Quaestio 51

MEMBRUM I. Qualiter Deus primo formavit lucem et divisit a tenebris? et, Quid sit lua? utrum corpus, vel forma corporis, vel defluxus corporis alicujus! ?

Quod autem lux non sit corpus, videtur Aristoteles dicere in II de Anima, cap. de visu, ubi sic dicit:

1. "Lumen et lux nec est ignis, nec omnino corpus, nec defluxus corporis: esset enim (supple, si esset defluxus corporis) aliquod corpus, aut alicujus hujusmodi, supple, defluxus presentia in lucido." Et paulo post: "Neque enim duo corpora possibile est esse in eodem loco: hoc enim sequeretur si lux et lumen esset corpus: quia lux et lumen in eodem loco sunt cum diaphano, quod ut formam recipit ipsum." Ex hoc patet, quod Aristoteles non tantum dicit, quod non sit corpus: sed hoc etiam probat deducendo ad impossibile.

2. Adhuc, Ibidem, Videtur autem 1umen contrarium esse tenebre: est autem tenebra privatio hujus habitus ex lucido: habitus autem non est corpus, sed forma: ergo nec lux corpus est: lux enim et lumen, ut dicit Avicenna, non differunt nisi in hoc, quod lux habitus est luminosi, lumen autem habitus diaphani vel transparentis, generatus in ipso ex directa oppositione luminosi.

3. Adhuc, Commentator ibidem exponens textum Aristotelis, sic dicit: "Ex hoc patet, quod lux est habitus diaphani, et non corpus."

Sed contra

4. Adhuc, In libro de Visu et natura ocult dicit Philosophus: "Lux non est corpus, sed accidens aeris."

5. Adhuc, Avicenna in VI de Naturali sufficientia, cap. de visu: "Lumen est affectio corporis habentis lucem, cum directe sine interpositione opaci oppositum fuerit illi.".

6. Adhuc, Avicenna, ibidem, "Lux est qualitas, que est perfectio corporis translucentis secundum quod est translucens."

7. Adhuc, Avicenna, ibidem, "Lux est qualitas, quam mutuat corpus translucens a lucido, et translucens efficitur per eam translucens in effectu sive in actu."

In contrarium hujus est quod 1. Dicit Augustinus in lib. ad Volusianum, sic: "Hominum iste sensus est nihil nisi corpora valentium cogitare: sive ista crassiora, sicut humor atque humus: sive subtiliora, sicut aeris atque lucis." Ergo sicut aer est corpus subtile, ita et lux.

2. Adhuc, Augustinus, ibidem, "Duo liquores miscentur ita, ut neuter servet integritatem suam, quamquam in corporibus ipsis lux incorrupta videatur." Ergo lux est de numero corporum.

3. Adhuc, Augustinus in libro III de Libero arbitrio: "In corporibus lux tenet primum locum'." Si ergo primum locum tenet in numero corporum: et primum locum tenens in corporibus est corpus: videtur, quod lux sit corpus.

4. Adhuc, Augustinus, Super Gene- sim ad litteram, "Quomodo anima ex eo genere (corporum) aliquid est, cum ejusdem generis summum non sit nisi lumen. Quia comparatio secundum excessum non fit nisi inter univoca?." Ergo videtur, quod lux sit corpus.

3. Adhuc, Augustinus, ibidem, "Anima propter subtiliorem sui naturam transit corpus viribus suis per spiritum qui nature lucis est." Constat autem, quod omnis spiritus corpus est et corporeus sive corporalis nature. Ergo videtur, quod lux corpus sit.

6. Ad hoc idem objicitur per rationem sic: Lux in aere sive lumen, si est accidens sive forma accidentalis: aut inest aeri per se, aut per accidens. Si per accidens: ergo inest per aliud quod est ejus subjectum proprium: eo quod universaliter verum est, quod omne accidens per accidens reducitur ad accidens per se. Si est accidens per se, oportet quod sit demonstrabile de aere per causam et formam aeris, quod falsum est: ergo nec est accidens per se, nec est accidens per accidens. Et est accidens, vel substantia. Ergo relinquitur, quod sit substantia, et ut mensurata substantia in longum, latum et profundum, quod soli corpori convenit: ergo relinquitur, quod sit substantia corporea vel corpus.

7, Adhuc, Aut eadem lux est in Oriente et Occidente, aut diversa generata a prima luce. Si eadem: hoc stare non potest, quia idem accidens non potest esse in diversis locis vel subjectis, vel excedere proprium subjectum. Si aulem alia generata a prima: tunc accidens in uno subjecto generat se in alio subjecto: et sic sequeretur, quod lux esset qualitas activa, quod falsum est: qualitates enim active non sunt nisi due, scilicet caliditas, et frigiditas: et due passive, scilicet humiditas, et siccitas.

8. Adhuc, Jacobus Alkindi in libro de Visu et natura oculi, dicit, quod non reflectitur lux vel lumen, nisi ad corpus’ solidum, planum, et tersum. Ponamus ergo vacuum esse inter ccelum et terram: in illo vacuo nullum erit corpus reflectens lucem vel multiplicans in vacuo: et cum constat, quod opposito sole illi vacuo, vacuum erit plenum luce et lumine, et non extenditur in eo sicut forma vel qualitas: ergo est corpus, et non qualitas corporis: quod enim extenditur in loco sicut corpus, ‘et partes ejus copulantur ad unum terminum cum loco, corpus est, ut dicit Aristoteles quia hoc est longum, latum, et pro fundum.

9. Adhuc, Due forma ejusdem speciei in eodem subjecto esse non possunt due autem luces sive lumina sunt in eodem subjecto: dicit enim Dionysius, et experimento probatur, quod due luces vel duo lumina duarum candelarum in domo uniuntur, et sunt in eodem aere ut in subjecto, cum tamen sint ejusdem speciei: ergo videtur, quod lux vel lumen non sit qualitas: et est qualitas, vel corpus: ergo sequitur, quod sit corpus.

Solutio. De luce et lumine diverse sunt sententie. Sicut enim tactum est, antiquissimus Philosophus Democritus, de quo dicit Aristoteles quod de omnibus curam gessit, dixit, quod lux et lumen nihil aliud erat nisi corpora parva a corpore luminoso in corpus perspicuum sive diaphanum defluentia: et cum ubique conjunguntur partibus per spicui, efficitur perspicuum secundum, actum luminosum. Et’sicut dicit Avicenna in VI de Naturalibus, rationem accepit ex hoc, quod videbat lumen transire de loco ad locum: et radium descendentem a corpore luminoso, et intrare per fenestram, et reflecti a corpore solido: et talia non sunt nisi corpora: et ideo dicebat lucem et lumen esse corpus, et defluxum corporis, hoc est, corpora parva a luminoso defluentia.

Et contra hee est ratio inducta ab Aristotele, quia nos videmus, quod luce

et lumine defluentibus a corpore luminoso in perspicuum sicut in aerem, lux et lumen extenduntur per totum aerem. Aut ergo aer cedet omnino de loco per- spicui, aut duo corpora erunt in eodem loco, scilicet corpus quod est lux et lumen, et corpus perspicui: duo avtem corpora in eodem loco nullo modo esse possunt, ut dicit Aristoteles: sequeretur enim inevitabile, quod duo corpora essent idem corpus.

Objicit etiam contra hoc Avicenna supponens quod est verum, quod omne corpus de se luminosum densum est, et tegens a visu corpora que post ipsum sunt, sicut sol, luna, et stelle: hee enim tegunt ea que post ipsa sunt: aliter enim non eclipsaret una stella aliam, quod falsum est: cum in II de Celo et mundo dicit Aristoteles, quod luna eclipsavit Martem, et in qualibet eclipsi solis sol eclipsatur a luna: cum tamen probatum sit in astronomia, quod luna est corpus et vas luminis in profundum sui recipiens lumen: quia aliter non illuminaret ad omnem situm: si enim ab exteriori tantum reflecteret lumen incidens in ipsam, non illuminaret nisi ad oppositum et parem angulum, ut probatum est in Perspectiva Euclidis. Et ex hoc procedit Avicenna, quod si lux et lumen est corpus, vel defluxus corporis: aut illud corpus est luminosum, aut pervium. Si pervium sive perspicuum: tunc per ipsum perspicuum in quod defluit illud lumen, non efficitur per ipsum secundum actum lucidum: et hoc est contra sensum, quia nos videmus, quod. quando lumen penetrat aerem, aer efiicitur secundum actum luminosus. Si autem sunt luminosa corpora illa: tune quanto magis densantur, tanto magis impediunt visum qui fit per aerem; eo quod tegunt omnia que sunt post ipsa, ita quod visus obvians super ea non potest penetrare ad videndum ea que post ipsa sunt: ergo si ista essent defluxus corporis, vel corpora, quanto magis multiplicarentur in aere, tanto magis impedirent visum: quod est contra sensum.

Eadem objectio est contra eos qui dicunt, quod lux est corpus, cujus maleriam continue creat Deus: cui formam luminositatis continue immittit corpus luminosum, sicut sol, vel aliud -simile. Partes enim materia sic create aut sunt perspicue, aut luminose. Et si perspicuz: sequitur idem quod prius. Si luminose: sequitur iterum idem % quia quanto diutius creatur, tanto magis dansatur in aere. Isti dicunt, quod lux est corpus spirituale, quod propter sui spiritualitatem cum quolibet corpore est in eodem loco. Sed inconveniens non evadunt: quia spiritualitas ila non tollit ab eis naturam corporeilatis et mensuras distantiarum: et cum eadem sit distantia (ut dicit Aristoteles in IV Physicorum) cubi et plenicubi, adhuc propter distantias corporeitatis sequitur, quod scilicet duo corpora sunt unum corpus: quod impossibile est. Ponunt tamen exemplum in licinio de bombace facto, quod immersum in oleo unum (sicut dicunt) habet locum cum oleo sibi imbibito: et nec majorem nec minorem, quam habet licinium per se. Sed isti non intelligunt, quod in tali exemplo licinium est locus olei: et extremitas circumstantis corporis interior que attingit corpus undique, est locus olei et licinii communis: nihil enim prohibet in uno loco communi esse multa corpora. Contra istos etiam est, quod Deus requievit die septimo ab universo opere quod patrarat: unde postea novas materias corporalium numquam creavit: ergo nec materiam istius corporis, quod ipsi /weem vocant.

Ad primum ergo dicendum, quod re vera lux et lumen forme sunt corporee, et non corpora. Sunt enim forme corporee que distenduntur in corpore secundum mensuras corporis: et sunt in magno magne, et in parvo parve. Et sunt forme intentionales et rationales. Intentionales sunt, que ex objecto luminoso vel colorato secundum esse intentionale generantur in medio sive perspicuo: et ille dicuntur forme spirituales, non quod sint spiritus secundum substantiam, sed quia secundum esse intentionale, quod est spirituale esse, sunt in medio et in sensu, ut dicit Commentator super secundum de Anima: et tales formas corporales vocat Augustinus ad Volusianum.

Ad aliud dicendum, quod lux dicitur esse in corporibus et incorrupla, quia in corporibus est ut forma corporalis dimensionibus corporum distensa: et in esse lucis, quod est esse intentionale, non miscibilis, eo quod quecumque miscentur, miscentur secundum formas naturales materiales activas et passivas: lux autem per se nec agit nec patitur, licet per splendorem (qui est divaricatio luminis, ut dicit Avicenna) segregat, rarefacit, et calefacit.

Ad aliud dicendum eodem modo, quod lux dicitur in corporibus primum locum tenere, quia forma corporum est, et qualitas superiorum corporum, que primum locum tenent.

Ad aliud eodem modo dicendum: lux enim summum locum tenet inter corpora, eo quod est forma et qualitas nobiliorum corporum.

Ad aliud dicendum, quod, sicut dicit Constabenluce in libro de Differentia spiritus et anime, spiritus in corpore discurrunt sicut luminaria in mundo, et sunt instrumenta virtutis naturalis, vitalis, et animalis. Et quia miscibiles sunt humoribus, et per contactum agunt in organo corporis, qu non possunt facere nisi corpora: ideo necesse est eos corpora esse et corporeos. Et quia formas representant virtuti animali, quod bene facere non possunt nisi sunt lucidi: ideo necesse est luminosos esse. Et quia universaliter spiritus sunt vehiculum virtutis, quam in totum corpus non deferrent nisi circulariter moverentur: ideo necesse est eos moveri ad modum luminarium in mundo, que ubique spargunt lumen suum per circularem suum motum. Tamen ex hoc non oportet, quod spiritus sit lux, vel lux spiritus; sed quod spiritus lumen habeat per quod per totum corpus influat virtutem.

Ad aliud quod objicitur per rationem, dicendum quod lux et lumen sunt in aere ut forma accidentalis, que generatur in ipso ex directa oppositione luminosi, et cujus proprium subjectum est perspicuitas que est in aere. Illa enim per talem formam efficitur in actu. Et si de aere debet probari, non probatur nisi per directam oppositionem luminosi, que est per se causa ejus efficiens in tali subjecto, sicut docet Aristoteles in II Posteriorum, quod eclipsis probatur de luna demonstrative per id quod per se est causa obscurationis, quod est interpositio terre recta diametro inter solem et lunam.

Ad aliud dicendum, quod lux in Oriente et Occidente per subjectum est diversa, per generans una et eadem. Quod autem subito fit et in uno momen to et in Oriente et in Occidente, ideo est, quia illuminatio non est motus, sed mutatio que est finis motus: sicut et generatio et corruptio, sicut dicit Commentator super III Physicorum Aristotelis: generatio enim est mutatio ad quam finitur motus alterationis: et similiter corruptio. Et ideo non sunt in tempore, sed in momento. IJlluminatio vero est finis motus ascensionis vel descensionis luminosi corporis super perspicuum in omni loco ad quem a luminoso corpore potest trahi diametraliter recta linea, non interposito terminato corpore.

Ad aliud dicendum, quod posito inconveniente, nihil est inconveniens impossibile accidere. Vacuum enim non potest accidere inter celum et terram. Et si esset, nihil videretur. Et hoc probavit Aristoteles in II de Anima contra ponentes vacuum. Et ideo si vacuum esset inter coelum et terram, nec lux, nec lumen ibi generaretur: quia non esset aliquod corpus susceptibile lucis vel luminis, in quo hoc generari posset a directa oppositione luminosi corporis.

Ad ultimum dicendum, quod due luces duarum candelarum unitarum, non sunt due nisi per numerum illuminantium: sed illuminatio generata ab eis est una in perspicuo: et ideo illa ratio nihil valet. Duo enim illuminantia efficiuntur unum illuminans in illuminatione generata, quamvis ex duobus clarior et fortior sit quam ex uno. Si autem quis lumen dicat corpus propter motum, quia movetur de loco ad locum, potest dicere umbram esse corpus, propter similem motum: quod fatuum est: umbra enim non movetur per se, sed motu corporis objecti et opaci: et lux et lumen non moventur per se, sed motu corporis illuminantis: quod cum transit de loco ad locum, necesse est illuminationem fieri in diversis locis: quia tunc diametralis oppositio necesse est, quod sit ad loca diversa.

MEMBRUM II. Quomodo lucem appellavit diem, et tenebras noctem, utrum scilicet per effectum vel causam ?

Szcunpo queritur, Quomodo lucem appellavit diem, et tenebras noctem ? utrum scilicet per effectum, vel per causam ?

Super illud enim: Fiat lux, Glossa interlinearis dicit: "Hic incipit distinguere."

Gratia hujus quzritur, Qualiter distinguit lucem a tenebris, utrum scilicet utrumque attribuendo ad formam, vel utrumgque ad locum proprium, sive in causa, sive in elfectu ?

1. Si dicatur, quod ad formam attribuendo: hoc videtur esse falsum. In omni enim opere sex dierum tam creationis, quam distinctionis et ornatus, singulis diebus attribuitur aliquid sue forme. In creatione enim ccelum fit celum, et terra terra. In distinctione lux fit lux, et nox fit nox, que sic non distinguuntur nisi per accessiones propriarum formarum. Similiter in opere ornatus sol fit sol, et luna luna per adeptiones propriarum formarum. Si ergo determinatio ad formam esset opus distinctionis, opus distinctionis non esset separatum ab opere creationis et ornatus: quod falsum est. Dicunt enim Glosse super Genesim, tam Augustini quam omnium aliorum, quod opus distinctionis ultra opus tertie diei non extenditur.

2. Adhuc, Si distinctio est ad locum: tunc videtur, quod non deberet sic incipere, Fiat lux: sed, Separetur vel distinguatur lux a tenebris.

3. Adhuc, Secundum hoc queritur, Quare non dixit, Fiant tenebre: sicut dixit, Fiat lux ? Si enim dicitur, quod tenebre non sint nisi luminis absentia: et propter hoc non dixit, Fiant tenebre. Tunc etiam non debuit dicere: Appellavit tenebras Noctem: quia cum omne nomen imponatur a forma, quod formam propriam non habet qua ab aliis distinguatur, nomen proprium habere non potest: ergo etiam nomen proprio appellari non debuit a Deo: et sic male dicitur: Appellavit tenebras Noctem.

4, Adhuc, Si in causa distinxit lucem a tenebris, cum causa lucis non possit esse nisi luminosa natura ceeli in perspicuo sive aere, tunc primo debuit dixisse in opere creationis quando dixit: In principio creavit Deus celum et terram ;: vidit Deus, quod esset bonum: et distinxit coelum a terra, et vocavit diem celum: et terram propter opacitatem que tenebras facit, vocavit noctem. Si autem in effectu distinxit: tunc qualitas aeris qui dicitur dies, presentia scilicet luminis, distincta esset a tenebris noctis: et hoc esse non potest, quia qualitas per se distinguibilis non est, cum qualitas sit et accidens, et non feratur de loco ad locum nisi motu luminosi illuminantis, a cujus oppositione directa super perspicuum generatur lux, ut in antehabitis dictum est. °

3, Adhuc, Cum naturaliter ex positione luminosi in circulo quo circumfertur, mane precedit vesperam, eo quod fit ex ortu luminosi, vespera autem ex occasu ejusdem, videretur convenientius dicere, Factum est mane et vespere, dies unus, quam e converso, Factum est vespere et mane, dies unus.

6. Adhuc, Quare non dicit, Dies primus, sicut dies unus, cum ordo sit in diebus ?

7. Adhuc, Secundum expositionem Augustini, quilucem exponit de cogni tione in Verbo angelice nature de creatura facienda, cum mane sit per visionem matutinam illustratio angelice nature de creatura fienda, et angelica natura intelligatur per ceelum informis que se faciendam in Verbo cognoscere non potuit antequam esset, prima dies mane habere non potuit, sed dies fuit cum se in lucem Verbi factam esse cognovit, et vespera fuit quando cognitionem suam ad seipsam retulit, eo quod omnis creatura ad seipsam relata declinat ad non esse, et sic ad tenebras, ut dicit Gregorius. Et secundum hoc ita deberet dicere: Facta est dies, que declinans ad vesperam, complevit diem unum.

8. Adhuc, Secundum alios Sanctos lux dicitur nubecula lucida rotatione sua circa materiam confusam in extremo, que presentia sui illustravit eam, et gyratione ad inferius hemispherium lumine subtracto paulatim declinans fecit vesperam, et in totum occumbens fecit noctem, sicut dicit Magister in distinctione XJII libri secundi Sententiarum, cap. Si autem queritur, ubi facta est lux illa? Dicit enim ibi, quod "in eodem loco ubi nunc sol rotatur, rotabatur lux illa." Hoc enim videtur falsum et impossibile: lux enim illa non poterat rotari nisi in circulo distincto: circu-lus autem distinctus ante quartum diem non fuit: ergo prima, secunda, et tertia die nubecula illa luminosa rotari non potuit rotatione: ergo mane et vesperam et diem et noctem facere non potuit.

9. Si forte dicatur, sicut dicit Damascenus ‘, quod "lux illa contractione et emissione radiorum tunc fecit diem et noctem." Tunc videtur hoc esse impossibile: lux enim per necessitatem illuminat perspicuum sibi suppositum, et sic de necessitate dies tantum esset in uno loco, et similiter mane, et vespera, et nox: et motu luminosi hic non distinguerentur ad diversa loca: quod est contra Basilium et Ambrosium in Herameron, et Augustinum, et Bedam, et omnes sanctos, qui concorditer tradunt, quod non nisi ratione luminosi distinguitur dies, et nox, mane et vespera.

Apuuc gueritur de luce illa, Utrum in illuminando fuit perfectior sole, vel minus perfecta ?

Et videtur, quod perfectior: quia 1. Ista dicta est/ux: lux autem per essentiam est perfectior in illuminando, quam Juminosum quod participat lucem: cum ergo sol luminosum sit participans lucem, videtur quod lux perfectior fuerit in illuminando quam sol.

2. Adhuc, Ex ipsa virtute verborum intelligitur, quod illa lux est opus divinum immediate a Deo factum. Dicitur enim sic: Dixit Deus: Fiat luz. Et dicitur in cantico Deuteronomii, xxxu, 4 et 5: Date magnificentiam Deo nostro. Dei perfecta sunt opera. Videtur ergo, quod lux illa perfectior fuerit ad illuminandum, quam sol. Sed tunc locum habet questio Magistri quam facit in libro IL Sententiarum, distinctione XII, cap. Soleé queri, scilicet si lux illa sufficiebat, ad quid necesse fuit fieri solem, lunam, et stellas ?

Apuve ulterius queritur, Quid factum sit ex luce illa, facto jam sole?

1. Si dicitur, quod coadunata est in corpus solis, lune, et stellarum: hoc erit contra philosophiam: quia secundum hoc sol, luna, et stelle essent ex materia una communi: et quecumque sunt ex materia una communi, transmutabilia sunt ad invicem: et secundum hoc sol transmutaretur in lunam et stellas, et é converso: quod omnino impossibile est.

2. Si autem diceretur quod quidam dicunt, quod hee lux diffusa est in circulos solis circa solem: hoc falsum expresse videtur: quia cum coadunata et inspis sata sit lux ojus, in distantia duodecim graduum asole, non tegeretur, sed appareret: et videretur lux ejus ante solem et post solem, sicut videtur lux lune et stellarum et ante solem, et post solent,

Solutio. Dicendum, quod tres distinctiones Moyses ibi determinat. Prima est extremorum ab invicem: et hac est luminosi ab opaco, ita quod luminosum claritate sua fiat lux: opacum autem quod est ex parte terre, fiat tenebre per objectionem sui ad lucem, et habeat lucem per ipsam illustrationem quam facit in superiori hemispherio, qua omnes res fiunt visibiles et terminate et pervie: terminatas enim facit secundum actum visibiles in pulchritudine coloris, cujus esse formale in superficie terminati corporis (ut dicit Aristoteles in lib. de Coloribus) non est nisi diffusio luminis sive lucis qua demonstrantur et venustantur omnia. Et dicit Glossa super illud Genes. 1,3: Fiat lux. "Congrue mundi ornatus a lumine ccepit: unde et cetera que creanda erant, viderentur." Et hee Glossa ponitur in libro I Senfentiarum, distinct. XIII, cap. A, ibi, Prima autem distinetionis operatio.

Et quod dicitur, quod vocavit hance lucem Diem, non est aliud, nisi quod dedit ei formam talem, unde congrue sic vocaretur. Dedit autem determinationem verbi eterni et sapientie ad hance formam, quando creaturas distinxit, Et per privationem hujus forme opacum vocavit tenebras: tenebra enim dicuntur a tenendo: quia tenent lucem ne aliquid illustret, quod est post opacum quando luci opponitur. Easdem vocavit Noclem ab hac eadem privatione forme. Nox enim a nocendo dicitur: nocet enim impediendo lumen vivificum superioris corporis, ne vivificet inferiora generabilia et corruptibilia, et ne venustentur illustratione superiorum. Aliv enim nomine pro pter tale nocumentum vocari non possunt. Et sic sunt distincta extrema ab invicem: superius scilicet generale principium, hoc est, celeste quod universaliter lumine suo movens est: et infimum opacum, scilicet quod in loco generationis est, hoc est, in centro quod universaliter a luminoso motum est.

Ad primum ergo quod queritur ? Utrum fiat distinctio ad formam vel ad locum ?

Dicendum, quod ad utrumque. Dicit enim Aristoteles in VIII Physicorum, quod ab eodem generante idem est motus, ad formam et ad locum: dando enim formam secundum naturam, dat omne quod consequitur formam generaliter: et hec sunt motus et locus. Unde creator quando ceelesti nature dedit formam luminosi, et terrestri nature dedit formam opaci, distinguendo ea in diversas formas, eo ipso dedit eis motus ad diversa loca in quibus salvarentur. Locus enim, ut dicit Aristoteles in IV Physicorum, salvativus est locati. Et per hoc distinxit, quia per hoc luminosum in extremitate circumferentiz mundialis machine circumire fecit, ut undique lumen infunderet. Et quia non est relatio ad circumferentiam equalis nisi centri, per hoe ipsum luminosum ad locum supremum distinxit, et opacum quod undique movetur a lumine, determinavit ad imum, hoc est ad medium: hoc enim reflexione radiorum luminosi calorem vivificum excitat, per quem ex humido et terreno elemento forme producantur generabilium et corruptibilium; et sic dividitur lux a tenebris primo in causa, et communiter in effectu.

Ad aliud dicendum, quod utrumque dici poterat: quia unum fit per alterum, et ideo primo dixit, Fiat: et postea divisit lucem a tenebris. Dicendo enim, fiat, attribuit ipsum ad formam: dicendo, Divisit, attribuit ei motum per quem ad diversa loca tenderet in quibus salvare tur, et proprios actus ageret, et propriis passionibus pateretur.

Ad aliud dicendum, quod tenebre non sunt nisi privatio et defectus: et ideo non fiunt per aliquod opus artificis, sed ipsa carentia lucis tenebre sunt: et ideo non potuit dicere: Fiant tenebre: sed nomen accipiunt ab ipsa privatione lucis, sicut omnis privatio ab habitu denominatur et diffinitur.

Ad aliud dicendum, quod in causa distinxit, et in effectu consequenter: sed ceelum secundum substantiam non est causa diei, sed potius secundum formam lucis: et ideo in creatione, cum creatio sit actus conditoris producentis substantias principiorum, nulla potuit importari distinctio: et ideo inconvenienter dixisset, Divisit coelum a terra, et vocavit ccelum diem, et terram noctem: sed oportuit ante celum vestiri luce, et per oppositum terram vestiri opacitate, ut per has duas formas essent cause diei et noctis: et ideo oportuit dicere in opere distinctionis: Fiat lux, et, Divisit Deus lucem a tenebris.:

Ad aliud dicendum, quod naturalis motus lucis a summo ceeli est, sive ab angulo medii cceli, sicut in Psalmo xvin, 7, dicitur de ceelo: A summo celo egressio ejus. Et occursus ejus usque ad summum ejus. Et propter hoc etiam dies in astronomia incipit et meridie. Cujus causam reddunt sapientes astrorum: quia semicirculus qui est ab angulo ceeli medio usque ad angulum mediz terre per Occidentem, semper est equalis semicirculo qui est ab angulo medie terre per Orientem in medium celi, et secundum equalitatem partium circuli naturalis motus est lucis. Semicirculi autem, quorum unus est ab Oriente in Occidentem, et alter ab Occidente in Orientem numquam sunt equales nisi in equinoctio. Et ideo secundum naturam motus quando declinat a meridie in die natura li vespera est ante mane. Et ut innuat hune naturalem motum et ordinem, dixit: Factum est vespere et mane, potius quam e converso, Factum est mane et vespere.

Quidam tamen assignant de hoc aliam rationem et bonam. Et videtur esse a verbis Dionysii accepta in libro de Divinis nominibus +, ubi in idem determinat bonum et lumen, dicens quod lumen illud de quo dicitur in Genesi: Fiat lumen (sic enim habet alia translatio) idem est quod bonum. Bonum dicitur a Boiw-a, hoc est, voco, vocas: quia vocat ea que non sunt, tamquam ea que sunt . Unde quia tunc ex non esse sicut ex abysso tenebrarum res creatas vocavit ad esse sicut ad lumen, processit quasi a vespera, que cadit in tenebras, ad mane, hoc est, ad lumen creaturarum productarum in esse ad lucem. Et ut hunc ordinem designet, potius dicit: Factum est vespere et mane, quam factum est mane et vespere. Et hee ratio confirmatur, IT ad Corinth. iv, 6, ubi dicit Apostolus: Deus, qui dixit de tenebris lumen splendescere, ipse tlluxit in cordibus nostris, ad illuminationem secientie claritatis Dei, in facie Christi Jesu. Secundum hoc enim lux est ex tenebris secundum ordinem. Inferius tamen in loco proprio: plures ordines et plures rationes de hoc assignabimus.

Ad aliud dicendum, quod primus nomen ordinabile est, ut dicit Priscianus, et non ita dicit distinctionem et discretionem sicut wnus. Et ideo quia hic loquitur de distinctione et discretione rerum, melius dicit, dies unus, quam dies primus. In sequentibus autem ubi tangit ordinem sequentium ad pracedens, ibi dicitur convenientius dies secundus, et dies tertius.

Ad aliud dicendum, quod secundum illam expositionem Augustini, matutina cognitio est ante vespertinam: sed secun dum productionem Angeli in esse et luminis de abysso tenebrarum, ut dictum est, vespera est ante mane: et illam prosequitur ordo hitter Genesis.

Ad aliud dicendum, quod circulus in quo rotabatur nubecula illa, non fuit circulus deferens, sicut sunt circuli deferentes solem et alios planetas: sed fuit circulus quem motu suo descripsil nubecula circa materiam confusam, que ab Astronomis dicitur circulus imaginativus, et est similis ei qui in astronomia dicitur eguans motum, eo quod equales partes describit super centrum in temporibus equalibus: quod non facit deferens. Circuli autem deferentes facti sunt quarta die: et ideo non valet objectio.

Ad aliud dicendum, quod Damascenus ibi vocat emissionem et contractionem, illuminationem generatam ab oppositione luminosi directa, vel privationem hujus illuminationis: sed non negat, quin hac illuminatio in diversis locis fiat per motum luminosi in circulo, ut dictum est.

Ad hoc quod queritur, Utrum lux perfectior fuerit quam sol, vel non in illuminando ?

Dicendum absque dubio sicut et Magister dicit, quod sol multo perfectior fuit. Et hoc innuunt Sancti quod vocant eam nubeculam, eo quod materialiter fuit pars ilius materiz confuse, que vaporabiliter circa terram fuit oppansa, in qua Deus fecit oriri lucem, et rotari circa materiam confusam ad illuminationem ejus, ut ipsa luce partes ejus moverentur ad formas rerum distinctarum.

Ad argumentum dicendum, quod nubecula illa non fuit per essentiam lux: sed lux quam dixit Deus fieri, fait forma ejus, sicut lux etiam est forma solis.

Ad aliud dicendum, quod sol et lux illa opus Dei sunt: et utrumque perfectum in suo genere, lux ad iflustrationem extremitatis materie, sol ad distinguendum diem et noctem, et inflUuendum lu men vivificum ad formam et speciem generabilium et corruptibilium: propter quod etiam a sapientibus astrorum vocatur dalor vite: sicut videmus, quod accedente sole cuncta virent, et recedente arescunt.

Et quod quidam dicunt, quod circulus lucis perfectior est ad conservandum in esse, eo quod esse uniforme est sicut circulus, sol autem perfectior est ad provocandum in specie et forma distincta, nihil penitus valet et falsum est: lumen enim solis per gradum in quo est, facit speciem et formam, et per relationes ad alios circulos duodecim signorum que domus vocantur in astrononia, facit conservationem esse per totam periodum rei generate.

Et ad questionem Magistri dicendum, quod et ipse dicit, quod licet lux illa sufficere ad illustrationem vaporabilis materie, que partes materie moveret et disgregaret, et per oppositum secundum opacum adunaret: tamen ad perfectam claritatem diei et ad perfectam adunationem ex frigore noctis ut perficeretur in partibus materiz motus ad formam, non suflicit: et ideo oportuit fieri solem et lunam et stellas, quorum motibus hoc perficeretur: hoc enim motibus planetarum in cireulo obliquo perficitur.

Ad aliud quod ulterius queritur, di- cendum quod ad hoc nihil probabilius respondetur, quam quod dicit Magister, scilicet quod ex ea factum sit corpus solis et lune et stellarum, secundum diversas partes ejus.

Ad objectum in contrarium, dicendum quod quando dicit Philosophus, quod quorum est materia una, transmutantur ad invicem, intelligitur materia una, que unam habet analogiam potentie ad actum, sicut in principio hujus libri in primo tractatu, questione de materia, ostensum est‘: et non intelligitur de substantia materia una universali, de qua dicimus, quod omnium corporalium in principio creationis mundi fuit materia una: hee enim non est una per analogiam, sed una per substantiam tantum, ut dicit Gregorius super illud Ecclesiasticl, xvi, 1: Qué vivit in eternum, creavit omnia simul. Quod simul est per substantiam materie, non simul esse potest per distinctionem forma.

Ad ultimum dicendum, quod dictum illad nihil valet, et bene est improbatum.

MEMBRUM III. Quomodo factum est vespere et mane dies unus, et non mane et vespere? secundum hoc enim prime dies non habuit mane.

Deine queritur, Quomodo factum esl vespere et mane diés unus, et non mane et vespere ? secundum hoc enim prima dies non habuit mane.

Ratione cujus juxta quod Magister proponit, tria queruntur. Primum, De hoc quod dies tribus modies accipitur. Secundum, De eo quod Magister ponit tres distinctiones vespere et mane. Tertium, Quod illa que dicuntur in Genesi, litteraliter accipienda sunt, et non per allegoriam.