Quaestio 67

MEMBRUM I. An sit providentia ?

Primo queritur, An sit? Eo quod Tul- lius et quidam alii providentiam esse ne- gaverunt, et Empedocles omnia casu fie ri dixit, et nihil per ordinem providentie. Omnes autem negantes providentiam, rationem sumpserunt a confusione quam vident in his que subjacent orbi terre, ubi praevalet impius contra justum, et innocens succumbit nocenti, sicut dicitur, Jerem. xu, 1 et 2: Justus quidem tues, Domine, si disputem tecum: verumta- men justa loquar ad te: Quare via impiorum prosperatur ? bene est omnibus qui prexvaricantur, et inique agunt? Plantasti eos, et radicem miserunt: proficiunt, et faciunt fructum.

Hoc etiam miratur Habacuc, dicens, 1, 13: Quare respicis super iniqua agentes, et taces devorante impio justiorem se ?

Et hac est admiratio beati Job, xx1, 7: Quare ergo impii vivunt, sublevati sunt, confortatique divitiis? In toto enim libro Job nihil aliud queritur, nisi an fato, vel qua justitia vita regatur humana, que tot confusionibus subjacet et inordinationibus.

Hoc etiam est, quo conturbatur David in Psalmo txxu, 1: Quam bonus Israel Deus, his qui recto sunt corde Unde, ibidem, ¥. 7, dicit, quod prodixt quasi ex adipe iniguitas eorum, et, Y¥. 42, quod ipsi peccatores, et abundantes in seculo, obtinuerunt divitias, cum nullo bono digni sunt, et quod Sancti flagellati et castigati sunt a malis, quasi nullo bono digni sint. Et dicit, quod hoc cognoscere labor fuit ante eum, donec intraret in sanctuarium Dei, et intelligeret in novissimis eorum !. Omnes enim isti mirantur, si providentia Dei que cum optimo ordine sapientiae est et justitie, tantam in mundo quem regit et gubernat, permittit inordinationem et iniquitatem: hoc enim non potest esse ex impotentia qua corrigere non possit, nec insipientia qua corrigere nesciat, nec ex malevolentia qua corrigere non velit, cum rex terrenus potens et sapiens et benevolus nil talium in regno suo permittat..

Et hoc Sanctos quidem trahit in admirationem et agoniam: Philosophos autem, quirationem ex sensibilibus accipiunt, perduxit ad hoc, quod. quidam eorum negaveruat providentiam, et dixerunt constellationibus virtutes suas in nativitatibus natis influentibus, et impe- tu voluntatis regi mundum, et fato attribuerunt quidquid agitur, ita quod plures hoc errore involuti sunt.

Dicunt enim, quod rectitudo gubernantis et ordinatio consideratur in reclitudine regiminis ex parte rectorum. In rectis autem non videtur nisi confusio et inordinatio. Et inducunt hoc Proverbiorum, xxvin, 12: Regnantibus imptis ruine hominum. Et illud Proverbiorum, 1x, 14: Ubi non est gubernator, populus corruet. Ex hoc enim arguunt sic: Populus visibiliter corruit et inordinate et injuste: ergo non est gubernator qui cum providentia sapientia et equitate justitia et moderamine bone dispositionis et ordinationis populum gubernat.

Multa his similia ex his que in mundo visibiliter apparent, adducunt. Sicut etiam Boetius in libro IV de Consolatione philosophie disputat' hanc questionem, Unde, ibidem, dicit: "Que, inquies, potest ulla esse iniquior confusio, quam ut bonis tum adversa, tum prospera, malis etiam tum optata, tum odiosa contingant ??"

Solutio. Dicendum, quod absque dubio providentia est tam secundum fidem Catholicam, quam etiam secundum philosophiam. Sicut enim in naturis una et eadem virtus est que formativa est in semine, et factiva sive generativa nati, que efficitur regitiva ejus quod natum est: eo quod influit unicuique membro particulariter et toti simul nato talem dispositionem, per quam unumquodque ad suum ordinem deducitur, et singula in toto suis nectuntur ordinibus naturalibus: sic est in totius mundi factore, quod eadem virtute facit influens unicuique dispositionem qua ad proprium finem deducitur, et gubernans et curans de omnibus, ut queque ordinibus suis connectantur. Quod in libro Sapientia, x1, 21, pondus. vocatur: ab Augustino autem in libro LXXXIUI Questionum vocatur ordo. Unde. sicut necesse est Deum poni mundi factorem, ita necesse est poni mundi gubernatorem secundum providentiam. Et hoc est quod dicitur, Sapientia, xiv, 3: Tua autem, Pater, providentia cuncta gubernat. Eccle. v, 5: Ne dieas coram Angelo: Non est providentia; ne forte iratus Deus contra sermones tuos, dissipet cuncta opera manuum tuarum. Hoc est etiam quod dicit Damascenus in primo libro de Fide orthodoxa, cap. de providentia: "Necesse est eumdem esse factorem eorum que sunt, et provisorem. Neque enim decens, neque conse. quens est, alium esse factorem et alium provisorem. Si enim hoc esset, in imbecillitate esset uterque, hic faciendi, ille providendi." Hoc etiam ostendit, quod omnia que sunt in-mundo tam corporalia quam spiritualia, sicut elementa et elementata et Angeli, ordinata sunt et suum ordinem custodiunt. Unde necesse est ponere aliquid melius ante ea, quod causa est hujus ordinationis. Propter quod dicitur, ad Roman. xm, 4: Que sunt, a Deo ordinate sunt. Dicit enim Damascenus, quod "omnia que providentia fiunt, necesse est: secundum rectam rationem et optimam et Deo decentissimam fieri, et ut non est melius fieri."

Sed hoc attendendum est, quod sicut dicit Aristoteles in Qfconomicis, paterfamilias gubernat domum quatuor facultatibus sive virtutibus, hoc est, uzoria, que est scientia provide ad ulilitatem domus utens uxore: et fliali, que est scientia sciens provide uti fillis ad utilitatem domus: et despotica, que Grece vocatur scientia sciens provide uti servis ad utilitatem domus, sicut villico, syndico, dispensatore, et hujusmodi: et chrysmatica sive thesaurizativa, que est scientia sciens uti thesauris et reditibus in sustentationem domus. Non attendit tantum quid singulis competat, sed quid expe- diat universe domui observande: et ideo si quid inordinationis est in aliquo istorum quatuor, hoc corrigit et ordinat, non respiciens ad utilitates singulorum, sed ad totius domus utilitatem: et ideo aliquando corripit et flagellat filium, et blanditur servo, et increpat uxorem sive sponsam et privat ornatu debito, et fovet aliquando ancillam: et unum aliquando corrigit ad exemplum alterius, sicut dicitur, Proverb. xx1, 11: Mudletalo pestilente, sapientior erit parvulus, et st sectetur sapientem, sumet scientiam. Et aliquando minus peccantem durius corripit, ut ipsi et cateri timorem habeant, sicut dicitur, I ad Timoth. v, 20: Peccantes coram omnibus argue, ul et ceteri timorem habeant. Et aliquands non peccantem corripit, vel ut praservet ne peccet, vel ut probet. Ita facit Deus in providentia mundi.Unde, Sapient. xn, 13 et seq.: Nonest alius Deus quam te, cui cura est de omnibus, ut ostendas quoniam non injuste judicas judicium., Neque rex, neque tyrannus in conspectu tuo inguirent de his quos perdidisti, Cum ergo sis Justus, guste omnia disponis; ipsum quoque (o Pater) gui non debet puniri condemnare, exterum estimas a tua virtute. Et paulo post, ¥. 18: Tu autem, dominator virtutis, cum tranquillitate gudicas, et cum magna reverentia disponis nos. Unde sicut est in collisione nubium, ubi uniuscujusque vaporis inalterum generatur tranquillitas sive serenitas, et ex collisione contraricrum in mixto generatur complexionis equilitas: ita ex bello bonum pacis frequenter acquiritur, Propter quod etiam bellum quasi parvum bonum a bono denominatur: quia quamvis in se malum sit, tamen bellum sive parvum bonum est in hoc quod ipso bonum pacis queritur. Ita est in mundo, quod que in singulis confusa et inordinata et mala esse videntur, ad bonum universitatis relata sapientissime et decentissime et justissime facta esse inveniuntur. Sic enim si justus flagellatur, vel aliud adversum pati- tur, vel purgatur, vel eruditur, vel probatur, sine quibus universitas non bene gubernaretur: et si unus istorum plus affligitur alio, hoc, sicut dicit Boetius, est sicut quando unus egrorum facili curatur medicamine, et alter in eadem egritudine laborans vix et multis et difficilibus curatur medicaminibus.

Similiter dicendum est de malis quibus prospera cuncta succedunt, et in labore hominum non sunt, nec cum hominibus flagellantur: et quod ideo tenuit eos superbia, et operti sunt iniquitate et impietate sua: et quod hoc ideo fit, ut bonis talibus tamquam munusculis ad amorem patris alliciantur: vel ut bona talia que etiam impiis non negantur, a justis non desiderentur: vel, ut dicitur, If Machab. vi, 15, peceatis eorum in finem devolutis, ita demum in eis vindicetur, et justior ex ecorum ingratitudine eorum appareat condemnatio.

Et tales sunt ordines decentissimi et pulcherrimi et sapientissime providentie, sine quibus mundus non optime gubernaretur.

Ex his habitis facile est respondere ad objecta: haec enim Sancti admirantur in singulis, sed in ordine ad optimum universitatis statum venerantur et diligunt, Quidam autem Philosophi non satis rationem providentie intelligentes,sed opinantes, quod communis gubernator secundum merita singulorum bona vel mala unumquodque secundum suum sensibile bonum regere debeat, obscurato et insipiente corde providentiam negaverunt. Hoc autem non, est ex insipientia, vel impotentia, vel malevolentia, sed ex maxima sapientia: quia sine his ad optima non gubernaretur universitas: sine his enim non emineret, nec probaretur virtus, nec sine his erudirentur boni. Et ideo dicit Augustinus, quod, "Deus bonus numquam permitteret fieri mala, nisi sciret que bona ex malis ordine sapien tie eliceret." Et hoc etiam rex terrenus in regimine suo si sapiens est, observat.

MEMBRUM II. Quid sit providentia ?

Secundo queritur, Quid sit providentia ? Et dicit Damascenus in libro II de Fide orthedoxa, quod "providentia est ea que ex Deo ad existentia fit cura ." Alia translatio, diligentia. a

Idem, Ibidem, aliam talem dat diffinitionem sic: "Providentia est voluntas Dei, per quam omnia que sunt, convenientem deductionem suscipiunt."

1. Secundum primam definitionem, cum cura et diligentia tam sit circa fieri rei faciende, quam circa esse ut permaneat, videtur quod providentia tam sit entis quam non entis: et hoc videtur-esse contra Magistrum in libro I Sententiarum, distinct. XXXV, ubi dicit, quod "providentia est gubernandorum:" gubernanda autem non ‘sunt nisi entia: ergo providentia non est nisi respectu entis.

2. Adhuc, Tullius in fine Rhetorice dicit, quod "providentia est pars prudentie." Dividit enim prudentiam in memoriam preteritorum, conferentiam et intelligentiam presentium, et providentiam futurorum. Ex his enim colliguntur conferentia ad vitam. Prudentia autem, ut dicit Aristoteles in VI Ethicorum, est virtus activa cum ratione: et sic providentia non videtur esse nec ad fieri rerum, nec ad esse rerum, sed ad ea que rebus sunt utilia: et sic videtur, quod providentia nec scientia sit, nec sapientia, sed prudentia gerendorum utiliter.

3. Adhuc hoc etiam videtur ex Boetio. Dicit enim, quod "providentia gerendorum est:" et sic videtur, quod respicit utilitatem rerum, non fieri, nec esse.

4. Adhuc, Providentia e diverso dividit virtutem intellectualem cum sapientia et intelligentia et scientia et arte, ut docet Aristoteles in VI Ethicorum. Cum ergo sapientia sit respectu divinorum, ut dicit Augustinus, intelligentia respectu spiritualium, scientia respectu omnium temporalium et eternorum, ars respectu faciendorum, relinquitur, quod providentia sive prudentia sit respectu utiliter gerendorum.

In contrarium tamen hujus videtur esse Damascenus.

1. Dicit enim sic: "Ut sapiens optime eorum que sunt, curam habet. Oportet ergo his attendentes omnia admirari, omnia laudare, omnia perscrutate accipere que providentie sunt opera, etsi appareant multis injusta: propterea quod incognoscibilis et incomprehensibilis est Dei providentia." Ergo videtur, quod providentia quedam sapientia sit.

2. Adhuc, Boetius in libro IV de Consolationes philosophie: "Providentia est forma ex qua disponuntur res fiend '." Et ibidem, "Manifestum est immobilem simplicemque gerendarum formam rerum esse providentiam." Ex hoc videtur, quod providentia nihil aliud sit, nisi 2ternus et immobilis et simplex habitus, vel quasi habitus exemplariter in mente divina descriptus, quo et facienda et gerenda utiliter omnibus prospicit et providet Deus convenientia, et unumguodque ad proprium et convenientem deducit finem: et hoc totum sapientie est.

3. Adhuc, Boetius, ibidem, "Ab eterno cuncta prospiciens, providentiae circumit intuitus." Omnis autem intuitus cujuslibet providentie est secundum aliquem habitum regentem ipsum. Oportet ergo cum Deus scientiam non accipiat a rebus, sed potius sua scientia sit causa rerum, utin antehabitis probatum est, quod in mente providentis sit exemplaris descriptio omnium utiliter gerendorum, faciendorum, conservandorum, et ad linem convenientem deducendorum: et sic providentia non est nisi in genere sapientiz.

Sep in conrrarium hujus est quod dicit secunda definitio:

1. Dicit enim, quod "providentia es! voluntas Dei, per quam omnia que sunt, convenientem deductionem suscipiunt."

2. Adhuc, Damascenus in secundo libro de Fide orthodoxa: "Summa ejus virtus contentiva et provisiva, bona ejus voluntas est."

3. Adhuc, Idem, ibidem, "Solus Deus bonus est natura et sapiens." Ut igitur bonus providet: si enim non providet, non est bonus. Bonitas autem dispositio voluntatis est: ergo videtur, quod providentia incidat sub voluntate, et non sub sapientia..

4. Adhuc, Videtur dispositio quedam esse. Boetius in V de Consolatione philosophiae: "Providentia est ipsa illa divina ratio in summo omnium principe constituta, que cuncta disponit." Videtur ergo, quod sit dispositio dam.

5. Adhuc, Boetius, ibidem, "Quidquid aliquo modo movetur, causas, ordinem, formas ex divine mentis stabilitate sortitur; hec in sue simplicitatis arte composita, multiplicem gerendi modum stituit: qui modus cum in ipsa divine intelligentia puritate conspicitur, proridentia nominatur. Cum vero ad ea quir movet aut que disponit, refertur, fag a veteribus dicitur." Ex hoc accipitur, quod providentia non est nisi exemplaris modus, et ratio in mente divina deseripta, quibus unumquodque ad finem deducitur: que descriptio exemplaris in simplicitate mentis divine accepta, vocatur providentia: rebus autem providentiv subjectis influxa,vocatur fatum.

6. Adhuc, Boetius, ibidem, "Provi dentia est forma rerum gerendarum sim- — plex et immutabilis." Ex hoc idem habetur quod prius.

Ex us ulterius queritur, Utrum providentia sit eterna, vel temporalis ?

Ex inductis Boetii verbis videtur esse zterna.

In contrarium hujus videtur esse, quod 1. Dicit Damascenus, quod providentia est ad existentia cura, Ergo videtur, quod providentia non sit nisi positis rebus existentibus.

2. Adhuc, Constat, quod providentia non equivoce dicitur de divina et humana. Providentia autem humana est, qua subjectis providentie bonis bona administrantur, malis autem et indevotis poene vindicantes. Ergo similiter est in Deo: sed bonis bona, et malis mala non potest preparare nisi ex tempore: ergo providentia non est nisi ex tempore.

Ulterivs queritur, Si providentia sit simplex, vel composita ?

Videtur esse composita: omne enim quod contenlivum est multorum, compositum est: providentia contentiva multorum est: ergo composita esse videtur.

Ix conrraniuM hujus est quod 1. Inductum est de Boetio in Consolatione philosophiae, ubi sic dicit: "Ilud certe manifestum est, immobilem simplicemque formam rerum esse providentiam."

2. Adhuc, Videtur providentia pars omnipotentia esse: quia super illud epist. ad Hebr. 1, 3: "Portans omnia verbo virtutis sue", Glossa dicit: "Creatoris omnipotentia causa subsistendi est omni creature." Sed causa subsistendi omni creature est providentia, ut dicit Boetius his verbis: "Providentia est ipsa illa divina ratio in summo omnium principe constituta, que cuncta disponit." Unde omnibus rebus est ratio et existendi et subsistendi. Ergo providentia est potentia quedam.

Solutio. Dicendum, quod providentia procul dubio quantum ad essentialem definitionem ejus et quidditatem, forma est et ratio exemplaris in mente divina unite et simpliciter consistens, qua omnia gerenda ad suos fines convenientes accipiunt gubernationem, ex qua, sicut dicit Dionysius, naturalibus naturalia, viventibus vitalia, sentientibus sensibilia, intelligentibus intellectualia, civilibus civilia, activis agibilia, contemplativis contemplabilia, et ut universaliter dicatur unicuique secundum ordinem suum competentia procurantur. Sic enim providentur justis bona et malis pcena. Isa. m1, 10 et 11: Dicite justo quoniam bene, quoniam bonum fructum adinventionum suarum comedet. Ve impio in malum ! retributio enim manuum ejus fret ei. Hujus simile est, ut dicit Boetius, in mente artificis, qui ex habitu artis providet quid in tota domo et in partibus domus utiliter faciendum vel destruendum sit, quid et qualiter ad finem domus in toto et partibus utiliter disponatur: et ideo habet aliquid quod scientiae est sive sapientiae, scilicet habitum regentem, et habet. aliquid quod voluntatis est, scilicet deductionem uniuscujusque infinem et gubernationem: hic enim actus voluntarius est et ‘bonitatis et cure qua curat de omnibus.

Ad primum ergo dicendum, quod prima definitio qua dicitur esse cura, supponit quod est sapientiae et scientia et voluntatis: quia cum dicitur cura ad existentia, sicut voluntas non est nisi appetitus rationalis, ut dicunt Damascenus et Aristoteles. Dicit enim Aristoteles in Topicis, quod "omnis voluntas in ratione est." Et inQI de Anima dicit, quod "in ratione voluntas est, in rationabili autem desiderium et animus." Ita cura provisiva, procuratio intelligitur provisiva ex habitu sapientie vel scientie, procuratio autem ex voluntate. Gerenda autem tripliciter sunt sicut in arte, scilicet utiliter ad fieri gerenda, utiliter gerenda in esse, ut contineantur et ut deducantur ad finem, et utiliter gerenda in ordine: et ideo providentia fiendorum est existentium et ordinandorum. Unde non est non existentium ut non existentia sunt, sed est non existentium, secundum quod jam suntin fieri quo ad esse deducuntur.

Ad aliud dicendum, quod providentia refertur ad gerenda utiliter, non providenti, sed rei que subjacet providentia: hec autem, ut dictum est, variatur tripliciter, scilicet ad fieri, ad esse permanens, et ad esse in ordine. Unde dictum Tullii, quod providentia est respectu futurorum, intelligitur respectu futurorum utiliter: et illa sunt, et futura utiliter ad fieri, et futura utiliter fieri ad esse permanens, et futura utiliter ad esse ordinatum. Unde bene conéeditur, quod providentia est pars prudentia, et est respectu futurorum utiliter: et sic salvatur tam dictum Tullii, quam dictum Aristotelis.

Per noc patet solutio etiam ad dictum Boetii.

Ad id quod in contrarium a Damasceno adducitur, jam patet responsio. Providentia enim habet aliquid quod est sapientie: eo quod ipsa est aliquid scientie beneplaciti, et non scientie que simplex visio sit: et ex hoc quod habet de scientia regente actum gubernationis, cum illa in Deo non possit esse nisi recta, habet quod omnia que ad providentiam fiunt, recta ratione et Deo decentissima fiunt, et ut melius fieri non possent: et ut est causa eorum quibus providet, que causa altissima est, et admiratio, ut dicit Philosophus, est suspensiva agonia ad causam altissimam, habet quod oportet admirari opera ejus, quia mirabilia sunt: et quia voluntas est, que numquam, ut dicit Augustinus, potest esse nisi equissima, habet quod etiamsi nobis aliquando videatur injustum secundum inferiores causas quod ex providentia fit, tamen equistimum est et ordinatissimum si ad superiores causas referatur.

Ad aliud dicendum, quod hoc est verum, quod providentia est talis habitus, ut probat objectio: sed ex hoc non sequitur, quod totum sit sapientie vel scientiae quod est in providentia: sed hoe quod est in ea ut regens, sapientia et scientiae est: quod autem in ea est ul causans, voluntatis est, hoc est, esse beneplaciti, quod in omnibus talibus causa est.

Ad aliud dicendum est, quod hoc quod ex dicto Boetii arguitur, procedit et verum est: sed ex hoc non sequitur, quod totum sit sapientiza quod in providentia est, ut jam dictum est.

Ad 1 quod in contrarium objicitur, jam patet solutio: quia providentia tantum habet voluntatis, quantum causalitatis: sed ex hoc non sequitur, quin habeat aliquid sapientie et scientia.

Per hoc patet solutio ad sequens quod inducitur ex dicto Damasceni.

Eovem modo respondendum est ad. sequens, quod etiam ex Damasceno inducitur.

Ad aliud dicendum, quod est dispositio disponentis, et dispositio dispositi: et bene concedendum est, quod providentia quedam dispositio est gerendorum in disponente sapienter: et ideo dicitur, Sapientiae, vin, 1, de sapientia Dei, quod atlingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. Nec obstat quod dicitur in libro primo Sententiarum, distinctione XLV, quod "dispositio esl faciendorum, providentia autem gubernandorum:" quia, sicut jam dictum est, gubernanda utiliter sunt multipliciter, ad fieri, ad esse, et ordinem sive seriem deductionis in finem.

Ad 1 quod ex Boetio ulterius concluditur, dicendum quod hoc bene dictum est et procedit.

Et eodem modo intelligitur sequens dictum Boetii.

Ad id quod ulterius queritur, Utrum providentia eterna sit, vel temporalis ? Dici potest, quod providentia potest sumi secundum habitum, vel secundum actum. Providentia accepta secundum habitum eterna est. Haec enim est habitualitas, qua ab zterno Deus habilis est gubernare subjecta. Accepta autem secundum actum gubernandi, temporalis est: quia secundum actum non gubernantur nisi existentia creata que ex tempore sunt.

Et pur Hoc patet solutio ad id quod objicitur in contrarium: quia cura est actus providentie dicte secundum actum, et non secundum habitum.

Ad aliud dicendum, quod bonis bona, et malis pene habitualiter ab eterno preparantur, et actualiter non exhibentur nisi ex tempore.

Ad id quod ulterius gueritur, dicendum quod providentia simplex et invariabilis est intuitus gerendorum utiliter.

Ad id quod dicitur providentiam esse compositam,dicendum quod contentivum multorum dicitur duobus modis, scilicet multorum constituentium id quod tenet, et sic compositum et universum est contentivum multorum, et multorum respectum ad ipsum habentium ut ad causam esse et conservationis et continentie, et sic continentur subjecta et objecta. Nec oportet, quod continens aliquam ex illis habeat compositionem: quia sic primum principium omnia continet secunda, cum tamen simplicissimum sit.

Ad id quod objicitur in contrarium ex dicto Boetii, jam patet solutio.

Ad i quod ulterius objicitur, quod providentia sit pars omnipotentia, dicendum quod non secundum rationem intelligendi.

Et ad Glossam que inducitur, dicendum quod nihil prohibet unum et idem a diversis esse ut a causis secundum differentem modum causalitatis: et sic esse et conservatio esse ab omnipotentia est ut a causa efficiente, et a providentia est ut a causa formali exemplari. Nec

sequitur: hoc unum et idem ést ab illo, et ab isto: ergo illa sunt eadem: nisi esset secundum unum et eumdem modum causalitatis ab utroque.

MEMBRUM III. Cujus sit providentia ?

Tertio queritur, Cujus sit providentia ?

"Cum enim, sicut dicit Boetius in V de Consolatione philosophiae, ordo ille inevitabili connexione sit procedens, qui’ de providentie fonte descendens, cuncta suis locis temporibusque disponit, videntur quedam providentie re- pugnare tripliciter. Ex parte enim inevitabilis ordinis, videntur repugnare casualia et fortuita et voluntaria, Ex parte autem illa qua providentia cura est, repugnare videntur vilia. Ex parte autem illa qua causa est, videntur repugnare mala que fiunt’." Et ideo querendum est, qualiter providentia sit de istis, eo quod multa ex parte illa contradicant providentiae ?

Et guop causalia providentie non subjacent, sic probatur:

1. Casus, ut dicit Boetius, et: colligigitur ex Aristotele in Il Physicorum, est ex concursu duarum causarum inopinatus eventus in his que in irrationalibus propter aliud fiunt. Verbi gratia, sit stabulum clausum in quo est equus, et accendatur domus, et cadat ostium, et elfugiat equus, et salvetur: hic casus est: ostium, enim non cecidit ut salvaretur equus, nec equus fugit ut salvaretur: sed cadente ostio et fugiente equo, inopinate accidit equum salvari. Et hoc idem quod est casus in irrationalibus, hoc est fortuna in rationalibus, ut dicit Aristoteles in II Physicorum. Verbi gratia, Aliquis sub terra abscondit thesaurum, non intendens quod inveniatur: alter in eodem loco intendit facere sepulcrum,et inopinate invenit thesaurum: dicimus, quod ex fortuna invenit. Ex his sic arguitur: Quecumque casualiter vel fortuito eveniunt, inevitabili connexioni non subjacent: casualia et fortuita omnia inopinate eveniunt: ergo inevitabili connexioni causarum non subjacent: sed quecumque de fonte providentize procedunt, ordine et connexione inevitabili procedunt: ergo casualia et fortuita providentie non subjacent.

2. Adhuc, Augustinus in libro LXXXUT Questionum: "Quidquid casu fit, temere fit. Quidquid temere fit, ‘ providentia non fit '." Ergo quidquid casu fit, providentia non fit. Et eadem ratio est de fortuna.

In contrarium hujus est, quod 1. Quidquid fit ex concursu. causarum propter aliquem finem determinatum operantium, aliquo modo reducitur ad causarum ordinem, et ordine causarum deducitur ad debitum finem. Omne casuale et fortuitum ex concursu causarum fit propter aliquid operantium. Ergo omne casuale reducitur ad ordinem, et aliquo regente et gubernante deducitur ad debitum finem. Sed quecumque talia sunt, providentie subjecta sunt. Ergo fortuita et casualia providentie subjecta sunt.

Adhuc, Boetius in IV de Consolatione philosophiae: "Providentia cuncta pariter, quamvis diversa, quamvis infinita complectitur. Hac actus fortunasque hominum indissolubili connexione causarum constringit ."

Ulterius queritur de voluntariis et subjacentibus libero arbitrio.

Haec enim non videntur subjacere providentizs: quia,

1. Sicut dicit Damascenus in libro Il de Fide orthodoxa, quod "non omnia subjacent providentize, sed omnia quit non in nobis sunt, hoc est, in nostra potestate: que enim in nobis sunt, non providenti, sed nostri sunt liberi arbitrii®,"

2. Adhuc, Eccli. xvn, 7, sic dicitur, quod posuil oculum suum super cordu illorum, hominum scilicet. Oculus autem superponitur quando potestas cogitandi et faciendi libere quod vult, homini datur. Quod autem libertaiem ha. bet faciendi quod vult, inevitabili ordine causarum ad hoc vel ad illud non constringitur, et sic ordini et connexiom providentiae non subjicitur.

3. Adhuc Gregorius: "Homo est in quo est impressa imago Dei. Unde homo regale quid est." Hinc demonstratur, quod nullius subditur imperio, habens in se libertatem arbitrii, suoque nutu et moderamine dispensans. Ex hoc sequitur idem quod prius.

In contrarium hujus est, 1. Quod dicit Boetius in IV de Consolatione philosophiae: "Rector et medicator mentium Deus, cum ex alta providentia specula respexerit, quid unicuique conveniat, cognoscit: et quod convenire cognovit, accommodat." Ergo videtur, quod omnia cognoscit et deducit ad debitum finem providentia.

2. Adhuc, Eccli. xxm, 28: "Oculi Domini multo plus lucidiores sunt super solem, circumspicientes omnes vias hominum". Inde arguitur sic: Quidquid circumspicit aliquid, videt illud in principio, in medio, et in fine: quia aliter non circumspiceret ipsum: circumspicere enim est terminos rei comprehendere. Ergo quamlibet rem circumspiciens, videt ad quem finem quodlibet deducatur: et hoc providentia: ergo omnes vie hominum subjacent providentia.

Ulterius propter verba Hieronymi que ponit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XX XIX, cap. Hivero quod predictum est. Queritur, Si providentia sit de imperfectis et minutis animalibus, ut de muscis et culicibus ?

Et videtur, quod non, 1. Sic enim dicit Hieronymus in expositione Habacuc: "Absurdum est ad hoc adducere Dei majestatem, ut sciat per momenta singula quot culices nascantur,quotve moriantur, quota culicum et muscarum sit multitudo, quotve pisces natent in aquis,et similia. Non simus tam fatui adulatores Dei, ut dum providentiam ejus etiam ad una retrudimus, in nos ipsos injuriosi simus, eamdem irrationabilium et rationabilium providentiam esse dicentes." Ex hoc expresse accipitur, quod imperfectorum et minutorum animalium non est providentia.

2. Adhuc, I ad Corinth. 1x, 9: Numquid de bobus cura est Deo? Quasi dicat: Non. Cura autem est providentia. Ergo providentia non est irrationabilium.

3. Adhuc, Aristoteles dicit in XII prime philosophie ‘, et Commentator suus ibidem, quod "melius est quedam vilia nescire, quam scire." Hujusmodi autem vilia sunt et feeda. Ergo melius est, quod providentie non subjaceant: et quod melius est, Deo attribuendum, est: ergo dicendum, quod providentia non sit de istis.

In contrarium hujus est quod dicitur, ad Hebr. iv, 13, quod omnia nuda et aperta sunt oculis egus, et quod non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus. Adhuc, Sapient. vi, 8: AEqualiter est illi cura de omnibus. Adhuc, Sapien, xu, 13: Non est alius Deus quam tu, cut cura est de omnibus.

Ulterius, cum providentia sit causa, et Deus non possit esse causa malorum, queritur, Utrum peccata et mala subjaceant providentia ?

Et videtur, quod non. 1. Augustinus in libroLXXXITT Questionum: "Providentia summum bonum est, a quo cetera bona sunt’." Sed malum a bono esse non potest, ut dicit Dionysius. Ergo mala non sunt subjecta providentiz.

2. Adhuc, Damascenus in libro II de Fide orthodoxa: "Omnino necesse est omnia que providentia fiunt, secundum rectam rationem et ordinationem et Deo decentissimam fieri". Mala et peccata sic non fiunt. Ergo providentize non subjacent.

In contrarium hujus est, 1. Quod dicit Boetius in IV de Consolatione philosophig: "Sola divina vis est, cui mala quoque bona sunt: mala, inquam, ipsi creature, cum eis competenter utendo alicujus boni elicit effectum. Ordo enim in divinis ita cuncta complectitur, ut quod ab assignata ordinis ratione decesserit, scilicet misericordiae et bonitatis: hoc in alium ordinem relabatur, justitiae scilicet et judicii divini+."

2. Adhuc, Ovidius in fabula de Phaetonte: "Aliquisque malo fuit usus in illo." Et intendit dicere, quod in malo quod permittente Deo fit, aliquis usus est. Et hoc est quod dicit Augustinus, quod "Deus bonus non permitteret mala fieri, nisi sciret que bona ex illis malis eliceret. Quorumcumque enim aliquis usus est, providentie subjecta sunt '." Ergo peccata et mala providentia subjacent.

3. Adhuc, Job, xxi, 30: In diem perditionis servatur malus, et ad diem furoris ducetur. Hac deductio non potest esse hisi providentiz. Ergo mali et mala eorum providentie subjecta sunt.

4, Adhuc, Proverb. xv1, 4: Universa propter semetipsum operatus est Domtnus: impium quoque ad diem malum. Sed ad diem malum non deducitur nisi providentia. Ergo maliet mala providentiae subjacent.

Solutio. Dicendum, quod absque omni dubitatione credendum est, quod omnia subjacent providentie divine et mala et bona: bona sicut ad debitos fines deducenda: mala sicut ordinanda, vel per judicii pcenam, vel per bonum quod elicitur ex illis. Et hoc¥est quod dicit Hugo de sancto Victore in Sententiis, sic: "Utrumque operatur providentia in suo et inalieno: in suo bono quod fecit, in alieno malo quod permisit," Hoc est etiam quod dicit Origenes super illud Numerorum, xxu, 20: Venit ergo Deus: "Nos dicimus sapientia Dei et providentia omnia ita esse disposita, ut nihil otiosum sit apud Deum, nec bonum, nec malum. Malitiam Deus non fecit: eam tamen ab aliis inventam cum prohibere posset, non prohibuit,sed ea utiturad causas necessarias."

Ad primum ergo dicendum, quod casualia et fortuita providentie subjacent. Concursus enim causarum ordinatus est: et necesse est, quod aliquo certiori et meliori se ad ordinem redigatur: et hoc siin primum resolvatur, quod omnia redigit in ordinem, et a quo omnia convenientem accipiunt gubernationem et deductionem, non potest esse nisi providentia Dei.

Ad aliud dicendum, quod Augustinus vocat temere fieri, quod ommino sine causa et sine ordine causarum fit teme ritate voluntatis alicujus: et hoc nihil est. Et Augustinus dicere non vult aliud, nisi quod hoc modo casus nihil sit: quia quod vere casu fit, non temere fit, ut patet in preinductis exemplis.

Ip quop objicitur in contrarium, procedit.

Ad i quod ulterius queritur, dicendum quod voluntaria que procedunt ex libero arbitrio, providentie subjacent. Sed est providentia duplex, scilicet providentia pradeterminans, et providentia constituens causas essentiales et proximas eorum que fiunt, sicut est providentia necessariorum, in quibus, ut dicil Aristoteles, nihil casu fit vel contingenter, sicut solem oriri cras. Et est providentia quam vocat Damascenus secundum concessionem, hoc est, quando inevitabilis nexus providentie necessitatem inevitabilitatis non imponit causis proximis, et tamen de summa arce contemplationis sue providet quo se cause nobiles et contingentes per effectum divertant, aut divertere possint, et unicuique convenientem adhibet gubernationem. Et sub hac providentia incidunt voluntaria, et necessitatem ordinis vel consequentie accipiunt ab ea: quamvis non accipiant necessitatem absolutam et consequentis, eo quod non compellit liberum arbitrinm, ut dicit Damascenus, ut. patet in his que de prescientia in antehabitis dicta sunt.

Ad aliud dicendum, quod licet non subjiciatur providentie constituenti necessitatem in causis, tamen subjicitur providentiz# concessionis, que ordinat etiam ea que a contingentibus causis fiunt, ut dictum est. Est enim ibi probatum in V prime philosophiae, quod ea que fiunt frequenter, causantur et reguntur ab his que fiunt semper: et ea que fiunt raro, ut casualia et fortuita et voluntaria et contingentia, causantur et reguntur ab his que fiunt fre- quenter. Aliter enim sequeretur, quod aliquid esset multiforme et inordinatum, quod ad uniformitatem et ordinationem non reduceretur, quod est contra Aristotelem in IX prime philosophiae, et contra Pythagoram, et contra Boetium in ll Arithmetice.

Ad dictum Gregorii jam patet solutio. Homo enim non subditur imperio cujusquam ut cogatur ad ea que facit: tamen providentie et dispositioni divine subditur, ut ad competentes fines deducatur in his que libere facit. Sicut enim dicit Damascenus, nec suadet malitiam, nec compellit ad virtutem.

Ad ita duo que in contrarium adducuntur, simpliciter concedendum est: quia liquide veritatem probant.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum providentia sit de minutis animalibus ?

Dicendum, quod satis ad hoc respondetur in libro I Sententiarum, Distinct. XXXV, cap. Hx tali itaque sensu. Et redit. responsio Magistri ad hoc, quod providentia quidem est de his scilicet imperfectis: sed modus gubernandi et deducendi in finem non est unus. in omnibus: quia rationalia capacia sunt legum et preceptorum et discipline. Unde cum, sicut dicit Boetius, ea que conveniunt singulis, providenlia accommodet, rationalia gubernat dando eis legem et eruditionem discipline et pracepta et consilia, que sunt signa sue voluntatis. Et hoc-modo irrationabilia gubernari non possunt: quia talium capacia non sunt. Et intendit. Hieronymus dicere, quod. injuria fieret rationabilibus, si modus gubernandi irrationabilia esset idem cum modo gubernandi rationabilia: eo quod rationabilia melioris modi capacia sunt quam irrationabilia: et providentia omnibus competentia providet, et unicuique dispensat propria, nec per vices nec per momenta videt singula, sed omnia simul uno simplici intuitu.

Ad aliud dicendum, quod Deo cura est de omnibus, sed non talis cura de irrationabilibus sicut. de rationabilibus: et hoc intendit Apostolus.

Ad aliud dicendum, quod in cognitione que causatur a rebus, melius est quedam vilia nescire, propter pronitatem adjunctam qua talia inclinant vel ad abominationem vel indignationem vel concupiscentiam turpem. Sed in cognitione que causa rerum est, sicut scientia divina, nihil horum esse potest: quia nihil accipit a rebus. Nec aliud Aristoteles vult ibi probare, nisi quod intellectus divinus nihil accipit a rebus: quia si acciperet.aliquid a rebus, secundum scita vilesceret intellectus ejus.

Ad itza tria que in contrarium adducuntur, dicendum quod providentia est de omnibus: sed in gubernando et deducendo unumquodque ad competentes fines est dissimilitudo: quia nec eadem nec similia sunt, que singulis competunt.

Ad id quod ulterius queritur, dicen- dum quod Deus est summum bonum: et Deus est sua providentia: et sic summum bonum est providentia: quia convertuntur secundum suppositum. Tamen alius modus significandi est in summo bono, et alius in providentia. Summum enim bonum designat ut diffundens bona et vocans ad esse, ut in prehabilis in questione de dono dictum est. Providentia autem per modum significandi designat ut formam ordinis omnium agendorum ad fieri, ad esse, ad conservationem, et ad ea per que res ad debitum deducitur finem. Et ideo non sequitur, si aliquanon sint a summo bono, quod non subjaceant providentie: ordinabilia enim sunt mala et pone et culpx, et hoc modo subjacent providentia: malum enim culpa ordinatur justa vindicta peenz: et hoc justo. Dei judicio preparante et disponente poenas peccantibus.

Ad aliud dicendum, quod licet mala et peccata decentissima ratione non fiant, tamen decentissima ratione ordinantur, ut dictum est: et sic providentie subjacent.

Ad id quod in contrarium objicitur, dicendum cum Boetio et Aristotele, quod licet mala bona non sint, tamen quedam mala alicui sunt bona, quia occasiones sunt bonorum, sicut ustio et sectio bona est membri putrescentis,ne totum corpus putrescat: et sic Deo ordinante mala bona sunt, quia ex eis elicit boni profectum, et mali impedimentum: sicut furis suspendium bonum est, quia ex eo eruditur populus quid secundum justitiam debeatur iniquitati, et quid innocentiae: et hoc bonum non esset si furtum non esset, ut terrerentur etiam alii ne similia faciant ut non similia patiantur.

Ab sEQuens quod objicitur de Ovidio et Augustino, concedendum est.

Dvo ultima que sequuntur, omnino procedunt et concludunt veritatem.

MEMBRUM IV. Quibus modis sit providentia ?

Quarto queritur, Quibus modis sit providentia ? Et queruntur hic principaliter duo, scilicet primo, an providentia sit causa provisorum ? Et secundo, De modis providentie quos tangit Damascenus in libro IT de Fide orthodoxa 1. Circa primum queruntur quatuor, scilicet an providentia sit causa ? Secundo, An sit causa inducens necessitatem provisis ? Tertio, Quis sit hujus cause proprius effectus ? Quarto, Utrum sit causa causans per se tantum, vel per se et per aliud, sive diversum, sive oppositum ?