Quaestio 35

MEMBRI TERTII ARTICULUS I. De multiplicitate verbi.

Primo ergo queritur de multiplicitate verbi.

1. Dicit enim Hieronymus in Proemio galeato, quod A6yo¢ Greece multa significat. Nam et verbum est, et ratio, et supputatio, et causa uniuscujusque rei, per quam sunt singula que subsistunt, que universa recte intelligimus in Christo.

2. Anselmus autem in Monologio, triplex dicit esse verbum, scilicet quo loquendo sensibilibus signis utimur, et hoc est verbum vocis. Vel quo loquendo intus cogitando apud nos volvimus quibus sensibilibus signis exprimamus: et hoc est verbum imaginationis. Et quo loquendo intelligibiliter, antequam imagines vocis volvamus intellectu, utimur: et hoc est verbum ret quod concepimus ut de ipso loquamur. Et in hoc - concordant verba Augustini in libro XV de Trinitate +, ubi sic dicit: "Quisquis igitur potest intelligere verbum, “non solum antequam sonet, verum etiam antequam sonorum ejus imagines cogitatione volvantur: hoc enim est quod ad nullam pertinet linguam, earum scilicet que lingue appellantur gentium, quarum nostra lingua Latina est: jam potest videre per hoc speculum et in illo enigmate, aliquam verbi illius similitudinem de quo dictum est: Jn principio erat Verbum ‘." Et ex hoc accipitur, quod triplex est verbum, sonans scilicet, cum imaginibus soni cogitatione volutum, et verbum quod ante imaginem soni est. Unde Augustinus, ibidem: "Formata quippe cogitatio ab ea re quam scimus, verbum est quod in corde dicimus, quod nec Grecum est; nec Latinum, nec lingue alicujus alterlus."

3. Basilius autem sic dicit: "Fillo Dei attribuitur sensus, sapientia, virtus, lumen. Hee enim omnia competunt Filo prout verbum."

4. Damascenus sic inquit: "Verbum tripliciter dicitur, scilicet secundum quod movetur intellectus, et cogitat quod in corde disponitur, et hoc est endiadentum, hoc est, interius dispositum, et Angelus, hoc est, nuntius intelligentie 5." Adhuc dicit Damascenus, quod "verbum Dei non est dvendcetatov, sed subsistens intellectivum et operativum."

Queritur ergo penes quid omnia haec in verbo accipiuntur?

Soxumio. Ad hoc dicendum, quod ea que dicit Hieronymus, multiplicitatem ejus quod est Asyoc in Greco, vel verbum in Latino, determinant. Hoc enim dupliciter accipi potest: vel prout loquitur rem indistincte et implicite in primo principio rei, vel prout loquitur rem in se. Si primo modo: tunc est causa per quam subsistunt singula que sunt. Et illud est sapientia sive ars primi intellectus universaliter agentis omnia, qui a Platonicis dicitur mundus archetypus. Secundum illud enim verbum intellectus universaliter agentis est mundus, et ars in qua sunt ea que facta sunt, antequam fiant, et causa formalis et effectiva est singulorum que fiunt per artem illam, sicut ars in mente artificis causa formalis et effectiva est omnium quz facit per artem. Et sic dicit Aristoteles in septimo prime philosophiae, qaod domus est ex domo, tectum ex tecto, paries ex paricte, fundamentum ex fundamento, et columna ex columna. Et explanat subdens: "Forme que sunt in lapidibus et lignis, sunt ex his que sunt in anima urtificis." Sic verbum per appropriationem convenit Filio, secundum quod Filius est sapientia et ars Patris. Psal. cu, 24: Omnia in sapientia fecisti: impleta est terra possessione tua. Et hoc modo verbum dictum implicite ponit respeclum ad creaturas.

Si autem loquitur rem in se: aut implicite, aut explicite. Si implicite: tunc verbum est nomen rei. Et sic vere dicitur verbum quo significatur omne quod significatur. Et attribuitur Filio Dei secundum relationem ipsius tantum ad dicentem, quo scilicet Pater perfecte dicens se (sicut superius dictum est in questione de generatione Filii) de sua substantia format similitudinem suam in natura et specie, per quam dicendo se perfectissime manifestat. Et hoc est quod dicit Augustinus in libro XV de Trinitate: "Non enim se perfecte dixisset, si aliquid minus esset in verbo sive in Filio, quam in dicente sive in Patre." Job, xxxur, 14: Semel loquilur Deus, et secundo idipsum non repetit. Glossa Gregorit: "Loqui Dei,est Filium generare: quem dum semel genuit, secundo idipsum non repelit." Joan. 1, 1: In principio erat Verbum, Glossa: "Hoc est in Patre Filius." Si autem explicite loquitur rem: vel loquitur eam prout definientia sunt unum in ultimo, quod est actus respectu omnium precedenlium: aut loquitur eam prout sunt in ordine ad illud. Si primo modo: tunc verbum est ratio rei definitiva.- Et sic verbum convenit Filio, prout ipse est ars, ut dicit Augustinus, plena rationibus idealibus rerum, que omnes in ipso sunt vita et lux. Joan.1, 3 et 4: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil quod factum est. In ipso vita erat, et vita erat lux hominum. Si autem loquitur rem explicite prout sunt definientia in ordine ad unum: tunc supputatio est, et convenit Filio Dei per appropriationem, prout ideales rationes que sunt in ipso, non solum ad rem, sed ad singula rei constitutiva referuntur.

Sic ergo accipitur divisio Hieronymi. Divisio autem Anselmi accipitur secundum gradus quibus verbum pronuntiatur a nobis. Ad hoc enim exigitur, quod primo per intellectum concipiatur, et sit quasi conceptus cordis sive scientia. Secundo, ut cogitando quasi coagitando, soni quibus exprimi potest; vel imagines sonorum volvantur et aptentur. Tertio, quod sono sensibili vestiatur et enuntietur, ut ad aures audientium venire possit. Et hoc verbum Filio Dei attribuitur, secundum quod est signum Patris, et quasi conceptus cordis ejus processit in carnem, et sensibilis factus est, et habitavit in nobis. Et haec sunt verba Augustini: et ponuntur in Glossa super epistolam I Joannis, u, 1, super illud: Sed et si quis peccaverit, etc. Et ratio similitudinis ponitur ibidem: quia sicut sonus vestiens verbum, non mutat intentionem verbi quod est conceptus cordis, sed defert ab alios, sic caro assumpta nihil mutavit in Filio Dei, sed sensibilem fecit et visibilem inter homines. Unde etiam caro habitus Filii dicitur, ad Philip. u, 7: In similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo. Primum horum verborum dicitur verbum rei, et est quod formatur in mente, et a mente fluit sicut scientia ipsius, quando mens novit se, vel dicit se. Quia sicut dicit Anselmus in Monologio, "di- cere summo spiritui, nihil aliud est quam per intellectum videndo intueri '." Secundum verbum est cogitationis cum imaginibus insensibilibus vocis. Tertium autem verbum vocis, sensibilibus signis vestiens verbum rei. Unde patet, quod sublalato verbo rei, quod est scientia in mente, non remanet verbum secundum, neque tertium: quia nihil esset ad quod aptarentur imagines vocum, et nihil quod ipsa voce pronuntiaretur. Et sublato secundo, non remanet tertium: sublato autem tertio remanet secundum et primum, et sublatis tertio et secundo remanet primum. Unde Augustinus in libro XV de Trinitate ¢ "Formata quippe cogitatio ab ea re quam scimus, verbum est quod in corde dicimus, quod nullius lingue est."

Id autem quod dicit Basilius, quod Dei Filio attribuitur sensus, etc., accipitur secundum ordinem verbi ad nos, et secundum effectus verbi. Unde ipse Basilius dicit, quod "sensus est quo cognoscitur, hoc est, quo movet cognoscentem, sapientia qua ordinatur, virtus qua operatur, verbum quo pronuntiatur, lumen quo clarescit." Verbum enim seipso movet ad sui sensum sive cognitionem, in quantum est intellectus Patris. Sapientia vero est, in quantum (ut dicit Augustinus) genita manat de sapientia ingenita. Virtus autem, in quantum artis prime virtus operativa in ipso et ipsum est, secundum quod dicitur, Joan. 1, 3: Omnia per ipsum facta sunt. Verbum vero, secundum quod loquitur Patrem omnis forme per verbum datorem. Unde dicit Augustinus in primo super Genesim ad litteram: "Filius est forma omnium, hoc est, ad quam fiunt omnia." Lumen autem est, secundum quod forma omnium lux est: et secundum quod lumen quod est forma prima, ut dicit Dionysius, ad illustrationem per omnia expandit se naturalis rei vultus,

In idem fere coincidit divisio Damasceni. Verbum enim quod movet intel. lectum ut intelligat, verbum rei est, quod est scientia mentis et conceptus, Verbum autem interius dispositum, cst quod cogitando volvitur cum insensibilibus vocis imaginibus. Verbum autem quod est angelus intelligentia, est quo sensibiliter sonat: et aptatur verbo quod de sinu Patris processit, ef caro factum est, et habitavit in nobis. Quod verv dicit Damascenus: Verbum Dei non est anapostaton, etc. ut supra, attribuitur Verbo Dei per differentiam ad verbum nostrum. Nostrum enim est transiens: Dei autem in quo nihil transit, est hypostasis subsistens. Nostrum obligatum est, non liberum: Dei autem ad electionem liberum. Isa. ty, 11: Faciet quecumque volui, et prosperabitur in his ad que msi illud. Nostrum non operativum est, sed operatum in nobis: Dei autem operativum est se#culorum. Ad Hebr. x1, 3: Fide intelligimus aptata esse secula verbo Dei, ut ex invisibilibus visibilia fierent. Glossa, "Sicut exemplum ab exemplari." Boetius in Consolatione philosophiae:

"Tu cuncta superno Ducis ab exemplo, pulchrum pulcherrimus [ipse Mundum mente gerens, similique imagine [formans."

Unde etiam verba Christi Filii in carne existentis, instaurativa fucrunt creaturarum in cecis, claudis, mutis, leprosis, et mortuis, in signum, quod ipse primum verbum esset, quod primo creaturas instauravit, ut dicit Ambrosius.

Et sic patet de omnibus divisionibus superius inductis.

Ad cujus autem verbi similitudinem dicatur Verbum Dei increatum, in prehabitis determinatum est in questione de generatione Filii.

MEMBRI TERTII ARTICULUS II. De ratione verbi secundum quod dicitur in divinis.

Secundo, Queritur de ratione verbi secundum quod dicitur in divinis.

Et videtur, quod eadem ratione qua dicitur filius.

In I Sententiarum, distinctione XX VII, dicit Magister ex verbis Augustini in libro VIT de Trinitate?. "Eo dicitur verbum sive imago quo filius." Et exponit subdens: "Id est, eadem proprietate sive notione dicitur imago et verbum qua filius: sed non eo modo quo verbum, dicitur sapientia, vel essenlia: quia non notione qua dicitur verbum, dicitur sapientia vel essentia. Nam sapientia dicitur secundum essentiam, sed non secundum relationem." Hic habetur, quod eadem relatione dicitur verbum qua filius.

Sed contra hoc est, quod

1. Verbum dicitur ad creaturas, Ad Hebr. x1, 3: Fide intelligimus aptata esse secula verbo Det. Augustinus: "In verbo tibi coaterno fecisti omnia?®." Iloc non potest esse verum, nisi verbum respectum ponat ad creaturas. Filius autem non dicit respectum ad creaturas. Non ergo eo dicitur verbum quo filius,

2. Adhuc, Augustinus in libro VIL de Trinitate: "Verbum secundum quod sapientia est et essentia, hoc est. quod Pater: secundum quod; verbum, non hoc est quod Pater, quia verbum non est Pater, et verbum relative dicitur filius ‘." Ex hoc accipitur, quod verbum non dicit respectum nisi ad dicentem. Non ergo potest respectum ponere ad creaturas. Et hoc est contra predicta.

3. Adhuc, Anselmus in Monologio: "Verbum quo creaturam dicit, non est verbum creature, dicit enim creaturam non verbo creature: sed suo verbo quod est ejus similitudo." Videtur ergo, quod verbum non dicat respectum ad creaturam, sed ad dicentem tantum. Et hoc est iterum contra predicta.

Uxrsrivs queritur hic: quia verbum a sapientia procedit sive notitia, sicut dicit Augustinus in libro XV de 7rinitate, quod "mens gignit notitiam sui dum cognoscit se." Et sic videtur, quod Pater noscens se, dicit se.

Queritur, Utrum illa notitia sit contemplativa, vel operativa ?

Et videtur, quod operativa. Joan. 1,3: Omnia per ipsum facta; sunt. Et supponitur verbum.

In contrarium videtur esse quod dicitur, Amos, m, 7: Non facit Dominus Deus verbum, nisi revelaverit secretum suum ad servos suos prophetas. Revelatio autem pertinet ad contemplationem, et non ad opus: et ita videtur verbum esse notitie contemplative.

Soxtvtio. Sicut in prehabitis de generatione Fili dictum est, et dicitur in Glossa super Genesim, 1, 3, super illud: Dizxitque Deus: Fiat lux. Et, Joan. 1, 3, super illud: Omnia per ipsum facta sunt, ubi ponit Beda exemplum de arca que in mente artificis vivi. Et Gregorius Nazianzenus dicit, quod "primum excogitavit Deus cclestes essentias: et excogitatio ejus fuit opus ejus." Et hoc recitat :Joannes Damascenus in libro suo secundo de Fide orthodoxa.

Ex quibus omnibus accipitur, quod aliud est in verbo proprie, et aliud appropriate. Proprie est in ipso, quod ipsum est similitudo dicentis perfectissima. Et cum similitudo deficiat in creatura, eo quod non adequat et implet eum cujus similitudo est, non ostendit potentiam perfectissimam producentis ex se sibi simile. Et ideo dicit Augustinus, quod "non se perfecte dixisset, si aliquid minus esset in verbo quam in seipso." Et hoc modo proprie Pater dicit verbum. Et hoc modo verbum non refertur nisi ad dicentem. Et tunc verbum non habet respectum ad. creaturas. Et de illo verum est quod eadem ratione, hoc est, eadem proprietate dicitur verbum qua filius, et non habet relationem nisi ad dicentem: et sicut generantis in quantum generans, propria et perfecta similitudo est filius: ita dicentis se hoc modo per intellectum propria et perfecta similitudo est verbum. Et ideo eadem proprietate est verbum qua est filius.

Sed quia Pater dicens dicit in verbo omnia que sunt in ipso: in ipso autem non est tantum potentia productionis sibi simile in essentia per generationem, sed etiam potentia productionis creaturarum: consequens est, ut in verbo dicat productionem creaturarum, secundum potentiam productionis, que est efficiens et formalis et finalis. Sic enim verbum per appropriatum, non proprium, est ars Patris, et quasi medium inter operantem ef opus, non medium quod secundum aliquid factum sit, et secundum aliquid faciens, sicut dixit Arius: sed medium sicut regulans in opere medium est, sicut ars medium artificis, que tamen non nisi faciens est in artifice, et nihil ipsius est factum. Et hoc modo verbum in appropriato sibi intellectu respectum ponit ad creaturas: quod non facit filius. Sic enim alia ratio est nominis fidii, et alia ratio nominis veri: non tamen alia proprietas: quia aliquem respectum habet verbum quem non habet filius: quia verbum respoctum ponit ad creaturas, filius autem non.

Cavendum tamen est cum dicitur, quod Deus cogitando se, dicit se, et dicit verbum: quod est verbum Anselmi et Gregorii Nazianzeni. Quia cogitatio duobus modis dicitur, proprie scilicet, et communiter. Proprie cogitatio est cogitatio eorum que in mente sunt, et revolutio conceptuum mentis. Et hoc modo cogitatio non est in Deo: quia in Deo non sunt cogitationes volubiles: tales enim cogitationes sive motus imperfecti sunt, que Deo non conveniunt. Cogitatio etiam communiter dicitur intuitio sive visio per intellectum, quando mens vel intellectus conversa ad’ se intuetur se, et formans ex se suam similitudinem, dicit se, et dicit suum proprium verbum, quod est verbum rei, que est in ipsa, et in verbo dicit quidquid est in ipsa: sed primo dicit verbum, et oblique et ex consequenti omnia que in ipsa sunt, dicit in verbo. Et primo modo dicere verbum concomitatur generatio filii: et ideo verbum eadem proprietate dicitur qua filius. Secundo autem modo connotatur respectus ad creaturam per appropriatum, non per proprium.

Et attende, quod in verbo hoc modo intelligitur sapientia contemplativa, secundum quod verbum est manifestativum veritatis: et sic verbum est notitia contemplative, et fit per ipsum revelatio, et est speculum in quo viderunt Prophete: et spiritus ejus vevelans est mysteria. I ad Corinth. u, 10: Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Det. Joan, xvi, 13: Cum venerit ille Spiritus, veritatis, docebit vos omnem veritatem :... et que ventura sunt annuntiabit vobis.

Secundum autem quod est Patris per appropriationem, non per proprietatem, vic est verbum notitie practice +: sic mim omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil . Eccli. 1, 5: Mons sapientie verbum Dei in excelsis, id est, initium omnis operis verbum. Psal. xxxu, 9: Ipse dixit, et facta sunt. Augustinus: "Hoc est, verbum genuit, in quo erant ut fierent." Et Glossa super Genesim, dicit, quod omnia erant primo in verbo, deinde in materia, et postea tertio in propria natura distincta per rreationem, dispositionem, et ornatum. it hoc modo verbum est formata notitia montis, et eorum que in mente sunt ronlemplative, vel practice.

Ex quo accipitur, quod notitia, sive contemplativa, sive practica, secundum rationem intelligendi antecedenter se habet ad verbum. Et hoc est quod dicit Augustinus in libro XV de Trinitate, quod "formata de mente notitia verbum est." Eecli. 1, 4: Prior omnium creata est sapientia, et intellectus prudentie ab wvo. Kecli. xxiv, 5, dicit Sapientia: Lgo ex ore Altissimi prodivi, primogenita ante omnem creaturam. In acceptione autem sapientiae a nobis e converso est. Nobis enim fit revelatio sapientie per verbum. Eecli. 1, 5: Fons saptentie verhum Dei in excelsis. Sic enim verbum lux veritatis est, gue tlluminat omnem hominem venientem in hune mundum ?. Augustinus in Glossa super illud Psalmi xl, 2: Diminute sunt veritates a filiis hominum. "Una veritas que illustrat omnes alias, que tamen multe sunt in hoininibus illustratis: sicut una facies est, qua pluries apparet in reflexione ad multa specula."

Et ex his soluta sunt omnia que quesita sunt de hoc.

MEMBRI TERTII ARTICULUS III. Utrum verbum sit essentiale vel notionale in divinis?

Tertio queritur, Utrum verbum sit essentiale, vel notionale in divinis ?

Et videtur, quod notionale tantum. 1. Primo enim Sententiarum, distinctione XXVII, ponitur inter nomina significantia hypostases cum proprietate. Talia autem omnia notionalia sunt. Ergo verbum notionale est, non essentiale.

2. Adhuc, Augustinus in libro VI de Trinitate: "Verbum quidem solus Filius accipitur, non simul Pater et Filius, tamquam ambo sint unum verbum‘:" Nomina autem que uni soli conveniunt, notionalia sive personalia sunt. Verbum igitur notionale est.

3. Adhuc, Verbum numquam est ipse dicens verbum, etiamsi seipsum dicat: semper enim est alia proprietas verbi, et alia dicentis. Talia autem que proprietatibus suis distinguunt inter personas, notionalia sunt, vel relativa. Verbum igitur relativum est.

4. Adhuc, Verbum ipso nomine aliquid dicit quod est a dicente et procedens ab ipso. Habitum autem est ab Anselmo, quod nec natura permittit, nec intellectus admittit, quod is qui ab alio est, sit ipse a quo est. Ergo nomen verbi ipsa proprietate processionis quam dicit, distinguit inter dicentem et verbum. Et talia omnia sunt notionalia, sive persona lia. Verbum igitur notionale est. Ipso enim nomine verbi processionis proprietate quam dicit, nascitur persona procedens ab alia.

5. Si quis dicat, quod aliud est in processione verbi, et aliud in processione Filit. Filius enim dicit procedentem ab wlio in diversitate hypostasis: verbum vero hoc non dicit, sed dicentis manifestationem tantum.Hoc stare non potest: quia supra habitum est ex verbis Damasceni,quod verbum Dei non est dvandotatov sicut verbum nostrum, sed rdotatov, hoc est, in hypostasi subsistens, electivum, et operativum..

6, Adhuc, Cum verbum intellectuale essentialiter sit inter dicentem et intellectum, si non esset hypostasis, que sola perfectissimiim esse habet, nec esset usia Sive essentia, oporteret quod aliquid esset imperfectum secundum esse, et sic aliquid imperfectum esset in esse divino, quod omnino absurdum est. Verbum igitur cum proprietate dicit hypostasim.

In contrarium hujus est, quod 1. Quelibet personarum dicit se, et quamlibet aliam: quod esse non posset si diceret esse notionale: nihil enim, ut dicit Augustinus in VI de Trinitate’, refertur ad seipsum: et quod ad seipsum dicitur, essentiale est. Si autem dicere essentiale est, tunc oportet verbum dictum quod sit essentiale: et sic verbum essentiale videtur.

2. Adhuc, Idem est dicere summo spiritui quod per intellectum intueri, ut prehabitum est: intellectus autem unus est trium personarum: ergo intuitio per intellectum est, una: ergo et dicere unum: ergo et dictum unum: et dictum idem est quod verbum: ergo et verbum unum.Sed dicit Augustinus in libro V de Trinitate, quod "quaecumque nomina de singulis personis singulariter dicuntur, essentialia sunt ." Verbum igitur est essentiale.

3. Adhuc, Omne quod connotat ef fectum in creatura, cum omnis elfectus in creatura communis sit tribus persvnis, essentiale est.. Verbum connolat effectum in creatura, sicut prius habitum est. Ergo verbum essentiale est.

SoLutio, Dicendum, quod verbum proprie sumptum notionale est, sicut probant auctoritates et rationes primo induct, Sed per hoc quod verbum est noscentis se, et exprimentis suam nolitiam per verbum, sic verbum notitia alicujus est, et sic verbo appropriatur sapientia. Unde ab Augustino dicitur sapientia genita . Et quia initium sive principium operis est: eo quod est verbum notitiae practice sive operative: sic verbum initium operis est, ut dicit Ecclesiaslicus: et operativum est, ut dicit Damascenus. Et sic appropriatur ei, quod sit ars Patris. Et hujus ratio est, quia dicens verbum dupliciter dicere potest. Uno modo, quod simpliciter dicat verbum, ita quod nihil aliud dicat nisi formatam notitiam suam que verbum est: et sic verbum non refertur nisi ad dicentem. Alio modo, quod non dicat verbum simpliciter, sed dicat aliquid in verbo, sicut artifex in verbo suo dicit domum, vel aliquid aliud artificiatum, quando verbum mentis sue a mente procedit in imaginationem et sensum, etab imaginatione in manum, quando movet manum ad opus artis, et a manu in dolabram ut recte secet, et a dolabra in ligna et lapides ut recte aptentur et componantur ad figuram domus. Sic enim primum et simplex verbum mentis procedens et assumens quedam, efficitur principium operis: et sic in ipso primus intellectus universaliter agens dicit creaturas, quas tamen in ipso secundum quod simplex manifestatio est dicentis, non dicit.

Ad PRIMUM ergo quod in contrarium objicitur, dicendum quod dicere. illud quo quilibet trium dicit se et quemlibet ulium, procul dubio essentiale est, et dictum ab eo una et eadem essentia est: xed dictum illud non est verbum: et ideo non sequitur quod ulterius infertur. Ut enim dicit Augustinus, formata notitia in similitudinem dicentis verbum perfectum est. Unde in libro XV de Trinitate dicit, quod "sic mens de se gignit notitiam suam, et diligit eam tamquam placitam prolem ." Et taliter formata notitia hypostasis est. Et talem formationem non dicit dictum, sed dictum dicit qualemcumque intellectualem manifestationom. Unde dicere dictum tribus convenit, dicere verbum soli Patri.

Ad aliud dicendum, quod unus est intellectus trium: sed dupliciter contingit intueri per intellectum. Aut enim intuendo format id- quod intelligit, in imaginem et similitudinem et speciem intuentis: et sic solus Pater intuetur se per intellectum. Aut intueri per intelleclum, est id quod intelligitur lumine inlellectus declarare et simpliciter perlustrare: et sic intueri se et quemlibet alium per intellectum, essentiale est, et convenit tribus.

Ad ultimum dicendum, quod sicut jam patet, verbum de ,sua proprietate qua verbum est, non dicit respectum nisi ad dicentem: sed ex appropriato. sibi, ex modo sux processionis, quia scilicet verbum notitia alicujus est: et sic sapienlia et ars est, et potest dicere respectum ad creaturas: et tunc effectus communis est: attribuitur tamen verbo specialiter, quia per proprium verbi magis approximat ad appropriatum quam alia persona.

MEMBRI TERTII ARTICULUS IV. Utrum verbum sit unum vel plura in divinis ?

Quarto queritur, Utrum verbum sit unum vel plura in divinis ?

Et videtur, quod unum solum. 4.Augustinus in libro VI de Trinitate: "Verbum quidem solus Filius accipitar, non simul Pater et Filius, tamquam ambo sint unum verbum."

2, Adhuc, Augustinus in libro XV de Trinitate: "In hac trinitate nihil dicitur verbum nisi Filius, nec donum nisi Spiritus sanctus ."

3. Adhuc, Anselmus in Monologio: "Mirum video, unumquemque trium pariter dicere se et alios, et unum solum ibi esse verbum: nullatenus tamen ipsum verbum potest dici verbum omnium trium, sed tantum unius eorum cujus est filius et imago."

In contrarium est, quod 1. Pater et Filius et Spiritus sanctus non sunt unus dicens, sed tres dicentes: et ad numerum dicentium multiplicantur verba eorum: ergo plura sunt verba in Trinitate.

2. Adhuc, Natura tormans loquelam in inferioribus, exemplata est a natura divina primo loquente. Sed in inferioribus unus dicens multa dicit verba. Ergo et in natura divina ab uno dicente multa debent fluere verba.

3. Adhuc, Verbum divinum, ut habitum est, verbum notitie est tam contemplative quam practice: sed notitia contemplativa et practica uno verbo dici non possunt, nec in unam formam verbi redigi possunt. Cum ergo, sicut dicit Augustinus, verbum sit notitia formata, videtur quod necesse est in divinis esse plura verba.

Solutio. Dicendum, quod in divinis personis non est nisi unum verbum, et unus loquens vel dicens hoc verbum: et Loc notionaliter, et non essentialiter divitur. Et hujus ratio est: quia verbum, ut dicit Augustinus, de ea re quam scimus, formata notitia est: et iterum notitia Dei Deus est: quia, ut dicit Augustinus !, Deo idem est nosse quod esse. Et iterum in Deo nihil formatum est nisi hypostasis sive persona. Haec enim distincta est proprietate, et sic formata. Et hoc essentiz# non convenit, ul prehahitum est. Nec Spiritui sancto convenire potest: quia ille a duobus est. Nec in divinis autem, nec in bumanis intelligi potest, quod a duobus ut duo sunt, unum verbum sit. Unde, Joan. xvi, 13, ab Ivangelista de Spiritu sancto dicitur: Guecumgque audiet, loquetur. Audire enim quis potest a duobus. Et cum, sicut dicit Augustinus, audire illi sit esse, potest esse unus a duobus in quantum unum sunt spirando. Verbum autem a duobus esse non potest, cum unica notitia formala sit, Nec Patri convenire potest, quod sit verbum: omne enim verbum ab alio est: Pater autem ab alio non est. Et sic relinquitur, quod soli Filio conveniat verbum esse, et soli Patri dicere hoc verbum. Quia, sicut habitum est in questione de generatione Filit, sie dicere se per intellectum formata notitia, vel est generare, vel concomilatur generare.

Ad id autem quod in contrarium objicitur, quod unusquisque trium dicit se et alios duos, patet solutio ex prius habitis. Cum enim hoc dicere sit per intel- lectum intueri, oportet quod hoc dicci sit essentiale, et non notionale: et ideu dictum ab eis est essentia: quae qi proprietate formari non potest et distingui, verbum esse non potest, etsi hoc modo dici possit: et sic dictum cum verbo in numerum non ponit, quia verbum est essentia divina. Unde, Joan. 1, 1, dicitur: ln principio erat Verbum., significans in Patre esse Filium per umtatem essentie. Et addit: Zt Verbuim erat apud Deum, significans distinctionem persone. Et addit: Hl Deus eral Verbum, notans, quod verbum ab esxsenlia divina in nullo distinguitur.

Ad aliud dicendum, quod in inferio- ribus ab uno dicenle multa sunt verba propter sui verbi imperfectionem: quia scilicet unum verbum non est quo se et omnia alia dicere possit. Et propter oppositam causam in divinis non est nisi unum verbum: hoc enim sufficiens est, quo Pater sufficienter se dicere possit cl omnia alia. Ut enim dicit Augustinus in epist. 66 ad Maximum, "gignendo filium de se, gignit alium se," hoc est, alium qui est hoc quod ipse, ut in prahabitis dictum est, et determinatum in primo Sententiarum, distinctione quarta. Et in hoc eodem verbo ut virtus et sapientia est Patris,ut dicitur, I ad Corinth. 1, 24°, Pater dixit omnia que sunt generata. Unde, Genes. 1, 3: Dixit Deus: Fiat luz. Glossa, "hoc est, verbum genuit, in quo erat ut fierent."

Ad aliud dicendum, quod in humanis alia est forma contemplative notitie, et alia practices: eo quod intellectus humanus potentialis est, et forma ipsius scibilis perficitur ad actum, et ex seipso non est actus, qui sit causa scibilis et notilie: divinus autem intellectus perfectissimus est actus, et secundum se, et luce propria omnis noscibilis et notiti causa tam contemplative quam practice: et ideo in ipso non differt contemplati- vum et practicum: et dum dicit se, de se non procedit nisi unum verbum, quod est lux operabilium et contemplabi- lium.

MEMBRI TERTII ARTICULUS V Utrum verbum in divinis referatur ad dicentem tantum, vel etiam ad crea turas Quinto autem queritur, Utrum ver- bum in divinis referatur ad dicentem tantum, vel etiam ad creaturas ? 1. Videtur enim, quod ad dicentem tan- tum: quia dicit Augustinus in libro VII de Trinitate et ponitur in primo Sen- tentiarum, distinctione XXVII, quod eadem proprietate est verbum qua filius. Sed proprietate qua filius est, non re- fertur nisi ad Patrem. Ergo proprietate qua verbum est, non refertur nisi ad di- centem Patrem,

In contrarium hujus est, quia 1. Verbum notitie verbum est, quia verbum notitia formata est. Filius autem secundum hoc nomen non notitie filius est. Et ita videtur, quod non eadem pro- prietate dicatur verbum qua filius. 2. Adbuc, Cum filius referatur ad so- lum patrem, non oportet quod verbum ad solum patrem referatur: quia, sicut dicunt Sancti et Philosophi, notitia sive scientia Dei causa creaturarum est: et ita necesse est, quod ad creaturas refera- tur: quia verbum notitia formata est. Unde, Psal. xxxu, 9: Ipse dixit, et facta 3. Quamvis iterum contra hoc obji ciatur per deductionem ad impossibile. Si enim dizit, et facta sunt, id est, ver bum genuit, in quo erat ut fierent: et posito antecedente, de necessitate poni tur consequens: et ab eterno ‘dixit, hoc est, verbum genuit: ergo ab eterno fa cta sunt. Solutio. Sicut in praecedentibus di- ctum est,si verbum accipiatur in proprie- sonntos tate illius, qua Pater dicit se, verbunt suum producendo ex seipso, Psal. xutv, 2: Eructavit cor meum verbum bonum: procul dubio non refertur nisi ad dicen tem tantum, sicut filius ad patrem. Si autem accipitur ut notilie verbum, sic Pater non dicit verbum tantum, sed omnia que sunt in notitia, dicit in ver bo: et sic verbum refertur ad creaturas sicut et notitia.

Ad quod objicitur, quod Filius non Bios; est notitie, sed verbum: dicendum,- ° Heck quod cum dicit Augustinus, quod eadem ratione dicitur verbum qua filius, non intelligitur de eadem ratione nominis, sed de eadem ratione que est relatio et proprietas personalis, que alio modo significandi significatur per nomen filii, et per nomen verbi: et ideo non potest dici filius notitie sicut verbum notitia: quia filius dicit exitum a patre per ema nationem nature, verbum autem eum dem exitum dicit a patre per emanatio nem intellectus: et ideo aliud attribuitur verbo, et aliud filio.

Ad id quod objicitur de scientia, di- Racbiext®, cendum est, quod hoc non convenit verbo in quantum dicentis verbum est: sed convenit ei in quantum notitie ver bum, hoc est, non convenit ei in quan tum pater dicit verbum, sed in quantum alia dicit in verbo.

Ad id quod objicitur, quod ab eterno Adobject.3. sunt. dixit: ergo ab eterno facta sunt: dicen dum est, quod antiqui facili responsione solverunt hoc, dicentes quod ab eterno dixit, sed non dixit ut ab eterno facta essent, sed ab eterno dixit ut tunc fierent, vel tunc facta essent, quando scilicet in initio temporis mundum creavit. Et hoc dicunt significari in sequenti verbo: Mandavit, et creata sunt ', Mandatum enim dirigitur ad distans.

Si quis tamen subtiliter inspiciat hoc: tunc activum non infert passivum, nisi ubi activum et passivum secundum virtutes agendi et patiendi proportionata sunt. In illis enim sequitur, quod quando iste faciat hoc, tunc istud fit ab illo. Agens autem divinum et factum creatum non sunt proportionata. Agens enim divinum incommutabiliter agit: et cum vera incommutabilitas sit vera eternitas, sequitur quod eterne agit: Deus enim est solus vel maxime cujus substantia et actio in momento eternitatis est, ut dicil Philosophus. Non tamen sequitur hoc de eo quod fit. Omne enim factum, ut dicit Joannes Damascenus, mutabile est: omne mutabile est in tempore. Unde non sequitur, si Deus ab eterno agit, quod actum ab ipso sit ab. eterno: sed eo ipso quod actum vel factum est, scquitur quod sit in tempore.