Quaestio 11(10)

Questio. x. UTrum habitus vir tuosus sit subiectiue in parte intel lectiua:

probatur quod non: quia actus elici ti sunt in parte sensitiua. igitur et habitus. consequentia patet: quia habitus et actus sunt subiectiue in eodem antecedens probatur: quia actus elicitus ab habitu mode raril habet passiones: sed passiones sunt in parte sensitiua. ergo etc. Secundo sic. omnis potentia quae circa suum obiectum potest bene agere et male indiget habitu dirigente. appetitiuum sensitiuum et hu iusmodi. igitur etc.

⁋ Item opposita sunt nata fieri circa idem: sed virtus et vitium sunt opposita et vitium est in parte sensitiua. igitur etc.

Ad oppositum secundo ethicorum. caua. v. in fine. virtus est habitus electiuus determinate rationis quo ad nos: sed ele ctio est ipsius voluntatis. quia tertio ethicorum dici tur voluntarium autem non one sed certe preconciliatum. est.

⁋ hic est vna opinio qui tenet quattuor conclusiones. Prima est quod in parte sensitiua sunt virtutes aliqua ponende. Secunda quod ille non sunt in voluntate nec aliqua eis correspondentes. Tertia quod ali que sunt in voluntate

⁋ Quarta quod ille non habent aliquas virtutes eis correspondentes in parte sen sitiua.

⁋ Prima probatur: quia actus qui progreditur ab vna potentia secundum quod est ab alia mota non potest esse perfectus nisi vtraque potentia sit bene disposita. Exemplum. actus serrandi egrediens ab artifice mediante instrumento non est perfe¬ ctus nisi tam instrumentum quam artifex sit bene dispositus: sed actus elicitus in parte sensitiua est perfecte virtuosus. igitur in sensitiua parte est aliqua dispos tio.

⁋ Ite vbi sunt passiones circa quas consisti virtus ibi necessario sunt habitus sed pars sensit ua est huiusmodi. igitur etc.

⁋ Ite in omni potentia est virtus humana que potest esse principium actus humani appetitus est huiusmodi. quia aristoteles ii. politice dicit quod duplex est principatus. Unus anime respectu corporis: et est principatus despoticus et est respectu illius quod non potest resistere. Alius est principatus anime respectu appetitus sensitiui: et ille vocatur principatus politicus: et est respectu illius quod potest resistere. Unde corpus regitur ab anima principatum despotico: quia non potest resistere. igitur est princ pium actus humani.

⁋ Secunda conclusio probatur. quia re spectu boni proportionati non indiget voluntas habitu inclinate. sed voluntas respicit omnia obiecta istarum virtutum partis sensitiue vt bonum et obiectum pportionatum etc

⁋ Tertia conclusio probatur. quisunt aliqua obiecta improportionata voluntati: et respectu talium necessario requiritur habitus

⁋ Quarta conclusio probatur. quia illi non est obiectum irascibilis et concupiscibilis.

⁋ Istem per auctoritates. quia oportet ponere virtutes in parte sensitiua primo ethicorum. dicit philosophus quod virtutes morales sunt in parte irrationali que tamen participat ratione: et est obedi bile rationi. igitur etc.

⁋ Ite. iii. ethicorum. post hoc de temperantia dicamus. videntur enim irroales hec esse virtutes

⁋ Item. vii. ethicorum. vbi distinguit con tinentem a temperato. dicit quod temperatus est ille qui bene vult nec habet prauas concupiscentias sed continens similiter bene vult: sed tamen habet prauas concupiscentias: sed non sequitur eas. tunc si continens sequitur rectam rationem sicut temperatus. quia non plus discordat vnus a recta ratione quam alius. igitur quantum ad omnem actum voluntatis sunt pares. sed continens propter prauas concupiscentias non habet actum temperantie. igitur vltra actum voluntatis est ponere ali quid in parte sensitiua.

⁋ Contra istam opinionem quod vertutes sunt ponende in voluntate respectu illorum obiectorum: respectu quorum ponuntur in parte sensitiua. quia voluntas indeterminate fertur in obiectum suum: et potest ferri bene et male. igitur indiget ali quo habitu inclinante ad hoc quod bene feratur

⁋ Ite intellectus non minus determinate fertur in verum quam voluntas in bonum: sed intellectus indiget habitu. ergo et voluntas.

⁋ Ite voluntas frequenter potest elicere actus circa talem materiam: circa quam potest appetitus sensitiuus elicere. et hoc di co potest voluntas secundum dictamen recte rationis. igitir etc.

⁋ Item si tales non sunt ponende in voluntate: aut hoc est propter necessariam connexionem inter intellectu et voluntatem: aut propter determinatio nem voluntatis ad bonum: aut propter libertatem voluntatis. Primum non i mpedit. quia vt videtur non est maior connexio inter intellectu et voluntatem quantum ad diligibilia supernaturaliter: quam quantum ad diligibilia naturalit. quia sicut intellectu dictante quod omne delectabile est naturaliter diligendum non potest voluntas discordare a iudicio rationis per te. quin voluntas velit illud iudicium. eodem modo in tellectu dictante: quod deus sit diligendus super omnia non potest voluntas discordare. ita quod in omnibus dicitur esse equalis connexio quantum ad vtraque diligibilia. sed non obstante secunda connexione potest poni in voluntate habitus inclinans ad eliciedum actus supernaturales. sicut patet de caritate in fusa et acquisita. igitur etc.

⁋ Item non est talis connexio inter intellectum et voluntatem: quin voluntas potest in oppositum iudicati ab intellectu: ali ter non potest peccare. Nec secundum impedit. tum quia voluntas non plus determinatur respectu obiecti cuiuscunque quam alia potentia respectu sui obie cti proportionati: sed non obstante quacunque proportionabilitate respectu cuiuscumque obiecti alterius ad potentiam est habitus ponendus in tali potentia. partet de intellectu et appetitum sensitiuo. igitur etc. Tum quia non magis determinatur ad bonum: quam si necessario sequeretur iudicium rationis: sed tunc potest habere habitum respectu cuiuscumque dictati. igitur etc. Nec tertium impedit. quia voluntas est ita libera respectu dei sicut respectu cuiuscumque al terius. sed respectu dei potest habere habitu inclinantem ad diligendum deum et obediendum deo a odiendum deum.

⁋ Ideo primo videndum est circa ista que sit necessitas ponendi habitum diuersis potentiis. Circa quod sciendum est quod alia est ratio ponendi habitum in potentia naturali siue actiua siue passiua: et alia in potentia libera. Et est ma ior necessitas in potentia naturali. puta in intellectu appetitum sensitiuo et potentia sensitia apprehensiua est ponendus habitus. quia talis potentia de se est indifferens ad multos actus: in quorum vnum aliquando fertur determinate. ita quod non potest in oppositum nec in alterum nisi propter imperium voluntatis: que est potentia superior. et ali quando non sic fertur determinate. ergo oportet necessario quod in tali potentia derelinquatur aliquid inclinans ex actibus ad actus consimiles: et non ad contrarios. Exemplum. potest enim homo in appe titum sensitiuo frequenter elicere actum circa aliquod obiectum cum delectatione. ita quod nisi refre netur per voluntatem: non potest in actu contrarium plus quam brutum in delectatione sua sensibili. sicut furiosus habens habitum acquisitum prius quando habuit vsum rationis et aliquod oppositum delectabile. et hoc in parte sensitiua: nisi sit aliqua tristitia fortior eum vineens. oportet eum existentem in furia et non habentem vsum rationis necessario ferri in illud in quod prius non oportuit eum propter imperium voluntatis. igitur est necesse ponere in tali potentia necessitata ad actum postquam prius non fuit necessitata habitum inclinantem quae prius non ponebatur. eodem modo intellectus potest in tot actus elicere circa aliquod obiectum quod non potest de se aliud obiectum apprehendere sine imperio voluntatis: et hoc necessario erit per habitum inclinantem. igitur etc. In potentia autem libera non potest poni habitus propter istam causam: quia quantum cunque inclinatur ad aliquod oppositum potest tamen de se per suam libertatem in actum oppositum. ideo potest ibi poni habitus: quia quaelibet experitur in seipso: et post multos actus elicitos in voluntate circa aliquid facilius et intentius inclinatur ad eliciendum actus consimiles modo post multos tales actus quam prius licet voluntas potest elicere actum contrarium illi inclinationi propter libertatem suam: tamen hoc erit cum tristicia et cum difficultate. et sic prius ante tales non eliciebat tales: immo forte cum tanta delectatione potuit elicere vnum actum sicut alium. Exemplum. posito quod aliquis elicie bat multos actus diligendi vnum hominem talis non potest illum hominem odire nisi cum tristicia: et post talem actum habet remorsum conscientie qui non est aliud vt videtur nisi quedam tristicia dereicta in voluntate ex hoc quod elicit actum aliquem contra inclinationem acquisitam mediante recto dictamine rationis: et propter istam inclinationem faciliorem in actum intensiorem cum delectatione videtur quod necessarium sit ponere habitum in voluntate et non propter libertatem aliquam nec propter aliam causam prius datam.

⁋ his igitur visis circa quaesti onem istam tenebo quattuor conclusiones. Prima est quod in appetitum sensitiuo est ponendus habi tus inclinans ad actum. Secunda quod ille habitus non est proprie virtus. Tertia quod respectu omnium respectu quorum ponitur habitus in parte sensitiua sit ponedus habitus in voluntate. Quarta quod solus habitus voluntatis est proprie virtus.

⁋ Pri ma probatur sic. potentia omnis quae post actus frequentatos potest in consimiles et non in contrarios acquirit habitum inclinantem ad tales actus. appetitus sensitiuus est huiusmodi nisi sit per imperi um voluntatis. Patet. nam aliquis potest tantum habi tum fortitudinis acquirere quia facillime exit in tales actus et non in contrarium nisi impediat voluntas. et per consequens sequitur quod aliquid ex actibus derelinquitur ibi quod prius non fuit ibi.

⁋ Se cunda probatur: quia habitus non est magis virtuosus quam actus elicitus ab habitu. hoc patet: quia habitus non dicitur virtuosus nisi quadam denominatione extrinseca: quatenus scilicet inclinat ad actum virtuosum qui proprie est vir tuosus: sed actus quicunque talis non est proprie¬ et intrinsece virtus. hoc probatur: quia si hoc sic sit hoc non esset nisi propter conformitatem ad re ctam rationem: sed hoc non valet. tum quia actus cuiuslibet organi esset proprie virtuosus quia potest conformiter elici recte rationi. et per cosequens in manum scriptoris in ore canto ris ponerentur virtutes morales subiectiue: quia ex talibus actibus frequenter elicitis potest ge nerari habitus: et tamen nullus ponit virtutes in talibus organis. tum quia brutum potest dirigi in operationibus suis per aliquem habitum rectum sicut appetitus: et tamen nullus ponit virtutes in bruto. Si dicas quod habitus et actus virtuosus et recta ratio sunt eiusdem suppositi: certe illud non sufficit ad hoc quod sit virtus. tum quia quando aliquid manens omnino inuariatum recipit oppositas denominationes neutra denominatio est sibi intrinseca sed extrinseca: sed actus partis sensitiue est huiusmodi. igitur etc. Assumptum patet: quia aliquis potest ire ad eo clesiam vt celebret et oret propter gloriam et laudem dei: iste actus ambulandi tunc dicitur actus virtuosus. et potest eundem actum omnino inuariatum continuare et solum mutare actum voluntatis et intendere malum finem: puta quod vult ambulare ad ecculiam ad celebrandum et orandum propter vanam gloriam: tunc iste actus dicitur vitiosus idem numero non variatus in se quae prius dicitur vir tuosus: ita quod capit denominationes oppositas et non intrinsece. Constat. igitur extrinsece. igitur nullus actus vel habitus partis sensitiue dicitur virtuosus vel vitiosus nisi quadam denominatione extrinseca. si enim aliquis genum flexo oret vel cantet et primo velit propter honorem dei et stante eodem actu orandi et cantandi mutet voluntatem et quod velit illud facere propter vanam gloriam et vult bonus reputari idem actus numero partis sensitiue qui prius dicebatur virtuosus nunc dicitur vitiosus. et hoc solum est quadam denominatione extrinseca. Et ex istis sequitur quod idem habitus numero in parte sensitiua potest inclinare indifferenter ad omnes actus virtuosos et vitiosos quia est de se totaliter indif ferens nec oportet ponere habitum inclinantem ad actus virtuosos et alium inclinantem ad vitiosos. Exemplum. si enim aliquis sit exercitatus in bello acquirit sibi in parte sensitiua et in membris corporis vnum habitum inclinantem ad actus consimiles. et si eliciat aliquem actum secundum inclinationem illius habitus propter bonum finem: puta si credat se habe re iustum bellum et tunc pugnat pro iusticia vel fide vel dei honore denominatur talis actus partis sensitiue. similiter et habitus virtuosus et si in eodem bello eliciat actum alium vel a¬ ctus consimiles alios secundum inclinationem eiusdem habitus propter malum finem: puta propter vanam gloriam: vel quia vult videri ab ho minibus vel aliquod tale dicitur tam habitus quam actus vitiosus. et per consequens vna qualitas numero in parte sensitiua potest inclinare ad actus oppositos: virtuosum scilicet et vitiosum. Si dicas quod ille habitus generatur ex acti bus male vel bene circunstantionatis. Respon deo. circumstantie nihil faciunt ad actum vel habi tum partis sensitiue: sed tantum ad actum voluntatis: quia sunt obiecta ad actum voluntatis vt post patebit. Item talis habitus non dicitur proprie virtus nisi quia inclinat ad actus confor mes recte rationi: sed hoc non valet: quia sic po test inclinare ad actus conformes rationi supernaturali: et tamen non dicitur habitus meritorius. igitur nec virtus moralis. Assumptum probatur: stante eodem actu et habitu in nullo vari ato possunt inclinare ad actum meritorium et demeritorium. patet de orante pro salute anime et honore dei et post orante et continuante eundem actum propter vanam gloriam et per ypocrisim dan te elemosinam. primo pro amore dei: et post pro va nitate seculi: et patet de commedente temperate semper aliquando ta men propter bonum finem aliquando propter malum. patet de furioso quae inclinatur ad moderate commedendum sicut prius inclinabatur in omnibus igitur potest esset vna qualitas in parte sensitiua. indifferens de se ad virtutem et vitium.

⁋ Tertia conclusio probatur: quia non per indeterinationem voluntatis nec per similitudinem de intellectu: nec per libertatem Non per primum: quia quando arguit sic quod voluntas potest elice re actu malum et bonum: ita quod ad neutrum deterinetur igitur indiget habitu determinante non valet: quia sicut voluntas ptet elicere primum actum suum propter liberta tem suam bene et male et propter finem laudabilem et vitu perabilem sine omni habitu primo quia ante actum primum voluntatis non est habitus in voluntate ita potest elicere secundum tertium et quartum. et sic deinceps stante eadem li bertate et indeterminatione propter finem laudabilem vel vituperabilem sine omni habitu. nec est maior rati de vno quam de alio: nec oportet ponere habitum in volunta te propter similitudinem de intellectu: quia oportet ponere habitum in intellectu: quia non magis inclinatur volun tas ad bonum quam intellectus ad verum. Quantum igitur ad tertiam conclusionem dico quod non potest probari quod ha bitus sit ponendus in intellectu per hoc quod inclina tur ad verum: sed propter hoc quod intellectus post osten sionem obiecti ipso amoto vel destructo potest in ali quos actus in quos non potuit ante presentiam ob iecti nec requiritur semper praesentia obiecti quando intellectus intelligit. et si non posset habere aliquem actum nisi praesente obiecto in se no videtur necessitas aliqua ponendi habitum in intellectu: sed quia potest habere actum circa illud obiectum quod fuit prius ab intellectu vel a sensu significatum non existente aliquo sensu particu lari in actu. ideo est necesse ponere habitum in intelle ctu inclinante ad actum circa tale obiectum et eadem est necessitas ponendi habitum in potentia fantastica: quia potest habere actum fantasiandi non existente aliquo sensu extrinseco in actu suo: et eodem modo est de voluntate si potest elicere actum suum sine ostensione obiecti post intellectum post primam ostensionem: tunc apparet eadem necessitas ponendi habitum in intellectu et voluntate: sed voluntas ita indiget ostensione obiecti in tertio vel in quarto actu. et sic deinceps sicut in primor qui nunquam potest actualiter aliquid velle vel nolle ni si actualiter cognitum. ideo non apparet eadem ne cessitas ponendi habitum in intellectu et volunta te: nec valet ponere habitum virtuosum in voluntate: quia voluntas aliquando difficilius inclinatur ad virtuosum actum quam alias: quia hoc potest accidere propter passiones existentes in parte sensitiua et habi tus existentes ibi. Ideo dico quod virtus est ponemn da in voluntate propter maiore perfectionem actus et maiorem facilitatem et inclinationem ad eliciendum actus ceteris paribus in omnibus animatis. et tunc potest sic argui. Quecumque potentia ceteris paribus magis inclinatur post actum quam ante et ad intensio rem actum: et ex illis acquirit habitum: sed voluntas est huiusmodi: quia omnibus paribus existentibus in parte sem sitiua magis inclinatur ad actum nunc quam prius: patet de continente quihabet prauas concupiscentias et non sequitur eas: et tamen prius sequebatur eas. non est hic aliqua variatio in parte sensitiua: quia ita posteriores concupiscentie sunt praue sicut prime. nunc autem voluntas prona et inclinata est ad non sequendum eas et prius non: aliter non esset continens. ideo ibi videtur quod sit aliquis habitus necessario ponendus. Ite non magis est habitus negandus in voluntate respectu vnius obiecti quam respe ctu alterius: quia eodem modo respicit omnia obiecta quantum est ex parte sua: sed respectu aliquorum obie ctorum ponendus est habitus in voluntate post mul tos actus: quia voluntas respectu actus dilectio nis magis inclinatur post multos actus quam ante ideo non videtur aliqua ratio quare aliqui habitus sint ponendi in voluntate et aliqua non.

⁋ Quarta conclusio probatur: quia habitus ille proprie est solum vituosus cuius actus est solum virtuosus: sed solus actus voluntatis est virtuosus. probatur: quia solus actus voluntatis est laudabilis vel vituperabilis. igitur solus ille est vituosus. igitur habitus generatus ex tali actu est virtuosus solum Confirmatur per philosophum. iii ethicorum vbi dicit quod nullus actus est vituperabilis nisi sit in ptante nostra nullus enim culpat cecum natum: quia est cecus sensu sed si sit cecus per pectatum proprium: tunc est vituperabilis his visis ad rationes prime opinionis.

⁋ Ad primam dre obiecto proportionato: equaliter concludit quod non sit virtus ponenda in appetitum sensitiuo: quia obiectum suum non est proportionatum. Si dicas quod proportionatur concupiscibili per habitus: eodem modo dico de voluntate quod potest respicere aliquod obiectum improportionatum et potest proportionari per habitum: nec est maior ratio de vno quam de alio. Ideo dico quod quando potentia ordinatur ad aliquod obiectum quod non potest intensius vel remissius ferri in illud obiectum: tunc non est habitus ponendus in tali potentia. nunc autem voluntas potest ferri in obiectum intensius et remissius: quia post multos actus fertur in obiectum inten sius et facilius quam nunc: ideo est habitus ponendus

⁋ Eti am ratio pro prima conclusione equaliter concludit quod in potentia visiua et auditiua sit ponendus habitus sicut in appetitum sensitiuo: quia actus illarum potentiarum possunt elici mediante actu voluntatis quia vo luntas potest imprare actibus exterioribus: sicut interioribus sed propter hoc non dicuntur illi actus virtuosi nec habitus. si igitur ponerentur et posito quod concludat quod in appetitum sensitiuo sit habitus ponendus non tamen concludit quin ibi sit ponendus habitus vir tuosus sicut in voluntate.

⁋ Ad aliud dico quod in quacumque potentia ponitur passio quae dicitur laudabi lis vel vituperabilis in eadem debet poni habitus virtuosus: sed in parte sensitiua non ponitur talis passio: quia solum dicitur laudabilis vel virtuperabi lis propter electionem voluntatis et propter finem bo num vel malum. et ita dicitur talis denominatione extrinseca.

⁋ Ad aliud dico quod aliquando corpus resistit vo luntati patet in multis motibus contrariis corporibus: quia ira desiderium et tales dispositiones causantur ex dispositionibus corporalibus variis et ille non sunt in potestate. ita quod potest eas conpescere. ideo reguntur principatum politico: quia possunt similiter resistere. et vbi est talis rebel lio ibi possunt poni tales habitus: quia anima dominatur corpori quantum ad exteriores operationes: puta commedere bibere ambulare quae totaliter sunt in potestate voluntatis: quia in potestate voluntatis est commedere vel non commedere. et sic de aliis talibus. Et respectu talium operatio num est corpus sicut seruus anime: quia quantum ad tales operationes corpus est totaliter in potestate anime et sic intelligit philosophus de isto duplici principatum ci uili et politico. Ad omnes auctoritates philosophi dico quod intelligit per partem irrationabilem voluntatem quae non est rationalis per essentiam sic intelligendo quod li cet vna essentia omnio indistincta sit intellectus et vo luntas. tamen dicitur illa essentia rationalis per essentiam quando elicit actum intelligendi et irrationalis siue rationa is per participationem quando elicit actum volendi et actus volendi non est ratio actus intelligendi. Aliter potest dici quod ponit virtutes in parte sensitiua: quia ibi sunt habitus inclinantes ad actus partis sensitiue quae dicuntur virtutes quadam denominatione extrinseca sicut prius dictum est.

⁋ Contra ista sunt multa dubia. primo quia non videtur quod semper in appetitum sen sitiuo sit talis habitus generatus ex actibus situt dictum est. quia habitus semper generatur ex acti bus: nunc autem sunt aliqua virtutes quae non requirunt nec possunt habere aliquem actum in parte sensitiua sicut virginitas humilitas paupertas et patiem tia quae non habent aliquos actus in parte sensitiua: igitur nec habitus

⁋ Secundum dubium est de hoc quod habitus sensitiuus dicitur solum virtus per denominationem extrinsecam quatenus elicitur confor miter rationi recte et imperatur a voluntate. Contra. tunc ita proprie ponitur in intellectu sicut in perte sensitiua contra philosophum primo ethicorum et sexto ponentem virtutes morales in parte sensitiua Assumptum probatur: quia sicut actus appetitus sen sitiui potest operari a voluntate et elici conformiter rationi recte ita actus intellectus. Sicut enim inintellectu dictante quod aliquid est gustandum vel come dendun et voluntate volente vel imperante appetitui sensitiuo gustare: actus ille appetitus sensitiui denominatur virtuosus: quia elicitur conformiter dictamini recte rationis et imperio voluntatis eodem modo intellectu dictante quod sit studendum circa uid voluntate volente et imperante intellectui vt studeat actus ille studendi dicetur virtuosus: quia conformiter elicitur dictamini rationis et imperio voluntatis. igitur etc.

⁋ Tertium dubium est. quia videtur quod actus appetitus sensitiui habeat primo et pro prie rationem virtutis et malicie. quia actus interi or scilicet voluntatis: et exterior scilicet appetitus sensitiui prohibentur distinctis preceptis. igitur sunt distincta pectam. consequentia patet: quia aliter non essent distincta precepta. ans probatur. quia per illud preceptum. non concupisces etc. prohibetur actus interior. per illud. non furaberis prohibetur actus exterior.

⁋ Ite aliquis magis punitur propter factum et voluntatem quam propter voluntatem solam. igitur etc.

⁋ Item Augustinus libro. xiii. de trini. ca. v. hala voluntate vel sola quaelibet miser efficitur: sed mi serior potestate qua desiderium male voluntatis impletur etc. Et vult dicere quod voluntas est mi serior cum actu exteriori quam sine. sed si actus exte rior esset tantum malus denominatione extrinseca non es set voluntas cum illo actu peior vel miserior quam sine. Eodem modo arguo de voluntate: quia voluntas quando habet bonam volitionem tunc est bona: sed quando agit tunc est melior.

⁋ Item bonitas actus mo ralis est integritas eorum quae secundum rectam rationem operantis debent competere ipsi actui. vbi ergo est alia et alia integritas talium sic conuenientium. ibi est alia bonitas: sed est alia integritas eorum que debent conuenire actui interiori et alia exteriori. igitur alia et alia bonitas igitur actus exterior non est tantum bonus denominatione extrinseca. igitur etc.

⁋ Quartum est quod rationes facte non concludunt quod si cut potest manere idem actus in parte sensitiua non variatus omnio quae prius fuit bonus denominatione ex trinseca quando fit propter bonum finem: et post malus quando fit propter malum finem: ita in voluntate potest aliquis diligere deum propter se: et secun do propter vtilitatem propriam ibi actus manet semper idem. et primo est bonus propter intentionem bonam: et post malus propter intetionem malam: eodem modo aliquis potest ire ad ecclaiam vt oret: et post continuando potest ire vt peccet. et est primus actus bonus et alius malus. Eodem mo modo si ratio dictet quod sit orandum erit actus voluntatis bonus et poterit ora re: quia elicitur conformiter recte ratioi. et si non di ctet sibi quod non sit orandum: si tunc actus voluntatis non velit orare tunc actus voluntatis erit malus et elicitur difformiter recte rationi. et per consequens po test idem actus numero dici nunc bonus nunc ma lus. et sic nullus actus voluntatis erit bonus vel ma lus nisi quadam denominatione extrinseca.

⁋ Confirmatur qui nullus actus est virtuosus vel vitiosus nisi: quia est conformis vel difformis recte rationi. igitur prima virtuositas actus moralis erit in ratione recta et no in voluntate patet.

⁋ Ad primum istorum dico quod licet sit possibile esse peccatum sine omni actu positiuo puta peccatum omnissionis. Exemplum. aliquis obliga tur ad orandum certo tempore posito quod tunc non oret nec habeat actum volendi ad orandum pro tunc incurrit peccatum omnissionis per solam carentiam alicuius debiti. tamen non est possibile quod sit pectatum actuale sine omni actu positiuo: nec habituale sine omni habitu Ideo dico quod paupartas virginitas sunt virtutes quae generantur ex actibus voluntatis debito mo circumstantionatis puta virginitas ex actu volendi continere propter deum. paupartas ex actu volendi omnibus renunciare propter christum. huilitas ex actu volendi tolerare aduersa: puta non opponendo se non murmurando non resistendo propter cphristum. ideo impossibile est per aliquam viam probare quod huilitas sit vir tus quin per eandem possit probari quod paupartas sit vir tus. et sic de omnibus virtutibus qui generantur ex bo nis volitionibus recte circumstantionatis: sed virtutes prius numerate et multe alie sic sunt virtutes quod non requirunt aliquem actum positiuum in parte sensitiua ad hoc quod generentur: nec aliquem habitum per consequens generatum ex actibus: sed solum requiruntur actus voluntatis ex quibus generantur. Dicit enim beatus hie ronimus super illud euangelium quae reliquerit patre vel matre. quod relinquere omnia est philosophorum: sed relin quere propter christum omnia et sequi christum est perfecto rum. licbet autem iste virtutes non requirant aliquem actum vel habitum in parte sensitiua requirunt tamen caritatem ad hoc quod actus elicitus earum sit meritorius. Unde dicit aplus. si tradidero. corpus meum ita vt ardeam et caritatem non habeam nihil sum. Alie autem virtutes requirunt naturali ter tam actum quam habitum in parte sensitiua et gene. rantur ex actibus voluntatis et requirunt carita tem ad hoc quod causent actum meritorium: ita quod in omni actu meritorio caritas est causa efficiers partialis: tamen virtus potest esse moralis sufficiens quamtum ad moralitatem naturalem si habeat circumstantias debitas tali virtuti secundum naturam sic. philosophi fue runt virtuosi sine omni caritate: sed actum meritorium non possunt habere sine caritate

⁋ Ad aliud di co sicut dictum est super prologum quod speculatio pu rissima: quia est aliquid operabile a nobis quod est in potestate nostra: et ita extendendo nomen virtutis potest speculatio purissima dici virtus et virtuosa moraliter sicut potest esse meritoria sicut actus quicunque partis sensitiue. Exemplum si certum aliquis potest mereri dando elemosinam ita potest miereri studendo circa geometriam: puta si hoc faciat per obedientiam illius cui tenetui obedire: et ideo ille actus potest esse bonus mora liter et virtuosus et meritorius sicut actus partis sensitiue: sed hoc erit quadam denominatione extrinseca quatenus talis actus elicitur. conformiter recte rationi et imperio voluntatis sicut actus partis sensitiue et non intrinsece: quia sic so lus actus voluntatis est bonus vel malus moraliter

⁋ De distinctis preceptis respectu actus interioris et exterioris potest dici quod per vnum preceptum prohibetur actus interior tantum: per secundum prohibetur actus interior et exterior: et ita sunt distincta prae cepta et distincta peccata aliquo modo. quia licet non sit peccatum formaliter nisi in actu interiori quando ta men prosequitur magis complacet et delectatur: et ita maius pectatum: et ita duplex peccatum non sic intelligendo quod aliqua ratio peccati consistit in opere exteri ori: sed quando est operatio exterior et operatio interi or intenditur et fit actus intensior et delectabilior quam prius: nec prohibetur operatio exterior: quia in eo consistit ratio peccati: sed propter causam dictam. Aliter potest dici quod actus interior et exterior prohibentur distinctis preceptis: non quia sunt distincta peccatra quia pectatum solum consistit in actu interiori quae potest esse vnus et idem cum actu exteriori et sine. sed ne detur simplicibus occasio errandi. potest enim aliquis cre dere quod est peccatum solum quando actus interior est malus et actus exterior similiter. et hec est opinio multorum quod non est pectatum in sola voluntate: sed tantum quantum ponitur in opere. ideo ad remouendum istam occasionem erroris et ad insinuandum quod non solum tantum est pectatum quando homo habet actum interiorem et exteriorem simul: sed quando habet actum interiorem. ideo actus interior et exterior prohibentur distinctis preceptis

⁋ Ad aliud dico de punitione maiori. dico quod de facto tam per le ges diuinas quam humanas grauiora peccata aliquino minus puniuntur quam minus grauia. Exemplum. fura ri asinum vel bouem est minus peccatum quam prohibere malum testimonium vel mentiri vel mendaciter dif famare aliquem: et tamen primum magis punitur quantum ad leges humanas de facto quam secundum non quia sunt maiora paccam: sed quia sunt maiores occasiones sub uersionis et destructionis rei publice. et tamen coram deo at punitione eternali secundum magis punitur quam primum. Eodem modo est in proposito. si enim aliquis habeat actum voluntatis ita intensum peccam di sicut cum actu exteriori: tunc tantum punitur coram deo a eternaliter sine actu exteriori sicut cum actu: sed tamen punitione temporali ad quam se extendunt leges humane pro actu interiori non punitur sed tantum pro exteriori. si tamen voluntas non habe at actum ita intensum sine actu exteriori sicut cum actu exteriori: quia plus complacet quando consequitur malam voluntatem in opere exteriori: tunc non tantum peccat in voluntate sine actu exteriori sicut cum actu: quia cum elicitur actus exterior: actus interior extenditur: et ita aggrauatur pecctatum et grauius punitur coram deo cum actu exteriori quam sine. non tamen pro exteriori sed pro interiori magis inten so. Ad hoc sunt exempla. vnum est ponamus quod sint duo et vterque eorum habeat voluntatem inter ficiendi aliquem: tamen primus habet intensam vo luntatem et secundus remissam si vterque precipiat ser uo suo interficere illum hominem: si seruus secundi interficiat et non seruus primi certum est quod primus magis peccauit: quia intentius eum odiuit et ma gis fuit ad hoc vt interficeretur quam secundus: tamen secundus plus puniretur pena corporali quam primus: cum tamen minus peccauit. Igitur aliquando minus pectantum grauius punitur. et pono vltra quod secundus divmins pe niteret de mala voluntate et precepto et primus non: et quod seruus secundi interficiat illum hominem hoc posito primus domins peccat et secundus non in interfe ctione homis: et tamen secundus puniretur et primus non

⁋ Ad aliud dico quod potest glosari quod expletione malicie voluntatis in opere intenditur malus actus voluntatis. et fit peior. et similiter implendo malam voluntatem in opere potest facere multa peccata que non faceret si non im pleret et quasi traheretur de peccato in peccatum quia per factum suum scandalimat proximum. et sic potest fieri miserior. Unde si vnum peccatum sit priuatum et aliud publicum de quo homo scandalimatur: tunc plus punitur pro publico quam pro priuato.

⁋ Ad aliud de integritate dico quod non omns circunstantie aggrauant peccatum quia quod actus exterior fiat: tunc nihil aliter ex hoc precise non aggrauat peccatum: sed circumstantie re spectu actus voluntatis aggrauant peccatum. vnde quando alicui ex se non competit bonitas moralis vel malicia: tunc non habet bonitatem nisi ex in tegritate circumstantiarum. Exemplum. actus appetitus sensitiui non est natus esse bonus moraliter ex se: sed denominatione extrinseca sicut pri ius dictum est non est bonus ex integritate circumstantiarum: puta ex hoc quod fit in loco determina to tempore determinato etc. sed quando actus natus est esse bonus moraliter: tunc ad bonitatem actus requiritur integritas circumstantiarum: et quando deficit aliqua circumstantia: tunc non est bo nus moraliter: sed necessario requiritur illa circunstantia ad bonitatem actus moralis licet forte non sit vitiosus: quia intenditur malus finis.

⁋ Ad aliud dico quod actus diligendi deum propter se tanquam propter finem: et post propter aliud sunt actus distincti specie. Quod autem sunt distincti actus specie patet: quia quandocumque obiecta primaria aliquorum actuum variantur: necessario variantur illi actus: qui impossibile est quod vnus actus nunc termine tur ad vnum primarium obiectum: et post termine tur ad aliud obiectum primarium: sed fines sunt ob iecta primaria voluntatis: quia cum voluntas non diligit aliquid nisi propter finem magis diligit fi nem: quia sine illo non diligeret aliud: et patet quia si essent duo respectu duorum obiectorum quorum vnus actus esset causa alterius: si illa duo obiecta primo diligerentur vno actu: illud obiectum esset primum cuius actus est causa alterius quando diliguntur distinctis actibus: sed si diligeret finem vnico actu et aliud propter finem alio actu: actus quo diligo finem esset causa respectu alterius actus qui non diligo illud nisi quia diligo finem: et ita po sito actu respectu finis potest alius poni: et non posito non potest poni per causam. igitur est causa per propositionem frequenter acceptam. igitur si vno actu diligo finem et alius finis est obiectum primarium. igitur ad variationem finium sequitur variatio actuum. et per consequens sunt distincti actus

⁋ Quod autem distinguantur specie patet: quia vnus est actus fruendi deo a alius actus fruendi creature. et imiliter actus vnus est actus amoris amicitie: et alius actus amoris concupiscentie quae distinguntur specie Si dicas quod finis est causa equiuoca actus mo ralis igitur non obiectum. Respondeo. omnes circumstantie actus voluntatis sunt obiecta partialia illius actus: ita quod finis in omni actu est obiectum principale sicut prius patuit alie circumstantie sunt obiecta secunda ria partialia. respectu illius actus. Exemplum. si enim ad hoc quod actus voluntatis quo aliquis vult orare deum sit perfecte virtuosus requirantur de necessitate iste circumstantie: quia velit orare propter honorem dei secundum rectum dictamen rationis in tempore statuto puta die doffini co in loco deterinato puta in ecclasia: tunc iste actus sic virtuosus habet honorem dei pro obiecto principali actum orandi pro obiecto communi rectam rationem. diem dominincum et eccluaiam pro obiectis secundariis et partialibus ita quod respectu actus voluntatis iste circunstam tie sunt obiecta et cause effectiue partiales respe ctu illius actus: sed respectu actus exterioris non sunt obiecta partialia quae actus dicitur obiectum commune: qui actus orandi vel ambulandi vel aliquis exterior actus non habet tempus pro obiecto nec locum nec rectam rationem nec finem sicut alii: puta actus comme dendi habet cibum: actus ambulandi habet viam pro obiecto et alie circumstantie. quantum ad istum actum ni hil faciunt nisi stant iuxta est circunstant illum actum sine alia causalitate. Si dicas quod actus prin cipaliter intentus a voluntate dicitur esse obiectum primarium illius actus: scilicet si velim anbulare ad eclui am ad orandum propter laudem dei actus principaliter intensus est actus orandi vel abulandi. ergo isti actus sunt obiecta primaria respectu actus voluntatis. Respondeo. illud obiectum est principale obiectum actus voluntatis: cuius dilectio principa liter intenditur huiusmodi est finis: sed tamen vocando illud obiectum principale quod est obiectum cause prout dicitur contra circumstantias requisitias: tunc actus exterior est obiectum principale: quia obiectum eorum commune est actus exterior: quia potest idem manere respectu multorum actuum voluntatis: puta si primo velim ire ad eccliuaiam propter honore dei. hoc primo ambulare ad eccilaiam est obiectum commune et honor circum stantia: sed si post velim ire statuto tempore: tunc variatur actus et obiectum. et potest manere idem actus ambulandi si adhuc velim ire propter honorem dei et tempore statuto et secundum rectam rationem et sum. sem per in ambulando: semper iste actus exterior manet idem tamen actus volendi variatur: et ideo dicitur obiectum commune: quia potest. esse obiectum multorum actuum vo lendi: quia potest manere cum circumstantia et sine circunstantia. et ex hoc patet quod quantumcunque variatur circunstantia respectu actus volendi variatur tempore actus voluntatis licet non exterior.

⁋ Sed ad hoc est dubium. Utrum sit actus aliquis indifferens in voluntate in appetitum sensitiuo quae potest dici bonus et malus de nominatione extrinseca vel neutra.

⁋ Respondeo. quod idem numero non potest esse primo indifferens et post intrinsece bonus vel malus. Et dicitur ille actus intrinsece bonus vel ma lus: cui primo conuenit laus vel vituperium: et cui primo est impredicamentabilis: quia actus ille voluntatis est indterns quae elicitur circa obiectum conueniens tali actui sine tamen circumstantiis requisitum ad bonitatem vel maliciam actus. puta si diligam aliquem hominem non propter aliquem finem bonum vel malum: nec secundum rectam rationem nec conclusio nec loco nec tempore dieterinato nec no: et ita de aliis circumstantiis virtuosis et vitiosis iste actus no esset bonus moraliter nec malus: sed neuter et indiffe rens ad hoc igitur quod fiat bonus vel malus oportet eum circumstantionari circumstantiis virtuosis vel vitiosis puta quod voluntas diligat illum hominem propter finem talem et repore determinato. et sic de aliis. sed sic diligendo habet actum alium: sicut dictum est prius. ergo et alium actu voluntatis: cum circumstantie non sint nisi obie cta partialia actus virtuosi. ad quorum variationem variatur necessario actus: et propter eandem causam non potest aliquis actus voluntatis primo esse virtuo sus intrinsece et post viciosus: idem dico actus nu mero. quia non potest esse mutatio nisi per mutationem circumstantiarum. puta quia actus nunc est bene cir cumstantionatus et post male: et hoc non potest esse sine mutatione actus. et hoc semper tenet: quia circumstantie sunt obiecta actus: ad quorum variationem sequitur variatio in actibus: nec propter eandem rationem potest esse vnus actus primo imperfecte virtuosus. puta quia habet aliquas circumstantias requisitas ad actum per fecte virtuosum: et postea perfecte virtuosus. quia semper per additionem vel subtractionem alicuius quod est ob iectum et causa partialis respectu actus variatur actus

⁋ Secundo dico quod si queratur vtrum aliquis actus voluntatis potest esse indifferens ad bonitatem et maliciam. et post fieri bonus vel malus denominatione extrinseca sicut actus partis sensitiue: tunc distinguendum est. quia aut ponitur quod in voluntate possunt esse simul duo actus volendi naturaliter aut non. Si non: tunc non potest esse aliquis actus in voluntate indifferens praedicto modo. quia non potest sic esse indifferens: nisi quatenus conformare potest se alicui alteri perfecte et intrinsece virtuoso: sicut actus appetitus sensitini non dicitur aliter virtuosus: vt patet. Si autem duo actus volendi possunt simul esse naturaliter in voluntate: quod credo esse verum: sicut in primo probatum est. tunc in volunta te potest esse aliquas actus indifferens modo praedicto. Exem plum. si enim diligam aliquem hominem absolute termi nando actum volendi ad illum hominem et non ad aliquam circumstantiam bonam vel malam: tunc iste actus non est bonus vel malus moraliter: sed est neuter. sed tunc stante illo actu eligam alium actum quo volo diligere tantum hominem propter deum secundum rectam rationem: et secundum omnes alias circumstantias requisitas. iste secundus actus est perfecte et intrinsece virtuosus et qui prius fuit indifferens: nunc est virtuosus denominatione extrinseca: quate nus elicitur conformiter actui perfecte virtuoso et recto dictamini: sicut si velim comedere propter deum secundum rectam rationem et alias circumstantias et commedam. ista comestio est virtuosa denominatione extrinseca. quia elicitur conformiter rationi recte et volitioni perfecte et intrinsece virtuose. similiter sicut stante eodem actu commedendi numero variato actu voluntatis. puta quod velim commedere propter malum finem: puta incontinentiam et contra rectam rationem dicitur idem actus comedendi qui prius: viciosus et conformiter elicitur volitioni male et contra iudicium rationis. ideo est viciosus denominatione extrinseca. ita stante illo primo actu in voluntate qui indifferens est de se. et mutato secundo actu puta quod velim illum hominem diligere qui displicet deo vel quia peccator est: vel propter a¬ lium malum finem et contra rectam rationem. et tunc actus ille quae prius fuit indifferens de se et post virtuo sus denominatione extrinseca: nunc est idem actus numero vitiosus denominatione extrinseca. et sic patet quo modo potest aliquis actus voluntatis esse indiffe rens et quo non. Ex istis patet quid bonitas vel malicia addit super substantiam actus: quia aliter est dicendum secundum istam viam: et aliter secundum viam Ioh. Nam Ioh. ponit quod substantia actus virtuosi et vitiosi potest esse eadem: sed dicitur esse virtuo sus propter conformitatem ad circumstantias requisi tas quas non ponit esse obiecta partialia actus virtuosi et vitiosi. ideo per eum bonitas addit super substantiam actus respectum conformitatis ad omnes circum stantias quare eum. Sed secundum istam viam quae ponit quod omnes circumstantie requisite ad actum sunt cause immediate partiales necessario requisite ad actum perfecte virtuosum. Actus virtuosus et vitiosus se habent ad actum in communi sicut hec albedo ad albedinem in communi: et sicut hec albedo est de se hec et non per aliquod extrinsecum sibi: ita actus vir tuosus quae primo est virtuosus et de se imputabilis est de se formaliter et intrinsece virtuosus. quia hoc substantia actus est hec bonitas actus. et simi liter de actu vitioso hec substantia actus est hec malicia actus. et ab istis duobus potest abstrahi conceptus actus in communi. sicut ab hac albedine et ista potest abstrahi conceptus albedinis.

⁋ Si quae ras vnde actus habet bonitatem suam vel maliciam

⁋ Dico quod ab eisdem a quibus habet substantiam actus: quia ab obiecto communi et omnibus circumstantiis tanquam a causis multis partialibus quae omnes simul posite faciunt vnam causam totalem. Si autem queras quid addit bonitas actus vel malicia super substantiam actus qui dicitur bonus saltem denominatione quadam extrinseca pu ta actus partis sensitiue et similiter actus voluntatis. Dico quod nihil absolutum positiuum vel respectiuum distinctum ab illo actu quod habet esse in illo actu per quancunque causam: sed tamen est bonitas illa nomen vel conceptus connotatiuus significans principaliter illum actum sic neutrum connotans actum voluntatis perfecte virtuosum et rectam rationem quibus con formiter elicitur. ideo denominatur virtuosus talis actus denominatione extrinseca

⁋ Alio modo potest dici quod aliquis actus sit indifferens in voluntate si causetur totaliter a deo: quia tunc nec diceretur bonus moraliter nec malus: quia ista nomina connotant actiuitatem voluntatis sicut meritorius actus

⁋ Et dico vltra quod tam actus partis sensitiue quam intellectus quam voluntatis potest dici indifferens modo predicto: et potest denominari bonus vel malus denominatione extrinseca: nec hoc est plus inconueniens de actu intellectus quam appetitus sensitiui vel voluntatis. puta si intellectus dictet quod tempore tali est studendum: et voluntas inperet intellectui quod studeat propter honorem dei et alias circumstantias: dicitur tunc actus studendi bo nus denominatione extrinseca. et sic respondeo ad aliud

⁋ Ad aliud dico quod ex hoc quod praecise est con formis rationi recte non est virtuosus. quia si deus faceret in voluntate mea actum conforme rationi recte voluntate vel agente non esset ille actus meritorius nec virtuosus. et ideo requiritur ad bonitatem actus quod sit in ptante voluntatis habentis talem actum. Si militer non plus est ille actus virtuosus propter re ctam rationem propter finem vel aliam circumstantiam. quia sicut ratio recta est obiectum partiale actus virtuosi vel viciosi. ita finis et tempus aliquando. et tamen nullus ponit quod bonitas prima actus est a fine vel a tempore. sed so lum actus voluntatis: qui primo impraedicamentalis est primo bonus vel malus moraliter: et post voluntas denominatur bona vel mala mediate actu et aliquando etiam actus denominatur denominatione extrin seca.

⁋ Ad argumentum principale dico quod siue actus virtuosus sit passio siue distinctus a passione non est in parte sensitiua proprie: sed denominatione quadam tantum extrinseca. sicut patet ex dictis.

⁋ Ad aliud dico quod omnis potentia circumstantionata operatione ali cuius alterius potentie quae bene potest agere et male indiget habitu virtuoso dirigente: sed appetitus sen sitiuus non est huiusmodi circumscripta operatione voluntatis

⁋ Ad aliud dico quod vicium proprie non est nisi in voluntate. sed secundum Augustinum peccatum adeo est voluntarium quod si non sit voluntarium non sit peccatum etc.