Quaestio 80

MEMBRI SECUNDI ARTICULUS I. De praecepto, Utrum Deus velit, quod praeceptum suum semper opere im pleatur ?

Primo ergo queritur de precepto, quod consuevit sic definiri: "Preceptum est signum voluntatis divine, obligans ad actum de quo est." Et hoc videtur probari ex Auctoribus, quos inducit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XLV, cap. Pro precepto.

1. Dicit enim, quod illud Matthai, vi, 10: Fiat voluntas tua, intelligitur de signo voluntatis, quod est preceptum: per hoc enim quod dicit, fiat, significat quod actus-ille fit qui precipitur.

2, Adhuc, Idem ibidem indueit illud Matthei, xu, 50: Quicumque fecerit voluntatem Patris mei, ubi per verbum, facit, vel fecerit, idem significatur.

Sed in contrarium hujus videtur, quod 1. Dicit Magister, ibidem, in capitulo illo: Lt si illa dicantur Dei voluntas, ubi sic dicit: "Non est intelligendum Deum omne illud fieri velle quod cuique precepit. Precepit enim Abrahe immolare filium , nec tamen voluit: nec ideo precepit ut id fieret, sed ut Abrahe probaretur fides."

2. Siforte quis dicat, quod non pre- cepit occidi filium, sed offerri, Contra illud est quod dicitur, ad Hebr. x1, 17 et seq. Sic enim dicitur ibi: Unigenitum offerebat, qui susceperat repromissiones, ad quem dictum est: Quia in Isaac vocabitur tibi semen: arbitrans quia et a mortuis suscitare potens est Deus. Hoc enim non arbitraretur nisi vellet occidere, et nisi Deus preciperet eum occidi. Unde Glossa Augustini ibidem: "Non trepidavit Abraham credere quando promittebatur . Non trepidavit offerre quando exigebatur. Dextera ejus exigitur ad sacrificium ut moreretur, cujus cor erectum est ad fidem ut nasceretur. Nec fuit religio credentis contraria devotioni obtemperantis. Promissionem pater pius fideliter tenens, quam per hunc oportebat impleri quem Deus jubebat offerri. Non hesitavit quin sibi reddi possit immolatus, qui dari poterat non speratus. Non sibi fecit questionem quasi de contrariis et sibi adversantibus verbis Dei promittentis filium nasciturum, et postea dicentis: Occide mihi filium tuum. Cum ergo noluerit filium occidi, videtur quod fieri precepit quod fieri non volebat." Videtur ergo, quod aliquando precipit, quod non vult fieri: et sic inducta descriptio precepti non est vera.

3. Adhuc, Ambrosius in libro de Patriarchis: "Aliquando jubendo significamus velle fieri quod tamen fieri nolumus: sed tamen experimentum obedientie querimus, sicut Abraham a Deo tentatus legitur in filio primogenito quem Dominus nolebat ab eo occidi: unde statim dixit: Non extendas manum in puerum ‘: ac sidicat, affectum inquisivi, non factum exegi: tentabat affectum patris si Dei precepta preeferret filio." Ergo videtur, quod directe precepit eum occidi: ettamen noluit eum occidi: et sic precepit quod non voluit. Ex quo videtur, quod et signum falsum est, precep tum scilicet, et ipse pracipiens duplex. fuit.

4. Adhuc, Constat, quod pracepit Abraham quod occideret, et verbo imperativi modi utebatur, per quod significabatur, quod voluntas beneplaciti esset imperatum: et tamen volebat, quod id non fieret: non ergo semper vult fieri, quod pracepit: preceptum ergo est signum voluntatis: et tamen non fuit voluntas circa hoc. —

Soxvtro. Dicendum cum Ambrosio in auctoritate preinducta, quod preceptum multiplex est, scilicet preceptum probationis, et preceptum exsecutionis, et. preceptum discipline. Et preceptum probationis non semper exigit actum, sed preparationem ad actum, et voluntatem exigit, ut fidelitatis et obedientie accipiatur experimentum, ut hoc aliis ponatur in exemplum. Preceptum exseeutionis est, quod exigit actum: quia hoc est quasi regula actus, per quam mensuratur licitum in actu. Licitum enim est, quod lege precepti regulatur. Ezechielis, xx, 11: Dedi eis precepta mea,... gue faciens homo vivel in eis. Preceptum discipline est, mm quo accipitur disciplina, utrum. quis de pracepto et obligatione precepti rectam habeat estimationem. Si enim recte estimat voluntatem pracipientis, omnibus dictat anteponendam, etiam in his que preter rationem esse-videntur, sicut fuit preceptum Ade -de pomo non comedendo. Propter quod obedientia ab antiquis sic definitur: Obedientia est virtus qua quilibet amplectitur injuncta necessario im-— plenda, nisi obstiterit imperantis auctoritas.

Dicendum ergo, quod preceptum quod Dominus dedit Abrahe, tentationis preceptum fuit: et hoc significatur in textu: sic enim dicit: Que postguam gesta sunt, tentavit Deus Abraham, et dixit ad eum: Tolle filium tuum, etc.. In precepto autem tentationis non exigitur actus, ut dictum est, sed perfecta preparatio ad actum, ut probetur fides et devotio obedientis, utrum scilicet aliquid anteponat Dei preceptis, ut probatur ex verbis: Ambrosii, et ex verbis Gloss paulo ante inductis. Et in tali precepto Dei voluntas est circa praparationem ad actum et promptitudinem obediendi, et non circa actum pracepti:

Ad primum ergo dicendum, quod descriptio illa non tenet nisi de praecepto exsecutionis: et non de preecepto probationis et discipline.

Per noc etiam patet solutio ad duo que inducit de Evangelio: hac enim ambo intelliguntur de precepto exsecutionis.

Ip guop in contrarium adducit, cedendum est, quia de precepto exsecutionis: sufficiens enim probatio accipitur per preparationem ad actum.

Ad id quod inducit de Apostolo et de Adobje Augustino, dicendum quod pro certo precepit immolari et occidi filium, quem etiam occidisset et in igne obtulisset, ut dicit Bernardus in libro de Dispensatione precepti et regulae, nisi obstitisset precipientis auctoritas, dicens: Non extendas manum in puerum. Sed quia precepit. precepto tentationis, noluit actum, sed promptitudinem obediendi in Abraham, que sufficienter ostensa est per preeparationem ad actum.

Ad dictum Ambrosii dicendum, quod illud totam solvit questionem istam. Nec est signum falsum: non enim sequitur, quod voluntas sit circa actum, promptitudinis obediendi experimentum, non quo Deo innotesceret, sed quo ipsi Abrahe innotesceret pertectio fidei sue, et sic aliis poneretur in exemplum. Unde etiam dicitur, ad Hebr. hae, scilicet in fide, testimonium consecuti sunt senes. Et Prudentius: "fidelis prima via credendi est". Nec pracipiens fuit duplex: quia voluit quod in tendit, probationem scilicet fidei: et quia probari non potuit, nisi in maximo esset promptus ad obediendum, propter hoc posuit in maximo, in occisione scilicet unigeniti, quod difficillimum fuit pio patri, sed convenientissimum ad instructionem fidei: in hoc enim instruebatur, quod unigenitus Dei promissus Abrahe offerendus erat pro redemptione generis humani, occisus secundum humanitatem, sed vivens secundum deitatem.

Ad aliud dicendum, quod preeceptum pro certo signum est voluntatis, sed ex sui significatione in quantum imperans est, non est signum nisi voluntatis imperantis, et non semper imperati, nisi sit preceptum exsecutionis.

QUAESTIO INCIDENS. Utrum Deus possit przcipere contra jus naturale et contra decaJlogum quem ipse scripsit in tabulis ' ?

Hic determinata ista questione secundum dicta Sanctorum, fortior questio fit de jam determinatis, utrum scilicet Deus possit precipere contra jus naturale, et contra decalogum quem ipse descripsit in tabulis, Exodi, xx, 1 et seq. ?

Et videtur, quod sic. 1. Quod enim Abrahe precepit, contra jus naturale fuit. Et quod Osee, 1, 2 et seq., precepit, contra decalogum fuit. Et, Exodi, xu, 36, vasa /® gyptiorum asportari fecit, quod fuit contra istud preceptum: Non furtum facies: ibi enim precipitur, non contrectari res alienas invito domino, secundum quod furtum generaliter intelligitur de omni illicita contrectatione rei aliene.

2. Adhuc, Idem objicitur per rationem: Lex enim superior solvere potest preceptum legis inferioris: sed lex externa qua utitur Deus et que ipsa justitia Dei est et essentia sua, superior est omni lege, et lex naturalis est sub ipsa: ergo potest precipere contra eam sicut lex superior contra inferiorem,

3. Adhuc, Nihil justius quam quod Deus vult, ut dicit Augustinus, Si ergo Deus vult aliquid precipere contra legem nature, eo ipso quo precipit, justum estet si justum est, constat quod precipere — potest: ergo potest pracipere juste contra legem nature.

In contrarium est quod in prehabitis sea contra, determinatum est, quod

1. Non potest que sunt impotentie et perversitatis. Perversitas autem est precipere contra legem nature. Ergo contra legem precipere non potest.

2. Adhuc, In prehabitis de potentia ab Augustino inductum est, quod creator nature nihil facit contra naturam: quia faciendo contra naturam quam ipse condidit, faceret contra seipsum: et sicut se habet creator nature ad naturam,. sic lex aterna creatoris se habet ad legem nature: ergo creator lege eterna nihil precipere potest contra legem nature creatam.

3. Adhuc, Augustinus in libro de Libero arbitrio: "Facultas libertatis non est nisi de hoc quod expedit et decet." Deus ergo non potest facere facultate libertatis, nisi quod expedit et decet: et sicut se habet ad facere, ita ad pracipere: quia nihil differt utrum malum fiat aliquo pracipiente vel faciente.

4, Adhuc, Tullius in libro de Amicitia: "Prima lex amicitie sancitur, ut pro amicis non nisi honesta faciamus." Sed ordinatior est homo ad Deum, quam ad hominem. Ergo multo magis pro Deo non sunt nisi honesta facienda: facienda autem sunt que precipit: ergo contraria legi nature, vel legi decalogi a Deo non. sunt precipienda: et si precipit, non sunt facienda.

5. Adhuc, Facere contra legem nature vel contra lezem decalogi, facit hominem deteriorem et pravum: sed dicit Augustinus ', quod Deus non potest facere quo homo fiat deterior: ergo videtur, quod non possit precipere contra legem nature vel decalogi. Et hoc expresse dicit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XLVI: et inducit ibi

Augustinum in libro LXXXIII Questionum, quest. 3, sic arguentem: "Nullo sapiente homine auctore fit homo de- terior: tanta enim est ista culpa, que in sapientem hominem cadere nequit. Est autem Deus omni homine sapiente prestantior: multo minus ergo Deo auctore fit homo deterior."

6. Adhuc, Arguit in eodem capitulo sic: "Multo est prastantior Dei volun- tas, quam hominis sapientis: et cam Deo auctore aliquid fieri dicitur, illo volente fieri dicitur. Ergo est vitium voluntatis, quo homo fit deterior, quod vitium longe est a Dei volun- tate." Constat autem, quod id quod fit Deo precipiente, fit Deo auctore et Deo volente: quia preceptum signum voluntatis est. Ergo videtur, quod id quo homo deterior fit, nee precipere, nec velle potest,

7. Adhuc, Habacuc,1, 13: Mundi sunt ocult tut, Domine, ne videas malum, et respicere ad iniquitatem non poteris. Precipere autem contra jus naturale et contra decalogum, et malum est, et iniquum, secundum quod iniquum dicitur, quod recte regule vite non adequatur. Ergo videtur, quod talia precipere Deus non potest.

8. Adhuc, Justitia humane nature et rectitudo exemplata est ad justitiam divinam et rectitudinem: ergo quod est contra rectitudinem humanam, est contra rectitudinem divinam: sed facere contra decalogum et contra jus naturale, est contra rectitadinem humanam: ergo contra rectitudinem divinam: sed Deus non potest precipere contra rectitudinem suam, quia faceret contra seipsum: ergo nec contra legem nature, nec contra decalogum.

Quop si coNcEDATUR, in contrarium videtur esse.

1. Quod dicit Bernardus in libro de Dispensatione preceptiet regulz, cap. 5, sic: "Quod non ab homine traditum, sed divinitus promulgatum, nisi a Deo qui tradidit, mutari non potest, ut exempli causa: Non occides, non mechaberis. Nec cuiquaam hominum ex his aliquo modo solvere aut licuit, aut licebit: Deus tamen horum quod voluit et quando voluit, solvit, sive cum Hebreis Aigyptios spoliare, sive quando Prophetam Osee cum muliere fornicaria misceri precepit." Ex hoc patet, quod precepit contra legem nature, et contra legem decalogi.

2. Adhuc, Augustinus in libro XXII contra Faustum, sie dicit: "Lex eterna in medio quedam posuit, ut in eis usurpandis comprehendatur audacia, in exsequendis jure laudetur obedientia ." Et vocat media que possuntbene et malefieri fieri, sicut ‘occidere, quod potest bene ex obedientia, male autem ex temeritate propria. Ergo Deus potest precipere occisionem, sicut precepit Abrahe de filio.

Solutio. Ad hoc diversi diversas dederunt solutiones.

Distinguunt enim quidam de natura, scilicet quod est natura ut natura, cujus lex est jus naturale, secundum quod diffinitur jus naturale in decreto et in institutis, quod jus naturale est, quod natura omnia animalia docuit. Et haec natura est lex quedam inserta potentiis activis et passivis nature, ligans et obligans naturam ad ea tenenda que pertinent ad nature conservationem in specie et individuo, et ad ordinem nature quo res jllius ordinantur ad invicem secundum naturalem illius nature cursum: unde fit consuetus concursus nature, ut dicit Augustinus. Et haec natura in homine non dictat nisi conjunctionem maris et foemine in eadem specie.

Dicunt enim, quod est natura ut ratio, secundum quod ratio est vis collativa modos et causas considerans. Et hec natura est hominis, et in conjunctione maris et feemine non considerat distinctionem sexus tantum in conformi specie, sed considerat etiam que vel qualis conjunctio secundum temporum differentias valeat ad domus adificationem vel iidelium propagationem et religionis. Et hac dictat aliquando pluribus conjungi, scilicet quando cum propagatione seminis fuit propagatio religionis: quod morem vocat Augustinus in Glossa super Genesim: "Objiciuntur Jacob quatuor uxores: quod cum mos erat, peccatum non erat." Et vocat morem actum consuetudinalem ex pietate causatum et necessi tate religionis: quemadmodum etiam Plato hoc dicit esse naturale-: eo quod unus multas implet, sicut unum sigillum multa sigillat, licet una non possit habere plures, eo quod plurium coitus cum una impedit fcecunditatem. Sicut est in agentibus et patientibus in natura, quod siidem patitur a diversis agentibus, impeditur actio utriusque et confunditur: diversa autem bene patiuntur ab uno agente. Quando autem necessitas religionis non est, sed.melius fit propagatio per semen spirituale quam naturale, tunc dictat unum uni esse conjungendum: eo quod hoc sufficit ad feecunditatem, et melius est ad domus edificationem et ad prolis educationem, et majorem in natis facit germanitatem.

Ratio aut ut ratio est, que ex legibus ordinat conjunctionem, et ex his que magis faciunt ad civilitatem: dicit enim Aristoteles in VII Ethicorum, quod homo naturaliter est animal conjugale, et naturaliter animal civile: et sic ratio sumpta dictat, quod unus uni commisceatur, que secundum leges patria sua est sibi secundum individuam vitam conjuncta, secundum quod dicimus, quod "matrimonium est conjunctio maris et foemine legilima, individuam vite consuetudinem. retinens."

Isti dicunt, quod Deus non potest precipere contra jus naturale primo modo dictum, sed potest precipere contra jus naturale secundo, et tertio modo dictum. Quod enim Jacob habuit quatuor uxores, fuit contra jus naturale secundo modo dictum. Quod Abraham commixtus est Agar, Genes. xvi, 1 et seq., fuit contra jus naturale tertio modo dictum. Agar enim non fuit sua, quia non fuit sibi legitime conjuncta.

Sed istis objicitur, quod directe contra Jus naturale primo modo dictum fuit quod pracepit Abrahe, quod occideret filum innocentem. Similiter quod precepit Osee, quod commisceretur cum fornicaria soluto concubitu: solutus enim. concubitus. non ordinatur ad sustentationem speciei vel individui.

Et sic videtur, quod soluatio illorum non valeat.

Propter hoc alii dicunt, quod est malum per se, de quo dicit Aristoteles in Il Ethicorum, quod "mox nominatum est malum:" et Augustinus dicit, quod "non potest bene fieri." Et est malum in genere quod potest bene et male fieri. Sicut malum per se est meechari sive adulterari. Occidere autem et commisceri. mulieri potest bene et male fieri: si enim fit ex causa occisio, bona est: si non ex causa, mala est. Similiter, si quis commisceatur ex causa foemine, ut ex commixtione sua eam sanctificet et sibi conjungat, bonum est, sicut dicit Hieronymus super Osee, quod conjunxit sibi fornicariam ex precepto Domini, ut honestam faceret, que honesta esse non potuit, nisi ex conjunctione ad Prophetam. Et loquitur ibi contra Manicheos, qui Deum accusabant ut turpitudinis patronum, qui turpia preciperet, ostendens nihil esse turpitudinis, sed multum utilitatis in hoc quod conjungitur turpis honesto ut honesta fiant, Et ponit exemplum de Socrate, qui honestissimus fuit, et Plotinum tunc turpem de societate ganeorum et ganearum assumptum sibi associavit, et honestissimum philosophum fecit.

Dicunt ergo isti, quod malum per se quod non potest bene fieri, non potest precipere Deus: sed malum quod potest bene et male fieri, quod vocatur malum in genere, dicunt quod potest pracipere. Et assignant rationem: Sicut enim indifferens quod nec bonum nec malum est, ex precepto prohibitionis efficitur malum, ut comestio pomi Ade, ex precepto mala facta est, cum alias esset indifferens: ita id quod bene et male potest fieri, ex pracepto Dei efficitur bonum..

Contra hos iterum objicitur: quia licet occidere possit fieri bene et male, tamen occidere primogenitum innocentem numquam potest bene fieri. Similiter licet commixtio cum foemina possit bene etmale fieri, tamen fornicatio numquam potest fieri bene et male, sed semper male. Dicit enim Aristoteles in VII Ethicorum, quod fornicator. deterior est incontinente, in hoc quod incontinens rationem habet sanam, quamyis vi passionum corruptus sit in affectu. Fornicator autem nihil sanum habet, totus secundum rationem et affectum corruptus in libidine requiescens, Et cum Deus precepit Osee, quod filios fornicationum faceret non legitimos: et quod dicunt, quod sicut indifferens fit malum per praceptum, ita malum in genere potest fieri bonum per preceptum, hoc verum esset, si ut indifferens proponeretur in precepto, hoc est, ut occisio simpliciter et commixtio fosmine simpliciter: sed ita non fit, ‘sed in precepto ponitur ut determinatum ad speciem. per. se mali, ut occidere unigenitum, et commisceri fornicarie: quia alias non faceret filios fornicationum, sed legitimos.

Propter hoc dicunt alii, quod malum est corruptio modi, specie, et ordinis, et ad Deum et ad proximum. Unde quaecumque dicunt corruptionem ordinis ad Deum ut ad ultimum finem, illa non potest precipere Deus, sicut non potest precipere contra seipsum. Unde non potest precipere aliquid quo talis ardo. violetur: sed potest praecipere aliquid contra ordinem quo homo ordinatur ad hominem. Unde dicunt, quod Deus potuit precipere asportari vasa / Egyptiorum: quia hoc non fuit nisi violatio ordinis ad hominem: sed non potuit pracipere ut asportarentur ex avaritia. Et. potuit precipere commixtionem cum soluta, sed non potuit hoc precipere ut, fieret ex libidine: cum enim apponitur, ex libidine, vel.ex avaritia, malus finis notatur, per quem destruitur ordo ad nitimum finem et optimum qui est Deus.

Sed contra istos iterum objicitur, quod illa que mox nominata sunt mala secundum Philosophum, et per se mala secundum Augustinum, ipsa ratione nominis sui dicunt conjunctionem ad malum finem, et corruptionem ordinis ad finem bonum: et tamen illa pracepit Deus, ut jam sepius dictum est: et sic non videtur stare hac solutio.

Ad haec sine prajudicio melioris sententie dicendum videtur, sicut paulo ante habitum est, quod in precepto exsecutionis non potest precipere Deus per se malum: quia quod fit Deo precipiente, fit Deo auctore et Deo volente vel hoc vel aliquid circa hoc: sed in precepto tentationis vel instructionis, in quibus Deus non intendit actum, sed tentare affectum per fidem, vel ex quibus instruere intendit, eo quod sicut dicit Dionysius, ex omnibus est accipere bonas contemplationes et instructiones, sicut patet in exemplo quod ponit de Canticis, ubi intentio amoris divini describitur et docetur ex lenocinio amoris carnalis. Unde in illis duobus tentatio et instructio aliquando utitur actu, qui est per se malus: sed non utitur eo secundum quod est per se malus, sed utitur eo secundum cireumstantiam aliquam, secundum quod refertur ad probationem vel instructionem, et non ad finem malum. Sicut quod Abraham unigenitum offerebat haredem benedictionum Dei, magnam probabat devotionem obedientie. Et quod Osee soluto modo conjunctus fuit fornicarie que semper dimitti potest, magnam faciebat instructionem ad rem prophetatam, quod scilicet synagoga non ita erat conjuncta Deo, quin semper possit abjici et dimitti propter crimina: quia conjunctio ejus separabilis esset, sicut dicitur, Jeremie, vit, 4: Nolite confidere in verbis mendacii, dicentes, etc., ubi probat Dominus, quod sicut abjecit Silo propter malitias, ita potest abjicere Jerusalem; quia non possunt esse nisi filii fornicationum, qui in idololatria nati sunt, et filit fornicationum jus non habent in domo nec in hereditate. Unde, Osee, n, 2, dicit: Judicate. mairem universam, judicate, quoniam ipsa non uxor mea, et ego non vir efus, scilicet legitimus. Similiter, Joannis, v1, 18: nunc quem habes, non est tuus vir.

His ita prenotatis, dicendum est ad primum, quod meo judicio pracepto exsecutionis non potest Deus pracipere aliquid contra jus naturale: quia ipsemet, ut dicit Basilius, nature rationali illud inseruit et in naturali judicatorio descripsit. Jam enim paulo ante notatum est, guod natura tribus modis dicitur, ut dicit Augustinus in libro XXVI contra Faustum . Et ponitur in Glossa super illud epistole ad Romanos, x1, 24: Contra naturam insertus es in bonam olivam. Et primo modo dicta natura regula immobilis est providentie, qua unumquodque ad debitum nature sue finem gubernatur et deducitur. Et contra hance naturam non potest Deus facere, sicut nec contra seipsum. Secundo modo dicitur natura lex sive dispositio obedientialis, qua omnis natura ad Deum ordinatur, ut fiat in ea quidquid Deus voluerit. Et haec natura habet se ad naturam primo modo dictam, sicut se habet fatum ad providentiam. Et contra hance naturam Deus iterum nihil potest pracipere, nec facere sicut nec contra seipsum, sicut in tractatu de potentia probatum est. Tertio modo dicitur natura solitus et consuetus cursus nature. Et contra illum potest facere et precipere Deus, maxime pracepto probationis et praecepto instructionis: quia in illis actum non vult Deus, sed aliquid circa aclum. Unde etiam in illis ille cui fit tale preceptum, non tenetur ad actum, nisi tamdiu quousque Deus revelat per inspirationem, quod non vult actum, sed aliquid circa actum, sicut factum est Abrahe, cum dicebatur ei: Non extendas manum in puerum'. Et ideo dicitur etiam, quod Angelus Domini clamavit de celo, ut per clamorem intelligatur aperta et manifesta revelatio, per celum autem intelligatur divina et infallibilis.

Ad aliud dicendum, quod lex superior in quantum superior sive superioris, potest solvere legem inferiorem, quando superior et inferior diverse sunt: sed quando inferior directe est exemplum superioris, tunc soluta inferiori, solvitur superior. Et ita se habent ad invicem lex nature primo modo dicte, et secundo modo dicta. Unde sicut Deus non potest facere contra unam, sic nec potest facere contra aliam. Ad aliud dicendum, quod nihil justius est quam quod Deus vult: et hoc est ideo, quia ejus voluntas injusta esse non potest, licet aliquando justitia illa occulta sit: ef quia injusta esse non potest voluntas, ideo de ordinata potentia precepto exsecutionis nihil potest precipere contra legem naturalem primo modo dietam et secundo modo. Justitia enim, ut dicit Anselmus in libro de Veritate, rectitudo voluntatis est?: nec esset recta voluntas precipiens hoc quo obediens in facto pravus fit et deterior, ut dicit Augustinus, et ponitur in libro primo Sententiarum, distinctione, XLVI. -

Ad id quod primo objicitur in contrarium, jam patet solutio: quia contra naturam primo et secundo modo dictam non potest creator nature per legem zternam: talia enim precepta non sunt regis recte regentis, sed tyranni, secundum tyrannidem que est corruptio regni, ut dicit Aristoteles in V Ethicorum. Unde. talia sunt impotentie et non potentiae, et in voluntate perverse voluntatis indicia.

Per hoc similiter patet ad sequens solutio.

Ad id quod ulterias adducitur de Augustino, videtur mihi dicendum, quod verum est quod dicit Augustinus, simpliciter de pracepto exsecutorio: quia hoc procedit de potentia et voluntate ordinantis ordine justitie: sed de pracepto probationis et instructionis non est verum; quia in illis non actus intenditur, sed aliud quiddam circa actum quod decens est et honestum et utile ei cui precipitur.

Ad aliud dicendum, quod in veritate de ordine vite est, ut non nisi honesta fiant et pro amicis et pro hominibus cujuscumque auctoritatis existant: qui ordo si corrumpatur, inducitur perversitas: quia cujus rei Deus ultor est, ideo non auctor, ut dicit Fulgentius. Et per consequens nec preceptor est precepto exsecutorio, licet aliquando ex talibus probet probandos et instruat instruendos, quos tamen revocat semper ab actu, vel per inspirationem occultam, vel manifestam.

Ad aliud dicendum, quod hoc directe procedit de pracepto exsecutorio, sed non de precepto probationis vel instructionis: in exsequendo enim homo fit deterior: probatus autem et instructus melior effectus est: et hoc convenit precipere optimo et sapientissimo.

Ad sEQueNns patet responsio per idem, Ad obje Praecepto enim exsecutorio quod obligat ad actum, non potest: sed probationem: et instructionem potest pracipere circa illa, et precipere ea eatenus quoad instructionem et probationem ordinantur.

Ad aliud dicendum de Habacuc, quod hoc procedit. de praecepto exsecutorio. Jus enim decalogi de jure naturali profectum est. Et hoc dicit Expositor super illud Exodi, xx, 18: Cunetus populus videbat voces et lampades, quia precepta que ibi sonuerunt, cordibus singulorum inscripta per naturalem rationem lumine mentis videbantur. Sunt enim principia morum, secundum justitie ordinem ad Deum et ad proximum. In principiis autem nemo dubitat, sicut nec in ostio do mus, sicut dicit Aristoteles in I] prime philosophiae: principia enim scimus in quantum terminos cognoscimus. Unde non esse meechandum vel fornicandum omni homini dictat ratio, quamvis noun dictet sibi, quod a talibus aliquando et ex talibus possit fieri probatio vel instructio. Ad aliud videtur mihi dicendum, quod de preceplo exsecutorio procedit.

Ad pictum Bernardi dicendum, quod si verum est quod dicit, quod oportet quod promulgatum a Deo praecepto exsecutorio mutetur, vel solvatur praecepto probativo vel instructivo. Et sic non mutatur nisi secundum: quid, et non simpliciter: si enim simpliciter solveretur et mutaretur pracepto revocatorio vel cassatorio, esset prevaricatio, que in Deum non cadit. Ad Galat. u, 18: Si ea que destruxi, iterum haec edifico, prevaricatorem me constituo. Sed sicut dictum est, probatio et instructio possunt fieri circa ea.

Ad aliud dicendum, quod occisio non est ita in medio, quod ex se possit bene et male fieri: sed ex causis adjunctis potest bene fieri, et potest male fieri: et ideo ex talibus sumuntur aliquando precepta probationis et instructionis, ut dictum est: et hoc et nihil amplius potest haberi ex verbis Augustini.

Ab SOLUTIONEM quam inducunt quidam ex distinctione nature, dicendum quod distinctio bona est. Et alius est ordo justitie quem dictat natura, ut natura, et alius quem dictat natura et ratio, et alius quem dictat ratio ut ratio: sed contra nullum ordinem justitiae a justitia divina impressum nature vel rationi preceplo exseculorio potest aliquid precipere Deus: sed precepto probationis vel instructionis potest, ut dictum est: unde etiam talia pracepta a Sanctis vocantur dispensativa, quia cum aliqua juris relatione fiunt. Ad id “quod objicitur in contrarium, dicendum quod nihil pracipit, contrarium, volens actum contra jus naturale existentem, sed volens aliquid circa actum, sicut fidei probationem. Nec in Osee pracepit coitum vel fornicationem: quia hoc esset illicitum, sed fornicationem fornicaria precepit, quod poterat fieri honesto modo: sive, ut dicit Hieronymus, ut conjunclione Prophete foeda fieret honesta, et instruerctur Propheta, quod Deus amore suo sxpe feedam animam amat ut pulchram faciat: sive, ut dicit Glossa, ut conjungeretur fornicarie ut conjunctione sua filios fornicationum ex fornicatoribus natos altis faceret suos, et ideo nihil juris haberet in marito vel hereditate marili. Et ut etiam ex hoc instrueretur Propheta, quod Deus Israeliticum populum is primis parentibus, avis et proavis Abrahe natum ex idololatria sumpsit et sibi conjunxit: et ideo filii ex fornicatione idolorum nati, non ab eo sunt genili, quamvis ab eo sumpti: et ideo posse eos abjici quando vellet. Dicunt tamen Expositores Hebreorum, ut Rabbi Moyses et Eleazar, quod hoc quod dictum est in Osee imaginaria visione, factum est ad instructionem Prophetz, et non in re perfectum: et opinor, quod hoc sit probabile.

Ad sonuTioneM aliorum que inducitur, dicendum quod satis bona est: sed bonum in genere sive malum in genere accipi debet, non determinatum ad speciem: quia occisio innocentis non potest bene fieri. Similiter fornicatio sive solutus concubitus bene fieri non potest. Nec Deus potest illa pracipere pracepto exsecutorio. Hee enim directe corrumpunt ordinem vita et hominum ad se invicem, et hominum ad Deum: et deformitatem talem sive corruptionem conceptam habent in ipso nomine, sive nominis ratione. Propter hoc dicunt Aristoteles et Augustinus, quod non possunt bene fieri: et delectationes que sunt fines talium actuum, probat Aristoteles in X Ethicorum, nec esse naturales ex genere: non enim sunt animales, nec naturales, et propria. ex specie, quia non sunt humane: sed esse egritudinales, ex egra et corrupta natura procedentes, sicut comestio carbonum delectabilis est ei qui ex combusta cholera corruptum habet appetitum.

Ad mw quod in contrarium objicitur, dicendum quod ille objectiones non probant, nisi quod preceptum exsecutorium non potest fieri in eis que per se mala sunt: potest tamen fieri preceptum probationis et instructionis, ut habitum est: in illo enim voluntas precipientis non refertur ad actum, sed ad aliquid circa actum, quod honestum et bonum est et utile ei cui precipitur.

AD soLutionem quam adhuc alii inducunt, dicendum quod satis probabilis est. Perversitas enim humani generis, ut dicit Augustinus in libro LXXXUI Questionum, est uti fruendis, et frui utendis'. Unde omne illud quod destruit ordinem ad Deum ut ad ultimum finem, est contra naturam secundo modo dictam. Destruit enim ordinem obedientialem. creature ad creatorem, contra quem tam non potest facere Deus quam cunira seipsum, ut dicit Augustinus. Mcechia autem et furtum et hujusmodi ipso nomine destruunt talem ordinem. In ipsa enim-sua ratione dicunt, quod sunt conjuncta mato fini, et sic non ordinabilia ad finem optimum, ‘Sed si qua essent contra ordinem proximi ad proximum quibus non excluderetur ordo ad Deum, in illis verum esset quod dicunt. Unde vasa AEgyptiorum asportare ex furto et avaritia numquam Deus precepit: et si factum est, permisit eis qui laboraverunt, quorum merces laborum detenta injuste fuerat: et qui angariis et preangariis diu gravati fuerant, illos ex rebus eorum qui labores eorum abstulerant, remunerari concessit, etiam invitis illis quorum erant qua asportabantur. Et hoc, ut dicit Hierony mus, fécit ut universalis rerum Dominus, dispensans unicuique quod sibi debetur.

Ad Hoc quod contra hoc indueitur, dicendum quod hoc procedit de pracepto exsecutorio, et non de precepto probationis vel instructionis, ut dictum est.

MEMBRI SECUNDI ARTICULUS II. Designo prohibitionis, Utrum actus prohibitus sit volitus ?

Secundo, Queritur de secundo signo quod est prohibitio. Et queritur, Quid sit volitum in illo ?

Et videtur secundum sententiam prohibitiouis, quod actus quem prohibet, non sit volitus.

4. Illud enim non est volitum, quod imperatur: sed actus imperatur non fieri: ergo videtur, quod actus non sit volitus. Et hoc patet cum dicitur: Non meechaberis, non furtum facies, non occides, et sic de aliis.: Actus ergo ille. qui prohibetur, videtur esse non volitus.’

In contrarium hujus est quod dicitur, a,

1. Matth, vit, 4, de leproso mundato, cui dixit Dominus: Vide nemini dizeris, ubi dicit Glossa: "Taceri-jussit, nec tamen taceri potuit: non quod aliquid voluit et non potuit, sed dat exemplum ul sui in magnis que faciunt, latere velint, sed ut prosint aliis, prodantur inviti." Ergo videtur, quod prohibet quod non vult dimittf, sed vult fieri.

2. Adhuc, Marci, 1, 44, ubi eadem historia ponitur, sic dicitur: Vide nemini dixeris: sed vade, ostende te principt sacerdotum, et offer pro emundatione tua que precepit Moyses, in testimonium tllis. Et sequitur, y. 45: At ille egressus cépit predicare et diffamare sermonem, ita ut jam non posset manifeste introtre in civitatem. Aut ergo leprosus obedivit prohibitioni Domini, aut non. Et videtur, quod non: quia non fecit quod preceptum fuit. Si autem non obedivit, transgressor fuit, et mortaliler peccavit: et hoc difficile est dicere: quia sic pejus precipitatus esset in mente, quam curatus esset in corpore, quod inconveniens est dicere.

3. Adhuc, Glossa dicit, quod "tacere non potuit:" et si non potuit, tunc ei imputandum non fuit: et sic non peccavit.

4. Adhuc, Tobia, xu, 6 et 7, dixit Angelus Raphael: Benedicite Deum cali, ef coram omnibus viventibus confitemint illi, quia fecit vobiscum misericordiam suam. Etenim sacramentum regis abscondere bonum est: opera autem Dei revelare et confiteri honorificum est. Ergo videtur, quod ille qui opus Dei in se sensit per leprae mundationem, tenebatur revelare et publice confiteri: et Dominus hoc prohibuit: ergo videtur, quod ipse perplexus fuit ex verbis Domini et ex verbis Angeli.

5. Adhuc, Si dicatur sicut Magister in libro primo Sententiarum, distinctione XLV, quod "prohibuit quod tamen fieri: noluit," videtur imevitabiliter sequi, quod duplex fuit, et quod signum falsum fuit non demonstrando id quod Deus voluit,

6. Adhuc, Matthei, tx, 34, super illud; Illi autem exeuntes diffamaverunt. eum an tota terra illa, Glossa dicit: "Non possunt tacere cecil memores prioris gratia." Si non possunt tacere, et Deus non precipit impossibile: tunc videtur, quod non fuit voluntas Dei, quod tacerent: et sic non tacendo perfecerunt voluntatem Dei. Qui autem perficit voluntatem Dei, transgressor non est. Transgressor ergo non fuit in tacendo,

7. Simile quid potest objici de cxco, Marci, x, 46 et seq., et Luce, xvi, 35 et seq., cul preceptum fuit ut taceret,et ipse magis clamabat.

8. Adhuc, Quod ad laudem Dei est, recta voluutas vult fieri. Preedicatio miraculi ad Jaudem est: ergo Deus hanc, cum rectissime sit voluntatis, vult fleri: non ergo vult hoc taceri. Unde, Luca, xvi, 42 et 43, sic dicit caeco: Respice, fides tua te saluum fecit. Et confestim vidit, et sequebatur illum magnificans Deum. Et omnis plebs ut vidit, dedit laudem Deo.

Sotvrio. Dicendum, quod prohibitio signum voluntatis divine est, sed significat, quod voluntas Dei sit circa oppositum ejus quod prohibet. Sicut enim de precepto dictum est, quod triplex est, scilicet exsecutorium, probatorium, et instructorium, ita intelligendum est de prohibitione. Prohibitio enim exsecutoria est: Non occides, non mechaberis, non furtum facies, et sic de altis: in quibus prohibetur quod per se malum est, et quo fit homo deterior, pro cujus transgressione eternaliter punitur homo. Et circa haec non est voluntas Dei, nec potest esse nisi de non faciendo: quia illa non vult fieri, quamvis forte velit oppositum.

Prohibitio autem probatoria fit in his in quibus maxime probatur devotio obedientis. Probatur autem in parvis et indifferentibus magis quam in magnis, In magnis enim prohibitis signum. esset, quod propter se vitaret illa quis, et non propter devotionem et auctoritatem prohibentis. Sed in parvis que non vitantur propter se quando vilantur, signum est, quod non vitantur, nisi propter auctoritatem et devotionem prohibentis. Et tale fuit preceptum primis parentibus: de pomo. Ex quo enim in parvo non obediverunt, evidenti signo probatum fuit, quod nec in magno obedivissent.

Prohibitio instructoria fuit, que facta fuit leproso, Matthai, vin, 4, et Marci, 1, 44: et eis qui adduxerunt surdum et mutum, de quibus dicitur, Marci, vu, 36 et 37: Et precepit illis ne cut dicerent. Quanto autem cis precipiebat, tanto magis plus predicabant: et eo amplius admirabantur, dicentes: Bene omnia fecit: et surdos fecit audire, et mutos loqui. In illa enim prohibitione non prohibetur actus ex intentione prohibentis, nisi ut ex prohibitione accipiatur occasio instructionis, scilicet ut exemplo prohibentis sui instruantur, ut non querant gloriam in magnis, sicut -dicunt Glosse preinducte super Mattheum, vi, 4, et Marcum, 1, 44. Et ideo dicit Magister in libro primo Sententiarum, distinctione XLV, quod in talibus prohibitionibus prohibuit quod non voluit: voluit tamen aliquid circa hoc, occasionatum scilicet ex illo, hoc est, jactantie et glories fugam. In exsecutoriis autem prohibitionibus semper vult actum quem prohibet non fieri, et voluntatem obedientis esse circa oppositum prohibiti. Et ideo egregie dixerunt antiqui Magistri, quod in omnibus prohibitionibus exsecutoriis voluntas in actu interiori manet non negata vel prohibita, sed actus exterior qui est circa rem prohibitam, negatur et prohibetur. Hoc enim dixerunt Prepositivus et Gulielmus Altisiodoren- sis. Aliter enim in obedientia prohibitionum non inveniretur meritum. Undecum dicitur: Non oecides, sensus est, velis non occidere: Non furaberis, velis sive actualem voluntatem habeas non furandi. Sed in prohibitione instructoria non prohibetur actus propter se, sed propter aliud ad quod intendit instruere per prohibitionem. Et ideo ille cui fit prohibitio, non tenetur ad actum vitandum, nisi forte tamdiu, quamdiu non intelligit ex inspiratione occulta vel manifesta instructionem fieri circa hoc, et non. exsecutionem.,

Ad primum ergo dicendum, quod in exsecutoria prohibilione actus prohibetur, et non est volitus, precipue actus exterior: volitus tamen est actus interior, quia ille bonus est et meritorius: et ideo oppositum prohibitionis. quantum ad actum exteriorem ad quod intendit voluntas interior, secundum actum yolitum ést in prohibitione.

Ad wevup quod in contrarium objicitur, dicendum, quod prohibitio illa. instructoria fuit. Et quod Glossa dicit, quod "taceri jussit quod taceri non potuit," non repugnat: sensus enim est, quod taceri jussit ad vitandum inanem gloriam, quam semper voluit in suis vitari. Vel taceri non potuit utiliter: et ideo debuit predicari ad gloriam Dei.

Ad aliud dicendum, quod leprosus simpliciter obedivit ad intentionem prohibentis. In actu autem prohibitio non obedivit nec debuit: quia circa hoc voluntatem Dei scivit non esse, sed quod usus fuit prohibitione ad aliud ad quod suos instruere voluit, sicut patet in verbis Angeli Tohiw, Tob. xu, 6 et 7, et Eccli. xu, 33 et 34: Benedicentes Dominum exaltate illum quantum potestis: major enim est omni laude. Exaltantes eum replemini virtute. —

Ad aliud dicendum, quod dictum Gloss intelligitur: utiliter non potuit, et ideo non tacendo non peccavit. Unde Bernardus: "Silentio peccat, qui verbum salutis quod prodesse multis poterit, indiscreto et damnabili ligat silentio.". Ad aliud dicendum, quod perplexus non fuit: scivit enim voluntatem Domini non esse circa hoc quod prohibuit, nisi occasionaliter, ut scilicet ex illo instrueret: et obedivit in hoc quod Deus intendit et voluit.

Ad aliud dicendum, quod illud non sequitur de precepto instructorio. Non enim est duplicitas nisi circa idem sint voluntas et signum opposita. Hoc autem non est hic: voluntas enim est circa instructionem: signum autem prohibitionis circa actum exteriorem, qui non per se ut malum prohibetur, sed per occasionem, ut dictum est.:

Dicunt tamen quidam et bene, quod aliter est in orationibus indicativis, et aliter im orationibus optativis, et aliter in orationibus imperativis. Oratio enim indicativa secundum veritatem dependet ex re quam significat. Dicit enim Aristoteles in Predicamentis, quod in eo quod res est vel non est, oratio vera vel falsa est: et veritas rei est in oratione ut in signo, in mente autem dicentis est sicut in adaquatione rerum et intellectuum. Dicit enim Aristoteles, quod "veritas est adequatio rerum et intellectuum." Et ideo dicit in quinto prime philosophiae, quod "veritas est in anima." Unde cum, sicut dicunt Plato et Basilius, sermo inventus sit ut nobis invicem affectus et conceptus nostros pandamus: si concipio tinum in corde, et aliud significo, sermone duplex sum, et signum falsum quod profero: eo quod sermo et intellectus non sunt circa idem. Similiter in oratione optativa, ut cum dico, utinam scriberes, significatur voluntatem esse circa id quod operatur: sermo enim significat id quod operatur, et modus qui significatur in verbo, significat inclinationem et affectum animi esse circa idem. Dicit enim Priscianus, quod "modi verborum sunt inclinationes animi, varios ejus affectus circa idem de quo sermo est, demonstrantes." Et ideo si opto unum voce, et inclinatio animi per desiderium non est ad illud, duplex sum: quia inclinatio animi ad idem in modo non est quo significat sermo. Sed in oratione imperativa non est sic. Imperium enim quod significatur in modo verbi imperandi, non est in re, sed in imperante: et idcirco non oportet, quod in imperativa oratione imperium semper sit circa rem imperatam: sed potest esse circa aliquid circumstans rem imperatam voluntas imperantis: cum tamen imperium ad aliud referatur. Omnis enim imperans tribus movetur affectibus. Primo enim concipit oratione indicativa quod imperare velit et quid. Secundo, habet affectum imperandi, qui designatur per modum verbi imperativi. Tertio, affectum et inclinationem habet ad hoc quod intendit imperando ut fiat. Unde patet, quod non oportet, quod affectus voluntatis semper sit circa hoc quod imperatur, sed ex causa probationis vel instructionis potest esse circa aliud sine duplicitate et sine signi falsitate.

AD aLiup jam patet solutio per predicta: quia Glossa illa directe dicit, quod ad aliud refertur imperium, et ad aliud voluntas imperantis. Quon objicitur de cco, simile illi est et similiter solvendum.

Uxrimum quod objicitur, concedendum est: unde diximus, quod prohibitio actus non ponitur nisi per occasionem, ut scilicet ex ipsa prohibitione locum habeat instructio.

MEMBRI SECUNDI ARTICULUS III. De signo voluntatis quod est permissio.

Tertio, Queritur de signo quod est permissio. De hoc enim dicit Magister in libro primo Sententiarum, distinctio ne XLV, cap. "Permissio quoque", quod "permissio et operatio voluntas Dei ap- pellantur, qualiter accipit Augustinus in Enchiridion, dicens: "Non fit aliquid nisi Omnipotens fieri velit: vel sinen- do ut fiat, vel ipse faciendo. Nec du- bitandum est Deum facere bene, etiam sinendo fieri quecumque fiunt male: non enim haec nisi justo judicio sinit, et profecto bonum est omne quod ju- stum est"."

Gratia hujus querit Magister, Utrum mala voluntate Dei fiant? in libro primo Sententiarum, distictione XLVI, cap. Ideoque cum constet.

Item, Querit secundo propter idem verbum Augustini, distinctione XLVI, cap. Qui autem, Utrum bonum sit mala fieri?

Adhuce, Tertio querit in illo cap. Hine - patet, Utrum expediat mala fieri ?

Et hec tria oportet determinare antequam determinetur de permissione: et tunc quarto erit de permissione querendum.

ARTICULI TERTH PARTICULA I. Utrum mala fant voluntate Dei ?

Ad primum objicit Magister in hunc modum:

1. Quod enim non velit Deus mala fieri, sic probat Augustinus in libro LXXXIIL Questionum: "Nullo sapiente auctore fit homo deterior (2)." Dicit enim, quod hec culpa tam magna est, quod in sapientem cadere non potest. Est autem Deus omni sapiente homine prestantior. Ergo nec in Deum cadit: ergo nec Deo auctore fit homo deterior: sed idem est fieri Deo auctore et Deo volente: ergo Deo volente non fit aliquid quo homo fiat deterior: sed malis homo fit deterior: ergo Deo volente non fiunt mala. Hoc argumentum facit Magister in libro I Sententiarum, distinctione XLVI, cap. Idem est enim dicere: et cap. eodem, Multo est enim prestantior .

2. Adhuc, Cap. sequenti, Deinde idem Augustinus, objicit-ad idem sic, quod in Deo non est causa mali: bonorum enim Deus tantum causa est: sed habitum est supra, quod voluntas Dei om- — nium eorum causa est que vult: ergo cum non possit esse causa malorum, voluntate Dei non possunt fieri mala.

3. Adhuc, Cap. sequenti, [tem aliter, sic probat idem, scilicet quod Deo volente non fiunt mala. Deus non est causa tendendi ad non esse: tendere enim ad non esse malum est: Deus autem auctor mali non est: tendit enim ad non esse qui operatur malum: non ergo Deo auctore est, quod quis operaturmalum: et idem est Deo auctore, quod Deo volente, ut prehabitum est: Deo. ergo volente non fit malum ab aliquo.

4, Adhuc, In eodem capite inducit Magister Augustinum in libro LXXXIII Questionum sic-dicentem: "Qui om- nium que sunt auctor est, et ad cujus bonitatem id pertinet ut sit omne quod est, boni tantummodo causa est. Quo- circa mali auctor-non est, et ideo ipse bonum summum est:.a quo.in nullo deficere bonum est, elf malum est defi- cere. Non est ergo causa deficiendi, id est, tendendi ad non esse, qui ut ita dicam, essendi causa est: quia omnium que sunt auctor est: qua in quantum sunt, bona sunt"

5. Adhuc, Ad idem potest objici per rationem: quia quod melius est, Deo attribuendum est: melior autem est voluntas que ita est ad bonum, quod nullo modo est ad malum: ergo hoc voluntati Dei est attribuendum, scilicet quod non velit mala fieri, sed bonum.

In contrarium hujus, 1. Inducit Magister objectionem sophisticam, cap. Jam sufficienter, sic: Quod mala fiunt, verum est: omne autem verum quod est, a veritate est que Deus est: a Deo est ergo quod mala fiunt. Propationem prime sumit ab Augustino in libro LXX XIU Questionum, q. 1, ita dicentem: Omne verum a veritate verum est: est autem veritas Deus: Deum ergo habet auctorem omne quod verum est. Est autem verum, quod mala fiunt vel sunt: Deo ergo auctore est, quod ‘mala fiunt. Hoe ultimum solvit Magister in illo cap. Quibus facile est respondere. Et redit solutio sua ad hoc, quod cum dicitur, verum est, quod mala fiunt, sensus est: verum est quod dicitur ista locutione. Sed cum dicitur, quod mala fiunt, a Deo est, infertur ac si sit de re: et ideo est mutatio predicamenti, et fallacia figure dictionis.

2. Adidem etiam in illo cap. Super hoc diversi varia sentientes, objicit sic: Aut Deus vult mala esse et fieri, aut non vult. Si vult ea non esse vel non fieri, et non potest id efficere ut non sint vel non fiant, potentie ejus et voluntati aliquid resistit, et non est omnipotens, quia non potest omne quod vult, sed impotens, sicut et nos sumus, quia quod volumus, quandoque non valemus. Sed quia omnipotens est, et in nullo impotens, certam est non posse fieri mala vel esse nisi eo volente. Quomodo enim eo invito et nolente posset ab aliquo malum fieri,cum scriptum sit: Voluntati ejus quis resistit'?

3. Ad idem ibidem ab Augustino objicitur in Enchiridion: "Si voluerit, necesse est fieri." Sed immediata oppositio est velle fieri vel non fieri: et si vult non fieri, non fiunt: funt autem ut videmus: ergo Deus vult ea fieri.

4, Adhuc, Augustinus in Knchiridion: "Non fit aliquid nisi Omnipotens fieri velit ?." Sed mala fiunt. Ergo non fiunt nisi Omnipotens fieri velit. 5. Adhuc objicit sic: Bonum est malum esse vel fieri: alioquin summe bonus non permitteret fieri ea. Omne bonum fit Deo volente. Ergo mala fiunt Deo volente.

Solutio. Meo judicio haec est. falsa, Deus vult fieri mala. Et similiter ista, mala fiunt Deo volente.

Unde ea que primo objiciuntur ad ilJam partem, concedenda sunt.

Tamen hoc quod dicit Augustinus in libro LXAXXUT Questionum, quod non est causa tendendi ad non esse, non intelligitur de esse nature: quia quantumcumque multiplicetur peccatum, hoc esse non deficit, sicut dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, cap. 4, quia et in demonibus est salvatum. Nec intelligitur de esse gratie: hoc enim sta- tim privatur per quodlibet peccatum mortale, et-non tendit ad non esse, sed statim deficit. Sed intelligitur de esse nature ordinabili ad bonum gratia, de quo dicit Boetius in quarto de Consolatione philosophiae, quod "esse est, quod ordinem retinet servatque naturam." Hoc enim secundum elongationem a bono intenditur, et per malum tendit ad non esse, sed numguam finitur, etiamsi in infinitum malum multiplicetur. Et hujus causa ostensa est in questione, Qualiter malum corrumpat bonum, in tractatu de bono.

Similiter quod dicit Augustinus, quod culpa non cadit in sapientem, non intelligitur de omni sapiente, sed de illo qui sapiens est notitiam habens divinorum cum sapore charitatis: in illum enim non cadit mortale peccatum. Si autem de omni sapiente intelligatur, hoc est, qui scit per causas altissimas et difficiles homini scire: tunc non potest intelligi generaliter de culpa, sed quod hec culpa non cadit in sapientem, scilicet quod volens faciat aliquid quo opus suum fiat deterius: quia eo ipso quo faceret hoc volens, esset insipiens: quia sicut® dicit Aristoteles in sexto Ethicorum, sapiens in quolibet artificio est, qui rationem scit reddere ex fine operis et totius operis et omnium pertinentium ad opus.

Ad id quod Magister sophistice adducit in contrarium, dicendum quod solutio Magistri bona est, et directe solvit sophisma. Cum enim dicit proponendo, quod omne verum est a prima veritate que Deus est, et ab ipso est omne verum, illa vera est tam de veritate signi, quam de veritate rei. Cum autem assumit dicens, quod mala fiunt, verum est, assumit de veritate signi tantum. Et cum concludit dicens, ergo quod mala fiunt, a Deo est, concludit de veritate rei ex assumpta que non fuit vera nisi de veritate signi. Et ideo non sequitur, sed mutat suppositionem. Dictum est in questione de veritate, quod in talibus veritas signi que est signi rectitudo, signato adjacet, sicut rectitudo virge. adjacet, hominis corpori mortuo. Mala enim fieri a voluntate hominis privationem ostendit rectitudinis voluntatis. Sed cum dicitur, quod.mala fiunt, verum est, veritas illa non dicit nisi rectitudinem significationis sive signi, ut dicit Anselmus, quod actus voluntatis sub privatione rectitudinis refertur ad verum significationis, quod predicatur in dicto cum dicitur, mala fieri est verum.

Ad aliud dicendum cum Magistro, quod non est divisio immediata, vult fieri, aut vult non fieri: sed medium est, quod nec vult fieri, nec vult non fieri, sed non vult fieri, quia nec ad fieri nec ad non fieri est voluntas ejus. Et ita solvit Magister et bene'. Velle enim et nolle cum in nolle maneat voluntas affirmata: cum enim dicitur, nolo fieri, sensus est, volo non fieri: unde volo et nolo, cum idem sit affirmatum in utroque, modum habent oppositionis contra- riae quae recipit medium. Cum autem dicitur, volo hoc fieri, non volo hoc fieri, habent modum oppositionis contradictorie: et illa non habent medium: et ideo non sequitur, si non vult fieri, quod velit non fieri, vel quod nolit fieri.

Ad aliud dicendum, quod inter fieri et non fieri bene est immediata oppositio: sed inter velle fieri et nolle fieri non est immediata oppositio, ut dictum est: medium enim ést, non velle fieri.

Ad aliud dicendum, quod auctoritas Augustini imperfecte adducitur. Dicit enim, quod non fit aliquid nisi Omnipotens fieri velit, vel jubendo ut bona, vel sinendo ut mala. Sed jam in prehabitis dictum est, in questione de signis in communi, quod voluntas Dei non est circa ea que sinit, sed circa aliquid quod elicitur ex illis: unde que sinit, non vult fieri.

Ad uLtimum dicendum, quod cum dicitur, bonum est mala fieri, non est bonitas que refertur ad subjectum dicti vel ad predicatum, hoc est, ad accusativum vel infinitivum, sed dicitur bonitas que est in ordine Dei ordinantis malum ad hoc quod elicit inde bonum. Et hoc patebit in sequenti particula questionis.

ARTICULI TERTI PARTICULA II. Utrum bonum sit mala fieri? Secundo queritur, Utrum bonum sit mala fieri? Hac enim est secunda questio Magistri in libro primo Sententia rum, distinctione XLVI, cap. "Si enim, inquiunt", ubi inducit Augustinum sic dicentem in Enchiridion: "Quamvis ea que mala sunt, in quantum mala sunt, non sint bona: tamen ut non solum bona, sed etiam sint et mala, bonum est. Nam nisi esset hoc bonum ut essent et mala, nullo modo esse sinerentur ab omnipotenti bono: cui procul dubio quam facile est quod vult facere, tam facile est quod non vult esse non sinere, Haec nisi creda- mus, periclitatur nostra confessio, quia nos in Patrem omnipotentem credere confitemur" Ex hoc arguit Magister sic dicens: "Ecce hic aperte habes, quod bonum est mala esse. Omnis autem boni Deus auctor est, qui vult omne bonum esse quod est. Cum ergo bonum sit mala fieri vel esse, Deus vult mala fieri vel esse".

2. Adhuc, Ad idem Boetius arguit in libro quarto de Consolatione philosophiew: "Sola divina vis est, cui mala queque bona sunt ." Et si mala bona sunt, bonum est mala esse vel fieri.

3. Adhuc, Fortius objicitur per illud Apocalypsis, xxi, 11: Qui nocet, noceat adhuc: et quiin sordibus est, sordescat adhuc. Glossa ibidem: "Dictum -est Joanni ut non cesset prophetare, quamvis ad -prophetiam ejus minime corrigantur: quia justum est ut qui in - sordibus est, sordescat adhuc: quia quod justum est fieri, bonum est fieri. Sordescere autem non possunt nisi per mala que faciunt. Ergo videtur, quod bonum est, quod mala illa fiant, et quod alli mali haec faciant quibus sordescant." Ex hoc accipitur, quod non tantum bonum est mala fieri vel esse, sed etiam quod bonum est mala facere: et cum in malo sit malitia, videtur sequi ulterius, quod bonum sit malitiam fieri vel esse.

4, Adhuc, Omnis pcena est justa: omne peccatum post primum peccatum perpetratum pcena est: ergo. omne secundum peccatum justum est: quod autem justum est, bonum est: ergo ad minus secundum peccatum fieri et esse bonum est. Prima patet. Szcunpa probatur per hoc quod dicit Glossa super illud epistole ad Romanos, 1, 26: Tradidit illos Deus: "Inter primam apostasiam et ultimam peenam gehenne media peccata, culpa et peene sunt." Ad idem Gregorius in JMoralibus "Perverse menti ipsa sua culpa fit pena." Hoc idem dicit Augustinus in libro I Confessionum: "Jussisti, Domine, et sic est, ut peena sua sibi sit omnis inordinatus actus et animus ‘."

In contrarium est, quod 1. Oppositum de opposito non predicatur, sed ab ipso removetur. Constat autem, quod malum est malum fieri et esse: ergo malum fieri et esse non est bonum.

2, Adhuc, Cum dicitur, Bonum est mala fieri, queritur in quo sit bonitas illa? Si in ‘malo: tunc forma boni et privatio gua: dicitur malum, erunt in eodem: et sic idem erit bonum et malum, quod est impossibile. Si dicitur, quod est respectu malitiae: tunc sequitur, quod malum in quantum est malum, est bonum, quod est impossibile.

Solutio. Dicendum, quod meo judicio omnes iste false sunt simpliciter, bonum est mala fieri, bonum est mala esse, justum est mala fieri, justum est mala esse. Secundum quid tamen aliquid veritatis habent. Est enim aliquid bonum simpliciter et absolute, et aliquid bonum alicui et ad aliquid. Mala fieri et mala esse absolute malum est: sed alicui et ad aliquid habet rationem boni quod est utile. Ut, verbi gratia, malum Decii utile fuit Laurentio, ut-eminentius probaretur virtus ejus. Similiter ei qui tepidus fuit, in cultu Dei, utilis fuit casus ad hoc, quod sibi indignaretur et fortior resurgeret. Baruch, iv, 28: Sicaut enim fuit. sensus vester ut erraretis a Deo, decies tantum iterum convertentes requivetis eum.

Ad primum ergo dicendum, quod Augustinus intelligit de bono ordinis, et non de bono absolute: quia scilicet est alicui et ad aliquid bonum: et hoc vult Deus, qui sic ordinat malum ut aliquid bonum eliciatur ex ipso. Sicut etiam in fabula de Phaetonte dicit Ovidius: "Aliquisque mali fuit usus in illo".

Si autem sic .arguatur: est alicul et ad aliquid bonum: ergo est bonum: incidit fallacia secundum quid ad simpliciter: procedit enim ab eo quod est secundum quid, ad simpliciter.

Av atiup dicendum, quod divina vis est, cui nihil malum est: quia, sicut ibidem dicit Boetius, divina vis etiam ex malo elicit bonum: ex hoc tamen non sequitur, quod malum sit bonum.

Ad aliud dicendum, quod nullo modo est simpliciter justum, ut gui in sordibus est, sordescat adhue: nullus enim ordo debiti requirit, quod sordibus plus sordescat. Sed in dicto illo notatur ordo debiti et justi ad consequens penam sordidi; justum est enim ut in sordibus derelinquatur a Deo per subsiractionem gratie: et sic derelictus ruat de peccato in peccatum, cum non detineatur, et pondere proprie corruptionis qua sordet, sic de peccato in peccatum impellatur, sicut dicit Gregorius in libro XXV dforalium: "Peccatum quod peenitentia non diluit, ipso suo pondere mox ad aliud trahit ‘+." Humana enim fragilitas corrupta peccato, nisi Deo contineatur, continue tendit in pejus, sicut dicitur, Isa, xxx1, 3.: Dominus inclinabit ma num suam, et corruet auxiliator, et cadet cui prestatur auazilium, simulque omnes consumentur. Et hinc est quod dicitur in Psalmo xxxvu, 5: Sicut onus grave gravale sunt super me. Et, Isai, Lyin, 6: Solve fasciculos deprimentes. Et ideo, Zacharia, v, 7 et8,impietasdicitur sedere super talentum plumbi. Unde sensus est: Sordescat adhuc, hoc est, justum est ut derelinquatur a Deo, et sic derelictus pondere propriae iniquitatis adhuc — sordescat. Et sic ordo justi non notatur inter.sordidum esse, et sordescere, nisi per accidens et ex consequenti: sed ordo justitie notatur inter sordidum et derelictum a Deo, quo facto sordescit adhuc. Et ex hoc non sequitur, quod bonum sit sordescere adhuc vel justum, sed potius, quod malum sit et injustum. Quia quod ex malo oritur, et malum et injustum est. Sordescere autem adhuc ex malo oritur: oritur enim ex pondere preteritarum sordium, ut dictum est, et non ex derelictione Dei nisi per accidens.

Ad aliud dicendum, quod peccatum in quantum peccatum, ‘vel in quantum fit, vel culpa est, non est poena: sed in quantum ordinatur ab omnipotenti Deo ab bonum aliquod, ut dicit Augustinus, ut scilicet sit contrarium nature bone, et puniat ipsam, sic poena est et bonum secundum quid: sic enim corrumpti bonum nature, et pondere proprio deprimit ad aliud peccatum, vel privando adjutorium gratie quo teneatur, homo in bono, vel inducendo malam dispositionem in anima qua pronus sit quis et disponatur ad malum. Ita loquuntur Sancti in auctoritatibus inductis. Et ex hoc non sequitur, quod simpliciter sit bonum mala ‘fieri vel esse. Et si hoc modo secundum: quid dicunt Sancti, quod bonum est mala fieri, nullus tamen umquam dixit, quod hoc .modo bonum sit mala facere: licet enim activa inferat passivam, et e converso, tamen cum adjuncta passiva non infert activam: quia aliquid accidit passive quod non accidit active. Unde licet sequatur + mala que fiunt ab isto, facit iste; tamen non sequitur, mala que fiunt ab isto, bonum est fieri: ergo bonum est istum facere malum: passiva enim subjacet ordini, quo ordine bonum elicitur ex malis factis: activa autem nulli ordini supponitur; nullus enim ordo exigit facere mala. Sic etiam non potest dici, quod bonum est fieri malitiam. Cum enim dicitur malum, denominative ponitur subjectum mali quod ordinabile est in bonum: cum autem dicitur malitia, non ponitur nisi mali deformitas que nullo modo ordinabilis est.

Ad id quod primo objicitur im contrarium, dicendum quod procedit.

Ad aliud quod querit, in quo sit bonitas illa que significatur, cum dicitur, Bonum est mala fieri ?

Dicendum, quod nec in subjecto mali, nec in respectu malitia, sicut bent probatur objiciendo: sed est in ordine mali ad bonum, et est ordinis bonum: et hoc, ut dictum est, est bonum alicui et ad aliquid et secundum quid, ut dictum est,

ARTICULL TERTIL PARTICULA III. Utrum expediat mala freri1?

Tertio querit Magister in illo libro I Sententiarum, distinct. XLVI. cap. Quod vero Augustinus ait, Utrum expediat mala fieri ?

Et videtur, quod sic quod enim universitati valet, et facienti valet, et patienti valet, expedit fieri: mala fieri universitati valet, et facienti valet, etc.: ergo mala expedit fieri.

Prosatio primi: Quod in universo bona magis placere facit et laudabiliora existere, hoc valet universitati: universitati mala que fiunt in universo, bona magis placere faciunt et laudabiliora: ergo mula que fiunt, valent universati: et hoc est verbum Augustini.

Prosatio secundi: 1. Ex quocumque bona proveniunt facienti, valet facienti: ex malo quod facit aliquis, bonum provenit facienti: ergo valet illi. Prima per se patet. ProBATIO secunde. Augustinus in libro de Correptione et gratia: "Usque adeo Deus omnia cooperatur in bonum his qui secundum propositum. vocati sunt sancti ®, ut si qui eorum deviant et exorbitant, etiam hoc ipsum eis faciat proficere in bonum: quia humiliores redeunt atque doctiores, ut Petrus."

2. Adhuc, Augustinus in eodem, "Audeo dicere superbis utile esse incidere in aliquod apertum peccatum, ut jam sibi displiceant qui sibi placendo ceciderunt: salubrius enim displicuit sibi Petrus quando flevit, quam sibi placuit quando presumpsit."

3. Adhuc, Damascenus in libro JI de Fide orthodora: "Conceditur quis in nefariam incidere operationem, ut elatus viribus propriis, in adulterium casus humilietur." Cum ergo -aliquis humiliatur, utile fit ei: et malo quod facit, humiliatur: ergo malum quod facit, utile est ei.

Probatio tertii: 1. Quidquid patienti valet ad demenda peccata, vel ad exercendam probandamque virtutem sive justitiam, vel demonstrandam hujus vite miseriam, expedit, et est utile patienti. Mala que inferuntur alicui, valent ad ista que dicta sunt. Ergo mala que fiunt, expediunt facienti. Prima per se patet, Propatio secunde: Augustinus in libro XIII de Zrinitate: "Mala que ab iniquis fideles pie perferunt, ipsis utique prosunt, vel ad demenda peccata, vel ad exercendam probandamque virtutem sive justitiam, vel ad demonstrandam hujus vite miseriam'."

2. Adhuc, Origenes super illud NuVenit Deus ad Balaam: "Notandum divina sapientia omnia disposita esse, ita ut nihil sit otiosum malum vel bonum: malitiam tamen non fecit: quam ab aliis inventam cum prohibere posset, non prohibet: utitur enim ea ad causas necessarias: per ipsos enim malos in quibus est malitia, probat eos qui ad gloriam tendunt. Si enim perimeretur malitia,, non esset qui contradiceret virlutibus: virtus autem si contrarium non haberet, non claresceret."

In conTRARIUM hujus est, quod 1. Sicut dicit Augustinus in Lnchiridion: "Malum non est nisi quod nocet ." Sed quidquid nocet, fieri non expedit. Ergo fieri malum non expedit.

2. Adhuc, Augustinus in libro LXX XIII Questionum: "Malum est corruptio spéciel, modi, et ordinis." Sed corruptionem boni fieri non expedit. Ergo malum fieri non expedit. Ergo malum fieri non expedit.

Soxutio. Dicendum, quod prehabitum est, quod malum fieri absolute nec bonum est, nec utile, nec expediens se- cundum se, sed malum et inutile et nocens: secundum quid autem, hoc est, alicui et ad aliquid, non causaliter, sed occasionaliter ex ordinatione providentie mala fieri est bonum et: utile et expediens et universitati et facienti et patienti.

Et ita procedunt objectiones ad tria prima adducte. Et hoc est quod dicit Magister solvens hance questionem in illo cap. Si quis igitur. Et sic patet qualiter universitati, patienti, et facienti valet per bonum elicitum ex malis, et non secundum se.

Et sic loquuntur auctoritates inducte Augustini, Origenis, et Damasceni.

Ad 1 quod objicitur in contrarium, ad obj dicendum quod malum non nocet bono universali, quod est bonum ordinis, sed nocet bono particulari in eo qui fecit malum: quia corrumpit bonum nature, quod est ordinabile ad bonum gratiae, ut in prehabitis dictum est, in tractatu scilicet de dono et malo, questione, An malum universaliter sit corruptio boni? et questione de ordinabilitate mali .

Ad aliud dicendum, quod malum non est corruptio modi, speciei, et ordinis boni. universalis, sed particularis, ut dictum est. Et propter illud dicitur, quod expedit mala fieri. Et est simile, Matthei, xvur,7: Necesse est ut veniant seandala. Et, I ad Corinth. x1, 49: Oportet et hereses esse, ut et hi qui probati sunt, manifesti fiant in vobis. Hoc enim non dicitur ideo, quod oportet scandala et hereses esse simpliciter: hoc enim simpliciter malum est et nocivum: sed dicitur propter bona que eliciuntur ex eis ex ordine providentia divine.

ARTICULL TERTIE PARTICULA IV. Utrum permissio sit signum voluntatis divine ?

Quarto, Queritur de signo quod est permissio.

Videtur enim hoc signum non esse signum voluntatis divine.

1. Dictum est enim, quod Deus non vult mala esse vel fieri: sed omne malum signum est voluntatis beneplaciti: cum ergo voluntas beneplaciti nullo modo sit mali, et permissio semper mali est, non erit permissio signum voluntatis beneplaciti.

2. Adhuc, Regi optime regenti convenit non permittere mala esse in regno suo, si prohibere potest vel impedire. Sed Deus optimus rex est et omnipotens, potens impedire mala ne fiant. Ergo videtur, quod non conveniat in regno suo permittere mala fieri.

3, Adhuc, Optimus rex non permittit in regno suo fieri id per quod regnum dissolvatur. Sed permissione malorum regnum dissolvitur: permissio enim dat licentiam peccandi. Ergo cum Deus sit optimus rex, non convenit ei permittere mala fieri. Mason patet per se. Minor scribitur, Esther, u1, 8: Optime nosti, quod non expediat regno tuo ut insolescat per licentiam. Videtur ergo, quod Deus mala non debet permittere.

4, Adhuc, Optimi regis est subdito non permittere que sunt contra justitiam et beneficentiam: mala contra justitiam et beneficentiam sunt: ergo optimi regis estnon permittere mala. Prima patet. Secunpa scribitur, II Machab. v1, 13: Multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia agere, sed statim ultiones adhibere, magni beneficit indicium est.

5. Adhuc, Ad Roman. 1, 32, super illud: Qui talia agunt, digni sunt morte: et non solum qui ea faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus Glossa, "Consentire est tacere cum possis arguere." Si ergo Deus cum mala fiunt permittendo tacet, videtur quod consentit: sed consentire in malum Deus non potest: ergo tacere mala permittendo non potest: ergo permissio non est signum voluntatis divine.

6. Adhuc, Augustinus in libro de Civitate Dei: "Sicut non est beneficentia ut bonum majus dimittat, ita non est innocentie parcendo sinere fieri malum minus, ne in gravius incidatur malum." Ex hoc accipitur, quod lex voluntatis divine si mala fieri permittit, non est lex innocentiae, quod absurdum est.

7. Adhuc, Augustinus, ibidem, "Pertinet ad innocentis officitum, non solum nemini malum inferre, sed etiam malum cohibere." Cum ergo voluntas sit regula eorum que fiunt, si non cohibendo permittit mala, non erit innocens: hoc autem absurdum: ergo non permittit mala fieri.

8. Adhuc, Summe justitizs est nihil permittere fieri contra justitiam. Mala autem fiunt contra justitiam. Cum enim sit triplex justitia, scilicet equitatis, justitia illa non fiunt mala: quia mala iniquitas sunt. Et est justitia decentia divinx bonitatis, ut dicit Anselmus, et contra illam justitiam iterum fiunt mala: non enim faciunt ad decorem divine bonitatis. Et tertia justitia est retributio pro meritis, et illa justitia iterum non fiunt mala: quia malus mala faciendo non meretur ut sibi permittatur mala facere. Ergo videtur, quod nulla justitia fiunt mala: et ergo permitti non debent.

9. Adhuc, Sapientissimi judicis vel regis non est permittere aliquid contra rationem pulchri et boni regni sui, et contra ordinem regni: malum est corruptio modi, speciei, et ordinis, pulchri et boni et ordinati in regno Dei: ergo sapientissimi non est permittere mala fieri.

40. Adhuc, Quod in nulla divisione boni cadit, et cum nullo bono convenit, non est permittere summz bonitatis: malum in nulla divisione boni cadit, nec cum aliquo bono convenit: ergo summe bonitati non convenit permittere mala fieri.

In contrarium hujus est, 1. Quod dicit Augustinus in libro de Natura boni: "Si nos continendo vocem, decenter interponimus in loquendo silentium, quanto magis Deus quarumdam rerum privationes decenter facit in universitate. sicut rerum omnium perfectus artifex 1?" Ergo malum interpositum universitati ad decorem facit universitatis. Sed queecumque ad decorem universitatis faciunt, permitti debent ab universitatis gubernatore. Ergo mala fieri debet permitti a Deo.

2. Adhuc, Glossa super illud Psalmi vu, 2: Domine Deus meus, inte speravt: "Qui videt merita animarum sic ordinari a Deo ut pulchritudo universitatis ex nulla sua parte violetur, in omnibus laudat Deum, distinguens aliud Deum fecisse et ordinasse, scilicet bonum: aliud vero non fecisse, sed ordinasse, scilicet malum." Sed omne ordinatum debet permitti. Ergo malum debet permitti.

3. Adhuc, Job, xu, 6: Abundant tabernacula predonum. bi Gregorrus: "Omnipotens Deus quod juste fieri prohibet, justum est ut fieri sinat." Quidquid autem justum est sinere, permittit Deus. Malum justum est sinere. Ergo malum permittit Deus.

4, Adhuc, Detur, quod Deus non permittat mala fieri: cum ergo homo et Angelus sint liberi arbitrii, de libertate nature habent, quod possunt bonum et malum eligere. Aut ergo Deus impedit legem istam et libertatem, aut non. Si non impedit, permittit facere mala si vo- lunt. Si autem impedit non permittendo: tunc destruit lerem quam ipse creature indidit, et sic preevaricator est. Ad Galat. u, 18: Si ea que destruxi, iterum haec edifico, prevaricatorem me constituo.

5. Adhuc, Impediens malum et non permittens ipsum fieri, necessitatem ponit ad bonum. Sed bonum necessitate factum, non est meritorium. Ergo non permittens malum, a bono tollit meritum: sed hoc non debet fieri a sapientissimo gubernatore: ergo debet permittere mala.

Solutio. Prenotandum est quod dicit Augustinus in libro XXII contra Faustum, sic: "Ad naturalem justitie ordinem pertinet, ut aut peccata non fiant, aut impunita esse non valeant. Quodlibet horum fit, naturalis ordo servatur, et si non ab anima, certe a Deo."

Dicendum ergo, quod permissio debet esse in signis voluntatis divine.

Ad primum quod contra hoc objicitur, dicendum quod quando dicitur, Deus non vult mala fieri, intelligitur hoc de his que sunt directe subjecta voluntati diving ut volita, et non de hisin quibus voluntas divina est circa aliquid istorum quod ex ipsis elicitur. Et hoc modo permissio signum est voluntatis divine: significat enim voluntatem divinam esse circa aliquid quod elicitur ex malis, quod aut universitati congruit, aut facienti, aut patienti, ut paulo ante dictum est.

Ad aliud dicendum, quod sicut dicitur in auctoritate preinducta contra Faustum, non est regis omnipotentis impedire ne mala fiant, sed aut impedire, aut impunita non relinquere, aut non redarguta. Psal. xurx, 21: Arguam te, et statuam contra faciem tuam. Et sic facit omnipotens Deus: quia vel per stimulum conscientie redarguit statim. Job, 1, 15: Hvasi ego solus, ut nuntiarem tibi. Isaiw, txvi, 24: Vermis eorum non morietur, Et etiam facta, vel. hic vel in futuro punit. Impediendo autem, libertatem arbitrii et rationem meriti tolleret.

Ad aliud dicendum, quod hoc procederet si Deus mala non redargueret: nec puniret. Sed redarguendo et puniendo impedit insolentiam et non tollit libertatem.

Ad aliud dicendum, quod in ipsa auctoritate. patet solutio cum dicit, satim altionem adhibere. Cum enim permissio est cum redargutione et ultione, non tollitur beneficentia, sicut nec tollitur justitia que est retributio pro meritis.

Ad aliud dicendum, quod Deus non tacet: redarguit enim et adhibet ultionem.

Ad aliud dicendum, quod hoc procederet, si sine redargutione et ultione permitteret.

Ad aliud dicendum, quod hoc iterum procederet, si nullo modo cohibendo fieri permitteret. Sed hoc non est verum: quia redarguit et ultionem adhibuit: redarguendo enim prohibet, et ulciscendo cohibet.

Ad aliud dicendum, quod mala fieri contra justitiam non est: sed mala facta impunita relinquere esset contra justitiam: hoc enim est de justitia que est decentia divine bonitatis, quod legem libertatis nature rationabili inditam ab ipso, nec impediat, nec destruat, nec rationem meriti tollat. Et hac est justitia generalis, qua regitur omnis creatura. Peccatum autem non est nisi contra justitiam particularem, que est congruentia legum, secundum quod dicit Augustinus, quod "peccatum est dictum, vel factum, vel concupitum contra legem Dei."

Ad aliud dicendum, quod objectio supponit falsum: est enim malum fieri in divisione boni, ut dicit Magister in libro primo Sententiarum, distinctione XLVI. Est enim aliquid ubi ponit quadripartitam divisionem boni, et in quarto membro dicit, quod est bonum quod nec in se bonum est, et facientem damnat, valet tamen ad aliquid. Et inducit Augustinum in Enchiridion sic dicentem: "A summe et equaliter et immutabiliter bona Trinitate creata sunt omnia, nec summe, nec equaliter, nec immutabiliter bona, sed tamen bona etiam singula. Simul vero universa valde bona: quia ex omnibus consistit universitatis admirabilis pulchritudo: in qua etiam illud quod malum dicitur, bene ordinatum, et in loco suo positum, eminentius commendat bona, ut magis placeant, et laudabiliora sint, dum comparantur malis." Nec malum est corruptio boni universalis, sed particularis, ut in antehabitis dictum est.

Et per hoc patet solutio ad sequens: guia malum fieri habet quamdam rationem boni, et ponitur in divisione boni. Unde Hieronymus super Marcum: "Malum Jude bonum nobis fuit ."

Omnia que in contrarium objiciuntur, concedenda sunt: quia probant promissionem fieri secundum ordinem justitie generalis. "Remittit querenda quedam de consilio." Quod de consilio querendum esset quantum ad propositam intentionem, utrum scilicet consilium in Deo sit, satis determinatum est in questione de signis in commun. Ibi enim dictum est qualiter consilium convenit Deo, et quod est de melioribus bonis que sint necessaria ad salutem: et hoc sufficit ad presens.

De consilii enim immutabilitate querendum-est in tractatu de propheiia. De consilio autem secundum quod est donum Spiritus sancti, querendum erit in tractatu de donis.

Relinquitur ergo querendum de impletione.

ARTICULUS IV. De signo voluntatis quod est impletio sive operatio.

Deinde, Queritur de hoc signo quod est impletio sive operatio. Et de hoc queruntur duo. Primo scilicet si voluntas Dei invicta et semper efficax sit in omni opere suo? Secundo, Utrum in omni opere Dei sit misericordia et veritas ?

ARTICULI QUARTI PARTICULA 1.

Utrum voluntas Dei semper efficax sit in omni opere suo' ?

Ad primum objicit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XLVI, cap. Voluntas quippe, sic:

4. Augustinus in libro de Libero arbitrio: "Nihil in libero arbitrio constitu- tum superat voluntatem Dei: et.si fa- ciat contra voluntatem ejus, tamen contra voluntatem ejus que ipse est, nihil putandum est: ita fieri, tamquam velit fieri, et non fiat, vel nolit fieri, et fiat."

2. Adhuc, Augustinus in Lnchiridion, et inducitur ibidem a Magistro: "Voluntas Dei semper impletur, aut de Dobis, aut a nobis. De nobis impletur: sed tamen non implemus eam quando peccamus. A nobis impletur quando bonum facimus: ideo enim. quia sci- mus placere Deo."

3. Adhuc, Ibidem, Augustinus, "Ni- hil facit homo de quo non operetur Deus quod vult. Non enim vult Deus ut peccet homo quilibet. Si autem peccaverit, pcenitenti vult parcere ut vivat: in peccatis vero perseverantem punire, ut justitia potentiam contu- max non evadat." Ergo de peccatoribus impletur voluntas Dei.

4. Adhuc, Ibidem, Augustinus: "Hoc quippe ipso quod contra voluntatem ejus fecerunt (homo scilicet et Ange- lus) de ipsis facta est voluntas ejus. Propterea namque magna opera Do- mini sunt exquisita in omnes volunta- tes ejus, ut miro et. ineffabili modo non fiat preter ejus voluntatem, quod etiam fit contra ejus voluntatem: quia non fieret si non sineret: nec utique nolens sinit, sed volens: nec sineret bonus fieri male, nisi Omnipotens etiam de malo posset facere bonum bene."

In contrarium hujus est, quod 1. Contrarie voluntates sunt, que sunt de contrariis. Voluntas Dei de bono e’t, voluntas hominis vel demonis mala de malo est. Et videmus szpe, quod completur hominis voluntas mala, et Dei voluntas bona non completur. Ergo videtur aliquid fieri, quo impediatur Dei voluntas.

2, Adhuc, Constat, quod Deus qui omne bonum vult, vult.istum castitatem servare et alias virtutes: et iste efficitur incastus et malus: ergo cassatur Dei voJuntas.

3. Adhuc, Videtur oppositio esse in verbis Augustini. Dicit enim, quod id quod contra voluntatem ejus fit, non preter voluntatem ejus fit.

4. Adhuc, In preinducta auctoritate dicit Augustinus parum infra, quod "per eamdem creature voluntatem qua fa- ctum est quod Creator non voluit, fa- ctum est quod impleret ipse quod vo- luit: bene utens etiam malis tamquam summe bonus, ad eorum damnatio- hem quos juste pradestinavit ad pe- nam, et ad eorum salutem quos beni- gne predestinavit ad gratiam." Hoc enim videtur esse contrarium superius determinatis, ubi dictum est, quod predestinatio salvandorum est: hic autem dicitur, quod predestinavit quosdam ad penam.

Ulterius queritur de hoc quod dicitur in illa eadem distinct. XLVII, cap. B post initium, Multa enim fiunt, ubi inducit Augustinum super illum locum Psalmi xvi, 4: Ut non loquatur os meum opera hominum, sic: "Opera ho- minum dicit ea gue mala sunt, que preter Dei voluntatem fiunt, que ipse est: sed non preter ejus permissio- nem, que ipse non est." Ex hoc enim accipitur, quod contra preceptum et contra consilium et contra prohibitionem multa fiunt: contra permissionem autem et impletionem nihil: queritur unde hoc ?

Ulterius queritur de verbo Gregorii super Genesim, quod ibidem inducitur: "Multi voluntatem Dei peragunt, unde mutare contendunt, et consilio ejus resistentes obsequuntur: quia hoc ejus dispositioni militat, quod per hu- manum studium resultat." Hic enim videtur esse repugnantia verborum, scilicet quod mutando voluntatem, et resultando impleatur voluntas.

Solutio. Dicendum, quod semper im- pletur voluntas Dei eterna, que dicitur voluntas beneplaciti. Et causa est, quia illa est cum providentia et dispositione et predestinatione voliti. Voluntas autem signi non semper impletur, maxime signi quod est preceptum, et signi quod est prohibitio.

Aucrorirates ergo Augustini primo inducte intelliguntur sic, quod ab eterno previdit Deus eos qui servaturi sint precepta devote obediendo, et illis voluntate premiandi preparavit gloriam. Previdit etiam qui et quales contumaciter preceptis non sint obedituri, et illis voluntate ulciscendi preparavit poenam. Et de his est ultima voluntas ejus, quam evadere non possunt, et que ab eterno determinata est ad hoc volitum. Et de hoc Anselmus in libro I Cur Deus homo, pulehrum dat exemplum. Si aliquis dicat: Nolo esse sub ceelo, eo ipso oportebit eum esse sub ccelo: quia unde fugit ne sit sub ceelo, eo ipso et qua transit et quo vadit, totum sub ceelo est. Ita est quod voluntas Dei omnia complectitur: et qui recedit a voluntate preceptionis, vel prohibitionis, vel consilii, incidit voluntatem permissionis vel impletionis vel ordinationis, qua ordinatur pcena contra culpam, et premium ad meritum. Unde, Psal. cxxxvin,.7 et seq.: Quo iboa spiritu tuo? et quoa facie tua fugiam ? Si ascendero in celum, tu illic es: si descendero ad infernum, ades. Si sumpsero pennas meas diluculo, et habitavero in extremis maris, etenim illue manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua.

Ad 1 quod objicitur in contrarium primo, dicendum quod Dei voluntas et hominis voluntas non proprie sunt contraria: quia contraria nata sunt fieri cirea idem: Dei autem voluntas non est de malo: sed, sicut habitum est, Deus voluntate beneplaciti non vult mala non fieri, sed voluntate signi tantum: sed

voluntate beneplaciti vult pcenitentibus parcere, finaliter autem impcenitentibus penas infligere. Et sic patet, quod malis hominum voluntatibus nihil fit contra voluntatem, beneplaciti quominus impleatur.

Ad aliud dicendum, quod Deus non vult istum castitatem servare, nisi voluntate signi: unde illa objectio procedit. ex falso.

Ad aliud dicendum, quod in verbis Augustini non est oppositio, et non referuntur ad idem: non enim sunt opposita, aliquid fierl preter voluntatem precepti vel contra voluntafem prohibitionis vel consilii, et non fieri preter voluntatem beneplaciti vel permissionis. In malis enim que fiunt, sicut paulo in antehabitis dictum est, questione de permissione, non vult Deus hoc quod fit, sed aliud vult circa illud quod proprie subjectum est voluntati beneplaciti: et hoc nec impediri nec cassari potest: et. hoc est ordinante justitia premiare bonos, et punire malos. °

Per hoc patet solutio ad sequens. Aeternam enim suam voluntatem perficit Deus ordine justitie, bene utens malis condemnando eos ad peenas quas meruerunt. Et ad id quod objicitur in contrarium de predestinatione damnandorum, dicendum quod predestinatio ibi sumitur large respectu finis predestinationis, scilicét pro pcene preparatione: illa enim causaliter preeparat malis,

Ad quod ulterius queritur, dicendum quod causa, quod nihil potest fieri contra permissionem et impletionem, haec est, quod permissio et impletio ponunt id quod permittitur et impletur in esse. Quod autem ‘in esse est, vel fit; vel factum est. Si factum est, non potest non esse: ‘et si fit, non potest non fieri, quia aliter contradictoria verificarentur de eodem. Et ideo nihil potest fieri contra permissionem et impletionem. Preceptum autem et prohibitio: sunt ante fieri et-ante factum esse, dum fieri et fa- ctum esse adhuc sunt in potentia: et ideo impediri possunt ne progrediantur in actum: et ideo contra preceptum, prohibitionem, et consilium, potest aliquid fieri: contra impletionem vero et permissionem nihil: quia si bonum est quod fit, non fit nisi Deo operante et nobis implente. Isaiw, xxv1, 12: Omnia opera nostra operatus es nobis, Domine. Joan. xv, 5: Sine me nihil potestis facere, Si autem mala sunt que fiunt, non possunt fieri sine permissione voluntaria: quia si vellet non fieri, non possent fieri.

Ad dictum Gregorii dicendum, quod adq nulla contrarietas est: quia reluctatio et mutatio dicuntur esse contra voluntatem precepti et. prohibitionis: militia vero que militat voluntati Dei, dicitur esse respectu ultime voluntatis beneplaciti, que est in premiando, vel in puniendo: et sicut ad premium militat Justus benefaciendo, ita ad damnationem male faciendo militat peccator.

ARTICULL QUARTI PARTICULA II. Utrum in omni opere Dei sit misericardia et veritas’?

Secundo queritur, Utrum in omni opere Dei sit misericordia et veritas, sicut in Psalmo xxiv, 10, dicitur: Universe vie Domini, misericordia et veritas.

Et quia multa sunt opera Dei, creationis scilicet, ef recreationis, et retributionis: et illud est multiplex: est enim retributio qua retribuuntur bona bonis et mala malis, et utruamque temporaliter et zternaliter. Queritur ergo de omnibus his, qualiter misericordia et veritas, sive justitia sit in omnibus his ?

1. In opere enim creationis nec justitia videtur esse, nec misericordia: non enim ibi est justitia que sit retributio pro meritis: quia ante creationem nullum meritum est. Nec potest ibi esse justitia que sit impletio promissorum: nihil enim promissum fuit de hoc: nec erat cui promitteretur ante creationem. Nec potest esse misericordia: quia misericordia est respectu miseria, ut dicit Gregorius: non ens autem simpliciter non ponit miseriam. Cum ergo creatio sit ex simpliciter non ente, in ipsa non est miseria: ergo nec misericordia.

2. Similiter, In opere recreationis non videntur esse haec duo. Ad Titum, m, 5: Non ex operibus justitia que fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit.

3. Adhuc, Gentibus per opus incarnationis subventum est: et nulla fuit justitia: quia nec promissum Gentibus: ergo videtur, quod non in omni opere sit misericordia et justitia.

4. Adhuc, Apostolus, ad Romanos, xv, 8 et 9: Dico Christum Jesum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem Dei, ad confirmandas promissiones patrum: Gentes autem super misericordia honorare Deum. Sustitia ergo et misericordia potest esse respectu Judeorum: justitia in hoc quod promissum exhibebatur, misericordia in hoc quod liberaliter promittebatur ex compassione quam habuit ad perditos: sed Gentibus nihil debebatur ex justitia, sed totum ex misericordia.

5. Adhuc, In opere electionis non videtur esse justitia et misericordia. Malach. 1, 2 et 3: Dilexi Jacob, Esau autem odio habui. Non apparet justitia quare unum elegit et alterum reprobavit: nec est equa, que in duobus equalibus miseris misericordia in uno relevat miseriam, in altero non. Constat autem si Deus habeat misericordiam, quod quam habet et uniformem.

6. Adhuc, Queritur de hoc, quod Deus in vita ista multa bona prastat peccatoribus: in, quo opere licet resplendeat magna misericordia, nulla tamen videtur esse justitia: quia peccator nullo bono dignus est, etiam pane quo vescitur, ut dicit Augustinus.

7. Adhuc, Justificatio impii opus Dei est: et in hoc nulla videtur esse justitia: peccata enim que fecit impius, non merentur justificationem, sed damnationem. Isa. it, 11: Ve impio in malum! vretributio enim manuum ejus fret ei.

8. Adhuc, De glorificatione beatorum in ceelis queritur, qualiter sit ibi misericordia? Super illud enim Psalmi xxxu, 5: Misericordia Domini plena est terra, dicit Glossa, quod "terra in qua abundat miseria, plena est misericordia. Coelum autem non habet miseriam, et ideo nec misericordiam."

9. Adhuc, Punitio opus est Dei: et in punitione que punit parvulos non baptizatos, non videtur esse aliqua justitia, nec aliqua misericordia: punit enim non pro culpa propria: et hoc non videtur esse justitia.

10. Adhuc, Punit eos carentia visio- nis Dei, nihil relaxans de ea, neo quantum ad quantitatem intensivam, nec quantum ad durationem: quia in eternum punit: ergo videtur, quod sine misericordia..

11. Adhuc, Augustinus dicit, quod carentia Dei visionis est maxima poena, sicut in visione Dei maxima gloria: et sicut ex visione Dei est maxima delectatio, ita ex carentia visionis Dei maxima tristilia: peccatum autem originale minima differentia peccali est: ergo por minimo peccato Deus punit parvulos maxima poena: et hoc injuria et maxima immisericordia videtur esse.

12. Adhuc, Queritur de eterna poena, qua punit peccatores in inferno, utrum ibi sit misericordia et justitia? Dicitur enim, Apocal, xvi, 7: Quantum glorificavit se et in delictis fuit, tantum date illi tormentum et luctum. Ergo quemlibet tantum punit, quantum me- ‘ruit: sed hoc est justitie et non misericordie.: ergo in opere punitionis non sunt simul misericordia et justitia.

13. Adhuc, Matth. vn, 2: Jn gua mensura mensi fueritis, remetietur vobis. Hoc iterum est justitie, et non misericordie.

14, Adhuc, Isa. xxvu, 8: In mensura contra mensuram, cum abjecta fuertt, judicabis eam. Et hoc iterum justitie est, et non misericordiz.

15. Adhuc, Apocal. xvi, 6: Reddite illi sicut et ipsa reddidit vobis, et duplicate duplicia secundum opera ejus: in poculo quo miscuit, scilicet vobis, miseete illi duplum. sa. xu, 2: Suscepit de manu Domini duplicia pro omnibus peccatis suis. Hoc videtur esse severitatis et non misericordia.

16. Adhuc, in punitione peccatoris in inferno constat, quod culpa temporalis est, et peena eterna: et hoc videtur esse nec justitie, nec misericordie.

17. Adhuc, De pena temporali queritur, et maxime de beato Job, qui de se dicit, xvi, 2: Non peccavt, et in amaritudinibus moratur oculus meus. Et, Job, vi, 2et 3.: Utinam appenderentur peccata mea quibus iram merui, et calamitas quam patior, in statera ! Quasi arena maris hecgravior appareret.Punireautem plus quam meruit, nec justitia est, nec misericordia. Ergo in punitione beati Job nec justitia, nec misericordia servata est: et sic in omni opere Domini non sunt misericordia et justitia.

18. Adhuc, Ezechiel. xvi, 20: Filius non portabit iniquitatem patris, et pater non: portabit iniguitatem filii. Thidem dicit: Anima que peccaverit, ipsa morietur. Et propter hoc dicit equas esse vias suas ‘. Et tunc queritur. Qua justitia et qua misericordia punitus sit Chanaan puer pro Cham patre suo? ? Item, Qua justitia punitus sit totus populus pro furto solus Achan ? Et iterum, Qua misericordia et justitia factum est quod dicitur, Exodi, xxxu, passim, ubi dicitur, quod pro vitulo conflatili quem fecit Aaron, populus punitus est morte, Aaron autem tantum redargutus ?

Sotuno. Dicendum, quod misericordia et justitia multipliciter dicuntur. Est enim justitia Dei, et justitia hominis.

Justitia hominis rectitudo. est: rectitudo autem est generalis et specialis. De recto generali dicit Plato, quod rectum est quod undique adequatur recto: rectum autem inflexibile a rectitudine. Justitia Dei est in preceptis, in mandatis, et legibus divinis. Psal. xvm, 9: Justitize Domini recte, letificantes corda. Isa. xxvi, 7: Semita justi recta est, rectus callis gusti ad ambulandum. Et quando homo adequatur his officio cordis, oris, et operis, tunc justus est justitia generali. Spiritualis autem justitia est rectitudo adequata recto in equali, quod rectum positum est inter plus in lucro et minus in damno, in communicandis et distribuendis. In communicandis secundum medietatem arithmeticam, quod recta estimatio est valoris rei nec plus nec minus. In distribuendis est equale secundum medietatem geometricam: quod estimatio recta est partis proportionalis que ex dignitate debetur persone. Propter quod dicit Tullius in fine prime Rethorice, quod "justitia est, que reddit unicuique quod suum est, propria dignignitate persone servata."

Similiter misericordia hominis multipliciter dicitur, generaliter scilicet, et specialiter. Generaliter dicitur misericors, qui superabundantia pietatis et benevolentia, et clementie per cordis affectum fluit ad omnes. Specialiter autem misericors dicitur, qui alienam miseriam corporalem vel spiritualem per compassionem facit suam. Et illa minima sine passione non est: quia qui compatitur, patitur. Et his modis nec misericordia, nec justitia suntin Deo: quia Deus non habet cui adequatur secundum rectitudinem, nec in Deum cadit passio vel equalitas passibilis inferens vel illata: quia talis, ut dicit Aspasius, sine motu et mutatione non est: cum Deus immutabilis sit, sicut in prehabitis questione de immutabilitate dictum est. Justitia autem Dei dicitur multipliciter. summa scilicet, media, et intima. Summa est, quam deseribit Anselmus in Prosologio dicens quod "justitia Dei est rectitudo decentie divine bonitatis ’." Decet enim summum bonum ut omni effectu bonum sit, et quod bonitas sua fluat in omnia, ut dicit Dionysius: et hoc est sibi rectum et justum, et ex decentia quodammodo debitum: unde sic non tantum fluit in bonos, sed etiam in malos. Et sicut dictum est de bonitate, ita est justitia sapienti#, rectitudo scilicet, et decentia qua omne justum est et rectum, et ex decentia debitum divine sapientiae, qua justum efficitur, quod omne quod disposuit sapientia Dei, fiat: et omne quod preordinavit providentia, perducatur ad effectum. Et ita est justitia voluntas, qua rectum et quodammodo debitum est, quod omne quod vult, faciat in omni creatura: aliter enim infirma et vana esset voluntas Dei. Hac est igitur summa justitia, ex qua omnis alia justitia profecta est.. Media autem justitia est, que est rectitudo respectus hujus justitie ad rectitudinem creature, et praecipue in homine et in Angelo, ut scilicet hac justitia divina respiciens triplex rectum in homine vel creatura, scilicet unum generale, et duplex speciale, reddit unicuique quod meruit. Et haec justitia est redditio secundum exigentiam meritorum. Jnfima justitia est, que est in judicio, sicut dicitur, quod de malis fit justitia quando plectuntur: et hec est severitas juris et sententia.

Similiter misericordia Dei dicitur multipliciter, summa scilicet, media, et infima. Summa est superabundantia bonitatis et pietatis, diffundens se in omne quod est. Et haec est misericordia de qua dicitur, Jacobi, u, 13: Superexaltat autem misericordia judicium. Et ex ista oritur justitia, que dicitur decentia divine bonitatis: quia ex hoc quod superabundat pietate et bonitate, decens est, quod fiat omne quod bonitati sue congruat. Media misericordiaest, qua etsinon compatitur, alienam tamen sublevat miseriam: haec enim congruit, superfluenti bonitatiet pietati. Joel, u, 13: Benignus ef misericors, es, patiens et multe misericordie, et prestabilis super malitia. Infimus gradus misericordie est, misereri misericordia relaxante, et non liberante, ut dicit Chrysostomus. Et ex hac oritur justitia, que est nullum punire tantum quantum meruit, sed quemlibet punire citra condignum. Misericordia autem que est ex compassione, non cadit in Deum, ut dictum est, sed illa tantum que est in actu, que miseratzo proprie vocatur. Thren. 11, 22: Misericordiz Domini, quia non sumus consumpti. Et quid vocet misericordiam subdit: Quia non defecerunt miserationes ejus, Ac si dicat: Actuales sublevationes miseriz non defecerunt.

Dicendum ergo ad questionem, quod justitia et misericordia primo modo dicta in omnibus operibus Dei sunt. Justitia autem et misericordia secundo modo dicta, non in omnibus, sed in quibusdam sunt. Similiter justitia et misericordia tertio modo dicta in quibusdam sunt, et nonin omnibus.

Quod ergo primo queritur de opere creationis, dicendum quod hoc modo quo objectuim est, non est ibi misericordia et justitia -: sed est ibi justitia primo modo dicta. Dicit enim Dionysius, quod "bonum et amor in Deo non sinunt ipsum sine germine esse creationis." Unde justum est justitia decentie bonitatis divine, quod creaturas. producat, que a bono sunt, et in bono plantate, et ad bonum ordinate, .ut dicit Dionysius in libro.de Divints nominibus'. Est etiam ibi misericordia, secundum quod misericordia dicitur ex superabundantia pietatis et bonitatis sublevatio defectus: maximus enim defectus est, non esse: et maxima sublevatio est, non ens deducere ad esse, et conservare in esse, et gubernare, et connectere ad proprium terminum: et haec sublevatio fit creatione, conservatione, et gubernatione.

Ad id quod queritur de opere recreationis, dicendum quod justitia est. in ipso, que est decentia divine bonitatis. Ad decentiam enim summe bonitatis pertinet, ut dicit Anselmus in Prosologio, non permittere omnino perire creaturam rationalem, etiam. post casum reparabilem: homo enim post. casum reparabilis est, non Angelus, ut dicit Damascenus.

Ad id quod dicitur de Gentibus, dicendum quod non fuit in vocatione Gentium justitia que est solutio promissorum: fuit tamen justitia que est decentia bonitatis exuberantis et impletionis predestinationis et dispositionis: justum enim est ut impleat Deus quod predestinavit et disposuit. Fuit etiam justitia impletionis inspirationis prophetice. Isa. xux, 6: Ecce dedi te in lucem Gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terre. Unde etiam, Actuum, xin, 46 et 47, cum Paulus predicaret Judeis qui repellebant verbum Dei, dixit: Ecce convertimur ad Gentes: sie enim precepit nobis Dominus: Posui te in lueem Genlium, etc.

Ad aliud jam patet solutio. Licet enim justitia solutionis promissi non fuerit in. vocatione Gentium, tamen fuit ibi justitia decentie bonitatis divine et impletionis prophetie#, que inspirata fuit ex ordine dispositionis et providentie divine: et fuit’ ibi misericordia, que sublevatio fuit miserie infidelitatis Gentium.

Ad id quod queritur de operatione electionis, dicendum. quod in hoc est justitia secundum Ambrosium, quia dat gratiam ei quem scit bene usurum gratia et sibi serviturum, et non dat ei quem non scit bene usurum gratia, nec sibi serviturum: hoc est enim, ut dicit Ambrosius, dare cui dandum est, et non dare cui non dandum est-: quod fit equa lance justitie, et reducitur ad illam justitiam que est redditio secundum exigentiam meritorum, licet non sit illa, sed sit proportionalis ad illam. Dicitur enim, ad Roman. ix, 11 et seq., quod cum nondum nati essent, aut aliquid boni egissent mali (ut secundum electionem propositum Det maneret), non ex opertbus, sed ex vocante dictum et ei: Quia major serviet minori, Misericordia fuit etiam in ipsa vocatione electionis, et quod non-ex corde abjecit Esau, sed ad instructionem, ut rediret. Threnorum, it, 33: Non enim humiliavit ex corde suo, et abjecit filios hominum.

Av wm quod queritur de bonis temporalibus que prestantur malis, dicendum quod misericordia ibi evidens est. Justitia enim est ibi que est decentia divine bonitatis: congruum enim est divine bonitati ut talibus quasi allectivis muneribus etiam malos trahat ad charitatem sui, et si contemnunt, quod justior sit eorum damnatio. Sed non est ibi justitia que sit secundum exigentiam meritorum: hac enim justitia malus homo nullo bono dignus est, ut probatur in objiciendo.

Ad id quod queritur de justificatione impii, dicendum quod est ibi justitia que est decentia divine bonilatis, que bonitas tanta est, quod major cogitari non potest, ut dicit Anselmus: et si haec non flueret nisi ad bonos, posset cogitari major que flueret ad bonos et ad malos, Unde decentia divine bonitatis est justificare impium, propter suam bonitatem. Isa. xinr, 23: Lgo sum, ego sum qui deleo iniguitates tuas propter me, hoc est, proppter decentiam mee bonitatis: hoc enim summe bonitati congruit. Misericordia etiam est in sublevatione miseria que est peceatum. II Paralipomenon, in Oratione Manasse: Indignum salvabis me secundum magnam misericordiam fuam.

Ad id quod queritur de opere beatificationis, dicendum quod. in illo est justitia que est secundum exigentiam meriforum, et est misericordia in sublevatione miseriae: quia dicit Bernardus in quinto de Consideratione ad Eugenium, quod "miseria et beatitudo in eodem esse non possunt." Unde justitia est in ordine beatitudinis ad meritum, misericordia autem in ordine beatitudinis ad oppositum quod tollit.

Et ad id quod objicitur, quod in ccelo non est miseria, dicendum quod non est ibi miseria per effectum et sensum passionis: sed causa hujus est, conservatio beatitudinis in esse: conservatio autem est ex superabundantia pietatis, et ita ex misericordia: et sic est ibi sublevatio defectus, qui esset nisi Deus conservaret: et hoc est ex misericordia: sicut medicina preservativa sublevat infirmitatem non que est, sed que esset nisi sanitas preservaretur.

Ad id quod objicitur de punitione parvulorum, dicendum quod haec non respicit meritum patientis, nec justitiam que est secundum ex'gentiam meritorum, sed respicit justitiam eruditionis. Justum enim est secundum decentiam et congruitatem gubernantis generaliter, ut multos erudiat en uno: et ideo cum parvuli in peccatis nati sunt, et ideo non sint digni visione Dei, punit cos carentia visionis Dei. Nec injuste agit: tenebras enim invisibiles in originali peccato nati habent, quibus indigni sunt lumine visionis, et exemplum sunt aliis, qui videntes, quod pro originali peccato sic puniuntur parvuli, corriguntur timentes, ne ipsi pro majoribus deteriora sint pas suri. Proverb, xix, 25: Pestilente flagellato stultus sapientior erit. Est etiam misericordia: quia cum, sicut dicit Apostolus, ad Romanos, rx, 22, sint vasa we, aplain interitum, in hoc fit eis miserico.dia, quod pcena sensibili non puniuntur.

Ad sequens, quod nihil relaxat de pena, dicendum quod talis pena culpa originali debetur: et de ratione pene est, quod nihil sui relaxari potest: quia privatio est: et ideo non potest majus vel minus suscipere, sed vel in totum imponitur, vel in totum relaxatur: et quod in eternum punit, hoc est ex adventu sequenti: quia scilicet ita moriuntur, quod post mortem non sunt susceptibiles gratiz.

Ad id quod objicitur de Augustino, quod in visione Dei est maxima delectatio, et in carentia maxima tristitia, quidam responderunt ante nos, quod visio Dei est ex conjunctione ad Deum, carentia visionis ex separatione a Deo. Et conjunctio et separatio dupliciter possunt intelligi secundum causam, scilicet contrarie, et opposite secundum affirmationem et negationem. Si contrarie intelligantur: tunc id quod conjungit Deo per visionem, lumen est intrinsecum gratie et glorie: et id quod separationem facit, tenebree sunt interiores que presentiam luminis eterni non sustinent. Dicit enim Gregorius super illud Job, 1, 6: Affuit inter eos etiam Satan, quod tenebra presens est lumini, sicut cecus soli: sed lumen non potest esse presens tenebris, sicut nec sol ceco. Et sic verum est. quod dicit Augustinus, quod sicut scilicet in. conjunctione est maxima delectatio, sic in separatione maxima tristitia. Si autem intelligantur opposite per affirmationem et negationem: tunc dicunt, quod non est verum. Et dant instantiam: quia si aliquis delectatur in uno tamquam in convenienti secundum natu- ‘ram, in contrario illius contrariam patitur tristitiam, sicut delectationi que est in potu, contrariatur tristitia que est in siti. Sed delectationi que est. in theorematibus, nihil est contrarium, sicut quod aliquis ‘contemplatione considerat, quod diameter est asimeter cost, non habet. contrarium, sed habet oppositum, scilicet non considerare. Et ideo non sequitur, si maxima. delectatio est in uno, quod ut dicit Philosophus in X Ethicorum, secundum proprium et connaturalem habitum est operatio perfecta, in qua, ut dicit- Michael Ephesius, tota natura refloret et diffunditur, quod maxima tristitia sit in opposito negative, hoc est, in talis theorematis non consideratione: quia forte non considerans, rusticus est. et indispositus: et ideo insusceptibilis. talis considerationis: et ideo non considerans nihil tristatur.

Alii quidam antiquorum probabilius responderunt, dicentes quod licet in contemplatione sit maxima delectatio, tamen in carentia talis visionis in parvulis non est maxima: tristitia. Et hoc ideo, quia conscientia mitigat eis tristitiam in hoc, quod dicit eis, quod non ex culpa propria, sed ex corruptione nature propter culpam alienam in talem peenam inciderunt potius quam meruerunt. Isti etiam dicunt, quod ex misericordia Dei mitigatam habent. pcenam carentiae visionis Dei. Et dant simile de sole: multi enim non vident solem in rota, qui tamen lumine solis vident alia, et illi non in toto privantur visione solis. Ita dicunt esse in parvulis non baptizatis, quod licet Dei faciem non videant presenter, tamen quia multa mala naturali, ratione et. intellectu vident, que videre non possunt nisi in lumine prime veritatis, non omnino privantur visione luminis eterni. Et hoc pium est credere, sed’ probari non potest.

Ad id quod de pena eterna queritur, dicendum quod justitia taxat poonam contra culpam in genere, ut peccato magno magna pcena debeatur, et minori minor: et hec est justitia que est secundum exigentiam meritorum. Sed, sicut. dictum est, primus gradus justitie, de- centia est bonitatis divine, de qua dicitAnselmus in Prosologio: "Si parcis peccatoribus, justum est: quamvis enim hoc non debeatur eis, tamen tuam condecet bonitatem 1." Et hac justitia- semper punit citra condignum. Quamvis enim de potentia absoluta et de justitia sive rectitudine potenti# absolute, possit punire ultra condignum, et de justitia que est secundum exigentiam. meritorum, punire possit ad condignum: tamen de decentia sue bonitatis et de superabundantia pietatis est citra condignum punire, ne penis saturari videatur. — Sapientia, 1, 13. Nec letatur in perditione vivorum.

Per noc etiam patet solutio ad sequens quod objicitur de Mattheo.

Eadem solutio est ad id quod objicitur de verbo Isaia, xxvn, 8. oO

Ad aliud de Apocalypsi dicendum, quod non intelligitur duplicia recipere tamquam duas peenas, vel duplices ponas pro uno peccato recipiat: sed duplicia dicuntur, quia recipit in corpore et in anima. Non enim consurget duplex tribulatio, ut dicitur, Nahum, 1, 9, vel ut Septuaginta transtulerunt, "Non punit Deus bis in idipsum:" hoc. enim esset severitatis.

Ad aliud dicendum, quod sancti rationes assignaverunt, quare temporale pectatum punit pena eterna, Augustinus assignat hanc, quod justum est, quod. peccatum mortale puniatur pena eterna dupliciter, scilicet quia licet peccatum in actu sit transitorium, tamen in effectu est eternum: vellet enim qui mortaliter peccat et sic moritur, in peccato delectari in eternum. Et hac sunt verba Augustini: "Non circumstantia fecit ut peccatum eternaliter puniatur, sed circumstantia illius in quem peccatur: qui cum sit eternus, et implentibus mandata aterna bona promittat, transgressoribus vero comminetur pceenas eternas, eo ipso dignum et bonum et justum est, ut qui in suo eterno #ternum judicem offenderunt, in ejus eterno eternaliter crucientur." Et hoc etiam dicit Gregorius sic: "Qui in peccato moritur, in infinitum peccasset si in infinitum vixisset" Et hoc etiam patet per hoc, quod ante mortem voluntatem a peccato non retraxit. Alia etiam ratio est quam ponit Augustinus in libro de Civitate Dei, sic dicéens: "Dignus est malo eterno, qui in se perimit bonum quod posset esse eternum." Et ad hoc quidam ponunt rationem, quod qui furatur cappam vel aliam rem temporalem, meretur penam temporalem: ergo qui perimit bonum eternum, non satis punitur pena temporali: bonum enim eternum in infinitum melius est quam bonum temporale: sed juste punitur poena eterna: anima enim non moritur: et ideo bonum anime potest durare in eternum, quod peccando perimit peccator. Hujus etiam ratio assignata est a Sanctis: quia multum peccat qui peccat in hominem, plus qui peccat in principem, et plectitur acriori pcena, ut dicit Aristoteles in V Ethicorum. et adhuc plus qui peccat in regem, et in infinitum plus qui peccat in Deum. Et ideo licet peccatum actu sit finitum, intensionée tamen aversionis a bono infinito’ efficitur infinitum secundum reatum: et ideo plecti debet peena infinita, qua cum infinita esse non possit intentione acerbitatis, relinquitur, quod infinita sit duratione eternitatis.

Et quamvis iste sint rationes Sanctorum et bonw, tamen probabilius posset dici, quod ex peccato non est, quod peena sit aeterna: nec Deus peccantibus comminatur pcenas eternas, sed in peccato mortali decedentibus bene mors se- quens facit peenam eternam, ut dicit Damascenus. Post mortem enim efficitur insusceptibilis gratia: et ideo peccatum irremissibile: propter quod semper manet poena que peccatum consequitur, sicut ignis insequitur propriam materiam. Hee est etiam causa, quod peccatum veniale in eo qui decedit in mortali, punitur in eternum: quia licet in se veniale sit. remissibile, tamen ex adjunctione ad mortale efficitur irremissibile. Ad id quod objicitur de pcoena beati Job, dicendum quod duplex est pena, scilicet eruditiva, et vindicativa. Eruditiva est secundum justitiam generalem, et non secundum particularem, gue est secundum exigentiam meritorum: et est major et minor, secundum quod valet ad eruditionem prudenter gubernantis et erudientis. Et talis peena fuit beati Job, qua probata est virtus ejus et exercitata, et exemplo ejus ad patientiam eruditi sunt multi. Jacobi, v, 10 et 11: Ezemplum accipite, fratres, exitus mali, laboris et patientie, Prophetas, qui locuti sunt in nomine Domini. Ecce beatificamus eos qui sustinverunt. Sufferentiam Job audistis, et finem Domini vidistis. Unde licet peenam suam graviorem dicat esse quam meruit, non tamen dicit eam esse injustam: publica enim justitia justum est derelinquere unum, et ubjicere peenis etiam innocentem, ut alii videntes magis timeant et erudiantur, secundum quod in prehabitis in questione de providentia determinatum est. Hoc etiam procedit de fonte pietatis boni communis in multos, sicut dicimus, quod pater vo luit et prenuntiavit Christum pati ex pietate quam habuit in omnes redimendos. Et sic in punitione beati Job fuit justitia et misericordia.

Ad id quod ulterius queritur, qua justitia unus punitur pro alio ? solvendum est per Augustinum in Glossa Josue, vn, 4, super illud: Filii Israel prevaricati sunt, whi sic dicit: "Non est credendum in peenis eternis que post mortem. irrogantur, alium damnari posse pro alio, sed in his tantum rebus unum puniri pro alio, et hanc poenam irrogari que finem sunt habiture." Et in. eadem Glossa paulo post: "Judicantibus hominibus preceptum est, ut nequaquam-unum pro alio puniant: Dei autem judicia non sunt hujusmodi: quia alto et invisibili suo consilio novit, quatenus extendat etiam homini peenam salubremque terrorem, ut non solum se quisque curet in populo, sed invicem sibi adhibeant diligentiam, et tamquam unius corporis membra, et unius’ hominnis pro se invicem solliciti sint." Dictum Augustini redit ad hoc, quod est peena vindicativa, ut dictum est, et hec est secundum exigentiam meritorum. Et-est peena eruditiva que infligitur secundum prudentiam erudientis aliquando eidem, aliquando uni pro alio, secundum quod magis valet eruaditioni. Et secundum hoc fuit in peccato Achan, pro quo punitus est populus et eruditus, ut sciret quantum peccatum eéset, si hoc in communi deductum fuisset, et ut sciret, quod ex ipsa unitate congregationis et exercitus sollicite cavere debuerant et custodire, ne aliquod illicitum contingere posset. Similiter in peccato Cham pro quo punitus est Chanaan, eruditi sunt quanta reverentia debeatur parentibus.

De peccato autem Aaron dicit Augustinus, quod Aaron punitus est pcna que transivit ad posteros, in hoc quod in cineribus vitule ruf#, Numer. xx, 1 et seq., solus sacerdos immundus fit, et omnes alii sanctificantur. Hoc enim dicit Augustinus inflictum esse propter peceatum vituli. Sed verum est, quod non fuit punitus poena publica. Et ex hoc erudimur, quod. Prelatus non debet publica peena puniri, ne contemptibilis subditis efficiatur, ne, sicut dicit Augustinus in Regula, apud eos quos oportet esse subjectos, dum nimium servatur humilitas, regendi frangatur auctoritas.