Quaestio 121

MEMBRI PRIMI ARTICULUS I. Quid sit gula ?

Ad primum proceditur sic: 1. Dicit Gregorius, quod "gula est immoderatus amor edendi sive sumendi cibum."

Et hac definitio non videtur esse conveniens: quia cum quatuor modis contingat peccare in gula, sicut dicit Prepositivus, definitio hec non tangit nisi unum modum. Quinque autem modi tanguntur in hoc versu: "Prepropere, laute, nimis, ardenter, studiose." Prepropere peccat, qui ante horam prandii cibum sumere desiderat. Contra quod in Evangelio Luce, xtv, 17, dicitur, quod misit servum suum hora cene. Et Augustinus in Regula: "Qui non potest jejunare, non tamen extra horam prandii aliquid alimentorum sumat, nisi cum egrotat." Adhuc, Isa. v, 11: Ve qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam, et potandum usque ad vesperam, ut vino estuetis. Adhuc, Eccle. x, 16: Ve. tibi, terra, cugus rex puer est, et cujus principes mane comedunt, ad ebrietatem, non ad saturitatem. In hac auctoritate tangitur et quod prepropere et quod nimis: quia nimis est, quod est ad ebrie tatem, et ad saturitatem transgreditur.

De hoc quod est /auée, dicitur, Amos, vi, det 4: Vee qui opulent. estis in Sion,... ingredientes prepropere ‘ domum Israel !... Qui comeditis agnum de grege,et vitulum de medio armenti. Et est sensus, quod ita laute comedere querebant, quod unum agnum vix de grege et unum vitulum de armento invenirent, quem sibi satis delicatum reputabant.

De hoc autem quod est nimis, dicitur, I ad Titum, 1,12: Cretenses semper mendaces, male bestie, ventres pigri. Glossa: "lta onerant ventrem, quod pigritiam inducit et vomitum, nimium cibum sumendo." Daniel. xiv, 5: Non videtur tibi esse Bel vivens deus ? An non vides quanta comedat et bibat quotidie ?

De ardenter, dicitur, Eccli. xxxvut, 32: Non te effundas super omnem escam. Effundere enim animam, est ardenter sumere cibum.

De hoc quod dicitur studiose, vituperalur dives in Evangelio Luce, xvi, 19: Epulabatur quotidie splendide. Quia studiose fecerat cibos preparari cum salsamentis et diversis condimentis, quos plus ad delectationem quam ad necessitatem sumebat. Cum ergo definitio non dicat nisi modum in quantitate, videtur insufficiens.

2. Adhuc. Cum peccatum sit corruptio modi, speciei, et ordinis, sicut dicit Augustinus: et definitio non dicat nisi corruptionem modi tantum, videtur insufficiens esse.

Solutio. Dicendum, quod cum dicitur, gula est immoderatus appetitus edendi, sive cibum sumendi, modus sumitur pro generali mensura que cxigitur in quantitate proportionata sufficiente hominis, et in quantitate modi preparationis, et in quantitate delicationis in cibo et temporis sumendicibum. Et a privatione generalis modi dicitur gula immoderatus appetitus sumendi cibum.

Ad aliud dicendum, quod licet sit corruptio modi, speciei, et ordinis, tamen specialiter est corruptio modi: quia speres et ordo comitantur hune modum.

MEMBRI PRIMI ARTICULUS II. Utrum gula sit peccatum ? et, Quantum peccatum sit ?

Secundo queritur, An gula sit peccatum, et quantum peccatum sit ?

Et videtur, quod sit peccatum: quia 1. In omni concupiscentia carnis sunt primi motus qui sunt a serpente, loco cujus est sensualitas suggerens et persuadens, Et sunt secundi motus in inferiori parte rationis, que est loco mulieris, ut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate. Et constat, quod in sensualitate motus est ad illicitum peccatum: illicitum autem est gula, et est ininferiori parte rationis: propter quod etiam serpens et mulier maledicti sunt a principio, ut patet, Genes. iu, 14etseq.: ergo videtur, quod talis motus in gula semper sit peccatum.

2. Adhuc, Augustinus: "Tentatio a carne semper est cum peccato, quamvis einon consentiatur." Ergo omnis motus ad gulam peccatum est.

3. Adhuc, Motus concupiscibilis non tantum est ad nutrimentum, sed etiam ad venerea: ef omnis motus‘ad venerea, peccatum est: ergo videtur, quod omnis motus ad gulam peccatum sit.

4, Adhuc, In irascibili sic est, quod omnis motus ad furorem peccatum est: ergo in concupiscibili est similiter, quod omnis motus ad illicitum gule peccatum est secundum omnem differentiam gule.

5. Adhuc, Prima condemnatio hominis fuit in esu vetiti cibi secundum omnes quatuor differentias gule, que supra determinate sunt: ergo videtur, quod in omnibus hominibus gula peccatum mortale sit.

Contra: Nemo peccat in hoc quod vitari non potest: sed in omni homine in quo fit deperditio substantiae, nullo modo vitari potest appetitus restaurationis deperditi. Appetitus restaurationis deperditi est motus ad nutrimentum, qui dicitur esse motus gule. Videtur ergo, quod motus gule ad nutrimentum nec veniale sit peccatum, nec mortale.

Hoc sonvenpum est per duas auctoritates. Dicit enim Gregorius sic: "Ko tempore quo necessitati debitum solvilur (quia per esum necessitati voluptas miscetur) quid necessitatis sit, quid voluptatis ignoratur."

Item, Augustinus in libro X Confessionum: "Sed dum ad quietem satictatis ex indigentia molestia transeo, in ipso transitu insidiatur mihi laqueus concupiscentiz. Ipse enim transitus voluptas est, et non est alius qua transeatur, quam quo transire cogit necessitas. Et cum salus sit causa edendi et bibendi, adjungit sese tamquam pedissequa periculosa jucunditas, et plerumque preire conatur, ut ejus causa fiat, quod salutis causa me facere, vel dico vel volo, nec idem modus utriusque est '."

Dicimus ergo, quod motus nutritive nullum peccatum est, nec veniale, nec mortale: quia ille omnino naturalis est. Sed motus ad voluptatem peccatum est, sed non mortale semper. Si enim voluptas tanta esset, quod voluptas in cibo preponeretur Deo, tunc esset mortale sicut et in aliis capitalibus. Et in hoc sensu intelligitur illud Apostoli, ad Philip. ut, 8et 19: Afelti enim ambulant, quos sepe dicebam vobis, nunc autem et flens dico, inimicos crucis Christi: quorum finis interitus, quorum deus venter est: et gloria in confusione ipsorum, qui terrena sapiuné. Et sic etiam intelligitur illud Apostoli, ad Roman. xvi, 17 et 18: Rogo autem vos, fratres, ut observetis eos qui dissentiones et offendicula, preter doctrinam quam vos didicistis, faciunt, et declinate ab eis. Hujusmodi enim Christo Domino nostro non serviunt, sed suo ventri: et per dulces sermones, et benedictiones, seducunt corda innocentium,'

In hac etiam ratione dicitur gula ma ximum peccajum aliquando, eo quod est simile idololatrie: talis enim colit ventrem sicut Deum. Tales enim dicuntur ab Aristotele in Ethicis, gastrimargi a yasrtzo quod est venter, et peeyos, quod est edax, vel papyiw-H, quod est wsanio, is; quia insaniunt pro ventre.

Et talis gule que est insania, ponit Gregorius quinque conditiones, que supra habentur in verbo prepropere, et in Glossa super Genesim, xxv, 30, de Esau dicente: Da mihi de coctione hac rufa: et sunt haec verba: "Sciendum, quod nos quingue modis gule vitium tentat. Aliquando enim indigentia tempus prevenit. Aliquando tempus non prevenit, sed cibos Jautiores querit. Aliquando que sumenda sunt, accuratius preparari appelit. Aliquando qualitatibus ciborum et tempori congruit, sed in quantitate sumendi mensuram excedit. Aliquando abjectum est quod desiderat, sed tamen ipso estu desiderii deterius peccat." Et in hoc casu dicitur, Eccli. xxxvu, 32: Non te effundas super omnem escam., Et in hoc etiam casu gula dicitur mater omnium viliorum. Gregorius super illud Matthai, iv, 2: Cum jejunasset quadraginta diebus, etc., in Glossa: "Nisi primo gula refrenetur, frustra contra alia vilia laboratur." Adhuc, Hieronymus: "Duo sunt vitia que maxime homines decipiunt suis voluptatibus, gula scilicet, et luxuria: que. tanto deponere est difficilius, quanto eis uti est dulcius: cum unum eorum oritur ex altero, hoc est, luxuriaex gula." Unde Gregorius: "Propter goc genitalia subnexa sunt ventri: quia venter mero estuans facile dispumatin luxuriam." Et Hieronymus ad Marcellam: "Non Att nei montes, non vulcanei ignes ita estuant sicut juveniles medulla vino et dapibus inflammate." Et in hoc casu, ut dictum est, gula est maximum peccatum: quia causa est Jibidinis et concupiscentie omnium aliorum peccatorum.

Ad pRimtm ergo dicendam, quod primi motus qui sunt a serpente, semper peccata sunt. Et similiter qui sunt in inferiori parte rationis a serpente, hoc est, a concupiscentia sensualitatis. Sed motus qui sunt ab indigentia nature, naturales sunt et non peccata. Propter hoc indetractabiles dicuntur a Damasceno in libro IV de Fide orthodoxa. Matth. w, 2: Cum jejunasset quadraginia diebus et quadraginta noctibus, postea esuriit.

Ad aliud dicendum eodem modo, quod tentatio a carne cum peccato est: quia est a concupiscentia sive serpente. Sed motus qui est ab indigentia nature, cum non sit a serpente, sed passio indetractabilis, non est cum peccato.

Ad aliud dicendum, quod non est simile de motu ad venerea, et de motu ad cibum: quia motus ad cibum est ad necessitatem individui, sine quo individuum subsistere non potest: molus autem ad venerea, ad multiplicaltionem speciei: et ideo non est necessitatis, sed concupiscentie et corruptionis. Et ideo dixit Prepositivus, quod concupiscibilis ad nutrimentum, corrupta est tantum corruptione naturali: concupiscibilis vero ad venerea, corrupta est et infecta et inficiens: quia per illam transfunditur originale peccatum.

Ab atiup dicendum, quod omnis motus illicitus ad gulam peccatum est: sed motus naturalis non est illicitus, quia est ad supplementum indigentie naturalis et omnino sine peccato, quamvis non sine pena.

Ad uLtimum dicendum, quod appetitus vetiti cibi semper peccatum est, sed non semper mortale. Quando vero delectationem cibi preponit delectationi in Deo, func peccatum mortale est, ut supra ha bitum est: quia tunc fruitur cibo et non Deo.

ArGuMEntuM in contrarium, concedendum est, et procedit. Et per hoc patet quando gula sit peccatum, et quantum sit peccatum.

MEMBRI PRIMI ARTICOLUS III. Utrum peccatum sit in abstinentia sicut in gula?

Tertio queritur, Utrum peccatum sit in abstinentia sicut est in gula?

Et videtur, quod sic: quia 1. Medietas que est temperantia sive sobrietas, est medietas duorum vitiorum, quorum unum est in abundantia, alterum in defectu. Ergo sicut contingit peccare per gulam in abundantia, ita contingit peccare in defectu per nimiam abstinentiam.

2, Adhuc, Nemo debet sibi injicere majus, et interfector esse sulipsius: et st facit, peccat gravissime per nimiam abstinentiam. Homo injicit sibi manus: subtrahit enim necessarium, quo conservatur vita: ergo in nimia abstinentia grave peccatum est.

Contra: 1. Bernardus in sermone 18 super Cantica: "Quid magni si venter cogatur jejunare usque ad rugitum, qui sepe repletus est usque ad vomitum?" Sed venter non rugit nisi propter defectum necessarii ad sustentationem vita. Ergo in defectu tali non est peccatum, sed meritum.

2, Adhuc, In vita beati Gregorii scribitur sic: "Gregorius vigiliis confectus et jejuniis, etsi marccbat corpore, ex spe vigebat anime."

Sorunio. Dicendum, quod medietatem servare in talibus virtutis est: nimis deficere et nimis abundare, vilium et peccatum est. Unde in talibus expedit subtrahere ea que deserviunt voluptati, sed non ea que deserviunt necessitati. Unde Augustinus super epistolam ad Romanos: "Fames et sitis infirmitates sunt, contra quas sumenda sunt alimenta quemadmodum medicamenta." Unde sicut medicamenta plus sumpta nocent, et minus sumpta non prosunt: ita alimenta cibi et potus. In talibus autem medium est, quod sufficit necessitati nature conservande in yigore et viribus naturalibus. Subtrahere de hoc est vitium, quod Aristoteles vocat insensibilitatem. Et debet proportionari secundum diversilalem personarum: quia quod uni est multum, alii est parum, ut idem dicit in Ethicis, Quia quod victori. gymnasiorum est multum, Miloni est parum: natura enim, ut ibidem dicit, petit quantum, non quale. Unde concedendum est, quod in talibus qui sibi subtrahit de necessario, peccat?graviter, quia sibiipsi injicit manus.

Et per hoc patet solutio ad duo que in contrarium objiciuntur.

Av w quod Bernardus dicit, dicendum quod rugitus ventris non ostendit defectum necessarii, sed abundantiam superflui.

Ad aliud dicendum, quod Gregorius confectus vigiliis et jejuniis, non marcebat usque ad corporis interitum, sed usque ad macerationem moderatam, que sufticit ad corporis domationem, non ad interitum. Et hoc expresse dicit auctoritas Augustini inducta.

MEMBRI PRIMI ARTICULUS IV. De ebrietate.

Quarto, Queritur de ebrietate. Et queruntur tria. Primo, Quid sit ebrietas ? Secundo, Utrum semper sit peccatum mortale? Tertio, Utrum ebrietas sit de prudentia carnis, de qua dicit Apostolus, ad Roman. vin, Get 7, quod inimica est Deo?

ARTICULI QUARTI PARTICULA I. ° Quid sit ebrietas ?

Ad primum proceditur sic: Dicit Seneca, quod "ebrietas est insania voluntaria."

Ab Augustino super illud Apostoli, Tad Corinth. x1, 24: Alius quidem esurit, alius autem ebrius est, datur ista: "Dicitur enim, quod brians dicitur scyphus ad mensuram potus propor- tionatus: et ebrius est, qui bibit ultra mensuram briantis."

1. Contra primam que dicit, quod est insania voluntaria, objicitur sic: Nulla’ insania voluntaria est, cum sit subversio rationis: sed omnis insania involuntaria: ergo definitio mala.

2. Contra secundam sic: Quia non potest esse una mensura bibentium quod enim uni multum est, alii est parum, sicut et de cibo: ergo generaliter non potest definiri per mensuram brianlis.

Sotvtio. Dicendum ad primam definitionem, quod ebrietas insania dicitur ab effectu: quia sicut dicit Aristoteles in libro de Somno et vigilia, vaporativum est vinum, et magno modo: quia vapores elevat ad caput, oppilat vias cerebri el rationis, et sic inducit insaniam. Voluntaria autem dicitur a causa: quia sumere vinum est voluntarium, non necessarium: et sic dicitur insania voluntaria, quia voluntarie procuratur.

Ad secunpaAm dicendum, quod illa bona est. Unde Latine dicitur ebrius, qui extra mensuram bibit: quia 6pta Greece, Latine dicitur mensura: et dicitur mensura que sufficit nature, et non subvertit rationem: et qui extra illam mensuram bibit, dicitur ebrius, et diversificatur secundum diversitates hominum.

Et sic patet solutio ad duo que in contrarium objiciuntur.

ARTICULI QUARTI PARTICULA II. Utrum ebrietas semper sit peccatum mortale ?

Juxta hoc queritur, Utrum ebrietas semper sit mortale peccatum ?

Et videtur, quod sic. 1. Isa. v, 22: Ve gui potentes estis ad bibendum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem: Ve comminatio est pene eterne, quenon fit nisi pro mortali peccato..

2. Adhuc, Ad Ephes. v, 18: Nolite inebriari vino, in quo est lucuria. Hoc preceptum est: sed ire contra preceptum est mortale peccatum.

3. Adhuc, Proverb. xxx1, 4: Noli regibus, o Lamuel, noli regibus dare vinum, guia nullum secretum est ubi regnat ebrietas. Quod secreta turpiter revelat et nocive, peccatum mortale est: ergo ebrietas peccatum mortale est.

4. Adhuc, Proverb. xxur, 34 et 32: Ne intuearis vinum quando flavescit, cum splenduerit in vilro color ejus. Ingreditur blande: sed in novissimo mordebit ut coluber. Sed morsus colubri venenosus est et mortalis. Ergo videtur, quod ebrietas venenosa sit et mortalis.

3. Adhuc, Proverb. xx, 1 Luzuriosa res vinum, et tumultuosa ebrietas: guicumque his delectatur non erit sapiens. Quod sapientiam spiritus ab homine tollit, mortale peccatum est. Ergo ebiietas mortale peccatum est.

Contra: 1. Psal. cm, 15: Vinum letificat cor hominis. Ad letitiam cordis studendum est. Ergo studere vino ad letitiam cordis peccatum non est.

2. Adhuc, Cantic. v, 1: Comedite, amici, et bibite: et inebriamini, charissimi. Ergo inebriari non universaliter peccatum est: quia aliter non preciperetur amicis et charissimis.

3. Adhuc, Genes. 1x, 20 et seq., dicitur de Noe, gui fuit vir justus et pertectus, et cum Deo ambulabat, quod bibens vinum inebriatus est. Nec est credendum, ut dicit Augustinus ibidem in Glossa, quod si ebrietas peccatum mortale esset, vir sanctus se vino inebriasset: quia aliter non esset vir justus et perfectus.

4. Adhuc, Genes. xum, 34, dicitur, quod Joseph inebriatus fuit coram fratribus suis. Quod iterum non credendum esset de tanto viro, si sciret ebrie tatem peccatum mortlale esse, ut dicit Augustinus ibidem in Glossa.

Solutio. Ad hoc dicendum per Sillud Ecelesiastici, xxx, 385.: Vinum in jucunditatem creatum est, ef non in ebrietatem. Unde dicendum, quod ebrietas vitiosa est et peccatum, non tamen semper peccatum mortale, Si enim aliquis ignoret qualitatem vini sicut Noe, et inebrietur, tunc non peccat mortaliter. Et sic excusatur Noe ibidem in Glossa, sicut et filie Lot que patri vinum dederunt’: quia a parte audierant judiciam esse futurum per ignem sicut fuerat per aquam: et videntes Penlapolim jam exustam, et matrem suam conversam in effigiem salis, intraverunt ad patrem causa postcritatis servande et non causa libidinis. Si quis autem bibens vinum, finem delectationis in eo ponat, peccat mortaliler: quia fruitur creatura, non referens delectationem in Deum: quod est perversitas humana, ut dicit Augustinus in libro de Doctrina Christiana.

Et sic loquuntur quinque auctorilates primo inducte, quod sit mortale peccatum.

Av w quod objicitur de Psalmo, cut, 15, dicendum, quod vinum ad jucunditatem potest bibi, non ad ebrietatem, sicut dicilur, Proverb. xxx1, 6 et 71: Date siceram merentibus, et vinum his qui amaro sunt animo. Bibant, et obliviscantur egestatis sue, etc.

Ad idquod objicitur de Canticis, dicendum quod est xquivocatio: quia loquitur de ebrietate spirituali que fit in amore charitatis. Cantic. 1, 4: Introduxit me rex in cellam vinariam: et ordinavit in me charitatem,

Ip quop objicitur de Noe, solutum est supra.

Ad idquod ultimo objicitur de Joseph, Glossa Augustiniibidem solvit dicens,quod ebrietas ibi salietas jucunditatis dicitur.

ARTICULL QUARTI PARTICULA III. De prudentia carnis et spiritus.

Juxta hoc queritur de prudentia carnis, de qua dicitur, ad Roman. vu, 6 et 71: Prudentia carnis mors est: prudentia autem spiritus, vita et pax. Quoniam sapientia carnis inimica est Deo: legt enim Dei non est subjecta, nec enim potest. Prudentia autem carnis, sicut ibidem dicit Glossa, est que procurat sollicite que carnis sunt, sicut in gula et luxuria. Et Glossa habet simile, quod legi Dei non est subjecta, dicens: "Sicut claudicalio non potest subjici recte ambulationi: ita prudentia carnis non potest subjici prudentie spiritus, que est vita et pax." Ergo videtur, quod prudentia carnis mortale peccatum est, Quia ibidem dicitur, ¥. 8: Qui in carne sunt, Deo placere non possunt. Quod non fit nisi per mortale peccatum. Veniale enim peccatum non excludit gratiam: et quicumque in gratia est, Deo placet.

Contra: Boetius: Scientia mali bono deesse non potest: scire enim malum bonum est: quia non vilatur malum nisi cognitum, sicut idem dicit. Ergo prudentia carnis bona est et nullum peccatum, ut videtur.

Sozvutio. Hoc ibidem solvitur in Glossa super epistolam ad Roman. vin, 6 et 7, quoniam prudentia carnis tripliciter dicitur. Dicitur enim prudentia que solum cognitiva est. Et haec nullum est pecca tum: quia bonum est cognoscere mala ut vitentur. Et ista non opponitur prudenliae spiritus: quia in talibus oppositorum una est disciplina, ut dicit Aristoteles. Est etiam prudentia practica, que procurat cum effectu ad carnalem vitam pertinentia: et haec est cum pronitate et affectu carnalium. Et ista opponitur prudentie spiritus, que habet affectum inclinantem ad spiritualia, que sollicite procurat. Et haec est que legi Dei subjecta esse non potest: claudicat enim ad vitia carnalia. Et dicitur tertio modo prudentia carnis, que de Deo sentire non potest nisi secundum carnem. Unde Glossa, ibidem: "Qui sapit secundum carnem, inimicus est Dei: quem sibi finem non constiluit, vel quia putat Deum nihil posse preterquam quod in naturis rerum videtur". Et hec prudentia carnis pertinet ad infelicitatem, sive ad heresim.

De secundo autem modo dicta prudentia carnis et prudentia spiritus que opponuntur, subdit Apostolus in eodem capitulo, ¥. 12 et 13, sic dicens: Ergo, fratres, debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus. Si enim secundum carnem vizeritis, moriemini: st autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis.

Et per hoc patet solutio ad totum: quia primo modo prudentia bona est et nullum peccatum: secundis autem duobus modis peccatum mortale est et inimica Deo, ut paulo ante dictum est.