc velle audere. et iste volitiones sunt diuer sarum fortitudinum si sint diuersi actus. quorum vnus inclinat virtuose ad timendum et non ad audendum. alius ad audendum et non ad timendum et possunt esse eiusdem fortitudinis et idem inclinet ad velle timere vno tempore et velle audere alio tempore

⁋ Ad secundum dico quod actus virtutis in voluntate est causa partialis passionis in appe titum sensitiuo. actus dico imperatus quantum per eius imperium: potest talis passio elici. sed actus ille in appetitum sensitiuo: siue passio que est obiectum virtutis commune: siue recta ratio siue locus siue te pus siue finis siue quecumque circumstantia est obiectum partiale actus virtuosi in voluntate: non est causa efficiens illius actus.

⁋ Ad aliud dico quod quanto aliquis est magis passionatus quando oportet et vbi. et sic de aliis circumstantiis. tunc dicitur magis virtuosus et magis disponitur ad virtutem. quia non potest esse sic passionatus: nisi quando plures actus virtuosi secundum debitas circumstantias eliciuntur in voluntate ex quibus generatur virtus proprie dicta et augmentatur. et quanto aliquis est magis passio natus quando non oportet. et vbi et sic de aliis circumstantiis indeterminatis est magis viciosus propter causam contrariam. tamen secundum communem modum loquendi ille dicitur passionatus qui habet actus siue motus vehementes contra iudicium rationis. et sic loquendo quando est aliquis magis passiona tus non magis est virtuosus: immo potius viciosus.

⁋ Ad aliud dico quod virtutis est excitare passionem quando oportet et vbi oportet etc. quia virt potest esse causa partialis respectu passionis mediam te suo actu elicito. vt dictum est prius. sed virtu tis est sedare et refrenare passiones viciosas si ue superabundantes siue deficientes et eas reduce re ad medium secundum debitas circumstantias et tales passiones consistentes in medio virtus habet ex citare. Exemplum. ille qui non habet passiones simpliciter est insensibilis et viciosus sicut num quam commedens dicitur viciosus: et qui habet passiones superabundantes dicitur viciosus sicut sem per commedens: sed ille qui commedit vbi oportet etc. dicitur virtuosus: et sic habet aliquo modo excitare passiones et aliquo modo sedare et refrena re.

⁋ Ad aliud dico quod temperantia et continen. Ad quinum sd tia non differunt nisi secundum magis et minus: quia sunt eiusdem speciei et temperatus habet virtute per fectam et continens imperfectam et tam temperatus quam continens habet prauas concupiscentias in par te sensitiua et neuter eas sequitur: sed differetia est in hoc: quia temperatus non habet concupiscen tias superabundantes et vehementes nec qua si inuincibiles: sed remissas. continens autem habet concupiscentias prauas excellentes et quasi inuincibiles et non sequitur eas sicut nec temperatus. Alia differentia: quia temperatus habet concupiscentias remissas et tepidas in ap petitum sensitiuo: ideo potest elicere actum virtu osum secundum habitum virtutis actum inquam intensum et cum magna delectatione in voluntate quae excel lit delectationem consequentem concupiscentiam in appetitum sensitiuo: ita quod non tantum vincet concupi scentiam: sed elicit actum virtuosum intensum cum vehementi delectatione: sed continens habet concupiscentias superabundantes vnde respe ctu virtutis imperfecte sequitur iudicium rationis et non concupiscentias: immo respuit ita propter eas non est culpabilis: quia resistit. et propter talem resistentiam potest mereri quatenus vult solum sequi iudicium rationis dictantis tales concupscentias respuendas licet non sequitur iudicium rationis dictantis actum oppositum virtuosum eliciendum: sed vel non potest elicere actum virtuosum oppositum actui perfecte virtuoso propter ve hementiam passionum in parte sensitiua quas non potest omnio sedare vel si potest ille actus elicietur cum modica vel nulla delectatione: immo quasi cum tristicia. et erit actus remissus valde: et in hoc differt continens a temperato. Exemplum huius paulus eniam dicit datus est mihi stimulus carnis mee: et tamen certum est quod in hoc non demeruit sed multum meruit quod patet per eum ibidem. nam dicit quod virtus in infirmitate perficitur. vndem forte ipse habuit continentiam non temperantiai

⁋ Ad aliud de vnitate prudentie dico proportionabiliter de vnitate prudentie sicut de vni tate habitus: vt in prologo dictum est quod est alia prudentia habitualis et actualis principii et comclusionis et quot sunt complexa distincta circa quae potest esse prudentia tot sunt habitus distincti et actus. similiter vnus potest esse habitus prudentie mediante quo intelligitur principium et com clusio sicut ibi dictum est de sapientia et eedem rationes hic et ibi. Consimiliter est hic dicendum per omnia ideo quantum ad hoc nunc transeundum est. Si que ras. an quaelibet notitia practica potest dici prudentia

⁋ Respondeo quod non. quia notitia practica maxime scientia est respectu vniuersalium et necessariorum. prudentia aut est magis particularium et operabilium a nobis. Unde talis est differentia ini orudentiam et notitiam practicam. qualis est inter ex perientiam et artem. quia ars est circa vniversalia. experientia circa particularia. Unde omnis prudentia est pra ctica. sed non econuerso. Sed tunc. que est differentia intiartem et prudentiam.

⁋ Respondeo. prudentia dictat de aliquo operabili a nobis: sed ars non Sed quo est ars practica. Dico quod dirigit in praxim vel in aliquo operabili a nobis. licet non dictet de praxi elicienda. Exemplum. ars faciendi domum non dictat quod sit facienda domus: sed quod domus debet componi ex lapidibus sic vel sic dispositis: et ita dirigit quatenus si domus fiat dirigit facientem: vt sic vel sic faciat.

⁋ Ad aliud de connexione virtutum dico quod aliter loquendum est de habitibus in parte sensitiua: et aliter in parte rationali. Toquendo de praemis habitibus. sic dico quod non connectuntur secundum imperfectum gradum: nec secundum gradum perfectum. cuius ratio est. quia habitus generatur ex actibus. nunc autem potest aliquis habere actum generatiuum vnius habitus. licet non habeat actu generatiuum alterius: et frequenter exercere: sicut aliquis potest habere actum temperantie: licet non fortitudinis.

⁋ Confirmatur. quia quando aliquis habitus generatus ex actibus qui non respiciunt oppositum alterius habitus: potest il le habitus perfecte acquiri alio non acquisito. sed nec actus fortitudinis nec habitus respiciunt ob iectum temperantie in particulari: licet forte in vniversali. igitur etc. De habitibus in parte rationali est prima difficultas de connexione prudentie cum virtutibus moralibus

⁋ Et quantum ad istam dico quod prudentia potest esse sine virtutibus moralibus absque aliqua re pugnantia. quod probatur. quia quicumque actus potest stare cum actu opposito virtuti potest generare habi tum sine virtute. sed actus prudentie est huiusmodi. probatur quia voluntas potest nolle oppositum illius quod dicta tum est a ratione. Unde si intellectus dictet quod omne dulce est gustandum: voluntas potest discordare a ratione et potest velle oppositum: potest etiam suspendere omnem actum. sed actus quo voluntas vult oppositum illius quod dictatum est a ratione est contra iudicium rationis. et per consequens est actus viciosus. igitur prudentia potest stare sine actu illius virtutis. et similiter sicut ar guitur de vna virtute: ita est arguendum de aliis.

⁋ Secunda difficultas est de connexione virtutum moralium ad prudentiam. Et quantum ad istam dico quod virtus moralis perfecta non potest esse sine prudentia. et per consequens est neccessaria connexio inter virtutes morales ad prudentiam. quod probatur. quia de ratione virtutis et actus eius perfecte est quod eliciatur conformiter rationi recte qui sic diffinitur a philosopho secundo ethicorum. Recta autem rato est prudentia in actu vel in habitu. Si dicas quod onso aliquo obiecto diligibili sine omni dictamine rationis potest voluntas illud diligere: et iste est bonus moraliter: quia diligit quod diligendum est etc. puta si formetur hoc complexum hoc bonum est diligibile et intellectus non assentiat: tunc est dubium vtrum illa dilectio sit bona moraliter: Respondeo. licet actus ille sit bonus ex genere et non sit malus moraliter: tamen non est virtuosus. quia de ratione actus virtuosi est quod elici atur conformiter rationi recte et respectu obiecti conuenientis: et quod habens talem actu sit sciens. Unde dicit philosophus secundo ethicorum. primo quod sit sciens: deinde quod sit eligens. vnde si modo omnes circumstantie requisite ad actum virtuosum preter rectam rationem ponantur non erit ille actus perfecte virtuosus. Et sci endum quod actus dictandi intellectus non est formali ter complexum: sed est actus assentiendi vel dissentien di complexo iam formato et ex illo actu assentiendi generatur prudentia non autem ex formatione complexi. Si quaeras an volitio simplex qua voluntas diligit absolute aliquod bonum sine omni circunstantia potest post eadem numero dirigi vel regulari noticia alia practica vel prudentia: Respondeo. hoc potest intelligi duplicitur. vno modo quod eliciatur alia volitio recte circumstantionata quo ad omnia cui ista volitio potest conformari vt dicatur bona denominatione extrin seca. et sic potest dirigi per prudentiam et aliam volitio nem sicut dictum est. alio modo quod ista eadem inuariata conformatur recte rationi cum aliis circumstantiis sic non potest: quia alie circumstantie puta recta ratio et alia sunt obiecta actus virtuosi: nunc autem impossibile est quod idem terminetur ad idem obiectum precise et post ad multa: sed necessario est alius actus. igitur impossibile est quod iste actus sic prudentiam habeat scientiam vel noticiam practicam. Sed si tunc dicas quod voluntas potest diligere aliquod bonum sibi ostensum a ratione solum et intellectus potest dictare post quod est diligendum eodem modo quo voluntas diligit: et potest dictare quod lle actus sit continuandus. similiter videns nudam est sentiam diuinam potest illam diligere absolute et intel lectus potest dictare quod illa dilectio sit continuandaillo modo quo voluntas diligit. hic non est aliqua va riatio in actu et tamen iste actus primo non conformatur recte rationi et post conformatur. igitur.

⁋ Tertia dif ficultas est de connexione virtutum moralium inter se et quantum ad istam dico quod secundum intentionem sanctorum et philosophorum quod virtutes connectuntur: sed earum connexio potest du pliciter intelligi. vno modo quod connectantur seipsis formaliter ita quod posita vna virtute secundum gradum perfectum vel imperfectum ponatur alia: secundum gradum perfe ctum vel imperfectum. Alio modo potest intelligi con nexio virtutum dispositiue siue inclinatiue vel priuatiue. Primo modo dico quod non sunt connexe in gradu perfecto vel imperfecto: cuius ratio est. quia sicut dictum est virtus generatur ex actibus determinatis nunc autem potest aliquis elicere actus vnius virtutis ni hil penitus cogitando de alia virtute. igitur sic potest vna sine alia generari et vsque ad summum augmenta ri sine acquisitione alterius virturim.

⁋ Secundo modo lo quendo de connexione dico quod connectuntur duplici ter. vno modo quantum ad principia practica generalia conia omni virtuti quae principia sunt premisse principa les inferentes conclusiones practicas quibus habitum possunt in voluntate elici actus virtutis et sine illis non. Exemplum. hoc est vnum tale principium. omne determina tum a ratione recta propter determinatum finem. et sic de aliis circumstantiis esse faciendum est faciendum Aliud: omne bonum dictatum a ratione recta est eligendum ista et alia multa sunt principia communia omni virtuti si ne quibus non potest elici actus virtuosus. et sicut ista principia sunt communia ita habitus sunt communes istorum prin cipiorum quae vocantur prudentie: ita quod noticia istius principii communis est causa partialis immediata noticie con clusionis in spaciali. et loquor de noticia actuali vtrobique vt si arguatur omne dictatum a recta ratione esse diligendum est diligendum: sed patrem vel mostrem vel deum diligendum esse est dictatum a recta ratione igitur etc. No ticia actualis principii puta maioris quae est causa efficiens partialis respectu noticie actualis isti us conclusionis pater est diligendus secundum quod dictatum est a recta ratione: et sicut est causa partialis no ticie vnius conclusionis practice in spaiali ita respectu cuiuslibet. post vero noticia actualis isti us conclusionis in spaiali est causa partialis effectiua volitionis virtuose: ita quod ista noticia cum voluntate sunt sufficientes cause efficientes respectu illius praxis virtuose. Alio modo connectuntur incli natiue et dispositiue sic quod qui habet vnam virtuten perfecte habet inclinationem et principium partiale efficiens respectu omnium virtutum. Exemplum. si enim aliquis habeat virginalem castitatem perfecte et aliquis minetur sibi mortem vel vulnera vel verbera nisi fornicetur iste habens perfecte castitatem virginalem: licet nunquam habuit fortitudinem quia nunquam eliciebat actum fortitudinis anteque tamen velit fornicari eligit suscipere vulnera verbera et alia tor menta. ista volitio vel electio est primus actus fortitudinis et respectu istius actus est actus castitatis virginalis vel habitus et causa efficiens in mediata partialis. et credo magis quod actus castitatis est causa alterius actus immediate et habitus mediate. et ex illo primo actu diligendi tor menta anteque perdat castitatem generatur fortitudo et isto modo vnus actus voluntatis potest esse causa efficiens respectu alterius. et sicut est de for titudine sic est de omni virtute morali. Ex istis patet quod nulla virtus moralis repugnat alteri: immo quae est principium et causa efficiens respectu vnius est etiam rectum alterius: et sic de quocumque. Cuius ratio est. quia omnis perfecta virtus moralis est conformis rationi recte. quia aliter non esset virtus perfecta: sicut dictum est. Nunc autem contraria et formaliter repugnantia non sunt simul et semel conformia recte rationi. igitur iste virtutes non repugnant. et ideo virginitas et castitas con iugalis non repugnant: sed vna inclinat ad aliam: si cut principium partiale. ita quod actus vnius inclinat ad actum alterius. sed hoc loquendo de actibus interioribus qui proprie et intrinsece sunt virtuosi.

⁋ Si dicas quod actus virginitatis est velle abstinere a viro propter deum. et actus castitatis conniu galis est velle habere virum propter deum. et iste voli tiones repugnant. igitur etc.

⁋ Respondeo. dico quod actus virginitatis est abstinere a viro propter deum. hoc est illo modo quo deus vult me abstinere. et actus castitatis coniugalis est velle habe. re virum propter deum: eo modo quo deus vult nunc me habere virum: si habeam voluntatem abstinendi a viro eo modo quo deus vult me abstinere. et con stet mihi per reuelationem quod deus vult et praecipit mihi: vel per scripturam habere virum volendo tunc habere quod deus vult hic acquiro castitatem coniugalem: et nihilominus retineo virginitatem. quia semper habeo bonam voluntatem abstinendi a viro eo mo do quo deo placet: eodem modo est de paupartate et largitate. Mirabile enim est quo sancti et philosophi poneret virtutes morales connexas: si inter illas esset repugnantia formalis.

⁋ Si dicas quod ad virginitatem requiritur abstinentia de facto ab omni actu carnis. sed licet ad castitatem coniungalem non requiri tur actus carnis. sicut patet de maria et ioseph. vbi fuit castitas coniugalis sine actu carnis. tamen actus carnis stat cum illa castitate.

⁋ Respondeo ad virginitatem requiritur abstinentia carnis eo modo quo deus vult talem abstinentiam esse: et similiter cum virginitate stat actus carnis eo modo quo deus vult ea esse.

⁋ Sciendum est quod recta ratio requiritur ad perfectam virtutem et actualis. et ideo ebriosus et fu riosus et pueri qui non habent vsum rationis non pec causat coram deo: quia nullus ignoranter peccat secundum Augustinum. Unde ebrius non habens vsum rationis commit tens adulterium non peccat. quia licet habeat voli tionem respectu talis actus et intentionem: non tamen habet rectum dictamen rationis. ideo non peccat etc.