Quaestio 2

⁋ Distinctionis Vigesimaeseptimae Quaestio Secunda. Ecundo circa eandem di stinctionem quaeritur: An ma trimonium per sacros ordines & religiois professionem dissoluatur. Pro quaestionis so lutione pono tres conclusioce nes. quarum Prima est. Contra hens matrimonium per verba de praesenti ante carnalem copulam potest / altera parte etiam reniten te religionem profiteri. patet de conver. coniuga. ca Verum. vbi sic scribitur. Verum post consensum legi timum de praesenti licitum est alteri / altero etiam repugnante eligere monasterium: sicut sancti quidam de nu ptiis vocati fecerunt: dummodo carnalis commixtio non interuenerit inter eos. & alteri remanenti si com monitus continentiam seruare noluerit / licitum est ad se cunda vota transire. Idem dicitur in ca. Ex publico. eius dem tituli. &. xxvii. q. ii. cap. Desponsatam. Macharius namque & aliqui sancti patres hoc obseruarunt. xxvii q. ii. ca. Scribit. S. Ecce. vbi sic dicitur. Vt ei refert bea tus Hieronymus, Macharius praecipuus inter Christi eremitas / celebrato nuptiali conviuio cum vesper thalamum esset ingressurus: ex vrbe egrediens transmarina petiit: & eremi solitudinem sibi elegit. Item beatus Alexius Epiphanii clarissimi filius similiter ex nuptiis diuina gratia vocatus, sponsam de seruit: & nudus Christo famulari coepit. Et mag ster in litera haec recitat.

⁋ Secunda conclusio susce ptio sacri ordinis non dirimit matrimonium non con summatum / per verba de praesenti contractum. Haec conclu sio patet per determinationem Ioannis. xxii. quae inc pit. Antiquae concertationi. Et probatur ratione, non re pugnat iuri diuimo quod quis primo contrahat & post ea efficiatur sacerdos, ex distin. xxiiii. nam & graeci hoc faciunt. Indissolubilitas enim matrimonii est de iure diuino / nisi in illo solo casu. vt post dicetur.

⁋ Tertia conclusio. Matrimonium consummatum / vtra quod parte consentiente tam ad matrimonium quam ad cosummationem non dissoluitur per religionis professionemvel alio modo, extremis manentibus sine vtriusque consensu: vel nisi alter ius petendi amisit. Prima pars patet Matthaei. xix. vbi dicit Christus. Quod de coniunxit homo non separet. & de diuor. ca. Gaude mus. & postea amplius dicetur. Item vir non solum habet potestatem in proprium corpus: sed in corpus mulieris & econuerso. vt dicit Apostolus primae ad Co rinth. vii. ergo non potest vouere illud quod est in praeiudicium mulieris. sed profiteri religionem esset in mulieris praeiudicium / non cohabitando ei nec debitum reddendo De extremis non manentibus patet. nam mortuo vi ro / soluta est mulier a lege viri, secundum apostolum primae ad Corinth. vii. Post adulterium vero alter potest religionem profiteri post carnalem copulam: etiam muliere contradicente. vt fecit Paulus simplex ere mita. Ratio est: quia non tenetur ei reddere debitum i saeculo: ipsa enim ius debiti amisit. ergo cum sit li cite solutus, potest ea contradicente religionem profiteri.

⁋ Contra primam conclusionem arguitur. Vel hoc esset quia Christus ita fecit de loanne, eum ad apostolatum vocando post matrimonium de praesenti. nam eum de nuptiis nubere volentem vocauit dominus: vt dicit Hieronymus in prologo euangelii loan nis. sed de hoc non constat. etiam nullo modo sufi ficienter docetur quod apostoli tria vota emiserunt. Vel hoc est quia religio est de meliore bono. & tunc dis solueretur matrimonium consummatum: quia illi matri monio religio praestat.

⁋ Respondetur. quicquid dica tur de matrimonio Ioannis cum Magdalena: non est verosimile quod cum Magdalena contraxit. quia primo, pauper erat & piscator: illa autem mulier nobilis. Secundo nec eis defecisset vinum ob solertiam Marthae sororis eius, contraxisset tamen matrimonium si ad apostolatum non fuisset vocatus: vt Petrus & alii. & hoc sufficit pro dicto HieronymiDico igitur quod inter arguendum nulla causa suffi ciens tacta est. sed exemplis sanctorum, & determinationibus pontificum ad hoc sufficienter edo cemur quod istic e exceptio non solum ad religionem: sed etiam ad eremum in qua vouetur castitas. istum ergo casum deus excepit: nam deo instigante aliqui sancti ita fecerunt. & hoc erat in causa quare ecclesia ita determinauit.

⁋ Secundo arguitur. Matrimonium carnali copula consummatum non est maioris ligaminis quam ante carnalem copulam: quia alioquin ipsum solueret: quod est falsum: vt patet in ca. fi. de spon. duo. sed vnum est indisso lubile: ergo & aliud.

⁋ Respondetur distinguendo quod sit tanti ligaminis: vel quo ad separationem: & quod fiai nouus cotractus matrimonialis: & hoc est dubium: quod paulopost tangemus. vel per hoc quod fluctiuagum & instabile saeculum relinquitur, & potissimum per religionis professionem. & sic non est idem. ratio iam proxime reddita est.

⁋ Sed contra hoc arguitur. quando ille profitetur religionem: vel vinculum matri monii est solutum: vel non. si secundum / cum ipsa possit contrahere sicut pontifex definit: sequitur quod vna mulier habebit duos viros in mundo, & ad duos viros duo vincula: quod est inconveniens. Si est ruptum: contra. vtrumque extremum est in rerum na tura: & vinculum est illae personae vinctae. Relatio enim non distinguitur a fundamento & termino, proui suppono: & extrema manent: ergo illud vinculum manebit. Respondetur. aliqui dicunt illud vinculum non esse solutum. sed dico ipsum esse ruptum vbi ille profitetur castitatem: quemadmodum in mor te naturali. Et habetur. xxxi. quaest. i. Quomodo vir ginibus. de diuor. ca. Gaudemus. Nec habet haec mulier duos viros. nam cum vinculum sit ruptum: non habet eos amplius, quemadmodum diceretur de resuscitato. vt vxor Lazari, siqua fuerit, non te nebatur post resurrectionem eum capere: nec Drusiana virum. si tamen voluisset / poterat. nam legitur ad hebraeos. xi. de mulieribus accipientibus viros suos. licet illud possit intelligi de filiis earum. sicut Sunamitis recepit filium a propheta resuscitatum ar te Naim. Lucae. vii. Sed ad propositum redeundo propter ipsam in saeculo manentem cogetur ille statim re ligionem profiteri in duobus mensibus, vt manens in saeculo sibi prouideat de matrimonio, nec opor tet tenere legem communem nouitiorum in illo casu: sed arbitrio iudicis tempus est abbreuiandum.

⁋ Sed dicis papam posse dispensare cum religio so vt religionem derelinquat. Sortes igitur de quo in casu argumenti tractatur / egrediatur coenobium & ducat vxorem: iam Berta habebit duos viros in saeculo: cum ipsa nunc sit coniuncta. Respondetur. impertinens est nobis illud quod infertur. Opinor llud esse probabilius: quod sortes cum dispensatione po test aliam vxorem ducere, cum vinculum fuerit solutum: & sit resuscitatus ad saeculum ciuiliter, quem admodum resuscitatus ad vitam potest aliam vxorem ducere sua priore coniuge viuente. Sed istius concessio non infert idem esse cum dispensato, non sufficit tamen castitas in domo propria. vt patet ex ca. Ex parte tua. Et quando dicis. illae personae post matrimonium consummatum manent: ergo vin culum, nego consequentiam. nam vinculum ma nebit quando non manebit vinculum. per mortem enim ciuilem corrumpitur vinculum: licet vinculum non desinat esse entia.

⁋ Sed quo ad aliam particulam dubium est: an pontifex possit dispensare, cum aliqua fidelis con traxit matrimonium de praesenti cum aliquo / ante carna lem copulam: vt alter istorum altero in saeculo manen te possit contrahere rursus cum alio. puta possit sepa rare matrimonium inter Sortem & Bertam, dando facultatem Bertae contrahendi cum Cicerone: & Sor ti cum Teberga. Et hic duas positiones oppositas inuenio: quarum vna est glossae in cap. Ex publico. de con. coiu. saltem recitatiue. & clarius in ca. Qua propter. xxvii. qu. ii quae dicit quod matrimonium non con summatum significat vnione animae fidelis ad deum Consummatum significat vnionem verbi ad humanitatem: & dei ad ecclesiam. prior vnio per mortale dissoluitur: secunda vero nunquam. propterea matrimonium non consummatum dissoluitur: non autem consummatum. Hostiensis & Panor. hic dissute & sinistre glos sam impugnant. tum primo quod glos. solum recitat. tum secundo: non negaret quin matrimonium sit ex institutione dei. Sed nodus argumenti in hoc consistit: an indissolubilitas matrimonii ante carnalem copulam sit ex institutione diuina an humana. & voluit glos. dicere quod erat ex humana. & tenem do quod pontifex dispensare possit, bene consequenter loquitur. Et sicut Hostiensis & Panor. glossam non intelligunt: ita nec seipsos: nec leporem argumenti inquirunt. Sed in effectu dicit Hostiensis: quod consensu vtriusque sponsi potest papa ex potestate ab soluta dissoluere tale matrimonium: nulla alia causa existente. sed ex potestate ordinaria potest ex causa dissoluere tale matrimonium: non autem consum matum: quia consummatio consistit in facto: quod non potest haberiper non facta. xxxii. qui. v. ca. Si paulus Panormitanus dicit illd mirabile verbum: sed cum eo transit.

⁋ His relictis iterato tango nodum argumenti. vel indissolubilitas matrimonii ante copulam carnalem est de iure diuino: vel ex institutione ecclesiae. Si primum: non potest vllo modo dispensare: quia hoc est ius superioris reuocare. Non valet dicere. seruare votum spontanee emissum est de iure diuino: sed non in omnem euentum: verumrin casu ancipiti superior interpretatur quando est tenendum: & declarat ipsum in ca su soluendum. sic in proposito: licet sit de iure diuimo. Nam si hoc sit verum / habetur positio Hostiensis & eum imitam tium falsa / quod non potest de potentia absoluta sic matrimonium dissoluere. Sed nec illud sufficit. quia sic diceres de matrimonio consummato. Prorsus etiam nihil valet quod dicit, consummatum consistit in facto: quia sic matrimonium de quo loquimur est prae sentialiter factum: & non potest haberi pro non facto, per eadem quae ipse allegat. Restabat ergo dicere quod est ex institutione positiua ecclesiae: per ec- clesiam pontificem intelligendo. & sic pontifex po test ad nutum in tali matrimonio dispensare. Et hoc vult glossa in effectu: & Hostiensis cu aliis canonistis. Sed hoc consequens est falsum: quod sic probo non potest papa nec pro causa nec cum causa dissolue re matrimonium de praesenti ante carnalem copulam. Si cum causa: maxime esset ob haeresim vbi alter non posset manere cum altera sine contumelia creatoris. sed hoc non potest pontifex: quod probatur per ca. Ex parte tua. de conver. coniugato. vbi Innocetius tertius ar chiepiscopo Lugdunensi scribens sic inquit. Ex parte tua est intimatum quod cum quaedam mulier velun viduitatis coram duobus abbatibus assumpsisset benedictione solenni cum celebratione missae ac leta nia (sicut debuit) accedente: quidam nobilis proponebat se prius mulierem ipsam mediantibus internunciis per verba de praesenti / arta etiam interposita desponsasse. & infra. At illa se in illum consensisse confessa, dixit quod audierat eum esse lepra percussum & ob hoc eius fuerit abominata complexus. & infra Nos autem inquisi. t. t. r quod etsi possit non inconsulte videri: quod ex quo matrimonium inter legitimas perso nas per verba de praesenti contrahitur: illis viuentibus in nullo casu possit dissolui, vt viuente reliquo alter ad secunda vota transmigret: etiam si vnus fidelium inter quos est ratum coniugium fieret haere ticus, & nollet permanere cum altero siue contumelia creatoris: nisi forte secus fieret ex reuelatione diui na quae superat omnem legem: sicut a quibusdam san ctis legitur esse factum. Nos tamen nolentes a prae decessorum nostrorum vestigiis declinare: qui respon dere consulti, antequam matrimonium sit per carnalem copulam consummatum, licere alteri coniugum re liquo inconsulto ad religionem transire: ita quod reliquus extunc legitime poterit alteri copulari: hoc ipsum tibi consulimus obseruandum in articulo praenotato: quaeuis falsa sit causa per quam ad susceptionem veli predicta mulier est inducta: cum sine qualibet tali causa idipsum religionis obtentu face re potuisset. Porro licet praedicta mulier videatur in veli susceptione religionis habitum assumpsisse: si tamen velit in domo propria remanere quasi proposi tum castitatis in saeculo seruatura: nihilominus com summandum est matrimonium iam contractum / nisi se voto astrinxerit ad obseruantiam regularem: in quo casu compelli potest vt relicto saeculo religionis propositum exequatur. Hic manifeste habes quod nullus casus excipitur nisi ingressus religionis. Vnde Pa nor. in versi. Nos autem. dicit. Hic nota optimum argumentum quod matrimonium contractum per verba de praesenti etiam carnali copula nondum consummatum / non potest solui nisi in casibus a iure expres sis. vnde pondera textum in versiculo. Nullo casu. iuncto versi. Nolentes. & sic bene facit ille textus in argumento / papam non posse dissoluere tale matrimo nium / nisi ex causa in iure expressa / vel omnino si mili. Ecce eius verba super sententia literae fundata: quae licet eius positioni repugnent / non est admirandum in viro plura scribente, & habente ex lite ra fundamentum.

⁋ Sic ergo clare formatur ratio. nec pro lepra / nec pro haeresi matrimonium non consummatum inter fideles potest dissolui: nec pro aliqua alia causa nisi per religionis ingressum: vt do ctissimus ille Innocentius tertius determinat. ergo positio glossae nulla.

⁋ Secundo arguitur ad idem. Si quis matrimonium contraxerit cum aliqua, & ante copulam carnalem in amentiam ceciderit: vel si membra genitalia truncentur: tale matrimonium dissolui no potest. Textus ad hoc est rotundus in cap. Hi qui matrimonium. xxxii. quaest. vii. vbi Nicolaus papa sic inquit. Hi qui matrimonium sani contraxerunt: & vni ex duobus dementia aut furor aut aliqua infirmitas accesserit: ob hanc infirmi tatem & causam coniugia talium solui non possunt. similiter sciendum est de his qui ab aduersariis ex caecantur: aut membris truncantur: aut a barbaris execti fuerint. Et tamen hic esset causa soluen di matrimonii si solui posset: cum non possit mulierem cognoscere plusquam religiosus: licet ille casus in iure expresse non habeatur. igitur. Secus fuisset si hoc ante matrimonium post sponsalia accidisset.

⁋ Tertio arguitur. Dictum Christi Matthaei xix. Quos deus coniunxit / homo non separet. debet teneri vt verba sonant: nisi vbi ponitur aliqua determinatio aliquem casum excipiens & verbum Christi exponens. sed nusquam in iure diuino vel pon tificio ponitur exceptio ab illa propositione praeter religionis professionem. ergo nemo debet alium ca sum excipere ne legis diuinae transgressor habeatur.

⁋ Quarto arguitur. matrimonium consummatum sequens matrimonium non consummatum / ipsum non dissoluit. textus est expressus in cap. fina. de spon. duo. ergo non est vinculum maius in matrimonio non consummato / vllam patiens exceptionem nisi in professione religionis: nec maioris ligaminis. sed matrimonium consummatum inter fideles a nullo puro homine potest dissolui: er go nec etiam matrimonium non consummatum nisi in casu a iure expresso: extra quem ius diuinum matri monium dicit indissolubile, nec iura excipiunt vl lum casum nisi hunc / vbi homo vocatur specialiter a deo ad religionem: & dicunt nullum alium casum excipi debere, nec vlla ratio est vel textus ad oppositum tendens. igitur hoc est tenendum.

⁋ Quinto arguitur. Cum quidam peteret (vt recitat Panor. hic ) ab Innocentio octauo dispensationem de matrimonio non consummato: & Innocentius responderet se non posse: dispensationem petens hanc opinionem a glossa recitatam alle gauit. cui Innocentius. Maledictus qui te docuit. ergo consilium & opinio glossae est maledicta, & pec care facit sibi innitentes.

⁋ Teneo intaque impraesentiarum quod pos tifex dispensare non potest in casu proposito de ma trimonio post verba de praesenti ante carnalem con pulam: cum sit tam verum matrimonium quam post carna lem copulam. vt patet de matrimonio inter diuam virginem & loseph. Ratio Hostiensis nullam habet apu parentiam. Illa autem metaphora quam glossa ponit de coniunctione verbi ad humanitatem / & ad animam pec catoris: nihil infert. Et si aliqui pontifices hic dispen sarint & fecerint diuortium ante matrimonium comsummatum: nihil ad a. Sic cum multis in excessiua, & iniqua beneficiorum pluralitate & aliis materiis dis pensarunt. concludere ergo hoc licitum vel ex parte illorum / vel dispensationem requirentium / non est argumentum in Barbara vel in Darii. Sed bonum est ar gumentum ex determinatis pontificaliter ab eis, & in iure expressis.

⁋ Sed contra istud arguitur. Matrimonium consummatum per carnalem copulam est maioris ligaminis: & matrimonium non cosummatum soluit. ergo probatio quarti argumenti nulla. Antecedens patet per. c. Licet. de sponsa duorum. in. s. quamuis vbi dicit papa. Quamuis aliter a quibusdam praedecesso ribus nostris sit aliquando iudicatum. Item vnus ponti fex etiam posterior circa expositionem iuris diuini non est maioris auctoritatis qui praedecessor eius: ergo determinationes summorum pontificum adductae sunt inualidae.

⁋ Respondetur. licet teste Sallustio in lugurtha / satius foret de Carthagine tacere qua parum de ea loqui: vt tamen pontificum vtilia scripta tueamut: dico: quando sancti contradicunt, vt Hieronymus & Augustinus in exponendis sacris literis: sententia illa est sequenda quae est rationabilior. sic si pontifi ces opposita determinent. modo sententia illa ma gis cum iure diuino Matthaei. xix. scripto quadrat. quod matrimonium carnali copula consummatum non po test aliud dissoluere. illud ergo est tenendum. Quia pontifices possunt contraria determinare: patet ex li tera. Vnde in praedicto. c. Licet. dicit Panor. Noto papam posse reuocare sententiam sui praedecessoris: & contrariam constitutionem facere: vel aliter declarare / etiam praecepta iuris diuini quam praedecessor declarat. Hoc ite expresse habes in cap. Quanto. de diuor. vbi doctissimus Innocentius tertius in. S. Nos. sic dicit. Nos igitur consultationi tuae respondentes distin guimus: licet quidam predecessor noster sensisse ab ter videatur. vbi glos. ordi. in verbos praedecessor no ster) scilicet Caelestinus: cuius dictu olim habuisti in decretalibus. de conuer. infide. c. Laudabilem. & male dixit Caelestinus. Sed dices ex illo tolli robura determinationibus summorum pontificum. Di co quod non sequitur. nam determinatio illius qui motiua bona pro se citat / vincit. Isti autem posterio- res quorum scripta sunt in iure contenta, sunt rationabiliora: & contraria exclusa. & ita quilibet doctus intelligit. ergo licet praedecessores in iure diuino di terminarint opposita: non propterea tollitur aliquid roboris a decretalibus / vel a iure scripto. Potest etiam dici quod pontifex non dicit praedecessorem suum pontificaliter oppositum determinasse: sed quod aliter sensit: hoc est / adhaesit opposito. Praeterea reuocare praedecessoris statutum non est contradicere: sed secundum temporis exigentiam aliam, condere legem. In iu ris autem diuini expositione est aliud.

⁋ Contra secundam conclusionem arguitur. Ex ea sequitur quod sacerdos in occidentali eccle sia possit habere vxorem in sensu composito, et eam cognoscere sine dispensatione. Respondetur concedendo quando primo contrahit: et postea effici tur sacerdos. cui debitum in occulto reddet ita vt nesciatur versari in domo cum illa. alioquin scan dalizabit alios: et occasionem male faciedi caeteris praebebit: sed nunquam debet ei dari beneficium vel aliquid ex ecclesiae prouentibus. et ita seruiet deo ad celebrabit, et tenuiter viuet / nisi prouisionem alium de habeat.

⁋ Hactenus de matrimonio contracto per verba de praesenti / ante carnalem copulam indissolubi li: nisi in vno casu tamten, per professione scilicet religionis, quod cognoscimus per sanctos a deo vocatos ante car nalem copulam: et pontificum determinationes. Et licet aliquis violente cognosceret coniugem ante tempus elapsum, a iure concessum de assumendi religione: adhuc illa potest religionem ingredi. hoc enim ius commune / mulieri concedit: quod alter non po test ab ea tollere, nisi ipsa culpabiliter tempus con cessum praetergrediatur: tunc enim ipse potest se in posses sionem ponere: nec ipsa postea poterit religionem profiteri / nisi et ipse profiteatur: quando effecti sunt vna caro. Nec ex istis infrigitur Christi auctoritas, Quos deus coniunxit homo non separet, quia deus qui legem illam tulit: facto aliquos ante carnalem copulam ad se traxit propterea pontifices declararunt illud licere: et sic dispensarunt interpretando / et exposuerunt. Praeterea, si pontifices opposita dicant circa ius diuinum exponendum: standum est illi expositioni quae est rationabilior: puta quae cum iure diuino magis quadrat: vel ratione natu rali / si ius diuinum desit. Ex quo nullo modo sequitur iuris pontificii / decretorum pontificiorum aut iuris iufirmitas. ratio est: quia illa quae circa hanc ma teriam minus erant rationi consentanea, sunt exclusa: & rationabiliora inserta seu incorporata, non tamen nego quin sint circa aliqua in iure pontificio con trariae expositiones: vt quando agitur de auctoritate concilii vniuersalis & romani pontificis: de prae minentia regum & pontificis in temporalibus, & similibus. Dico tamen vix sufficienter ostensum, quod oppo- sita successiue determinauerint: licet glos. & Panor. ita dicant. Forte sufficit dicere, aliter senserunt vel sentire visi sunt. ex quo non sequitur quod aliter determinarunt.