Quaestio 13

CIrca materiam ludorum deinceps quaeritur an lucrans in ludo acquirat dominium rei lucratae: & potissimum in ludis taxillorum. & erit quaestio xiii. huius distinctionis quinltedecimae.

⁋ Ad quaestionem respondetur per conclusiones sequentes. Prima. In aliquibus fortuitis ludis lucrans acquirit dominium rei lucratae. Probatur. ad transsatione dominii rerum vnius in alium sufficit voluntas transferentis & accipientis: & quod transferens habeat transsationem liberan huius rei, puta sit dominus rei transferendae, vel liberam habeat transsationem per hunc vsum: capacitas in acquirente dominium: & quod non sit prohibita transsatio per legem superiorem. sed sic est in aliquibus ludis: vt currendo in stadio in velocitate equorum: in ludo latrunculorum quem Scacarium vulgo nominant: & multis aliis ludis. Ludens enim est dominus rei quam perdit ludendo: & alius capax: & nulla est prohibitio humana: vel doceatur de illa.

⁋ Secunda conclusso. lucrans contra artem ludi, vel ab eo qui non potuit trans ferre dominium rei ludendo, non acquirit dominium rei lucratae, vel quam existimat lucrari. Probatur, quia non est intentio lusorum transferre dominium mutuo n si teneant conditiones ludo non repugnantes. sed pec cans contra ludum, vt accipiens bonam chartam, vel mu tans taxillum, vel huiusmodi quid faciens, clanculum capit rem alterius lusoris inuito domino. ergo furtum committit, per definitionem furti. quicumque enim capit alienum inuito domino clanculum, committit furtum. Clancu lum in modo capiendi. licet enim alter lusor videat eum capere rem suam: hoc non sufficit: quia capit per fallax medium. Non voco fallax medium quando homo caute ludit occultando suum ludum colludenti licite: sed quando contra artem ludi capit. Filiusfamilias autem & religiosus non habent dominium transfe rendi notabilem summam pecuniae: quaere hoc modo com tra artem ludi ab his lucrans, non acquirit dominium rei lucratae, nec sufficit consensus partium sed requiritur quod ludens habeat dominium rei vel administra tionem ad sic exponendum.

⁋ Tertia conclusio. proba bilius opposito existimo quod lucrans ad taxillos pecuniam ab illo qui potest perdere dummodo non pecce tur contra artem ludi, acquirit dominium rei lucrataePer taxillos omnem ludum fortuitum intelligo: vt est in taxillis, vel hasardo chartarum ( vt appellant). Notam ter (in hasardo) quia aliqui ludi chartarum innitun tur ingenio, & aliqui ludi egent maiori sollicitudine, & aliqui minore. Multi tamen theologi, opposi tum huius tenent: & canoniste. de vi. & ho. cle. in caClerici officium. Probatur conclusio. ambo consentiunt quod lucrans a perdente habeat dominium: & sic fit trans latio dominii in lucrantem. modo voluntas domini sufficit ad transferendum dominium. nihil enim est tam na turale quam vt acquisitio fiat secundum voluntatem domini tra dentis. Institut. de re. diuisi. S. Per traditionem. & con suetudo illum consensum explicat: esto perdens di cat in fine ludi se non intendere abdicare dominium rei ludendo perditae: lucrans enim non tenetur ei credere in suum praeiudicium, nec ei restituere: quia lucrans est capax lucri: & perdens dominus rei perditae. Si ergo lucrans non ha beat dominium rei ludendo perditae, hoc non est nisi propter ir ritationem illius contractus a legissatore. sed hoc non i pedit propositum. igitur. Restat solum probare minorem. pa am est quod non est ex legissatore deo. hoc est, illius lucri dominium non est vetitum a deo, nec per ius naturae, nec per ius positiuum: nec per ius pontificium. Canones enim be- ne vetant illum contractum: sed ipsum non irritant. Irritatio autem legum non sufficit. itur. de codi. ob turpem causam l. Si ob turpe. quae dicit lucrum esse pauperibus erogam dum. et si quis in alea rem suam vendiderit non teneri eui ctione. simile habetur in. C. de religio. & sumpti. fu nerum. l. Alearum vsus. Istae inquam leges non sufficiunt tum quod stat aliquid esse repetendum, & tamen habens non te neat restituere ante sententiam datam a legissatore, vt patet per glossam. xii. quaestione secunda. ca. Fraternitas. & patet in restitutione quadrupli vel dupli de furto manifesto vel immanifesto quod ante condemnationem restituere non oportet. Tum secundo quod lucrans in torneamento viginti scuta, licet peccet lucrando, non tenetur restituere lucrum: ergo nec in ludo hasardihoc est quocumque ludo pure fortuito. Sed dicis. In vno est maceratio corpons: & fit pro vtilitate reipu blicae: non autem in alio. Contra, non est necessarium restitue re lucrum in iactu retis, vel crucis, aut partis oppositae denarii: vel cum cultellus proiicitur in altum: nec lucrum acquisitum per sortes: & tamen in his non domatur corpus nec exercitatio aliquid vtilitatis affert reipublicae. Sed dicis & appareter. lex irritat hunc cotractum & non alium: quia plura mala ad hunc ludum sequuntur. Sed contra hoc arguitur. Leges imperiales non obligant omnes. quia vt dicit conterraneus in hac distinctione, pauci vel nulli hodie subiiciuntur legibus imperialibus. ltali inquit) qui consueuerunt legibus imperialibus inniti, vtuntur legibus municipalibus relicta lege imperiali. Bartho. item & Bal. dicunt Venetos in hoc iam praescripsisse. & pontifex dicit. Qui filii sunt legitimi. cap. Per venerabilem. quod rex Francorum non cognoscit superiorem in temporalibus, nec valet glossa quae dicit, de facto, & non de iure. Multae enim similes glo, non sunt ponderandae: quia sunt a Teutonibus & antiquis ltalis conflatae / qui conati sunt sustinere imperatorem super reges, quod falsissimum reputo. Si enim rex Francorum de iure cognouisset superiorem lice non de facto: hoc poterat ille no bilis de quo est quaestio etiam allegare pro se, quod de facto non cognosceret. & sic responsio pontificia esset nulla. Tunc sic. Vnus rex Christianus non subijcitur imperio. ergo nullus. Consequntia licet arguatur a non distribu to ad distributum est mihi clara, non enim sufficit dicere quod Francus est exemptus per Romanum pontificem: quia negamus pontificem ipsum super regem Francorum vel alios reges habere dominium in temporalibus ad sensum po sterius declarandum in hoc quaerto. Idem solet dici de re ge Hispaniarum. Fulgo, vt videre potes in c. Sicut & infra. de iureiuram. i margine Panormitani quem ulibet habet prae manibus, dicit: quod oratores regis Francorum & Hispaniarum publice in concilio Constantiensi protestati sunt se venisse ad sacrosanctam synodum tamquam Christianos viros, & membra ecclesiae, & non tamquam impatori subiectos. Nunquid primoge nitus inter nobiles succedit toti haereditati parentum in vtroque Britannorum regno lege lata ab Arthuro rege: quae in ducatu Britanniae in Gallia adhic ser uatur: & tamen nolunt hoc leges Caesareae. Reges autem alii suscipiunt aliquas leges vtiles reipublicae suae, non obligatorias iquantum imperiales sed inquantu regales. Sed vix istud dicis sufficere. nam reges in casibus ancipitibus vbi non habent legem oppositam imperiali: omnia per imperialem tractant. Sed contra. haec lex per alios non est suscepta: & siue sit suscepta siue no: est con suetudo opposita. & sicut in materia de ieiunio tractauimus: qualibet lex pure humana siue pontifi cia siue imperialis siue regalis abrogatur per consuetudi nem in oppositum, non habens vim quando non approbatur moribus vtentium. sed lucrantes ludo fortuito passim non restituunt. & credo quod leges Caesareae numqui in hoc seruabantur. Certum est enim eas in diebus Alexadri Ha lensis / & beati Thome, a quorum annis ferme fluxerunt trecenti anni, fuisse abrogatas. sed quicquid sit: nunc sunt abrogatae. Nec valet responsio Panor. in ca. penultimo de vita & honest. cleri. dicentis quod con suetudo inducens peccatum non valet. ca. Ex parte. de consue. sed ex ludo isto multa contingunt peccata, gitur. Illud namque est dictum sine ratione. debet enim proba re quod sit peccatum tenere lucrum. alioquin nihil facit: licet sint peccata in ludo. Simile patet in pecunia prostibuli, vbi nullo modo potest exerceri actus sine peccato mortali: & tamen meretrix habet dominium illius turpis lucri. homo autem prudens potest ludere sine pecca to. & esto num quam sit ludus sine peccato, nihil refert ad restitutione. bene verum est quod assuefactio ludem di non facit ad consuetudinem sufficientem. sicut communis vsus meretricis non inducit consuetudinem eam a peccato excusantem. sed vbi nulla est lex irritans ad acceptum quod est positiuum humanum: ipsa efficitur domina accepti: dummodo ipsa accipiat a potente transa ferre dominium illa via. Fodem modo est in proposito de lege illa positiua humana: vel non ligante non subdi tum: vel per oppositum abrogata, vel nunquam admissa. Si dicas, non vsus non facit ad consuetudinem. nam licet homo cesset ab actione legis Aquiliae: potest tamen petere actionem ad nutum quocumque tempore laben te. Dico etiam illud esse falsum si homines plurimum viuant. Secundo. illo dato habetur quod homo non tenel restituere nisi vbi cogitur in foro contentioso. Ter tio. adhuc in illo foro potest excipere per contrariam comsuetudinem: & secundum alios per non subiectionem legiimperialis. Forte dicis. Mali & filii Belial non suffi cienter introducunt consuetudinem. modo ludentes sunt vitiosi & mali. hoc nihil est dicere. Licet enim eremitae: boni coenobitae / & multi alii non ludant: tamen tam viri quam foeminae quos prudentes in seculo reputas: in quibus iudicium rationis non est adhuc extinctum: ludunt nec restituunt lucrum. Ptaeterea, ludant Sortes & Plato per integrum diem: lucretur Sortes ante me ridiem centum scuta: Plato lucretur eadem post meridiem. tunc sic. hora duodecima Sortes habet centum scuta, quorum Plato amisit dominium. & in turpi tausa potior est conditio possidentis. si Sortes sit dominus lucri, habeo propositum: si non habeat: non oportet restituere Platoni: quia conditio possidentis est potior. Nec illa centum sunt pauperum in particulari vel in vniuersali: nec eis debita sub poena peccati. quod probo. si Plato illa centum scuta lucretur post meridiem: Sortes tenebitur restituere pauperibus centum scuta: cum in hora duodecima Sortes habuerit centum scuta pauperum, & post meridiem ludendo ea amiserit: non consentiente domino sed potius contradicente: immo post meridiem & in die sequenti manet obligatus dare illa centum scuta quae habebat hora duodecima, pau peribus. Fodem modo in fine ludi amittens amittit dominium rei perditae, cuius pauperes incipiunt esse domini: & iterato lucrans non potest iterum ludere contradicente dmno. Si dicas. finito ludo pauperes incipiunt esse domini rei perditae: & quando homo decedit. Contra. stat quod luso res maneant in eadem domo. Si Sortes de quo mem tionem fecimus hora duodecima proponat amplius non ludere: & inter surgendum mutet propositum: sequitur quod iste Sortes tenetur restituere pecuniam lucratam pauperibus. Item quaeritur abs te: quanta distantia post finem lu di faciat hanc pecuniam esse pauperibus debitam debito necessitatis. & dicere non potes. Item pone quod lucretur Sortes a Platone in die lunae centum: Plato lucretur eadem die martis a Sorte. tunc quilibet eorum tenebitur restituere centum per te. quod non videtur dicendum.

⁋ Contra secundam conclusionem argumentor. Ex ea sequitur quod periculosum sit ludere cum religioso. si enim laicus perdiderit, amittit dominium rei suae: & non acquirit dominium a religiosocum non habeat dominium rei perdendae.

⁋ In super damnaremus religiosos omnes quantucumque parum ludentes hos ludos, quod durum videtur.

⁋ Ad primum concedo quod non est securum ludere cum religioso, stulto, seruo, filiofamilias, prodigo, cui de bonis alienandis interdictum est: vel nihil habente nisi ex patrimonio crucifixi, & hoc in magna quantitate. Sed licet religiosus non habeat dominium rei ludo acquisitae: quando tamen rationabiliter ludit: potest transferre do minium in alium: sicut dat scutum vnum vel duo suo praeceptori vel illi qui sibi obsequitur: quando enim volun tas superioris rationabilis habetur, vel verisimiliter habetur: sufficit ad transsationem dominii. At dicis. lucrans a religioso tenetur lucrum abbati refundere ergo & religiosus potest perditum capere ab alio saecu lari lucrante, cum non habeat dominium illius lucri. & eodem modo cum saecularis non acquirat dominium rei ludendo cum religioso in magna quantitate: re ligiosus non potest habere dominium a saeculari in ma gna quantitate: quia ad paria iudicantur. & ad hoc est consensus virtualis. Respondeas tu ipse.

⁋ Ad aliud argumentum nego quod semper damnabimus religiosos ludentes. Interdum enim abbas dat quinque duodenos vni mimo gratia recreationis. & contingit quod recreationem capiat maiorem in ludo char tarum, & tali recreatione indigeat: quia laborat morbo vel tristitia, vel vt subleuet aliu morbo vel tri stitia laborantem. & sic perce ludentem ac honestatem seruan tem in ludo & sine scandalo, nolo condemnare. Nec exi stimes esse idem in paruo & in magno. licet. n. ludere pro prandio. pter. itr. de aleae lusu & aleato. l. Quia in conviuio. Non enim valet illud quod Panor. dicit: quod illud non procedit in clericis qui non debent facere conviuium, nec illud c. Nulli clerico. xliiii. distin. est pro eo. Nec credo praeum hoc seruasse / vel ad hoc deuinctum, quam abbas & religiosus erat. sed illic deponitur clericus qui ta bernam aut ergasterium habere voluerit.

⁋ Contra tertiam conclusionem arcrumen tor. Ex ea do occasionem non restituendi in ludo: & aperio viam peccatoribus extendendi cornua ad ludendum, vt hac via ditentur & torpeant vetemo.

⁋ Secun do arguitur. in via morum vbi sunt opiniones hinc inde ambiguae: securior pars est tenenda. sed restitue re lucrum non est peccatum secundum omnes: non restituere est peccatum secundum Bonauenturam in hac distinctione & mul tos canonistas: & dubium apud Middiltonum. igitur.

⁋ Ad primum nego quod via peccatoribus aperiam. nam illa antequam scriptores inceperunt reprehendere hoc vi tium, aperta est. & nego quod lusores hac via ditabuntur: immo vt plurimum ad inopiam rediguntur. Si namque Sortes lucretur centum in ludo fortuito: oportet matrifamilias pro chartarum vsu, candelis, & huiusmodi aliquid con signare de consuetudine communi quae pro lege habetur. Postea ancillis & famulis pro collatione & obsequio le honestate, quod enim facile acquiritur & sine labores facile amittitur. Propterea quaerti Ethicorum primo dicit Aristoteles: quod acquirentes bona a parentibus non ad eo bene conseruant vt eorum antecessores quam in sudore vultus haec bona acquisiuerunt. Ecce Sortes vna nocte lucratur centum: fortasse non affert in domum suam nonaginta vel octoginta: prout est propensus ad elar gienda pecuniam vel tenax. &. lxxx. scuta remanen tia citius peribunt quam quadragita aequo marte acquisi ta. Nam iterum ludente nocte sequanti cum ludus sit fortuitus contingit perdere centum vel plura. et si forte ad huc lucretur, tertia vel quarta nox absorbet totum. & centum scuta extra bursam eius emissa depauperant eum in centum scutis. Experientia namque cognoscitur huius cemodi lusores vt plurimum depauperari. Tum pro pter causam nuperrime dictam. Tum quia assuescunt & sunt procliues pecuniam exponere fortunae cum voluptate. Tum quia sunt negligentes circa res suas conseruandas. Qui vigilat noctem, dormiet ipse dien. Super hoc dolet vxor / & negligit lucrari / quia patrem familias videt omnia fortunae exponere: negligentes sunt famuli & tota familia: & procliues redduntur ad ludendum. nam ad motum primi mobilis mouentur sphaerae inferiores: etiam motu raptus: quamquam motu proprio mouentur ad oppositum. hoc est ex sua inclinatione sunt bene nati: sed student patrisfamilias imitari mores bonos vel perditos. Ecce quid facit vnus insensatus oeconomus in tota politia domus. exponit filiam & vxorem impudicitiae: prodige dissi pans earum bona vel eis debita, & earum curam postponens. Liberos etiam furtis / homicidiis / & rapinis exponit: quia dissipat bona quibus deberent ali: nec tradit eis honeste viuendi normam. & cum nati sint pro bis parentibus secundum saeculum: seruire erubescunt. sed vt patrissare videantur: sensim ludere incipiunt in iuuentute. Ecce responsionem ad vim istius argumenti.

⁋ Ad priorem autem partem rationis nego quod ego dem occasionem. Sed duas vias oppositas in hac parte inuenio: & sequor illam partem quam rationabilio rem censeo. inconvenies tamen potest aliter sopiri quam fal sitate: dicendo quod teneantur restituere no cognita veritate. dices eis haec inconvenientia quae retulimus & plura tibi occurrentia. Consilium des restituendi ucrum in tesserarum ludo partum. Licet enim in schola literatorum ponatur haec conclusio: tamen ipsa inter vulga res non spargenda venit, non omnis enim veritas est populo detegenda. sed cauta sollicitudine quaeratur populi salus, & dicatur sola illa veritas quae auditoribus prodesse potest. Prodest tamen veritate cognosce re propter casus conscientiae in secreto vbi nolunt restituere lucrum.

⁋ Ad aliud argumentum dico quod licet securius sit restituere: non tamen securius est dicere quod homo teneatur sub poena peccati mortalis resti tuere: & quod non acquirat dominium lucri in ludo for tuito. Ratio est: quia incautum est asserere aliquem actum esse mortalem vbi nec illud sufficienti auctoritate nec euidenti ratione ostendi potest. quia hoc est laqueum ponere pedibus ambulantium, & inducere mortale certum vbi mortale non est, vel certum non est. quia istud dictum dum acceptatur a concionatore, quod est vero simi liter mihi erroneum: facit populum assentiri vel ali quos e populo quod teneantur restituere. & cum mul tos videant non restituentes & plerosque dicentes quod restituere non teneantur, non restituunt: & propter laesam conscientiam de non peccato peccatum faciunt. Si tamen rationes aequilibres forent vel maiores ad partem oppositam qui ad istam: maior esset color in argumento. Non deduco amplius argumentum: quia eius solutio haberi potest ex dictis in quaestione secunda Prologi. vbi dixi quod non semper securior pars est imitanda.

⁋ Summatim medullam huius ma teriae paucis reponam. quia ipsa communis est. In pri mis dico non esse de iure nature vel diuino restitue re lucrum in taxillis acquisitum dummodo ludatur cum potente perdere, & non peccetur contra artem ludi. Pro batur. quia vel hoc esset de iure naturae quia fortunae innititur: vel quia contingunt peccata inter ludendum Sed primum / non sufficit: vt patet de iactu retis, cru cis denarii, vel partis oppositae, & in sorte diuisoria. Nec secundum sufficit: quod patet de vendente merces in die festo, & de pecunia accepta ex opere meretricio Vel dicis id esse propterea quia ludens vnus alium trahit ad ludendum, cupiditate lucri ductus. sic enim tenet sanctus Thomas secunda secundae, quaest. xxxii. ar. vii. i so lutione ad secundum. Sed hoc non valet. tum primo quia forte neuter alterum ad ludendum inducit: sed vterque est assuetus ludere / & frequenter colludunt. Tum secundo. licet vnus alium inducat, potest esse non causa lucri sed causa conversationis & habendae familiari tatis: & quod lucrum de per accidens accedat. Tum tertio sequitur ex dicto eius quod emens iactum retis a piscato re in sequana causa iucri ductus: teneretur pisces vl tra pecuniam datam valentes restituere. & quod mercator fidelis causa lucri emens tam in die festo qui non festo teneretur restituere lucrum acquisitum quod causa lucri acquisiuit. sed hoc est falsum: ergo dictum illud nullum & estat ergo si lucrans teneatur restituere lucrum: quod hoc sit propter aliquod positiuum ius diuinum vel huma num. Positiuum autem ius diuinum nullum est. de humano est patet: quia non est aliquod pontificium aequaliter omnes obligans. nec Caesareum, quia illud non obligat non subiectos Nec valet dicere quod pontifex approbat omne ius Caesareum. x. dist. ca. De capitulis. vbi ei non contradicit. Nam quamuis illud esset verum, non sufficeret: pontifex. n. non habet dominium in temporalibus super reges. Secundo, ve ris & falsis simul admissis tanquim concessis quae adducis: non habetur ex eis omnibus propositum. & ratio est. quia stat aliquid esse restituendum post sententiam iudicis & hominem ad hoc non obligari ante sententiam datam. hoc enim de poenalibus vtrobique contingit. Praeterea hoc solum omnia impedit: quod quaelibet lex humana per consuetudinem oppositam est abrogata. Esto tamen fuisset lex lata & etiam ab omnibus recepta (quod tamen falsum iudico illa potest per oppositum tolli. sic est hic. igitur.

⁋ Beatus aut Bonauentura in hac distinctione dicit lucrum aleae restituendum: eo quod lucrans est malae fidei possessor, & iniusto possidet titulo: & ludus est turpis & repro batus. Sed salua eius reuerentia rationes istae nullae sunt Si enim habeat conscientiam scrupulosam: nihil facit hoc ad casum conclusionis: plus quam si haberet in aliis contractibus licitis conscientiam erroneam. & est eadem dis ficultas. Sed nego quod non habeat iustum titulum illius lucri: quia titulo codicti vel conventionis ludens lucrum capit. sicut. n. in iactu retis est conventio: sic hic est tarita ab hominium consuetudine quando ponunt pecuniam. Video aliquos Summistas aliter sentire. sed hi ni hil examinant, & defaecatum afferunt nihil: quare de eis non est vis facienda. Vnius Ioannis Nider verba aliqua afferam. dicit iste in praecepto septimo. ca. vi. quod vterque lusorum vult deum esse sibi propitium, & quod lucre tur: quod est impossibile. & sic volunt deducere deum ad impossibile. Secundo dicit quod lucrans non acquirit lucrum: quia nemo ex iniusto fundamento acquirit lucrum. modo fundamentum est iniustum. Primum dictum nullam habet apparentiam, vt patet in iactu retis: in venditione & emptione: de duobus exercitibus Christianis op positis. Bonus enim filius vult patrem viuere vt dicit Augustinu quem deus vult mori. & hoc est notum secundum omnem viam, quousque de voluntate dei constiterit. Pos sumus enim contrauenire licite voluntati dei benepla citi. modo in proposito non constat de voluntate dei. Quid dicit de iniusto fundamento: relinquo insolu tum in forma: quia iam soluimus similia in hac quaestione.

⁋ Ecce quid de lucro alearum censeo: nec tamen haec po pulo praedicarem: sed dicerem inconvenientia quae ex taxillorum ludo contingunt: & quod male agunt ludentes. In confessione vero quando lucrum habens in hoc genete ludi mihi confiteretur: suaderem ei largas facere eleemosynas: & inducerem eum ad cauendum in posterum absoluturus tamen eum vbi lucrum restituere noluerit. studemo enim semper quantum possum peccata & pecca torum occasiones e medio tollere: viis tamen licitis. sed nullius prudentis est mendaciis & positionibus de falsitate suspectis elaborare vitia extinguere: po tissimum in caut erio illo adhibendo & laqueum pedibus ambulantium imponendo.