Quaestio 5

⁋ Distinctionis Quadragesimae nonae Quaestio Quinta. Vinto quaeritur: An beatitudo principalius con sistat in actu intellectus: an voluntatis. licet autem inuento vno istorum actuum quis possit contendere quod alter non sit beatitudo: tamen in illis tribus & eorum quolibet beatitudinem dicimus consistere: nisi de terminis luctari quis voluerit: dicendo quod erit solum in optimo actu talis potentiae. signanter potentiae talis) quia angelus forte habet visionem alterius speciei ab homine, vt postea dicetur: & tamen quaelibet illarum visionum est beatitudo.,

⁋ Relicta igitur disputatione de vocabulis quam tum est possibile: ad quaestionem inuenio viros graues dissentientes: quosda dicentes visionem esse perfectiorem actum dilectione: quosdam econtrario: alios autem praeferentes gaudium. sed quia gaudium est passio secundum communiorem viam, vel actus voluntatis: surda aure super gaudio transibo.

⁋ Difficultas huius quaestionis ex hoc depeudet: an intellectus sit principalior potem tia quam voluntas. super quo in primis hanc conclusio nem pono. Intellectus non est res melior volunta te. quae sic probatur. Intellectus realiter est voluntas: & nihil est melius seipso. identitatem autem realem intel lectus & voluntatis, & quod cum anima identificentur reali ter: nunc suppono. hoc enim tam conterraneus quam nomi nales omnes glomeratim (& recte mea quidem sententia) tenent. Et quia aliquis hac via arbitraretur quaestionis difficultatem sopitam: declarare oportet pro mediocribus, remanere adhuc eandem quaestionis dif ficultatem. nam licet intellectus sit voluntas: omnes tamen docti concedunt, solo Adam Goddam excepto, quod actus intellectus & voluntatis etsi circa idem obiectum ferantur / distinguuntur: immo specie. Quaestio est itaque an notitia Sortis: an dilectio Sortis sit prae ferenda. & iterum oportet hanc actuum perfectionem in potentiarum perfectionem reducere, quod patet: quia perfectior potentia potest perfectiorem actum producere. Nec disconuenit intellectum & voluntatem esse vnam & eandem rem: & tamen animam esse perfectiorem inquan tum est intellectus, quam inquantum est voluntas. Exemplum in simili. Petrus est prior Sorbonae: & regens intrantum. Franciscus est rex Francorum, & dux Au relianensis. sed officium regni est nobilius quam officium ducatus ei subiecti. sic in proposito.

⁋ Et quia in vtramque partem sunt arduae rationes: vtrinque argumentabor: & argumen tis propositis dabo responsiones. In primis oster dere nitar quod voluntas sit perfectior intellectu. Nam per actum voluntatis magis meremur quam per actus intellectus: ideo secundum actum voluntatis magis praemiamur: ergo voluntas habet conditionem nobilio rem quam intellectus habebit actum meliorem.

⁋ Secundo arguitur ad idem. Optimus habitus voluntatis praestat optimo habitui intellectus: ergo vo luntas praestat intellectui consequentia patet: quia nobilioris potentiae nobilior est habitus: & econuerso. Antecedens probatur. nam charitas est habitus voluntatis: fides autem habitus intellectus. modo charitas praestat fidei. dicente Apostolo primae ad Corinth. xiii. Maior horum charitas.

⁋ Ad primum respondet Ioannes Buridanus in quaest. vltima. xEthicorum, quod potius & principalius & liberius me remur per actum intellectus qui per actum volunta tis, non enim sola volitio recta est actus meritorius immo etiam apprehensio agens & dirigens illam volitionem. lstud vsqueadeo est improbabile & contra communem scholam: vt aliam improbationem a reci tatione apponendam non putem. Propterea respondeo concedendo antecedens quod mereamur per actum voluntatis: sed non magis per actum voluntatis praemiamur. sufficit enim quod vna pars hominis ma gis mereatur: & alia pars capiat praemium pro totoquomodo lectore legente lingua meretur pecuniam: & manus praemium illud capit. quia sufficit quod idem homo qui meritus est praemietur.

⁋ Ad secundum Ioannes Buridanus. qui. praefata. x. Ethicorum dicit illud intelligi de deo, qui est charitas. & quod Aristo teles negasset charitatem esse maiorem sapientia: & forte etiam Salomon. An autem charitas viae praestet fidei viae: theologis relinquit disputandum. audiuit. na Christo dictum. Fides tua te saluam fecit. Matth. ix. & Marci. v. sicut audiuit. Remittuntur ei pecca ta multa, quoniam dilexit multum. Lucae. vii. sed cum fuerit artista & non theologus: hoc relinquo. Aliter ergo dico negando antecedens. nam lumen gloriae est habitus intellectus: & praestat charitati: quia distinguit patriam a via. charitas veto est comunis tam patriae qui viae. modo illud quod est adaequatum pa triae quae est status optimus, est praeferedum illi quod est commune vtrique.

⁋ Tertio arguitur. ix. Metaphysicae dicitur. Priora generatione sunt posteriora perfe ctione. sed actus intellectus praecedit actum volunta tis: quia voluntas non fertur in incognitum. igitur.

⁋ Quarto arguitur. Voluntas praecipit intellectui vt speculetur, & ei imperat: cuius imperium intellectum suscipere oportet: cum voluntas sit regina in regno animae: iuxta Ansel. de conceptu virginali. c. iiii.

⁋ Ad tertium dicitur quod aliqua quae materiam dispo nunt ad formam sunt imperfectiora, vt qualitatiuae dispositiones in ordine ad formam substantialem. vel quando est ascensus in formis substantialibus: vt a forma embryonis ascendendo ad animam hominis. Interdum tamen posterius est imperfectius: vt forma substanti ali producta, posterius tempore vel natura producitur accidens eius.

⁋ Ad quartum respondet Buri. vbi prius. quod tunc hoc praeceptum est gra tia speculationis. & sic speculatio est finalior & melior. Secundo non est aliud praecipere voluntatis quam velle: & tamen videtur quod velle non sit praecipere, pro prie loquendo: quia possum velle vt accedas ecclesiam: & nihil tibi praecipere. Tertio, si ibi sit praeceptum: intellectus primo praecipit: sine cuius praecepto vo- luntas praecipere non potest. antequam enim voluntas ve lit quod speculetur: intellectus praeiudicat speculandum esse: & deinde volunt as iuxta illud iudicium vult & o acceptat. est ergo illa sententia seu iudicium primum prae ceptum: & volitio quod fiat, est praeceptum secundum. primu autem praeceptum determinat secundum: sic vt necesse sit velle secundum illud iudicium: vel nihil velle. & sic in tellectus in hoc habet primum dominium. Contra hae arguitur. Ex prima solutione magistri Ioannis sed tur quod videre vel audire praestaret actui voluntatis cum voluntas illa praecipere possit. Ad secundum quod affert, dico quod praecipere voluntatis est efficaciter velle & hoc ostedere signo sensibili quo ad alium. nam in eodem / supposito non est aliud praecipere quam efficaciter velle. quare nihil est dicere, possum velle vt acce das i ad ecclesiam, & nihil tibi praecipere. Tertio falsum est quod voluntas non possit pearcipere sine intellectus praecepto & imperio. nam licet intellectus iudicet in vniuersali vel particulari: voluntas potest praecipe re vel non praecipere: immo oppositum praecipere.

⁋ Quinto arguit Burida. Vetula amans deum licet de deo modicam habeat notitiam, placet deo quia amat: & tamen magnus clericus multas habens de deo notitias, si non amat deum non placet deo. sed illud est nobis longe melius & felicius per quod placemus deo, quam per quod ei non placemus: ergo amare deum est nobis felicius quam cognoscere ipsum.

⁋ Ad hoc sic respondet. diceret Aristoteles quod vetula non plus amat deum quam iudicet ipsum esse bonum & amandum. illa autem vetula firmius iudicat & credit, deum esse super omnia amandum & colendum, & eius praecepta seruam da, quam ille: magnus clericus. Ille enim quis sciat demonstrariue deum esse optimum, & principium & cau sam omnium: tamen sententiat deum non esse meliorem sibi quam voluptates, vel pecunias, vel honores, nec iudicat melius esse seruare praecepta diuina, quam volu ptuose viuere, aut quam tyrannice dominari: immo iudicat oppositum, quod patet: quia eligit & facit op positum: quod non fit sine praeuio iudicio. & licet dicat saepe, melius esse praecepta diuina seruare: apparet quod hoc dicat ore solum: & mentiatur. Et infert hoc pacto. Sic ergoipatet quod illa vetula non habet de deo nisi veras apprehensiones & firmissimas, licet non euidentes. Ille aut clericus multas habet de deo falsas aestimationes. Ad hoc commentator tendit in suo prologo tertii Physicorum dicens. Firmior est fides vulgi fide philosophorum. Postea concludendo dicit Ioannes. Dicamus ergo quod ista vetula est magis deo grata, non solum quia magis amat deum sed etiam quia iudicat firmius deum esse amandum & super omnia alia mandata eius obseruanda. Ego dico hunc eruditissimum virum non recte sentire de viris doctis per iudicia errantia. hi enim quos magnos clericos vocat recte de deo sentiunt: & in omnibus rectius quam bona vetula: nec vllo modo in intellectu aberrai sed eorum aliqui sibi nimis propensi faciunt multa contra suas coscientias, quae iudicant mala. Falsum autem est quod eruditi viri non iudicent melius esse seruare prae cepta dei quam voluptuose viuere, aut tyrannice do minari. Et quando dicit: eligunt oppositum: ergo iudi cant oppositum. nulla est consequentia, non tamen nego quir multi docti habeant iudicia errantia in agibilibus: vtpote iudicantes sibi licere, habere plura benefi cia quam par sit: non esse obligatos ad ieiunia in multis casibus: vel iudicantes se meliores vel doctiores aliis: quibus forte sunt inferiores, quia sibi plus afficiuntur. sed quod sic in fide caecutiant: falsum est. De commentatore aut non est magna vis facienda: cum in rebus diuinis fuerit inconstantissimus: ac post fidem promulgatam & acceptam (vt asserunt) in gentilitatis tenebras secesserit. Verum quod in errore Mahumetanon in quo natus erat, non permanserit intrinsecus: probe egit. & loquendo de haeresibus Mahumeti quas vocauit (vt plures inter suos) fidem, bene dicebat quod philosophorum alius erat assensus quam vulgi. Ar gumentum sic dirigo. Doctus melius iudicat de di uinis quam vetula: & tamen ipsa crebro est melior literato viro: ergo actus voluntatis est melior quam actus in tellectus.

⁋ Sexto arguitur. Voluntas fertur in suum ob iectum sub ratione boni. intellectus autem in suum in ra tione veri vel entis. sed ratio boni est melior quam ratio entis vel veri. ergo cum voluntas feratur in idem cum intellectu, sub meliore tamen ratione: voluntas est prae ferenda.

⁋ Respondetur. si voluntas solum haberet pro obiecto bonum verum, vel bonum apparens: & intelle ctus hoc totum, & cum hoc malum nullum specimen boni habens: concluderetur nobilitas intellectus supra voluntatem. semper enim potentia animae qua in plura potest est melior & nobilior ea quae non potest in tot. vt intelle ctus plura intelligit quam sensus: & sensus communis quam sensus exterior. quare est nobilior potentia. Secudo dico, omne obiectum intellectus esse obiectum voluntatis in nolendo vel volendo. sed hoc non satis facit argumento: quia licet idem sit obiectum adaequatum vtriusque potentiae: luctandum erit quae ratio considerata in ipsis obiectis sit melior. & difficile est vnum probare, & aliud.

⁋ Septimo arguitur. tertio Topicorum, &. viii. Ethicorum de / oppositis trium politiarum dicitur. Cuius oppositum est peius, ipsa est melior. sed odire deum, quod opponitur, amare deum, est peius quam ignorare quod opponitur, cognoscere.

⁋ Respondet Ioannes. Illa comparatio locum habet in eodem modo oppo sitis. sed tu sic non arguis: quia odire & amare sunt contraria: cognoscere autem & ignorare sunt priuatiue opposita. Hoc non soluit argumentum quia ducam argumentum de ignorantia prauae dispositionis, & non de ignorantia purae negatio nis: iam enim est vera contrarietas: & tamen odium dei est peius haeresi: ergo amor dei est melior noti tia dei: comparando amorem viae ad notitiam viae, & amorem patriae ad notitiam patriae.

⁋ Octauo. beati tudo inter ea quae beato insunt est maxime amabilis. primo &. x. Ethicorum. sed voluntas plus amat actum suum quam actum intellectus: quia vnaquaeque potem tia sicut vnaquaeque res plus inclinatur naturaliter ad actum proprium quam ad actum alterius potentiae.

⁋ Nono arguitur. si actus intellectus foret perfectior, esset beatificus, qui potest secumn compati tristi tiam. ergo quis erit simul beatus & multum tristis. quod non est dicendum. Respondetur. hoc argumentum est commune vtrique opinioni. nam idem potes dicere si con sistat in actu voluntatis.

⁋ In oppositum arguitur. Ratio sem per deprecatur ad optima. i. Ethicorum. & inoblique procedit. alioquin non esset ratio. & hoc intelle ctui convenit: qualem perogatiuam non habet volun tas.

⁋ Secundo arguitur. Voluntas est caeca: & non fertur in incognitum. iuxta beatum Augustinum. x. de Trinitate. sed intellectus ministrat ei lumen.

⁋ Tertio. intellectus est dominus respectu volun tatis, quia eam dirigit in suis operationibus: osten dens quid faciendum sit: & quid omittendum.

⁋ Quarto. dicit Arist. x. Ethicorum, quod felicitas consistit in speculatione, quae est actus intellectus.

⁋ Quinto. in prooemio Metaphysicae dicit idem quod nobilissima scientia est metaphysica, quia ipsa est libera & gratia sui: & sapientia est optimus habitus. vt patet per eundem. vi. Ethicorum.

⁋ Sexto arguitur. iuxta philosophum. iii Topicorum, illud est nobilius quod alio non indiget, quam illud quod in diget ipso. sed actus voluntatis actu intellectus indiget. vt pa tet ex secundo argumento: & non econverso.

⁋ Septi mo arguitur. Actus intellectus est causa aequiuo ca respectu actus voluntatis. sed causa aequiuoca suo effectui praestat. igitur. Maior probatur: quia in tellectio est causa efficiens actus voluntatis, per re gulam qua tu probas aliquid habere efficientiam respectu alterius. & cum intellectio sit alterius speciei specialissimae a volitione: est causa aequiuoca.

⁋ Octauo. intellectio est purior volitione: nullam impuritatem contrahens ab obiecto, quod patet: quia in telligere bonum est bonum: & apprehendere malum non est malum. alioquin homo non posset praedicare. nec scribere de peccatis sine peccato, quod non est dicendum. velle tamen mala est malum. igitur.

⁋ Nono arguitur, constat ex euangelio Ioannis xvii. quod visio dei est vita aeterna. sed non potest si mile ostendi de actu voluntatis, nec ex scriptura, nec in lumine naturali.

⁋ Ad primam istarum rationu respon detur concedendo quod ratio ad optima deprecatur. sed si per rationem, intellectum accipias: crebro oblique procedit tam praestituendo malum finem quam quaerendo obliqua media ad illum finem obtinendum. vt vi- dere est de Sinone Virgiliano, Achitophele, & aliis. ratio tamen recta vt est actus intellectus, sem per recte procedit. sic actus bonus voluntatis est semper rectus, & per consequens non habes maiorem praerogatiuam in intellectu quam in voluntate-

⁋ Ad secudum. licet de virtute sermonis concedere possem istas, voluntas intelligit: intellectus vult: vt expositorie facile deduci potest: hic intellectus intelligit: hic intellectus est voluntas: ergo voluntas intelligit: tamen hoc non est respondere theologi ce & in morali philosophia secundum consuetum modum loquendi. Propterea concedo quod voluntas est cae ca in se: sed deus ei sororem videntem annexit, scilicet intellectum. loquor perinde ac si realiter distingueretur intellectus a voluntate ob varia officia quae anima habet. nam intellectus ei ministrat lumen taqui ancilla ferens lucernam ante dominam suam, ne offendat ad lapidem pedem in tenebris. Hinc beatus Bernardus in lib. de libero arbi. dicit, rationem esse quodam modo pedissequam voluntatis.

⁋ Ad tertium nego quod intellectus sit dominus respectu vo luntatis, & quod eam dirigat / nisi consultiue: sicut prudens quem rex consulit, dictat regi quid faciendum sit, & qua via licita: cui rex forte acquiescit: fortasse non. sicut aure corporis quis apprehensiue audit praedicatorem, cui non acquiescit. Sed contra hoc arguitur. melius foret quod intellectus esset datus volun tati ad bonum quam ad malum. ad bonum quidem ei dare tur si voluntas rationi contraire non posset: ad ma lum autem si libere posset ei contraire. ergo intellectus voluntatem captiuat: & per consequens est eius su perior. Ad hanc obiectionem concedo maiorem. sed duas alias propositiones in miore tactas nego. nam vo luntas nihil mereretur si necessitaretur ab intellectu, qui in suis operationibus est agens naturale. & sic nullus esset alteri praeferendus in voluntate. quod est inconveniens. In super vbi intellectus malum finem praestituit, & imprudenter contraire ostendit me dio pro consequutione illius: voluntas esset necessita ta illud facere, quod non expedit: immo omni ratio ni est dissonum.

⁋ Ad quartum concedo quod Aristoteles ponit felicitatem in speculatione: quia non ponit ipse discrimen in modo loquendi de intellectu & voluntate, sicut iam nos facimus, & a multis die bus theologi & morales fecerunt. ipse enim non se cludit operationes voluntatis: sed eas includit. quod probo, quaerendo an Aristoteles speculantem deum & caelestia vocasset felicem: si fuisset intemperatus, iniustus, maledicus, zoilus, & huiusmodi. & palam est quod non. Numquid expresse in decimo Ethi corum dicit felicem esse diis immortalibus ami cissimum: & hoc non est nisi mentem colendo vt dicit: hoc est, bene viuendo, contemplando deum, & eum laudando, quod perbelle sic explicat decimi Ethicorum. viii. At vero qui mente operatur, & eam colit: gQuaestio Serta. disponitur optime. is & amicissimus diis immortalibus esse videtur. Nam si dii curam humanatum rerum vt existimatur) aliquam habent: rationi sane consen taneum fuerit ipsos eo gaudere quod est optimum, ma ximeque sibi cognatum. Hoc autem fuerit ipa mens: & in eos qui maxime hoc amant atque honorant, benefi cia vicissim conferre: tamquam curam iis quae sibi sunt cha ra ac diligentiam adhibentes: & recte beneque agentes Vides quod maxime bene agentem felicem reputat. Speculatio enim de qua Aristoteles loquitur, actum appetitus i ncludit cum ipsa speculatione. Ac si di cere vellet: is est felix qui mundanis curis abstra ctus, caelestia meditatur, illa colit & veneratur. quo modo nos diceremus de optimo & eruditissimo Carthusiensi. Nec sit nobis curae de notitia practi ca & speculatiua in hac materia: quia varii vario modo prout libet, in ea re loquuntur.

⁋ Ad quini tum concedo quod dicit. sed hoc no excludit actus vo luntatis: immo eos includit. similiter ad illud sext Ethicorum dicatur. hoc patet quinti Ethicorum primo. vbi plurimum iustitiam quae est actus vel habitus volun tatis laudat: inquiens. Et neque est hesperus ita / neque lucifer admitabilis. Sed quia iustitia ad actus vitae actiuae spectat in qua non ponit felicitatem: dico quod per sapientiam Aristoteles complectitur virtutem theo logicam, modo quo gentilis in lumine naturali loqui poterat: hoc est charitatem acquisitam erga deum. Non ne ex dictis eius iam patuit quod felix contemplatur caele stia: ea veneratur & colit: & eis totus iam est dedi tus: & a mundo separatus? Et quid (quaso) est istud nisi loco fidei capere notitiam dei & caelestium, quam in lumine naturali habere poterat & deum laudares

⁋ Ad sextum dicitur quod illa regula eget expositione. nam forma substantialis non informat materiam sine dispositione praeuia. econverso esse potest intense vel remisse. similiter potest esse lumen sine visione non autem econverso. Regula itaque illa intelligitur: quan do illud ex perfectione sua no dependet ab alio: sed aliud ab eo. vt substantia est nobilior suo acci dente. quando autem aliquid ordinatur principaliter ob aliud: regula non habet verum. vt homo principaliter habet voluntatem & liberum arbitrium vt bene agat, & mereatur frui perpetuo suo creatore & eum laudare: quod facere nequit per legem nunc datam / nisi eum cognoscat.

⁋ Ad septimum conceditur maior: sed negetur minor vtrobique: potissimum de partiali causa aequiuoca: quomodo albedo est partialis causa notitiae intuitiuae quae de ea habetur. sic in pro posito. Etiam interdum voluntas est causa alicuius notitiae: vt in generatione fidei.

⁋ Ad octauum respondetur quod argumentum probat imperfectionem intellectus: quia ab ipso nullum est peccatum, nisi a volun tate procedat, positiue vel priuatiue. Etiam quodcumque obiectum, intellectus pure & sine sorde appsus hendit: voluntas potest habere actum suum in illud o. CC. Cil. AIIli. bene & meritorie: malum nolendo, & bonum volendo. intellectus autem captiuatur frequenter a suo obiecto. quomodo: primo Physicorum de antiquis philosophis dicit Aristoteles, quod erant veritate co acti. Domina autem voluntas manet libera. Sed di cis. Deus vult de necessitate se esse: & libere crea turas. & tamen illa necessitas est perfectior quam liber tas. ergo male dicimus. Dico id esse de per accidens ex parte materiae & obiecti. sed in creatura libertas est melior conditio quam non libertas. libertas in quam propinqua vel remota. voluntas tamen in patria ne cessitatur ad aliquas operationes: non autem in via: & illic non se habet imper fectiori modo quam in via. sed operatio illa est a principio libero, quod cessare potest ab actu absolute si sibi relinquatur.

⁋ Ad nonum. quicquid sit de prima propositione, constat quod visio dei est vita aeterna: admissa illa, nego secudam. quia in lumine naturali & fidei multo probabilius concludimus voluntatem esse perfectiorem potentiam intel lectu, quam econverso. quare si vnum concludimus, aliud concedere habemus.

⁋ Nunc breuiter dispu tauimus de nobilitate voluntatis & intellectus: an intellectus voluntati sit praeferendus, nec ne: quod ex substantia animae concludere nequimus, quae vtrique est communis & identificata. sed illud ex perfectioribus actibus vel habitibus deprehendere opor tet. Et licet materia non patiatur demonstrationes insolubiles: teneo tamen partem illam propter motiua adducta, quod voluntas intellectui sit praeferenda.