Quaestio 14

ADhuc de ludis Quae ratio an ludere sit honestum. suppono pro solutione quaestio nis quod licet ludus dicatur in factis: & iocus in verbis: promiscue tamen vtar vocabulis. Similiter quamuis ludus interdum pro exercitatione gymnastica, & pro loco accipiatur in quo exercitationes institutionesque fiunt vt pro ludo gladiatorio: ludo literario / & eiusmodi impsentiarum duntaxat accipio pro oblectamento & recreatione. & sub ludo coprhedimus omne quod est recreatiuum de se vt plurimum. Nam agricola & vinitor in quibus genitus est habitus laboris: sumunt recreationem in suis laboribus: moti spe lucri. prout dici solet Omnis in orbe labor si compensetur honori Eit leuis: & lu crum mitigat omne malum. Licet autem aliqui boni gau deant de aegritudine: & aequanimiter ferat patiens ad uersa sicut prospera per suum habitum patientiae: non tamen vocamus aegritudines ludos, quia non sunt recreati uae de se: licet bene ab extrinseco. Similiter habens suram fractam in pila pedali non multum recreatur. sed hoc est per accidens: & non ex parte ludi de se. circa quod non est multum insistendum.

⁋ lam pono conclusiones titulo quae stionis responsiuas. Quarum prima est. honestu est ludere. probatur. aliquis potest excedere iocando, vt fa ciunt verborum prodigi: loquendo quando non opor tet, vel plus quam licet: vel vbi non oportet. vt Thersites Homericus secundo lliados. detrahendo aliis: alios irridendo: vel contentiose in societate contradicen do. aliquorum enim est ea natura tam in mensa quam in aliis congressibus: caeterorum rationabilibus dictis vel deli berationibus improbe contraire. hi male nati sunt & inflati, quam singulares cupiunt videri, & extranea si ne ratione fouere. Alius quispiam non loquitur quando & vb oportet, vt Crassus, qua nuqui in vita risisse fertur, vel non amplius quam semel, & ob id Agelastus dictus est Sed vtrique istorum exorbitant. ergo contingit dare me dium per doctrinam Arist. ii. Ethic. Propterea Eutra pelia in. iiii. Ethicorum. vi. ca. ponitur virtus. & Eutrapel in hoc est studiosus tenendo medium ludendo vel io cando. In super seria magna nostrum ingenium obtundunt & hebetant. ergo interdum opus est recreatione: quae non fit nisi per ludum. igitur. Quia autem magnum studium noceat, patet. hic enim est vt dicunt naturaliter loquentes: & cum primis Aristoteles, quod multum incumbentes studio quacumque complexione nati fuerint, melancholici euadunt. praeterea stomachos habent debiles hinc eis consulitur post assumptum cibum non vacare literis: vt natura sibi relicta cibum assumptum conco quat. quando enim vna potentia est intenta circa suum actum: alias potentias ab earum actibus impedit. vt quando intellectus quae est potentia superior profunde contemplatur digestiua male digerit, nec talis protunc bene audit, vel bene videt, nec tunc vt in. xii. distinctione dix mus, bene dicit horas memoriter: quarum habitum tenet. ergo istis est necessarium retrahere se a specula tione pro tempore. cum enim ingenium hominis velut ala molendini, in vigilia voluatur: non potest esse remissio nisi ad aliquid no profundae speculationis se diuertat. & si ir aliquam theoricam se ingerat: augetur morbus & nor antidotum. ergo oportet vt homo convertatur ad ali quam recreationem honestam, quem iocum vel ludum voca mus. Hinc schola Salerni Anglorum regi scribendicit. Si tibi deficiant medici: medici tibi fiunt Haec tria, mens laeta, requies, moderata diaeta. duo prima spectant ad propositum nostrum. Et Cato. Interpone tuis interdum gaudia curis. & Ouidius. Quod caret a terna requie, durabile non est. Quemadmodum enim ai cus diu tensus: non sic impetuose impellit sagittam: vi alius statim eam emittens: & propterea relinquitur in fini suae rectitudini naturali: sic est de hominis ingenio: quod postquam se aliquamdiu in aliqua theorica immerserit oportet retrahatur. Propterea iuuenibus dies cam pestrales vt ipsi dicunt, conceduntur: vt melius studean quos dies aliqui Aristotelicos vocant. Aristo. fortasse ita ludere consueuerat, vel suos ludere fecit. Hinc inuenta est musica: quam Arist. viii. poli. lau dat. Et Aeneas pro Anchise patre mortuo instituit ludos. v. Aeneidos. dando laetitiam post moerorem. sic Achilles pro Patroclo ab Hectore interempto. vt apud Darhetem & Homerum legimus. Sed & loan nes Euangelista, vt perhibent, aue se oblectabat. & be atus Antonius gaudebat cum fratribus. Similiter re creare alios in mensa vel alibi verbis vel rebus hone stis, vbi nec deus nec proximus offenditur, est lauda bile. Hinc Pyrrhus Epirotarum rex pugnacissimus dicere solitus erat plures a Cynea vrbes suaui eloquio ac facunda oratione captas quam ab se armis vi ctas esse. Dulci namque eloquio multi trahuntur ad virtutem. Vnde Horatius in arte poetica. Syluestres homines sacer interprsque deorum Caedibus & victu foedo de terruit Orpheus, Dictus ob hoc lenire tigres rapidosque leones. Dictus & Amphion Thebanae conditor arcis Saxa mouere sono testudinis & prae ce blanda Ducere quo vellet

⁋ Secunda conclusio. vnus modus lu di alicui statui est conveniens qui alium dedecet. probatur. trocho ludere, proiicere nuces, equitare super arundinem, trahere capita equorum mortuorum in fune, vel currum culos, vel facere molendina in antiquis mutis, & huiusmodi, decent paruulos: non autem passim senes. De paruulis patet. Nam videmus catulos, iuuenes catos, agniculos, & huiusmodi bruta in prima etate multum ludere ita vt videntibus laetitiam afferant. Fodem modo illd est naturale pue ris ad hoc vt bene alantur, & in suorum membrorum exer citationem. Et Cato dicit. Trocho lude: aleas fuge. ergo plus ludi est eis admittendum quam senioribus. sicut ca tuii & bruta in tenella aetate plus ludunt quae in senio. Ista enim senes dedecent: prout vulgo dicitur. Nam turpe est cano cui surgunt vellera meto Si pueris mixtus iactet & ipse nuces. Dixi passim). nam de Socrate legimus: cum omnes Athenis tempore pestis abiissent ipse mansit in vrbe equitando super arudinem cum paruulis, & i moderata vita & exercitatione, aliis dira peste con sumptis incolumis euasit. illic enim non deprehendebatur ab adultis: quia aufugerant ab vrbe: & paruuli in hoc non scandalizabantur. Sic docti & honesti viri sepa rati a plebe, inter sese ad pilam / vel discum / vel alium lu dum / exercitationis & laetitiae gratia ludunt. Similiter laici luctantur: venantur feras: aucupantur aues: cur runt: saltant: ballista & arcum vtuntur. Omnes isti tamen tenent cauere ne destruant segentes aliorum: vel ne noceant proximis. quia hoc est de iure naturae. Haec autem non de cent religiosos: & multa eorum clericos dedecent. di clerico vena. c. Episcopum. vbi dicitur. Episcopum praes byterum ac diaconum canes ac accipitres / aut huius modi ad venandum habere non licet. Venatio tamen non est interdicta episcopis & sacerdotibus de iure naturae vel diuino sed de iure pontificio. vbi autem seruaretur intentio legissatoris & non verba: non videbitur transgressio, vtpote si homo egeat recreatione tali: & non vtatur istis excessiuis clamoribus, nec noceat fructibus vicinorum frangen do sepes vel fugando oues / & interdum eas occidem do: dumodo aliorum habeat canes: quia indecorum est ei magnam canum cateruam ex patrimonio crucifi xi alere. Si dicas. lxxxvi. dist. c. Esau. legitur. Esau venator erat quoniam peccator erat. & penitus non inuenimus in scripturis sanctis, sanctum aliquem venatorem: piscatores inuenimus sanctos. Et est ex Hieronymo. psal. lxxxii. Glossa reddit causam qua re prohibetur venari & nen piscari, dicens. Quia piscatio forte fit sine clamore: venatio non. vel quia maior est delectatio in venatione. dum enim quis est in veni tione: nihil potest de diuinis cogitare. Respondetur. na video quomodo sanctitas repugnet venationom quae fit cum canibus in terra propria vel aliena non fai ciendo iniuriam proximo. Locus enim a non legimus ne gatiue, nihil ponderis habet: de multis namque aliis artibus licitis ostendere possum quod non multi sancti illas exercuisse legantur: quae tamen erant bonae & lici tae. sic dico in proposito. Rationes glossae nihil valent. stat enim quod venator non multum clamet: vel quod clamore opus sit: vel non transcendat rationem in cla mando. vtinam homo non plus peccaret quam clamando in campis. Et licet maior sit voluptas in venatio ne quam piscando: illa non est inhonesta de se. etiam potest esse minor voluptas. & de istis humanis positiuis maior adhibenda est cura ad rationem legis quam ad verba.

⁋ Tertia conclusio. Aliquis ludus est honestus in vno loco qui non est honestus in alio. patet. Chorus cum tympano: organum cum chordis sunt ad laudandum deum in templo: qua in bello nihil va lerent. Prima pars patet, psal. ci. Laudate eum in tympano & choro: laudate eum in chordis & organo. Laudate eum in cymbalis benesonantibus. Haec enim deuotionem augent. & propterea quanto fuerit dulcioi harmonia: tanto vehementius in dei laudem accen dunt. Ideo admittitur eymbalum in ecclesia cum suo epitheto benesonats. Et primi Regum. x. cum Saul erat inunctus a Samuele / & abiit ad gregen prophetarum qui descendebant de excelso: habebant prophetae psalterium / tympanum / tibiam / & citharam. Propterea egregii musici admittuntur in ecclesiis qui suaui harmonia & concordi varietate depromunt dei laudes, & aliquorum animos in dei gloriam accendunt: sicut pugnantes in bello lituo vtuntur. Alii tamen cantu Gregoriano sint contenti. sed neutrum reprobamus: potissimum in opulentis ecclesiis: quia multi sunt qui tunc animantur ad deuotionem: & concitantur ad lachrymas, quod enim vni expedit alteri forte nocet. & licet aliqui imprudentes musici in suo cantu inaniter glorientur: non est propterea desisten dum: sed qui maiorem habet deuotionem audiendo solum cantum Gregorianum: se conferat ad sacras aedes in quibus solum illum canunt. Cithara insuper admittitur tempore conviuii quando recitantur gesta heroum: vt Alexandri Macedonis, lulii Caesaris, Roberti Brus, & Guilielmi Vallace, & aliorum secundum exigen tiam loci, coram principibus vt animentur ad similia facinora facienda. Aviris autem eruditis quaestiones vtiles disputentur tempore prandii: vt bibiiacae, naturales, vel de partitione orbis, & partibus eius potissimum a senioribus, vt iuniores & astantes re creentur & addiscant. effoe minati autem cantus lyrae & citharae coram talibus non adducantur: illi enim sunt muliebres. Nam Virgilius primo aeneidos in conviuio quod fecerunt Tyrii Aenee, magis voluit recita re conditionem foemineam ipsius Didonis quam Tyrio rum & Aeneae: tamen non verba impudica fuisse admissa: sed quod Iopas citharoedus carmina de rebus caelestibus & syderibus cecinit, refert. vbi perbelle poeta sic inquit. Cithara crinitus lopas Personat aurata, docuit quae maximus Atlas. Hic canit erran tem lunam / solisque labores. Vnde hominum genus & pecudens: vnde imber & ignes: Arcturum, pluuiasque hyadas, geminosque triones. Quid tantum oceano ro perent se tingere soles Hiberni: vel quae tardis mora noctibus obstet. Aut forte ista iudicauit admittenda prophanis. quae non taliter reprobamus. Cithara tamen & lyra in bello forent inutiles. illic enim opus est tibia & lituo / & huiusmodi ad Martem instigatiuis. vt nunc faciunt bellum adeuntes. & sic Ma ro sexto Aeneidos dicit quod Misenus Hectorem circuibat, eum excitans ad pugnam. vbi eleganter dicit. Misenum Aeolidem quo non praestantior alter Aere ciere viros, martemque accendere cantu. Hectoris hic magni fuerat comes: Hectora circum Et lituo pugnas insignis obibat & hasta. Et Lucanus in primo Pharsaliae capto Arimino a Caesare sic inquit. Saetridor lituum clangorque tubarum No pia concinuit cum rauco classica comu.

⁋ Vltima conclusio. aliquis est ludus cuilibet statui hominium illicitus & detestandus: & a quocumque reijciendus. Probatur. nam ob recreationem fit ludus ex prima conclusione. sed nulla est recreatio vel voluptas in ludo taxillorum: vel si quae sit: melius alia ratione procurari potest: quia aeque faciliter demens proii cit sex puncta ac Vlysses vel Achitophel. ergo hic nihil est voluptatis de per sc. de per accidens autem inter dum sequitur voluptas gratia lucri: sed illius gaudii extrema luctus occupat. Praeterea argumentor ad idem. omnis ille ludus in quo multa mala inuoluum tur & paucissima vel nulla bona: est penitus a re publica extirpandus. sed sic est de ludo taxillorum. multa namque bona in pauco tempore dissipantur. secus est vbi ludendo requiritur artificium: illic enim ho- mines solicite & diu animaduertunt. Quia nulla bona se quantur ex isto ludo pure fortuito, patet. Non enim recreatio, nec video quid aliquod sequi possit boni. sed mlus ta mala sequuntur: fraudes contra artem ludi, vten do falsis chartis, aliquam subtrahendo, vel mutando, & per consequens furtum: periuria / iuramen ta sine necessitate / hoc est sine tribus comitibus iuramenti: & sic est periurium: vt sit excessus contra iu ramentum licitum: ad omnem euentum verba sesquipedalia: temporis perditio, ira: anathema: rixae: stultilo quium. Ista omnibus nota sunt: nam si domum ingres sus fueris in qua luditur pro magna pecunia: mox perdentem hac ratione dephendes. irascitur: clamat vt insensatus: dicit assistentes habere malos ocu los & infortunatos: & sic est superstitiosus: murmurat de deo: quia cum nulla sit ratio danda quare potius veniant duo puncta quam sex, attribuit euen tum duorum punctorum causae primae: sicut in remissio ne formae & in aliis rebus facimus in quibus causam naturalem dare nequimus. & per consequens applicans se talibus ludis ad ludendum, grauiter peccat cum exponat se periculo multorum peccatorum. Dicis. sit aliquis talis qui cognoscit de seipso quod aequa nimiter fert lucrum & damnum: & idem de secum colludente / quod difficilius est cognoscit. Non sufficit quod ipse solus aequanimiter ferat. fortasse enim socius eius grauiter peccat, & ipse contra vxorem liberos & alios cognatos peccat. Propterea tales qui ad casum aleae deponunt magnas pecuniae sum mas: excusare a peccato nequao siue perdant siue lucrentur. Hinc dissipatio patrimonii: comessationes exces siuae: superflui potus, luxus, heu tandem homicidia, tristitia parentum, & totius familiae siquam habeant Sed de familiae damnis quaestione superiore loquuti sumus. secundum carmina vulgaria & agrestia. Haec de taxillis: si spentu ponis in illis: Sors tua, mors tua, res tua, spes tua pendet in illis. Si omnia mala & calamitosa quae hoc turpore modostrum sequuntur, comme morem: ante diem clauso componet vesper olympo.

⁋ Ecce de necessitate ludi: & quod aliqui sunt fugien di tanquam infames: vt tesserarum ludus, cuius incon uenientia vix potest mortalis homo ciere. Aliqui sunt honesti. vt psittacus, auicludium cum auibus simia, monochordum: qui praelatis ecclesiae & studiosis viris: vt venatio, & aucupatio laicis, & in casu raro sacerdotibus admittuntur. Et pro regula teneatur quod omnes. ludi quibus prudentes reputati in republica vtuntur, e quibus non constat multa mala sequi, sed fiunt gratia solatii: possunt sine peccato admitti. Senes & sa cerdotes / & laici pro pinta vel quarta potus ludunt ad tabulas in quibus tesseris cum hominibus mixti vtuntur. Intentio autem recta potest esse in eis vt ludatur pro euitanda tristitia: vel euritando ocio, vel solatii gratia in alterutro ludentium. & vt maior sit sollicitudo ludendi, ponitur parua summa pecuniae pro cibo vel potu posthabita spe lucri. Principes vero bonam summam pecuniae deponunt: dantes lucrum famulis & astantibus. Quod enim pauperi viro esset mu tum: eis est paruum. & hi intendunt familiaritate quam dam inire amicitiam vel initam alere. ecce finem moralem sufficientem. & totum istud est referibile in finem vltimum. Aliud etiam requiritur: obiectum scilicet ludi non esse vetitum: & quod ex eo passim non sequantur multa mala. Propter ista enim alearum ludus est vetitus.