Quaestio 8

⁋ Distinctionis Decimaeseptimae Quaestio Octaua. Ctauo circa hanc deci manseptimam distinctionem quae ritur. An furiosi & temulenti lad hoc praeceptum ecclesiasticum de confessione & ad similia praecepta obligentur, nec hoc est ab hac materia alienum: vt terminos quaestionis conside ranti clarum est. Nam & Ricardus Middiltonus hanci quaestionem in hac materia: licet parum de ea loquatur proponit. Et quia vt primo de anima dicitur. Rectum est iudex sui obliqui: propterea si describatur sobrietas ebrietati opposita: ebrietas notior euadet.

⁋ Sobrietas temperantiae cardinalis virtutis species est circa potum: quando scilicet quis non contrauenit rationi in bibendo: vtpote cum potus non est in animae vel corporis iactura: & potissimum animae. si tamen cui condescendendum sit: vltra facultatem sumentis non bibatur: nec potus sit bibenti vetitus per votum vel aliam legem: vt videre est de Nazareis Numeri. vi. & de Rechabitis Hieremiae xxxv. & de Aaronitis Leuitici. i. Nam pro tempore illius legis stantibus duobus primis: quantuncunque parum bibendo non fuisset actus sobnetatis. Fodem modo si nunc esset aliqua lex potum vini pro hibens: bibendo esset ebrietas moralis in superabundando. Notanter (moralis) quia licet sic phi losophus loqui debeat / cum homo cancellos sobrietatis transcendit: tamen vulgariter non sic ca pimus. sed morali philosophiae acceptio vocabuu applaudit. Ebrius autem iuxta nominis interpretationem dici putatur, ab ex quod est extra, & bria / mensura: quasi extra mensuram sobrietatis. sicut sobrietas secundum mensuram. vulgus tamen ebrium vocat eum qui est omnis rationis expers a potu. & potissimum de hac acceptione in titulo quaestionis inquirimus.

⁋ Ex isto patet: quod non est eadem adaequata latitudo sobrietatis omnibus hominibus eiusdem aetatis: sicut non est eadem latitudo cibi: vt patet de platone & ludi magistro. Praeterea ad magnitudinem primi, vt in opipare comedente naturaliter magnitudo secundi sequi tur. Tertio. aliqui ab ineunte aetate seniorum culpa sunt in abundantiore potu educati quam alii: ergo eis latitudo est latior quam aliis: nec facile possunt sine corporis iactura ad aliud extremum tendere. sicut Arist. in problematibus de Dionysio tyranno de clarat: qui propter subitam abstinentiam a vino in morbos inciderat. Quarto. nati in regionibus frigidis per antiparistasim multum caloris habent & sunt robusti: quorum latitudo cibi & potus est maior. Et licet Apparatus. xxxii. q. ii. c. Moyses. ittisorie dicat quod aliqui bene bibunt ne anima habitet in sicco. Et est argumentum (inquit) pro Normam nis, & Anglicis, & Polonis, vt possint fortiter bibere ne anima habitet in sicco. Et Nicolaus Lyra nus Hester. i. dicat quod aliqui venientes a polo arctico illum modum bibendi in Normannia docuerunt / ac si probrosum foret: tamen apud sapientes est eis maior latitudo quam meridionalibus. vt patet ex dictis, non tamen eo inficias quin septentrionalium multi in hoc exuperent. multi etia sunt borealium sibi fabricantes tam arctam latitudinem quam meridionales.

⁋ Secundo sequitur quod id quod est ebrietas moralis vni pro aliquo tempore: pro alio est eidem sobrietas, quod patet de Petro iuuene, & de eodem existente sene: cum senes substantialiter sicci: li cet accidentaliter humidi sint: maiori egeant potu. Hinc Daniel in senectute vino vsus est qui in iuuentute fuit abstemius. Nam Danielis. x. ipse de se dicit. In diebus illis ego Daniel lugebam: trium hebdomadarum diebus panem desiderabilem non comedi: & caro & vinum non introierunt in os meum. Ex quo per locum a contrario sensu colligitur quod iam vino vtebatur: & tamen in iuuentute omnino abstinuit: vt Danielis. i. videre est. Et patet ratione hoc esse licitum. insultus passionum in iuuenibus sunt vehementes: ergo ministrare eis vinum natura calidum est flammam fiammae addere: & cum suapte natura robusti sint: vinum non est eis ministrandum. opposito autem modo senibus euenit. Insuper secudo libro Hecatonomiarum a Platone haec lex col ligitur. Pueri vsque ad duodeuigesimum annum vini vsum prorsus ignorent: deinde vino moderate vtantur vsque ad annum quaedragesimum. vltra vero eam aetatem hilarius in conviuiis discubentes / liberius eo vtantur. Et paulopost in eadem lege platonica sequitur. Senibus autem liberior vsus remedium aduersus senectae duritiem elargietur vt reiuuenescere videantur: & moestitiae eos capiat obliuio: & affectio men tis veluti ferrum in igne ex duritie in mollitiem dedi cta / flexibilior fiat. Cui consonat illud Horatianum Sollicitis animis onus eximit. Et illud Prouerbio rum. xxxi. Date siceram moerentibus: & vinum his qui ama ro sunt animo.

⁋ Tertio sequitur: quod duo eiusdem aetatis & patriae diuersas habent latitudines sobrietatis. pa tet de sanguineo vini appetente & phlegmatico sua natura abstemio. per vinum autem / siceram / ceruisiam / & huiusmodi intelligo. quomodo Angelus dixit Tacha riae Lucae. i. Vinum & siceram non bibet. In super aliquis est iuuenis corpore cuius passiones infirmitate vel tem perantia sunt domitae: vel debilem stomachum habens, cui aqua officit sicut vinum prodest. Propter ea Apostolus iuueni Timotheo praecepit dicens Modico vino propter stomachum vtere.

⁋ Vocabulorum significationibus vtcumque explanatis ad quaestiois elucidationem deue niendum est. Circa quam duae sunt positiones: quarum vna & communior partem affirmatiuam tenet. Alia tame quam rationabiliorem iudico, & ob id eam imitabor, est negatiua: quae licet prima fronte sobrias aures offen dere videatur / quod vitare semper studeo) contrarium tamen ostendetur.

⁋ Pono conclusiones sequentes ad quasitum responsiuas. Prima est. Assuetus seu habituatus facere aliquod mortale peccatum extra ebrietatem: sine culpa temulentiam incurrens: & similes actus faciens quos ante ebrietatem facere solet: non peccat. Hanc pono propter quendam neotericum doctore oppositum in suo libro de temperantia asserentem.

⁋ Secunda conclusio. amentiam ex culpa incurrens: quicquid tempore dementiae faciat / non peccat.

⁋ Tertia conclusio. Furiam ex culpa mortali incurrens semper in illo mortali manet quamdiu est in furia.

⁋ Quarta conclusio. Temulentiam ex culpa sua incurens: quicquid tempore temulentiae faciat, non peccat.

⁋ Quinta & vltima conclusio. Ebrietas scienter inducta est foedum peccatum & exprobrabile. & in hac conclusione loquor de ebrietate morali quae vulgarem culpabilem includit.

⁋ Prima conclusio probatur. Nullus omni ratione orbatus quam incurrit sine culpa / peccat eo tempore quo rationis est expers. ebrius autem secundum casum primae conclusionis est huiusmodi: igitur. consequentia claret cum minore, ostendo maiorem: quia no aliter brutorum facta non sunt imputabilia: & facta paruulorum inter baptismum & annos discretionis. Fortassis dicet aduersarius: & alia nulla est reluctatio: quod non est simile: quia iste habet ex malo habitu quem male acquisiuit, vel ex culpa: secus est de paruulo & de bruto. Sed contra hoc arguo. propter habitum non peccamus. solus enim actus est imputabilis: vt patet in pessime habituato nunc primum existente in gratia. immo male habituatus caeteris paribus tantu mere bitur quantum bene habituatus: ergo idem erit de male ha bituato & non habituato. Praeterea, non habituatus incurrens ebrietatem sine culpa non peccat: ergo neque habituatus. antecedens cocedunt aduersarii: ergo consequens debent concedere. Dico vniuersaliter: quod male habituatus faciens actum bonum similem cum actu non habituati saltem tantum meretur: & inter facien tes actum malum / ad quem impellit habitus, si non mi nus peccat quae non habituatus: saltem peccabit aequaliter: vel si alter non peccat: nec ipse. Concedendum tamen arbitror quod contraueniens habitui malo / acquisito tempore non imputabilitatis, plus meretur quam non male habituatus.

⁋ Sed contra hanc conclusionem arguitur argumentis quibus quidam oppositum astruit. & pondus argumentorum eius in hoc consistit. talis scit istan esse meretricem & esse non suam: nec ignorat aliquid eorum quod sufficit ad reddendum actum culpabilem. Secundo sic. assuetus adire lupanar quolibet die, nunc inebriatus peccat: quia nullus propter ignorantiam excu satur a peccato quod alioquin esset facturus si non esset inebriatus. nam alioquin peccasset: igitur nunc peccat.

⁋ Ad primum respondetur quod assumptum est dubium: quia supponimus istum omnis rationis expertem. locu enim accedere vetitum non concludit eum habere rationem, plusquam brutum cubile ex habitu petens. immo hoc argumentum concludenret: quod si occideret hominem sine culpa praeuia, peccaret. Ad secundum respondetur quod illa propositio est neganda in qua iacet pondus argumenti. nullus propter ignorantiam excusatur a peccato quod alioquin esset facturus. velte dico quod nullus peccat vel meretur in hoc quod potest facere sed in hoc quod facit.

⁋ Secundam conclusionem probo sic. modicam rationem habens minus peccat quam habens magnam. secundum illud Lucae. xii. Ille seruus quam cognouit voluntatem domini sui: & non fecit secundum voluntatem eius, vapulabit multis. Qui autem non cogno uit: & fecit digna / plagis vapulabit paucis. & adhuc habens minorem rationem minus peccat: ergo nullam rationem habens non peccat. probo consequentiam quia alioquin dabis vnum peccatum in infinitum paruum: & ita nec erit veniale nec mortale: & ad nullam poenam imputabile: vel dabis quod vnus aliquid rationis habens aequaliter peccabit cum eo qui nullam rationem habet caeteris paribus. sed ista disiunctiua quae est consequens, pro vtraque sui parte est neganda. ergo & antecedens. Et probatur consequentia: dato quod ille furiosus occidendo pec cet: (semper intelligo de peccato imputabili) signetur malitia sui pecatia. & sit mortale: si venia le / aequaliter arguam. a. erit vt vnum. homo prudens vt Vlysses occidens talem hominem peccat vt quatuor. homo talis, vt Aiax Thelamonius occidens talem hominem peccat vt tria: descendendo ad hominem qui adhuc minus peccat: & sic sini statu. Huius rationis neruum lucidius sic dedu co. In prima parte proportionali horae creet deus vlyssem: in secunda Aiacem in subduplo minus prudentem: in tertia Achillem: & sic per omnes partes proportionales vnius horae: in infinitum parum aliquis istorum est prudens, & si omnes vellent vnum interimere: semper minus rationis habens minus peccabit. sed furiosus minus rationis ha- bet quam aliquis istorum, improprie minus: ergo ipse non peccat: vel dabitur aliquis istorum qui ita parum peccat vt ille furiosus. Discursus in speciali in materia sua videtur bonus: quamuis in aliis materiis possit dari obex, vt de partibus peccati morta lis in ordine ad veniale comparatis: quarum quaelibet est peior veniali. & de qualibet parte albedinis perfectiore hac nigredine: & tamen propterea tota non est infinite perfecta. Illic enim est compa ratio eorum quae sunt diuersarum rationum: non autem hic. Secundo arguitur ad idem per Clemen tinam Si furiosus. de homicidio volunta. vel casua. vbi Clemens Quintus inquit. Si furiosus aut infans seu dormiens hominem mutilet vel occidat: nullam irregularitatem incurrit. Vbi si quis culpabiliter occidit: irregularitatem incurrit: immo interdum sine peccato. hoc patet. fitt. de iniuriis. Illud canonizata. Et recitat Gratianus. xv.. i. cap. Illud. inquiens in versiculo Sane. omninon in principio capitis. Sane sunt quidam qui fa cere non possunt: vt puta furiosus et impubes quoi doli capax non est. nanque hi pati iniuriam solent non facere. Cum enim iniuria ex affectu facientis consistat: consequens erit dicere hos / siue pulsent / siue conuitium dicant: iniuriam fecisse non videri. Et Augustinus in libro quaestionum veteris & noui testamenti. & habetur in cap. Aliquos. eiusdem causae & quaestionis, inquit. Aliquos scimus subito dementes factos / ferro / fuste / lapidibus :i morsibus multis nocuisse: quosdam etiam occidisse: captos autem industria & iudiciis oblatos minime reos factos: eo quod non voluntate sed impellente vimescio qua / haec gesserint nescientes. Quomodo enim reus constituitur, qui nescit quid feceritu Hoc idem tenet Ambrosius in Hexamero in tra ctatu primi diei. Et quia haec conclusio non ita fixe negatur vt quarta: probationes adductae sufficiant. si aliquae probationes quartam inferant: istam etiam opinione mea concludent.

⁋ Tertia conclusio probatur sic. nullum peccatum mortale deletur nisi per displicentiam illius, vel aliquem actum meritorium. Vnde Augustinus de fide ad Petrum. & citat Gratianus de consecra. distinc. i. "Firmissime tene & nullatenus dubites, exceptis illis qui pro nomine Christi sanguine suo baptizantur, nullum hominem accepturum vitam eternam, qui non hic a malis fuerit per poenitentiam fidemque conversus". Furiosus autem tempore furiae hoc habere non potest, quemadmodum nec demeritum. ibi. n. illud Ecclesiastes. xi. verum habet. Si ceciderit lignum ad austrum aut ad aquilonem / in quocumque lo co ceciderit / ibi erit.

⁋ Quarta conclusio ex secunda sequitur. Et primo sic probatur. plene furiosus tempore furiae non peccat ex secunda conclusione: ergo nec ebrius. Martinus concedit antecedens: et negat consequentiam. & causa est (inquit) quia furia est multo grauior poena quam ebrietas, & acerbita te, & duratione: & minus rationis habet ebrius. Hoc non valet. primo poena non est voluntarie sumpta. secundo frequenter contingit quod aliquis paruo tempore maneat demens, vel habeat lucida interuallaEtiam non est verisimile quod furia sit atrocior poena quam ebrietas: cum aliquos furiosos longaeuos videa mus: & intemperantia potus continuata etiam citra ebrietatem notabiliter vitam abbreuiet. Ebrietatis molestiam ac insolentiam notat luuena. saty. vi. dicens Cum bibitur concha: cum iam vertigine tectum Ambu lat: & geminis exurgit mensa lucernis. Quod de minoritate rationis dicit: nihil est. nam de pure ebrio hoc est nihil rationis habente / loquimur. ratio enim finita sensim potu est auferibilis. quia omne finitum per ablationem finiti tandem consumitur. i. Physicorum. Si enim aliquid rationis habeat sortes vocatus ebrius: de illo non vertitur quaestio.

⁋ Secundo arguitur ad idem. Pono tres ebrios ex tribus culpis praecedentibus Titium ex veniali: Sempronium ex mortali: & sortem ex mortali maiori. qui occidant tres homines aequales: ita vt caeteris paribus si essent extra ebrietatem, aequaliter peccarent. vel omnes tres in ebrieta te peccant aequaliter occidendo: & hoc est irrationabile: quia culpae ex quibus ebrietates emanarunt erant inaequales: ergo inaequaliter peccant. tenet consequentia: quia non aliter secundum aduersarios ebrius sine culpa occidens non peccat: & cum culpai peccat. ergo in minore culpa ebrius minus peccat. quod si concedas: tunc Titius solum peccat venialiter occidendo hominem: quod aduersarius debet repu tare inconveniens. Etiam non valet dicere quod ebrius ve nialiter occidens hominem, venialiter solum peccet quod probo arguendo ad hominem: quia sub poena peccati mortalis obligatur non occidere: & non est deobligatus per suam culpam per te: ergo mortaliter peccat.

⁋ Tertio arguitur. nullum est peccatum nisi voli tum. illud homicidium non est volitum. igitur. distin guis minorem: vel formaliter: & sic negas: interprtatiue vel antecedenter concedis. velle autem aliquid inter pretatiue est velle aliquid ad quod sequitur aliud. vt ebrius vult formaliter vinum bibere, ad quod sequi tur homicidium: propterea est homicida imputabiliter. Contra illud arguitur probando quod velle illud interpretatiuum non sufficiat ad culpam: quia illo dato sequitur quod occidens in ebrietate sine culpa peccat: quia vult aliquid ad quod sequitur occisio: puta bibere vinum quod ipse nescit inebriare: quemaddum None qui primus inebriatus est. Ad hoc argumentum forte dices, oportere dicere in volitione interpretatiua: quia vult aliquid sinistre ad quod sequitur aliud. Contra hoc arguo. posito quod aliquis velit bibere plusquam ratio dictat, & percipiat alienationem mentis accedentem: poeniteat de facto: & postea occidat: sequeretur talem peccare: quod non est dicendum. Forte iterum negas consequentiam & bene: quia intelligis vbi illud peccatum non est detestatum.

⁋ Sed quia illud argumentum non videtur tibi ponderandum: Quarto arguitur. sequere tur quod si duo emittant duas sagittas extra muros ex aequali negligentia: & vnus occidat: & alter non, occidens plus peccaret quam alter. quod non est dicendum. ergo volitio interpretatiua non sufficit ad peccatum. volo quod sortes occidat: Plato vero non. pa et. sortes vult occisionem interpretatiue: & non plato: quia vult aliquid perperam ad quod sequitur mors & propterea plus peccabit. Quod si forte concedas: Contra: toto tempore quo sagitte volitant / aequaliter peccant: & tunc propter impositionem vmbonis quem Cicero facit ad resistendum sagittae platonis: & quia nullus resistit sagittae sortis: sortes plus peccabit quam plato, quod inconvenit.

⁋ Quito sic. Sor tes eliciens actum in instanti / in tempore in quo de necessitate ipsum continuat: non peccat nouo peccato: ergo neque ebrius occidens. semper suppono ebrium ex culpa. probo consequentiam: quia vnum non est magis voluntarium quam aliud: primum enim est volitum interpretatiue si hoc sufficiat ad peccatum quia vult aliud: puta in instanti ad quod sequitur com tinuatio. Huius argumenti nullam solutionem video neque fractionem: nisi dicendo quod vnum est natura lius alio: quia ebrius potest ire naturaliter cubitum: eliciens autem in instanti non potest ab actu desistere: & sic non est idem de duobus actibus variis & eodem. Contra. esto possit ire cubitum: tamen obla ta occasione pugnandi nescit discedere plusquam brutum. suppono eum omnis rationis expertem: alioquin no est ad propositum: si enim aliquid rationis habeat, secundum rationis magnitudinem imputabitur peccatum

⁋ Sexto arguitur. capio sortem & platonem qui vadunt ad bibendum: habeant has volitiones: eamus ad bibendum vel inebrian dum, siue sequatur adulterium siue mors. & sic abeant. Sortem in lectum Cicero ponat: & Plato vagando occidat hominem: sequitur iam quod plato plus pecca ret quam sortes: quod non videtur: nam actus interiores semper erant aequales, & actui interiori actus exterior nihil malitiae superaddit secundum aduersarios. Et confirmatur haec ratio. si duo non temulenti ex aequali negligentia proiiciant lapides extra domum: licet vnus occidat & non alter / aequaliter peccant. er go si duo temulenti sic proiiciant / aequaliter pecca bunt.

⁋ Septimo arguitur. Sortes incurrens futiam vel temulentiam ex actu meritorio quicquid agat non meretur: ergo eodem modo nec demerebitur. Sed dices. plura requiruntur ad bonum quam ad malum.

⁋ Propterea octauo arguitur. Nullus peccator vni co peccato efficitur peccator duobus peccatis per aliquid mere naturale quod non est in potestate sua: Sortes incurrens ebrietatem ex culpa sua antequam occidat est solum peccator vno peccato: ergo si post homicidium in temulentia commissum peccet nouo peccato: efficietur peccator duplici peccato per aliquid mere naturale non situm in sua facultate. Quidam hanc maiorem capit ad pro bandum pollutionem nocturnam ex culpa proue nientem non esse imputabilem. Sed dico argumeni tum aequaliter vtrumque probare: licet possit dari quod dam discrimen prima fronte: quia vnus dat ope ram rei licitae scilicet somno: alter illicitae scilice homicidio. Contra hoc arguitur. ergo si quis polluatur in somno qui dormiuit tempore quo tene batur non dormire, talis pollutio erit imputabilis & simiter quod non surrexerit ad matutinas nec fecerit alia quae tenebatur in vigilia facere: quod non est con cedendum. In super brutum occidens hominem non dat operam rei illicitae: ergo nec iste onmi ratione priuatus dat operam rei illicitae, quod enim est vni licitum est alteri illicitum. Item ebrius transiens recto itinere ad forum: occidens primum occurrentem dat operam rei licitae, scilicet eundo ad forum: sicut disponens se ad capiendum somnum licite. Si dicas, occidendo hominem dat operam rei illicitae: eodem modo erit de pollutione. Et si arguens habeat venam argumentum dirigendi: discrimen dare non poteris.

⁋ Nono arguitur. ex opposito sequ tur quod motus primo primus nobis imputaretur ad cur pam, contra omnes. patet: quia nobis ex culpa nostra pro uenit / scilicet ex originali in quo concepti sumus / & ex riginalis iustitiae defectu. & in Adam post primun peccatum commissum motus primo primus fuisset imputabilis.

⁋ Decimo. ponatur sortes qui tenels diligere deum vel facere aliquod opus praecepti in a. hora sciliet duodecima: inebrietur hora decima: iai non peccat hora duodecima: ergo conclusio nostra vera. Antecedens patet: quia si dicas illam impotentiam ex culpa eius prouenire / & sic non excusare: sequitur quod actus malus in instanti elicitus in quolibet instanti vel tempore naturalis comtinuationis imputabitur ad culpam nouam.

⁋ Vn decimo. ponendo duos ebrios: vnum ex culpa mortali: alterum ex veniali, & tempore ebrietatis committat vterque vnum peccatum quod tempore rationis esset veniale duntaxat: quaeritur in qua proportione tempore ebrietatis haec peccata se habebunt inter se.

⁋ Duodecimo. Origenes pres byter Homilia quinta super Genesim exponens ebrietatem & incestum Loth Genesis. xix. dicit Loth partim deliquisse, partim excusari: quia filia rum concubitui non consensit: sed deceptus erat: quia nimis vino indulserat, non solum semel, si iterum. Vult dicere quod prima ebrietas non fuit ei imputabilis: quia ex ignorantia inuincibili procedens nec incestus: sed debebat cauere a secunda temulem tia & cautius agere: cum nocte praeterita se circum, uentum videbat. Origenem Augustinus insequitur xxii contra Faustum. Et in variis locis a Gratia no ad hoc allegatur: vt. xv. qui. i. Inebriauerunt. originem autem inuenies. xxii. contra Faustum capite. xliiii. Ex his rationibus & auctoritatibus patet conclusionem propositam quae est praecipua huius quaestio nis, non offendere ptias aures.

⁋ Quinta & vltima conclusio de foeditate ebrietatis manifesta est. ex ea enim multa damna sequuntur. Vnde Horatius ad Tor quatum epistola. v. Quid non ebrietas designatus operta recludit. Spres iubet esse ratas: ad praelia trudit inermen. Experimur passim quomodo operta recludit propterea Aristoteles in de secretis secretorum con suluit Alexandro / reddere nobiles temulentos vt eorum secreta caperet. Ad praelia trudit inermenhoc est inconsideratum & bello inidoneum: etsi alioquin esset idoneus. Hac interueniente filium Tho myris, & Scythas genus in superabile bello Cyrus Persarum rex interemit. Polyphemu gigante temulentum Vlysses delusit, oculoque orbauit. & caput Hlolofernis temulenti bona ludith abstulit. Haec in necem Clyti Alexandro charissimiregem impulit. Propterea scite prouerbiorum. xxxi. a sapiente scri ptum est. Noli regibus dare vinum: quia nullum secretum est vbi regnat ebrietas. Haec item hominos ad iudicium reddit ineptos. Hinc Ecclesiastici. xix. scribitur. Vinum & mulieres apostatare faciunt sapientes. Praeterea castitati est perniciosissima. prouerbiorum. xx. Luxuriosa res vinum: & tumultuosa ebrietas. Et luuenalis satyra. vi. Quid enim Venus ebria curat:? Inguinis & capitis quae sunt discrimina nescit. Et Ouidius in arte. Vina parant animos, redduntque coloribus aptos. Quocirca puerorum curam hombens eos a vino cohibere debs. & quanto magis in eis debs splendere castitas: tanto magis sunt arcendi a vino. Propterea praeclarae mulieres & nobiles in ocio alitae sunt a vino arcendae: cum equis regis potu rae: & ad hoc ab ineunte aetate assuefaciendae. quibus postea cum adoleuerint aquae potus non nocebit. argumentum est in agricolarum filiabus assuetis bibere aquam. Vlterius diligens castitatem in seipso: debet a vino abstinere: & loquor de illo vel illa in quo vel in qua est periculum castitatis perdendae. Hinc Ecclesiastes. ii. scribitur. Cogitaui in corde meo abstrahere a vino carnem meam. Et hoc castis in poenitentiam prudens confessor in iungere debet. Tritum nanque est Terentianum illud. Sine Cerere & Baccho friget Venus. Ecce litem & bellum, difficultatem veri discernendi: castitatis perdendae discrimen, poculorum & ebrietatis comites: a qua tanquam a Cerbero longe fu giendum est: in qua est tanta garrulitas & verporum prodigalitas, vt plerosque cum resipiscunt dictorum maxime pudeat. cum maximo enim probro de homine dicimus: est vinolentus: magis taber nam quam templum diligit. Hinc Achilles Homericus pro Briseide rapta accensus ira & indignabundus cotra Agamenonem probrosius nihil obiiciendum inuenit quam vt temulentum eum vocareti

⁋ Contra secundam & quartam conclu siones simul instabo: quia earum est eadem difficultas. Ex eis sequitur quod aliquis viator est impeccabilis per naturam. consequens coniter reprobatur in secundo senten tiarum. Anices probatur de demente / & de ebrio tempore quo est talis.

⁋ Respondetur negando sequalam: quia dictiones terminantes in bilis aptitudinem importat. Licet enim Crassus nunquam riserit: erat tamen risibilis. sic licet isti non possint curari ab Aesculapio nec a medicorum quouis: peccabiles tamen sunt. Doctores etiam loquem tes in secundo intelligunt de vtentibus ratione. & in cidenter dico forte defendi posse oppositum. Si cut enim fides infusa solum inclinat in actum cri dendi verum, & ad opposita successiue: sic potest: dari creatura suapte natura conformans se volun tati diuinae praeceptiuae.

⁋ Secundo arguitur. sequen retur ex vtraque conclusione quod quis importaret lucrum ex sua culpa: scilicet quod non peccabit / & po tissimum si detestetur excessiuum potum antequam incurrat temulentiam: quia illa successiue post po tum aduenit. Virtus enim vini requirit determinatum tempus antequam totam rationem subtrahere possit.

⁋ Respondetur negando quod habeat lucrum ratione culpae: immo punietur pro illa. de per accidens tamen aliquibus malis potest conducere vtpote si post confessionem / vnico peccato in furia incidant: qui forte si fuissent capaces rationis in pluribus mortalibus decessissent. sed peccatum non est causa propinqua eius quod est non peccare sed inopia rationis. secundum alios autem peccatum excusat a tanto: magis proprie minoritas rationis a culpa quae incurritur. sicut si quis in fronte qua dragesimae ex culpa sua morbum grauem incurrat: a totius quadragesimae ieiunio absoluitur. sic in propo sito.

⁋ Tertio arguitur. faciens aliquid mali tempore fu riae: si redeat ad rationem debet poenitere. vt patet ex poenitentiali Theodori. & recitatur. xv. quia i. cap. Si quis. vbi dicitur. Si quis insaniens alique occiderit: si ad sanam mentem peruenerit: leuior ei poenitentia imponenda est.

⁋ Respondeturnegando quod teneatur poenitere, capiendo poeniten tiam vt hactenus in quarto cepimus, saltem ratione actus perpetrati in furia: licet bene anteces dentis ad illam si non fuerit detestatus ante tota lem rationem deperditam. Istis tamen imponitur poenitentia ad cautelam vt caueant a similibus causis perdendae rationis: vt dicitur. l. distinctione cap. Presbyteros. &. xxxiiii. q. ii. In lectum. Inhumanum etiam esset si non displiceret viro quod talis casus sibi contigerit. quemadmodum displicet mihi si socius meus cadendo, casu frangit tibiam.

⁋ Quarto arguitur. secundum Aristorelem tertio Ethicorum. ebrio debetur duplex poena.

⁋ Responde tur. Aristoteles illic recitat sententiam aliorum. & est sententia cuiusdam legissatoris: scilicet Pit taci Mithylenei, vt patet secundo Politi. qui videns Mithyleneos multum indulgere vino, cuius ea insula est feracissima, illud voluit abolere per grauissimas poenas. Quemadmodum Romanus pontifex prohibet potum ad haustus aequi les. de vita & honestate clericorum. Acrapula. i. S Vnde. vbi sic inquit. Vnde illum abusum penitus decer nimus abolendum quo in quibusdam partibus ad potus aequales suo modo se obligant potate res: & ille iudicio talium plus laudatur qui plures inebriat & calices foecundiores exhaurit. Non pro hibet ponti fex istud quia semper est peccatum. nam siquis amicum gratiose ad potum inuitet: adhuc post illam legem non est peccatum. Intentio enim legis & non verba obligant. Turpe tamen esset graui viro aliquem ad potum aequalem inuitare nisi inuitandus esset talis qui potu egeret: & non posset honestiori via ad potu induci. Sic dico in allegato ex Aristotele: quod ex duplicitate poenae non arguitur duplicitas culpae. Secundo dico quod verisimiliter in temulentia contingunt nocumenta proximis: ratione quorum aggrauatur culpa excessiui potus. & sic virtualiter peccatum est multo peius licet non adeo malum forte in subdecuplo & amplius, ac si multa flagitia committeret in ratione vbi similia quo ad substantiam actus in ebrietate committit. Tertio dico secundum theoricam in qui. secunda prologi datam. quando duo docti viri apparenter hincinde contradicunt: possumus hunc vel illum imitari. sed Origeni presbytero & Augustino in hac materia non est minor fides habeda quam Aristoteli: quamuis essent etiam aequales rationes. nam si forte plura in logica & naturali philosophia (put reor) cognouerit Aristoteles: aequiualentiam in aliis scibilibus ad faciendam aequa litatem vterque istorum opponet. Haec dico propter Martinum / contra quem pro magna parte nuaestionem tractamus / qui alibi in eodem libro dicit se plus Aristoteli credere quam multis ex nostris quorum vnus sumpsit ab alio. Certe si ad dexte ritatem ingenii Origenis / Hieronymi / & Augustini respicias: & quae multiscii in vario genere scientiae fuerint: apud me indubitatum est (siue ver re siue erronee / deus nouit) quemlibet horum ei aequandum esse. de gentili tamen philosopho rei publicae nedum humanae, sed & fideli / vtili: opti me censeo: cuius dicta fidei non contraria magno cum honore suscipio. Contra hanc tamen conclusio nem non est: sed pro ea: vt eius auctoritatem exponem tes diximus.

⁋ Quinto arguitur per illud ex libel lo Poeniteas cito. Vnde Loth incestus peior fuit ebrietate. Respondetur. falsum est quid dicit. Sed dices Origenes sic loquens inquit. Dicunt hominem plene ebrium mulierem cognoscere non posse. Et hoc habet Aristoteles in tertia particula problematum. xi. problemate. & particula. iiii problemate. v. Respondetur. si non erat plene ebrius, nihil ad conclusionem. Secundo quaeritur quomodo Aristoteles sciebat illud. si credidit aliis recitan: ibus vt habuit multa in de animalibus & pro blematis: quaeritur de primo dicente. Dicis: cognouit experientia in vxore sua quando erat ebrius. Tertio dicitur quod dictum Aristotelis est plerumque verum: non tamen semper. Quarto dico quod Loth nesciebat die sequente se dormiuisse cum aliqua filiarum suarum. nam in litera Geneseos dicitur. Ingressa est maior, dormiuitque cum patre: at ille non sensit nec uando accubuit filia nec quando surrexit. sensit autem tantum valet quantum intellexit. Memoriam enim ebrietas obtundebat. & licet in actu quo concubuit cum filia vir gine: eam senserit sensu interiore: forte non intellexit. Sicut naturaliter secundum aliquos intellectus in somno non exit in suas operationes ob sensus exte riores ligatos: forte sic est in ebrietate. Potuerat etiam obliuisci quod vxor sua erat mortua, & hatre iudicium in perfectum de propria vxore. sicut recitat Lucanus. v. Pharsaliae de Cornelia in lecto / semisomni ob ab sentiam Popeii: putante eum esse penertem. vbi sic poeta dicit. Somno quam saepe grauata Deceptis manibus va cuum complexa cubile est: Atque oblita fugae quaesiuit nocte maritum. Sic de secunda filia dicas. & super isto non debent Hebraei admirari dicentes im possibile virum virginem cognoscere non sentien do: qui propterea partem literae reliquunt. vt habet glossa marginalis Hieronymi. Appingunt (inquit) desuper Hebraei obelo quaesi supersuum: quasi incredibile sit: quia rerum natura non capiat coire quempiam nesciente. vbi sentire capitur pro intelligere.

⁋ Sexto arguitur ponendo quod platonis ratio successiue auferatur per: vnam horam sic vt in instanti terminante horam pri mo nihil rationis habeat: cui sit praeceptum diligere deum ante instans terminatiuum illius horae: vel aliud op quod subito impleri potest: ex quarta conclusione sequitur quod aliquis infinite parum peccat. consequens est inconveniens. Consequentia patet: quia non est dabilis ratio in qua omittit: & tamen ante finem horae omittit ex casu.

⁋ Respondetur secundum varias imaginationes quarum vna est quod datur minimum naturale rationis quod subito producitur & euanescit: & illa non potest suc cessiue tolli. Secundo dicitur & melius: quod is nullo pa cto omittit, secundum vnam solutionem proba bilem datam in. xvi. distinct. huius: quod primo homo omittit non eliciens actum subito prodncibilem in instanti terminante totum tempus. Secundum aliam autem solutionem potest non improba- biliter dici quod homo solum venialiter peccat ob ra tionis paruitatem circa materiam prohibitam sub poena peccati mortalis.

⁋ Dubitatur: quae res sit ebrietas: & quando sit venialis, quando mortalis. Et an assue factio faciat de veriali mortale.

⁋ Respondeo ad pri mun. Anima hominis potest dici ebrietas: ita vt terminus ebrietas pro anima supponat non absolute / sed conno tatiue, conotando quod ratio eius tota sit ablata per excessiuum potum: potum inquam excessiuum in quali tate vel quantitate. Potes enim dare maximum vinum quod non potest inebriare: & illo vino accepto per quod cumque appositum maius, homo inebriabitur: & habens illud maximum vinum quod non sufficit inebria re: parum peccabit. etiam non in convenienter potest dari minimum quod sufficit inebriare. sed tales ne xus iunioribus theologis relinquens missos facio

⁋ Ad secundam dubitationem dicitur. quando ebrie tas est in notabilem iacturam corporis vel animae scien ter vel ex ignorantia vincibili: ipsa est mortalis: si vero afferat iacturam non notabilem: est solum venialis. Si quis autem temulentiam ex ignorantia in uincibili incurrat / vel ad prouocandum vomitum scienter vel pro aliqua rationabili causa quae euenire potest, non est peccatum: sed proprie loquendo est actus sobrietatis: quia a dictamine prudentiali vel errore inuincibiliregulatus: & per consequens actus moraliter bonus & meritorius in habente gra tiam: licet interdum laxato vocabulo ab aliquibus dicatur esse peccatum. sed proprie loquendo non est.

⁋ Quo ad vltimam partem dubitationis di citur quod si primus actus generatiuus habitus sit venialis: reliqui omnes si nihil aliud obstet / sunt venia les. potest tamen contingere quod scientia in actibus posteriori bus actum aggrauet vt sit mortalis: quod ostendo exem plo. Cum volo bibere hoc vinum Creticum quod dicitur mihi esse Parisiense a fide digno / non pecco / lica temulentiam incurram. deinde potest esse tam parua scientia quod similis actus erit venialis: & demum crescente sci entia similis actus eiusdem speclei specialissimae entitatiue erit mortalis.

⁋ Summatim colligendo quae in hac quaestione diximus cum obiter occurrentibus: dico quod insanus & temulentus quicquid faciat vel omnittat tempore carentiae rationis, non peccat. & per consequens no obligatur ad confessionem protunc: siue insaniam: aut temulentiam ex culpa incurrerit siue non. Et breuiter nullus peccat pro tempore illo quo omni ratione spoliatur. Et ex isto sequitur quod dormiens non peccat commissiue vel omissi ue per turpes cogitationes vel pollutionem / vel non sur gendo ad matutinas si sit religiosus dormiens pro tempore quo aliitenentur adire templum. Et eodem mo sequitur quod scholastici non omittunt / dormientes tempore lectionis matutinae.