Quaestio 99

MEMBRI SECUNDI ARTICULUS I. Quid sit synderesis?

Primo queritur, Quid sit synderesis ? Et videtur, quod sit potentia quedam anime rationalis: quia

1. Ita dicit Gregorius in Glossa super illud Ezechielis, 1, 10: "Facies aquile desuper ipsorum quatuor", sic: "Dicunt plerique juxta Platonem rationabilitatem intelligi in facie hominis, irascibilitatem in facie leonis, concupiscibilitatem in facie bovis, quartam ponentes super has, quam Greci vocant synderesim, que intelligitur in facie aquile, que est desuper ipsorum quatuor." Sed aliae tres sunt potentie anime. Ergo et quarta que synderesis dicitur.

2. Adhuc, Malach. n, 15: Custodite spiritum vestrum, et uxorem adolescentie tue nolite despicere. Super illud Hieronymus in Glossa: "Per uxorem adolescentie intelligit legem naturalem scriptam in corde et in spiritu. Spiritus vero dicitur non animalis pars que non percipit que Dei sunt, sed rationalis spiritus, get postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus." Ergo videtur, quod spiritus sit rationalis pars in nobis, qua homo inclinatur in Deum, cui sicut viro conjungitur lex naturalis a principio vitae, et inclinat ad ea que Dei sunt, et que sunt secundum naturam: sed illa non est alia potentia quam synderesis: ergo synderesis est pars rationis.

3. Adhuc, Synderesis et sensualitas ex opposito dividuntur in partibus anime: quia sensualitas semper instigat ad malum, et synderesis semper ad bonum. Sed sensualitas est potentia. Ergo et synderesis: quia opposita sunt in eodem genere.

Contra: 1. Augustinus in libro I de Baptismo parvulorum': "Si rationem ipsam que adhue velut quieta et quasi sopita in parvulis latet, tamen inserta et quodammodo inseminata, illuminationem voluit appellare, tamquam interioris oculi creationem, non renitendum est tunc eam fieri cum anima creatur, et cum homo venit in mundum ." Tlud lumen cum semper illuminet ad bonum, non videtur aliud esse quam synderesis: et illud lumen est habitus non potentia: ergo videtur, quod synderesis est habitus et non potentia.

2. Adhuc, In intelligibilibus sive contemplativis Phllosophi posuerunt lumen semper incendens ad verum, quod est intellectus agens: qui (sicut dicit Aristoteles in ITT de Anima) est in anima sicut lux que repugnat falso et illuminat ad verum. Cum ergo hoc magis necessa rium sit in practicis quam in speculativis, ad perfectionem rationalis anime pertinet, quod in operabilibus sive practicis sit lumen inclinans semper in bonum, et remurmurans malo: hoc autem lumen non potest esse nisi synderesis, quia directe habet actum synderesis, et lumen est habitus et non potentia: ergo synderesis est habitus et non potentia.

3. Adhuc, Objiciunt quidam logice sic: Synderesis et fomes ex opposito dividuntur: quia fomes semper instigat ad maJum, synderesis semper ad bonum: fomes est habitus; ergo synderesis est habitus.

4, Adhuc, Synderesis et proheresis ex opposito se habent: proheresis enim est habitus deliberativus, ut dicit Philosophus inI Ethicorum: proheresis est habitus: ergo synderesis est habitus.

Sotvtio. Ad hoc quidam valde leviter solvunt, et bene dicentes, quod synderesis dicit potentiam cum habitu completam.

Et ad omnia que inducta sunt, una sola responsione respondent, quod ratione potentie quam dicit, numeratur cum potentiis a Sanctis, et a Philosophis, maxime Platonicis: ratione vero habitus numeratur cum habitibus: et sic dicunt solutum esse quidquid est objectum.

Sed Ex ista determinatione sequitur major difficultas. Si enim dicit potentiam: tunc queritur, quam potentiam ?

1. Et videtur, quod rationem: quia dicitur scintilla rationis.

2. Adhuc, Super illud Job, 1, 15: Evasi ego solus, ut nuntiarem tibi, Gregorius: "Unus qui evasit, rationis est discretio, que ad animum redit et que admissa nuntiat, ut quod preoccupata mens perdidit, afflicta recuperet." Ille autem unus synderesis est, ut dicunt Sancti. Ergo synderesis est aliquid rationis.

3. Adhuc, Augustinus in libro I de Baptismo parvulorum: "Ratio insita sive inseminata lumen anime dicitur '." Hoc aulem lumen dicitur synderesis. Ergo synderesis est ratio.

4, Adhuc, Luc. x, 30, super illud: Abierunt, semivivo relicto, Glossa: "Immortalitatem exuere poterant, sed rationis sensum abolere non possunt quin, homo sapere et Deum possit ccgnoscere." Sed hoc rationis lumen quod aboleri non potest, est synderesis. Ergo synderesis est ratio vel aliquid rationis.

5. Adhuc, Augustinus in libro IE de Libero arbitrio sic dicit: "Ante omne meritum boni operis,non est parvum accepisse naturale judicativum quo sapientiam praeponat errori, quieti difficultatem." Jllud autem ratio est et synderesis. Ergo videtur, quod synderesis sit aliquid rationis.

6. Adhuc, Hoc videtur per Basilium, qui dicit quod lex naturalis scripta est in naturali judicatorio. Judicatorium autem ratio est. Lex naturalis scripta est in synderesi: quia secundum illam semper agit ad bonum. Ergo videtur, quod synderesis vel ratio sit vel aliquid rationis.

Utrerius queritur, Utrum sit voluntas ?

Et videtur, quod sic: quia, sicut jam habitum est in questione de voluntate, voluntas est duplex: naturalis, et deliberativa: et dictum est, quod naturalis semper tendit ad hoc quod amat: amat autem hoc quod secundum naturam est: nihil autem ita secundum naturam est, sicut odire et remurmurare malo, et amare et appetere bonum divinum: quia dicit Damascenus, quod peccatum est recessio ab eo quod secundum naturam est in id quod contra naturam est. Cum ergo hoc sit synderesis: et cujuscunque est actus, ejus etiam est potentia, ut dicit Philosophus, videtur, quod synderesis nihil aliud sit quam voluntas rationalis appetens bonum et dissentiens malo.

Soxvtio. Hoc solvere non est difficile. aa qugg

Dicendum enim, quod ratio duplex est in anima, scilicet contemplativa, penes quam dicit Dionysius discursas disciplinas fieri in anima, que fiunt per collationem rationis. Est etiam ratio practica, secundum quam, ut dicit Aristoteles in libro de Laudabilibus bonis, a Platone suscipimus animam divisam esse in tres partes, scilicet in rationalem, concupiscibilem, et irascibilem: secundum hoc enim ratio est vis anime ordinans de agendis et non agendis.

Cum ergo queritur, Si synderesis sit aliquid rationis ? Dicendum, quod sit rationis practice, que est ordinativa de agendis: illius enim scintilla dicitur, semper inclinans ad bonum, et remurmurans malo. Et hoc intendunt Sancti qui ponunt eam esse aliquid rationis. Sed nihil est rationis speculative secundum quam speculativas scientias accipimus ratiocinando.

Sonuirer cum queritur, Si sit aliquid ad quest voluntatis ? distinguendum, quod duplex est voluntas, naturalis scilicet, et deliberativa: et concedendum est, quod non est sine voluntate naturali, sed nihil est voluntatis deliberative.

Et secundum hunc modum procedunt objectiones ad utramque partem, sicut facile est videre cuilibet: nec oportet de hoc plus dici.

MEMBRI SECUNDI ARTICULUS II. Utrum contingat synderesim aliquando peccare?

Querendum est ulterius, Utrum contingat synderesim aliquando peccare ?

Et videtur, quod sic :. 1. Gregorius super Exzechielem dicit sic, et loquitur de synderesi sive de conscientia: "Hanc tamen videmus aliquando precipitari, cum impius in profundum venerit: tunc enim contemnit, sicut dicitur, Proverb. xviu, 3: Impius cum in profundum peccatorum venerit, contemnit" Talis contemptus non fit sine peccato. Ergo synderesis aliquando peccat.

2. Adhuc, Nihil punitur eternaliter in homine nisi quod mortaliter peccat. Due sunt pene ewterne, ignis scilicet, et vermis conscientie. Vermis conscientie eternus est. Isa. yxvi, 24: Vermis corum non morietur, ef ignis eorum non exstinguetur: et erunt usque ad satietatem visionis omni carni. Quod tractans bea- us Bernardus in Cantica, dicit sic: "Horreo ignem urentem, catenam stridentem, vermem rodentem." Vermis autem in conscientia sive in synderesi est, et non insequitur nisi peccatum. Ergo oportet, quod peccatum sit in synderesi et in conscientia. Ergo peccat aliquando.

ConTRA: 1. Opposita simul inesse non possunt secundum idem: semper remurmurare peccato et malo, et aliquando consentire peccato sunt opposita contradictorie: quia si aliquando consentit, non remurmurat semper: ergo haec circa idem non possunt esse simul: synderesis est sem per remurmurare peccato: ergo numquam potest consentire peccato: ef non fit peccatum nisi per consensum: ergo synderesis non potest peccare.

2. Adhuc, Synderesis est consentire in bonum, et dissentire in malum in communi, et non in particulari: peccatum omne fit in particularibus actibus: ergo nullum peccatum fit secundum synderesim.

Sonutio. Ad hoc dicendum sicut dixerunt antiqui, Prepositivus et Altisiodorensis, quod synderesis proprium est non peccare secundum se: tamen habet duas comparationes: unam scilicet ad superius, et secundum hanc numquam peccat: alteram que est ad inferius quod regit, hoc est, ad liberum arbitrium, et ad rationem, et ad voluntatem extra quas et supra quas est, ut dicit Gregorius: et secundum hunc modum precipitatur per accidens, sicut miles cadente equo: qui casus non est vitium militis, sed equi: et non refertur ad militem, nisi quia non tenuit per franum ne cespitaret. Ita aliquando imputatur synderesi peccatum rationis, voluntatis, et liberi arbitrii: quia non tenuit ne caderet.

Et sic respondent ad primum: quia sic videmus eam precipitari, non culpa sua, sed inferiorum: cum impius in profundum venerit, et non continet voluntatem ab appetitu illiciti, nec rationem a judicio injusto, in quo preponit iniquum equo: et ideo cadere dicitur.

Ad aliud dicvitur eodem modo, scilicet quod vermis in conscientia non rodit nisi sicut peccatum est in ea: et hoc est quia inferiores vires quibus supereminet non continuit, cum tamen semper in se recta fuerit. Sicut etiam Philosophus dicit in III de Anima de intellectu regente et movente, quod intellectus semper est rectus, phantasia autem recta et non recta.

Ad aliud duo que in contrarium objiciuntur, dicendum quod primum procedit.

Ad sxcunpum dicendum, quod sicut respicit inferiores vires quas continere debet, ita etiam respicit particularia que sunt in actibus illarum virium, et sic imputatur ei peccatum quod fit in talibus.

MEMBRI SECUNDI ARTICULUS II, Utrum contingat synderesim in toto exstingui, vel non ?

Deinde queritur, Si contingat eam in toto exstingui?

Et videtur, quod sic: quia 1. Heresiarche sunt quibus dictat conscientia, quod pro sua perfidia defendenda debeant exponere vitam: et hoc est error et malum: ergo in eis non remurmurat malo: etsic videtur in toto exstincta.

2. Adhuc, Ezechiel. 1, 10, super illud: Facies aquile desuper ipsorum quatuor, Glossa Hieronymi: "Per faciem aquile scintilla conscientie significatur, que synderesis dicitur: et hance quoque videmus precipitari et locum suum amittere, cum impius in profundum venerit et contemnit ." Sed locum non amittit nisi exstinguatur. Ergo videtur, quod in talibus exstinguitur.

3. Adhuc, Jerem. un, 16: Filii Mem pheos et Taphnes constupraverunt te usque ad verticem. Glossa Hieronymi: "Malignus spiritus de membris inferioribus usque ad verticem pertingit, quando castam celsitudinem mentis diffidentiae morbus corrumpit." Celsitudo mentis synderesis est. Ergo videtur, quod synderesis corrumpitur: ergo et extinguitur,

4, Adhuc, Super illud Psalmi xu, : Corrupti sunt et abominabiles facti sunt, Glossa: "Omni vi rationis privati." Quedam vis rationis est synderesis. Ergo aliquando privatur et exstinguitur.

3, Adhuc, Quidam objiciunt sic: Fomes et synderesis ex opposito se habent quantum ad actus: fomes exstinguitur in quibusdam, sicut in beata Virgine ex plenitudine gratie: ergo synderesis exstinguitur in quibusdam propter multitudinem culpz.

Contra: 4. Isa. txvi, 24: Vermis eorum non morietur. Glossa, ibidem, "Vermis scintilla conscientiae est, que est synderesis, que etiam in damnatis semper remurmurat malo." Ergo numquam exstinguitur.

2. Adhuc, Sapient. v, 2 et 8: Dicentes intra se, penitentiam agentes, et pre angustia spiritus gementes :... Quid nobis profuit superbia ? Ergo in damnatis remorsus conscientie est ad malum: ergo non exstinguitur in totum.

3. Adhuc, Luc. xvi, 24, super illud: Mitte Lazarum, ut intingat extremum digiti sui in aguam, Glossa: "Petiit dives, ut extremo digiti Lazari refrigerium sentiret, et nuntiaret quinque fratribus suis, ne venirent in hunc locum tormentorum. Quia reproborum mentem pena sua quandoque inutiliter erudit ad dilectionem, ut tunc etiam suos specialiter diligant, qui hic dum peccata diligerent, nec se amabant. Petiit ergo et sibi bonum et aliis." Ergo videtur, quod in damnatis non omnino exstincta est, sed remurmuret malo et desideret bonum et sibi et aliis.

4. Adhuc, Ibidem alia Glossa, "Servatur diviti ad peenam et cognilio pauperis quem despexit, et memoria fratrum quos reliquit, ut de visa despecti gloria, et de peena inutiliter amatorum amplius torqueatur." Ergo videtur cum tortura illa sit in conscientia, quod vermis non moritur,nec synderesis exstinguitur quin remurmuret malo.

5. Adhuc, Dionysius in libro de Divinis nominibus, dicit de demonibus sic: "Data illis naturalia dona nequaquam ea mutata esse dicimus, sed sunt integra et splendidissima: quamvis ipsi non videant,claudentes suorum boni inspectivas virtutes '." Synderesis aulem est datum naturale. Ergo in damnatis non omnino exstinguitur.

6. Adhuc, Bernardus in libro de Libero arbitrio: "Quomodo non est ibi aliquid sapere ubi mala que tolerantur, cogunt peenitere malorum que facta sunt. Numquid in tormentis est ponitere, aut poenitere non est sapere ?" Ergo videtur, quod pcenitere et aliquid sapere per synderesim, sit in damnatis sapere: ergo non exstinguitur in toto.

7. Adhuc, Hieronymus dicit, quod in Cain scintilla conscientia non exstinguebatur.

Sotvtio. Dicendum, quod scintilla conscientiae sive synderesis in nullo nec viatore,- nec damnato exstinguitur ex toto: sed actus ejus duplex est, scilicet inclinatio ab bonum, et murmuratio contra malum. Quantum ad inelinationem ad bonum in damnatis exstinguitur. Quantum ad remurmurationem mali habet duplicem actum, scilicet remurmurare malo quia malum, et hunc amittit in damnatis: et remurmurare malo in comparatione ad pcenam que sentitur ex peccato, et hunc numquam amittit nec in viatore nec in damnato: semper enim vellent non commisisse hoc malum propter quod ita cruciantur. Et haec solutio est antiquorum et bona: quia concordat dictis Sanctorum.

Ad primum ergo dicendum, quod in heresiarchis synderesis non in toto exstinguitur: hoc enim verum est quod dicit conscientia heretico, quod vita pro tide ponenda est: sed error rationis qui dicit, quod hac heresis est fides, ita obnubilat eam, quod actum remorsionis habere non potest.

Ad aliud superius jam responsum est: quia non amittit locum, nec precipitatur nisi ratione inferiorum potentiarum, rationis scilicet, et voluntatis, etiam liberi arbitrii, sicut miles cadit cadente equo.:

Ad aliud dicendum, quod celsitudo mentis dicitur ibi superior portio rationis, et non synderesis. In argumento autem est fallacia accidentis: quia arguit ac si idem necesse sit predicato et accidenti inesse.

Ad aliud recte eodem modo dicendum est, quod vis rationis ibi non dicitur synderesis, sed superior portio rationis deliberative. In processu autem est fallacia accidentis sicut in priori.

Ad wuztimum dicendum, quod non est simile de fomite et synderesi: quia synderesis est de datis nature: et ideo natura manente non corrumpitur nec exstinguitur in toto: fomes autem est de causatis a culpa et a peccato: et ideo in his in quibus gratia ad plenum datur, in toto tollitur.

Ea gu objiciuntur in contrarium, ad object. concedenda sunt.

MEMBRI TERTII ARTICULUS TI. Utrum synderesis sit potentia, vel habitus ?

Videtur autem, quod non sit potentia, sed habitus.

1. Quando enim aliquid predicatur essentialiter de alio, passiones et differentie predicati predicabuntur de subjecto, per illam regulam quam dat Aristoteles in Predicamentis: "Quando alterum de altero predicatur ut de subjecto, quecumque de praedicato dicuntur, de subjecto dici necesse est." Potentia anime substantialis pars anime est, que non potest pradicari de conscientia, quia conscientia aliquando est et aliquando non est, quod non convenit parti anime. Ergo conscientia non est potentia anime.

2. Adhuc, Damascenus: "Conscientia aliquando recta est, et aliquando erronea: aliquando tranquilla, aliquando perturbata: aliquando munda, aliquan do immunda: quorum nihil convenit potentie anime" ergo conscientia non est anime potentia.

3. Adhuc, Damascenus: "Conscientia est lex nostri intellectus:" lex nostri intellectus non est potentia, sed potius habitus naturalis insitus nobis: habitus naturaliter insitus nobis non est potentia licet sit in potentia: ergo videtur, quod conscientia non sit potentia, sed potius habitus.

Sed runc ulterius queritur, Utrum sit habitus naturalis vel acquisitus ?

Et videtur, quod acquisitus: quia aliquando quis habet conscientiam de re quam prius non habuit. Et hujus est exemplum: quia dato mandato a principe vela Deo, aliquis habet conscientiam de transgressione mandati quam prius non habuit: quod non posset si naturaliter esset insita: tunc enim haberet se uno modo.

Contra: 1. Joannes Damascenus dicit conscientiam legem esse nostri intellectus, prout lex nostri intellectus repugnat legi carnis. Ad Roman. vn, 22 et 23: Condelector legi Dei secundum interiorem hominem: video autem aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis mee, et captivantem me in lege peccati que est in membris meis. Lex membrorum est habitus innatus per naturam corruptam. Ergo et lex mentis sive intellectus habitus videtur esse innatus per naturam integram et sanam. -

2. Adhuc, Ad Roman. u, 14 et 15: Cum enim gentes, que legem non habent, naturaliter ea que legis sunt faciunt, ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex: qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis. Ibi Glossa Augustini: "Eisi gentiles non habent legem scriptam, habent tamen legem naturalem, qua quisque intelligit et sibi conscius est quid sibi bonum, et quid sit sibi malum." Hujusmodi lex habitus est naturalis. Ergo et conscientia.

Si hoc conceditur: tunc queritur ulterius, Utrum sit habitus cognitivus, vel motivus ?

Et videtur, quod motivus: quia 1. Sicut dicit Damascenus: "Immissio perniciosi per quam fit lex membrorum, habitus motivus est." Cum ergo contraria sintineodem genere, lex naturalis sive conscientia que instigat ad bonum, habitus motivus est.

2. Adhuc, Habitus motivus est, qui movet ad delectabile et triste: et, sicut dicit Aristoteles in III de Anima, qui movetad fugiendum vel prosequendum: et sic movet habitus conscientia: ergo videtur esse habitus motivus.

Contra: 1. Conscientia dicit scientiam: scientia est habitus cognilivus: ergo et conscientia.

2. Adhuc, Cum dicitur, Iste est conscius secretorum illius, sensus est, quéd cognitive scit iste ea que scit ille: et hoc est secundum habitum cognitivum et non motivum: ergo conscientia dicit habitum cognitivum.

3. Adhuc, Ezechiel. 1, 10, in Glossa super illud: "Facies aquile desuper ipsorum gquatuor", "Conscientie est errata corrigere et consiliari." Utrumque horum fit secundum habitum cognitivum. Ergo videtur, quod sit habitus cognitivus.

4. Adhuc, I ad Corinth. 1v, 4: Nihil mihi consc.us sum, sed non in hoc justificatus sum. Hoc dixit Apostolus, quia nescivit se esse in peccato secundum habitum cognitivum. Ergo videtur, quod conscientia habitus cognitivus sit.

5. Adhuc, Eccle. vir, 23: Seié enim conscientia tua, quia et tu crebro maledizisti aliis. Glossa, ibidem, "Qua judice nemo nocens absolvitur." Scire et judicare fiunt secundum habitum cognitivum. Ergo conscientia est habitus cognitivus.

Solutio. Ad primam partem questio nis dicendum est, quod conscientia dupliciter accipitur, scilicet materialiter, et sic ponitur pro eo quod scitum est in anima vel scibile: et hoc nec potentia est, nec habitus, sed scitum. Aliquando accipitur formaliter, pro scientia scilicet que refertur ad scitum, licet non sub eodem casu quo refertur scibile ad scientiam, ut dicit Aristoteles in Predicamentis: quia scientia dicitur scibilis scientia scibile autem non dicitur scientia scibile, sed scientia scibile. Et si sic accipitur pro scibili: tunc nec potentia, nec habitus est, sicut scibile nes est sciens, nec scientia. Si autem accipitur formaliter: tunc pro certo habitus est, et dicit habitum in potentia, vel potentiam habitualem: et secundum hoc respondendum est ad objecta.

Ad primum ergo dicendum, quod licet scientia secundum subjectum sit pars anime, tamen secundum id quod est, habitus est: et ideo non convenit ei potentia esse: quia secundum id quod est, non est pars anime. Regula autem Aristotelis intelligitur de his ubi preedicatum essentialiter in est subjecto et actu et intellectu.

Av atiup dicendum, quod conscientiam esse rectam vel non rectam, mundam vel immundam, accidit ei: ex his que subjecta sunt conscientia: et ideo non oportet, quod illa participet conscientia que est potentia habitualis.

Ad aliud dicendum, quod conscientia est pro certo habitus et non potentia, sicut dictum est: sed aliquando denominatur ab ipsa potentia, eo quod talis habitus est in ipsa.

Ad idquod ulterius queritur, dicendum quod conscientia dupliciter consideratur, scilicet in principiis regulantibus conscientiam, que sunt principia universalia: Et haec innata sunt nobis, ut dicit Aristoteles in fine secundi Posteriorum: et etiam Boetius in libro de Consolatione Philosophie, sequens Platonem et Socratem dicit, quod univer salia retinet, et singula perdit. Potest etiam considerari in scitis his et illis, et sic habitus est acquisitus, et convenit ei aliquando inesse, et aliquando non imesse.

Ad idquod contra hoc objicitur, dicendum quod lex naturalis que dicitur lex nostri intellectus, habitus est innatus nobis quantum ad universalia principia regulantia in bonum, sicut dictum est: hoc enim est lumen de quo dicitur in Psalmo iv, 7: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine. Unde lex mentis habitus naturalis est quantum ad principia, acquisitus quantum ad scita. Et non est simile de fomite sive lege membrorum: ille enim non tam habitus est, quam corruptio, et nihil habet cognitionis, sed est simplex habitus ligans ad malum ex natura corrupta: propter quod dicit Apostolus, quod contrariatur legi mentis que obligat ad bonum.

Ad aliud dicendum, quod hoc sequeretur si conscientia nihil aliud diceret nisi habitum legis talis: sed hoc non est verum: quia aliquando dicit potentiam cum habitu.

Ad ww quod juxta hoc queritur, Utrum sit habitus motivus, vel cognitivus?

Dicendum, quod motivus et cognitivus est sicut intellectus practicus.

Ad id quod contra hoc objicitur, dicendum quod conscientia dicitur lex rationis et intellectus: quia ex universalibus regulis ligat ad faciendum vel non faciendum: et sic est etiam habitus motivus et ad delectabile et ad ponale. Unde II ad Corinth. 1, 12: Gloria nostra hee est, testimonium conscientiae nostrae. Ibi Glossa dicit sic: "Sicut impiis est magna peena conscientia, ita piis magnum gaudium." Et per hoc patet solutio ad duo prima que probant esse habitum motivum. Nec est simile de lege carnis, et de lege mentis: quia lex naturalis per cognitionem dirigit motivam partem: et ideo oportet, quod. aliquid cognitionis habeat: nee opponitur fo miti ex omni parte, sed tantum ex illa qua motiva est ad bonum, Et ideo non oportet, si lex membrorum nihil habeat cognitionis, quod etiam mentis nihil habeat cognitionis: quia lex mentis et regit et movet, lex carnis movet tantum.

Ad aliud dicendum, quod delectabile et triste sunt ex consequentibus conscientiam secundum quod est de hoc vel de illo secundum actum, et sic etiam est pena vel gaudium.

Ad id quod contra objicitur, quod ad oy scientiam dicit, dicendum quod dicit scientiam regentem, et illa non est pure speculativa.

Av auiup dicendum, quod cum dici tur, Iste est conscius secretorum, conscius sumitur equivoce ad conscientiam: quia talis conscientia est pure speculativa. Cum autem dicitur, Iste est conscius sibi, accipitur conscius pro con scientia approbationis et reprobationis, et illa non est vere speculativa.

Ad aliud dicendum, quod corrigere et consiliari sapienti convenit praecipue secundum habitum, qui nec plene est speculativus, nec plene practicus, sed utrumque habens, et talis habitus est conscientia.

Ad aliud dicendum, quod hoc dixit Apostolus et vere: sed ex hoc non sequitur, quod conscientia dicat habitum qui non sit sine speculatione.

Ad vxtmum dicendum, quod conscientia est qua conscimus nobis de secretis que sunt in cordibus nostris, et hoc non fit sine speculatione: nec oportet, quod pura speculatio sit, sed frequentius multum habet de speculatione practica.

MEMBRI TERTII ARTICULUS II. Utrum conscientia sit idem quod synderesis ?

Deinde queritur, Utrum conscientia sit idem quod synderesis ?

Et videtur, quod sic. 1. Ezechiel. 1, 6, super illud: Quatuor facies uni, Glossa: "Synderesis est scintilla conscientie." Videtur ergo, quod conscientia sit idem quod synderesis.

2. Adhuc, In eadem Glossa dicitur, quod per quatuor facies intelliguntur quatuor vires anime, scilicet rationalis, concupiscibilis, irascibilis, et synderesis, Rationalis per faciem hominis, irascibilis per faciem leonis, concupiscibilis per faciem vituli, synderesis per faciem aquila. Cum ergo conscientiam necesse est reduci ad aliquam illarum, et non possit reduci nisi ad synderesim: ergo videtur, quod idem sit cum synderesi.

Contra: Differentiae conscientie non conveniunt cum syaderesi. Est enim conscientia munda et immunda, et recta et non recta, et deponibilis: unde dicitur alicui qui habet conscientiam immundam, quod deponat eam. Horum nihil convenit synderesi, Ergo conscientia non est synderesis.

Utrenvs queritur, Si conscientia sit idem quod lex naturalis ?

Et videtur, quod non: quia lex natutalis scripta in naturali judicatorio, ut dicit Basilius, numquam est deponibilis, Ergo conscientia non est idem quod lex naturalis.

Contra: 1. Joannes Damascenus: "Lex Dei intellectum nostrum attrahit ad seipsam, et pungit nostram conscientiam." Sed attrahere intellectum nostrum officitum est conscientie. Ergo videtur, quod conscientia idem sit quod lex naturalis.

2. Ad hoc idem arguitur in Glossa in precedenti articulo superius inducta, ad Roman. u, 14 et 15, que sic dicit: "Etsi Gentiles non habeant legem scriptam, habent tamen legem naturalem, qua quis intelligit et sibi conscius est quid sit bonum, et quid sit malum." Sed conscientia est qua quis conscius est sibi quid sit bonum et quid sit malum. Ergo conscientia est lex naturalis.

Ulterius queritur, Si conscientia sit semper in actu, vel aliquando in habitu ?

Et videtur, quod semper in actu: quia 1. Dicitur scintilla conscientie: scintilla autem semper micat: ergo videtur, quod conscientia semper sit in actu in clinationis ad bonum, et murmurationis ad malum.

2. Adhuc, Ezechiel. xxvii, 18, super illud: Producam ignem de medio tut, Glossa: "Omnia que editicasti male conscientie ignis consumet." Ergo conscientia est ignis. Ex hoc arguitur, quod semper sit in actu: quia ignis semper micat et ardet.

3. Adhuc, Physicum dictum est, quod ponderosum semper tendit ad centrum: quia etsi actu non tendat, tamen semper facit inclinationem ad descensum. Ergo asimili cum conscienlia semper remordeat ad malum, et inclinet ad bonum, semper debet dici in actu, quamvis non semper consequatur effectum.

Contra: 1. Constat, quod conscientia est in parvulis. et in illis non est in actu.

2. Adhuc, Conscientia est quaedam scientia: scientia est habitus qui non est semper in actu: ergo conscientia non semper est, in actu.

Sorunio. Ad primam questionem dicendum est, quod synderis non est conscientia: quia synderesis est quedam potentia anime: conscientia autem est habitus, ut in antehabitis probatum est. Duo tamen habet in se synderesis per duplicem respectum: unum ad superius, et alterum ad inferius, A superiori regitur, inferius regit. Et per respectum ad superius attingit habitum legis naturalis, que regens est: propter quod et ipsa synderesis potentia habitualis est et non potentia nuda: et sic dicitur scintilla conscientig, et communicat in aliquo cum synderesi conscientia. Alterum habet respectum’ ad rationem inferiorem que disponit particularia: et in his propter defectum rationis et voluntatis et liberi arbitrii aliquando pracipitatur: et dicimus aliquando conscientiam mundam et immundam, rectam et non rectam. Et quantum ad hoc nullam habet convenientiam cum synderesi.

Et per hoc patet solutio ad omnia que objiciuntur de hoc.

Ad idquod ulterius queritur, Si conscientia sit lex naturalis ? Dicendum, quod lex naturalis et conscientia differunt per essentiam, sed conveniunt in ordine ad idem, sicut in syllogismis principium et illata conclusio. Lex enim naturalis principium est quo regitur conscientia, sub quo principio ratio assumit de hoc et de illo: et conscientia concludit de faciendo vel non faciendo. Ut sic verbi gratia, lex naturalis dicit esse non fornicandum, nec furandum, nec occidendum, ratio assumit hoc vel illud esse fornicationem et furtum vel homicidium, conscientia concludit non esse furandum.

Et per hanc distinctionem patet solutio omnium objectorum ad illam partem.

Ad id quod juxta hoc queritur, Utrum Ady conscientia semper sit in actu?

Dicendum, quod semper est in actu instigationis ad bonum, et retractionis a malo, sicut bene probant objectiones inducte: sed non consequitur effectum secundum actum propter exhortationem rationis, voluntatis, et liberi arbitrii.

Et per hoc iterum patet solutio circa hoc.