Quaestio 9

TErtio & vltimo circa hanc materiam eleemosynae pro euacuanda difficultate quae fie ri potest in eleemosyna danda extreme pauperi, Quaeritur an quilibet non extreme paupe teneatur pauperi extreme eleemosynam impendere.

⁋ Respondetur affirmatiue. vt patet ex quaestione prima huius materiae. Et hoc ipsum adhuc ostenditur per bruta. Gallina enim nutrit alienos foetus. & sic facit catus, cum foetus nesciunt sibi prouidere. simile aliquid de Romulo, & Remo legimus, & Cyro. Necessitas enim non habet legem & excusat. l Aliquando. de offi procon. &. v. Metaphysicae. Necessi tas est excusabilis. Non alia ratione excusatus est Dauid comedens panes propositionis. primi Regum. xxi. quibus vetitum erat laicis vesci. Non aliter item apostoli erant excusati euellentes spicas. Lucae. xii. Sed dicis. Apostoli non erant in extrema necessitate: sed bene in notabili: vt est verosimile: er go habetur argumentum quod praeceptum est dare eleemo synam illi qui est in valde notabili necessitate citra extremam. Hoc est pro dictis in quaestione prima huius materiae. Aliud etiam erat: quod tempore legis poterat homo intrare vineam vel agros vicini sui & comedere, nihil auferendo de loco. textus ad hoc est cla tus. Deutero. xxiii. Ingressus vineam proximi tui comede vuas quantum tibi placuerit: foras autem ne efferas tecum. Si intraueris segetem amici tui fran ge spicas & manu conteres: falce autem non metes. Praeterea frater minor non potens habere necessaria vitae, labore: mendicitate, vel aliorum oblatione, excusatur ne peccet capiendo necessaria. vt habet capi Exiit qui seminat. de verbo. signi. lib. vi. ergo quilibet alius excusatur. tenet consequentia: quia nemo amplius a se abdicat bona fortunae quam frater minor.

⁋ Contra conclusionem arguitur: vno supposito quod sim ego in campo & sint quatuor in extrema necessitate: & habeam vnum panem qui vnius indigentiam solum sufficit releuare. isto supposito sic argumentor. nulli istorum teneor illum panem dare: quilibet illorum est in extrema necessitate: ergo non teneor dare eleemosynam existenti in extrema necessitate, consequentia tenet cum minore. Probatur maior per ascensum, nec isti istorum teneor da re panem: sorte demonstrato: nec illi illorum demon strando Platonem: & sic de vtroque aliorum. igitur nulli. probatur vna singularis assumpta: quia idem est iudicium de aliis, no dando sorti no pecco, quod patet: quia possum illum panem dare Platoni sorte neglecto: & tunc non peccarem. ergo non teneor sub poena peccati dare illum panem sorti: supposito quod non plus obli ger vni quam alteri: & quod sit mihi licitum dare panem cui velim. Non valet dicere. panis ille est partiendushoc inquam non valet. parum enim panis appetitum famelici ad comedendum amplius irritat: & famen non extinguit. Item aliqua est portio panis minima quae vni sufficit, vel maxima quae non sufficit vni: qua si diminueretur: nulli sufficeret: & sic omnes moreren tur. si ergo panem frangerem: dando cuilibet parum quod nulli sufficeret: nulli succurrerem: & per consequens peccarem. ergo teneor dare illum panem vni. Amplius ponantur centum vel mille: quorum quilibet est in extrema necessitate: iam notum est quod hic panis par uus non sufficit omnibus: & tunc nulli illorum teneor dare illum panem. igitur.

⁋ Ad istud argumentum re spondebo mixtim logice & theologice. Logice ad huc dupliciter, vno modo vtendo logica antiquorum sophistarum: de teneor & obligor: quod confun dant terminum sequentem immobiliter: ponendo propo sitiones sequentes. Prima est. Teneor de necessita te salutis dare alicui istorum quatuor illum panem. probatur: quia si non dedero, pecco ex conclusione. Secunda propositio. Nulli istorum teneor illum panem dare. hoc patuit inter arguendum per ascensum. quare illae non contradicunt. teneor alicui istorum quatuor dare hunc panem: & nulli istorum quatuor teneor dare hunc panem. hoc ex logica notum re linquo. Tertia propositio. teneor dare alicui istorum panem cui non teneor dare panem. Quarta propositio. Dando panem illi cui non teneor dare: sum deobligatus a praecepto. patet: quia per hoc sufficienter praeceptum adimpleo. Exemplum in simili. teneor diligere deum: & eliciendo actum dilectionis dei que elicere non teneor: satisfacio praecepto: sicut satisfacimus praecepto legis naturae & diuino per adimpletionem vnius praecepti humani positi- ui. Quinta propositio. Si nulli istorum do praedictum panem: sum homicida.

⁋ Secundo modo respondeo & melius: tenendo quod aequiualent: teneor dare vni istorum hunc panem: & hunc panem teneor dare vni istorum. & quod vtraque est falsa nisi capiatur loco istius. Necesse est si debeam esse expers peccati, dare hunc panem vni istorum: vt necesse ca dat in totam conditionalem. & lege stante: si nulli isto rum hunc panem do, sum vnius homicida. Et si pe tas a me. cuius sum homicida: Respondetur. frenuenter homo est certus de indefinita: dubitando ue qualibet singulari illius indefinitae. vt haec est scita a me: Aliquis homo est in templo nostrae do minae Parisiensi: & quaelibet singularis est mihi du bia. Deus tamen nouit.

⁋ Sed contra istud argui tur. Nullius istorum imputabiliter sum homicida. non sortis: quia pari ratione sum imputabiliter homicida vitae Platonis: Ciceronis, & Ioannis: nec sum imputabiliter homicida istorum quatuor: quia non possum satisfacere istis quatuor: & non obligor seruare vitas istorum quatuor: quia hoc est mihi impossibile: ad quod nullus obligatur.

⁋ Respondetur: sum cuiussibet istorum homicida imputabiliter sub disiunctione: quia cuiussibet istorum seruare vitam possum: sed deus acceptat meam omissionem si nulli istorum panem dem ad occisionem vnius tantum: siue pro sorte: siue pro platone: in idem redit: cum sint omnes in aequali necessitate: & aequaliter cuilibet istorum obliger.

⁋ Contra totum istud argumentor: veniat sortes ad me: & petat a me pa nem: habeam nolle dandi panis ipsi sorti: illud nolle non est mortale peccatum immo non est peccatum. veniat Plato & petat panem: habeam etiam nolle dandi pa nis Platoni. & sic de aliis duobus. Arguitur sic: nul la istarum nolitionum est peccatum: & non habeo plures actus voluntatis quam illos. ergo in casu isto non pecco. & per consequens conclusio falsa.

⁋ Respondetur ad hoc argumentum dupliciter. Vno modo eua dendo vtcumque dico quod nolitio qua nolo dare sorti panem non est mortalis: immo est actus licitus & bo nus: & sic de duabus nolitionibus sequentibus: sed quarta est mortalis. Coloratur quare hoc conceditur: sum obligatus a deo dare hunc panem vni insto rum: & non tribus primis: immo. illis rationabiliter panem negaui: oportet ergo dare panem quarto: quia hoc sequitur ex obligato: cum oppositis trium bene negatorum. sicut in obligationibus analogia dari potest. Des tuipse memoriter in duobus ver bis librum legendo: pudet enim logicum tale in theosophia inserere. Sed contra hoc arguitur. Supposito quod omnes quatuor peterent illum panem simul vel successiue: & ego elicerem quatuor nolitiones particulares simui: puta nolo dare sorti panem: nolo dare Platoni panem &c. Hic euadere nequis. Si dicas me non posse habere quatuor actus distinctos voluntatis simul, accipe duos vel tres actus ponendo totidem homines, & redit vis argumenti. tunc sic. vna istarum nolitionum est bona per te: & eadem est ratio de qualibet alia: ergo quaelibei illarum est bona. ergo conclusio falsa. Restat ergo aliter respondere ad argumentum concedendo quod quaelibet illarum nolitionum est bonus actus: nec per tales actus habens panem peccat, sed per vnam omissionem: qua omittit dare panem vni illorum: & per consequens peccat,

⁋ Secundo arguitur. ex conclusione sequitur quod si nemo det eleemosynam extreme pau peri: potest ipse eleemosynam quoquouersum auferre a quolibet ad succurrendum suae indigentiae. Probatur. alius tenetur ei panem dare: ergo potest: illum capere, si non detur ei. sed probo quod non. capiat sortes extreme pauper panem platonis: & interea incidat plato in extremam necessitatem: tunc sortes te netur platoni suum panem duplici iure dare. Primo ratione extremae necessitatis. Tum secundo: quia ille panis est suus: & nunquam a dominio illius panis cecidit. ergo conclusio falsa.

⁋ Respondetur, conse quentia est nulla: quod ostenditur in aliis materiis variis. Teneor dare prodigo pecuniam suam quam habeo in cu stodia: qui tamen non tenetur capere. Similiter vxor tenetur viro in casu reddere debitum, qui non tenetur petere: immo tenetur non petere. Sed stando in no stra materia: nego consequentiam. ad hoc autem vt valeat: oportet amplius addere in antecedente: quod sci licet nolim ei eleemosynam dare, nec mutuo dare necessaria. Vnde si sit iuuenis cui vestis est necessa ria ad protegendum eum contra frigus: & sit verosimile quod lucrabitur postea pecuniam, qua mihi satisfacere poterit: non teneor illi dare tunicam: sed sufficit quod ven dam ei vestem expectando pecuniam: vel dem ei mu tuo. Quod patet: quia si filius diuitis mercatori non habens vestem vel victum me accedat, non teneor ei dare victum & amictum: sed sufficit indigentiae eius succurrere ne moriatur: & ipse obligabit se mihi so luturum, quod si facere noluerit: nihil ad me: sed ipsi soli imputabitur sua mors. Exemplum in simili. acce dit ad cauponem separatum ab omni loco in quo habetur cibus & non alibi ad magnam distantiam, vit opulentus peram plenam pecunia habens: qui magna laborat ine dia: vult gratis habere cibum non dando pecuniam: cau po no est obligatus ei dare cibum sine pecunia in promptu quam in pera habet. ergo similiter homo non est obligatus dare vestem illi qui est extreme nudus: sed sufficit ei vendere expectando pecuniam quousque alter habuerit: vel vsum dando gratis. sed si nuquam habere possit pecuniam, soluere non obligatur.

⁋ Addatur alia propositio. extrema patiens non potest ad libitum rem alterius capere nisi in casu quo alter tenetur rem illam in ipsum transferre. vt si alter velit ei rem vendere ad succurrendum suae necessitati expectando pecuniam si nullam habeat: non otest rem illam capere per modum eleemosynae vel li beralis doni: sed solum emptione: qua sic dominus lici te transfert rem suam in extrema patientem. quod si comins rei vendere noluerit expectando pecuniam quam ille gens non habet praesentem: potest rem ipsam etiam violente auferre a vero domino non extrema patiente sufficit namque quod consentire tenetur in translationem illius rei licet no consentiat: & hoc intelligendo si non dederit vestem mutuo, vel locauerit eam.

⁋ Sed si verus dominus aeque cito in extremam necessitatem incidat: est difficultas no satis discussa. In primis est color quod non debet res ab illo capi antequi cecidit a vero dmo: & duplici iure ad eum spectat. Vt autem clare loquar: sit iste casus. sortes & ego ingredimur nemus: habet sortes vnum panem vni soli sufficientem: po natur panis in medio qui vni nostrum sufficit: & ego non sum vtilior reipu. qui ipse sortes: videtur quod ego male agam capiendo panem suum: cum duplici iure ad eum spectet: vt inter arguendum diximus: scilicet positi uo iure: per quod huius panis habet proprietatem: & per ius naturae concedentis ei vsum panis in necessitate. In oppositum tamen est crassa scintilla rationis: quoniam ego mi hi plus teneor quam ei: quod iuri positiuo aequualere videtur: & ius naturae pro vtrc quod nostrum aequaliter militat: nec ipse magis habet panem in possessione quam ego. ergo licet non tenear panem illum capere simpliciter: possum saltem illum capere pro sustinenda vita mea. Po test homo si velit dicere me licite posse hunc panem capre: & nego quod capio alienum: sed mihi debitum vel licitum duplici iure: & dico nullum esse ius obligans me ad non capiendum panem. lus enim naturae illius sopitum est per ius naturae meum ei incompossibile, peinde ac si esset vnus panis qui nunquam fuit eius: positus inter me & eum: & positiuum ius humanum de dominio vel possessione rerum non manet. lus inquam me arctans: cum plus mihi tenear quam alteri. Oppositum est etiam probabile.

⁋ Tertio arguitur. Capiens in necessi tate pro sustentanda sua vita: tenetur de ablato poenite re: ergo peccat releuamen capiendo. consequentia est non ta. Probatur antecedens in. c. Si quis. de fur. vbi dicitur. Si quis propter necessitatem famis aut nuditatis furatus fuerit cibaria / vestem / vel pecus: poeniteat hebdoma das tres.

⁋ Respondetur distinguendo antecedens: vel iste est in extrema necessitate: & sic nego quod teneatur poenitere: quia non peccat vllo modo: vel in aliqua necessitate alia: & sic concedo. capi. autem illud intelligitur de tali necessitate. vt dicit glossa. Et licet diues teneatur dare eleemosynam illi qui est in notabili necessitate citra extremam, vt superius in hac materia diximus non tamen est consequans vllo modo: illum alium posse alienum subtrahere: immo furtum committit. xiiii. qui. v. c. Forte. frequenter enim homo tenetur alicui aliquid dare quod alter non potest capere propria auctoritate: vt si teneor tibi soluere debitum: tu non potes a me tibi debitum subtrahere: vbi per viam iuris consequi potes debitum. op posito enim dato politia humana confunderetur. Et licet tibi tenear restituere debitum: non tamen teneor con sentire: vt tu propria auctoritate hoc capias. Secun do dicitur vt dicit Panor. in. d.c. quod intelligitur ca. hoc in casu quo rapiens fuit in extrema necessitate & noluit restituere postea. talis enim peccat aeque ac ille qui furtum commisit primo: & postea incidit in necessi tatem: sed iste cessante necessitate tenetur rem ablatam restituere secundum omnes. sic hic: licet homo auferat aliquid in extrema necessitate, primo non peccat auferendo si mutuo vel alia via habere non pot: sed cum venerit ad pinguiorem fortunam: tenetur ablatum restituere, probat hoc Panor. per. l. Neusenius. ftf. de neg. gest. nam subtra ctio potest esse in necessitate: sed cessante causa cessat effectus. sicut dicimus in eo qui tempore necessitatis praebet alimenta, & protestatur de rependendo. vt not. in dicta. l Neusenius. &. l. Per alimenta.litr. de neg. gest. &. xii. qui ii. ca. Sacrorum. &.c. Sicut.

⁋ Quarto arguitur. lonathas cepit fauum mellis in extrema necessitate: vi patet. i. Reg. xiiii. & tamen peccauit, quod patet: quia post comestionem eius non dabatur responsum ad persequendos Philisteos: & sors super eum cecidit.

⁋ Respondetur ne gando quod deliquarit: tum propter causam conclusionis: tum quod erat ignarus inuincibiliter ignorantia purae negationis prohibitionis paternae: deus autem libere dat responsum quando vult: & ipsum sine peccato tollit. etiam mul ti Philistei erant miraculose occisi. Vbitatur circa hanc quaestio nem: si diues fingat se esse extreme paupe rem: ita vt iudicem eum esse extreme pauperens an tenear ei dare eleemosynam.

⁋ Respon detur quod sic. Ratio est. quia siue sit vere pauper siui apparenter: non possum scire nisi per apparentiam: & cum iudicem eum esse talem: teneor dare ei eleemosynam: & bene ago. Praeterea sint duo: sortes & Plato: sortes Hypocrita diues: putatus extreme pauper: Plato re uera pauper. hoc supposito sic argumentor. teneor dare Platoni eleemosynam sub poena peccati: tanta enim est apparentia extremae pauptatis sortis vt Pla tonis: ergo etiam teneor dare eleemosynam sorti sub poena peccati.

⁋ Ex isto sequuntur hae propositiones. Prima. Diuiti teneor dare eleemosynam sub poena peccati probatur. Sorti teneor dare eleemosynam sub poena peccati: sortes est diues: ergi diuiti teneor dare eleemosynam sub poena peccati.

⁋ Secunda propositio. diuiti scienter teneor dare eleemosynam probatio. sortiscienter teneor dare eleemosynam. sortes est diues. igitur.

⁋ Tertia propositio Non teneor dare scienter diuiti eleemosynam. & si extreme pauper apperet non talis: tunc non tenerer da re extreme pauperi eleemosynam.

⁋ Contra duas priores propositiones & responsionem ad dubium, arguitur sic. Quilibet actus voluntatis moraliter bonus, debet esse regu latus a prudentia actuali inhaerente. vt dicitur sexto Ethicorum. sed in proposito non est prudentia: quia hic actus intellectus, huic diuiti danda est eleemosyna: non est actus prudentialis: cum sit erroneus

⁋ Respondet Martinus magister de ebrietate ad vnum simile de illo qui ex ignorantia inuincibili cognoscit non suam, dicens quod nunquam actus volun tatis conformis ignorantiae inuincibili est bonus mo raliter: immo est malus moraliter: licet non imputetur ad poenam: ita vt ignorantia non excuset a malitia morali: sed solum ab imputabilitate. Dicit insuper quod iste ignorans habet duo iudicia: vnum vniuersale scilicet istud. cognoscenda est a me mea: & illum iudi cium est verum: & volitio illi conformis est bona moraliter. habet aliud iudicium particulare: puta haec est mea: & hoc iudicium est falsum: & volitio illi coformis non est bona: scilicet ista, cognoscenda est a me haec mulier. lstud non valet: nam stat quod non habeam nisi vnicum actum voluntatis, & iudicium particulare vnicum intellectus: videlicet volo cognoscere hanc: qui est actus redditiuus debiti vxori petenti: & a iudicio inuincibili intellectus regulatur, quod iudicium homo non potest auferre (ponatur ita esse) vel non tenetur auferre, non reddere ergo stante tali iudicio est peccatum: cum sit contra conscientiam. sortes ergo tenetur vitare peccatum: scilicet non reddere debitum: quod vitare non potest nisi debitum reddendo: quia non potest vitari pri uatio nisi ponendo habitum: ergo tenetur debitum redde re. ergo absurdum est dicere quod ille actus non est bonus moraliter. Fodem modo in proposito nostro: habeat intellectus hoc iudicium practicum. danda est huic eleemosyna. volitio illi coformis est bona moraliter: quod patet: quia est bona meritorie in habente gratiam. ergo est bona moraliter. Absurdum autem est oppositum consequenti cum antecedente admittere.

⁋ Respondetur itaque aliter & apparentius: concedendo maiorem argumenti negata minore: ves quod iudicium hoc sit erroneum: huic danda est eleemosyna: immo est verum. Simiter si ex ignorantia inuin cibili quis cognoscat alienam loco suae vxoris: hoc iu dicium est verum, haec est a me cognoscenda. vocatur aut ignorantia inuincibilis: quia implicat vnam propositionem fal sam. vt patet sic arguendo. Cuilibet pauperi danda est eleemosyna: hic est pauper: ergo huic danda est eleemosynam. minor est falsa. sed conclusio est vera. Non enim est inconveniens quod ex falso sequatur verum. Sed istud in radi ce & vtrobique non soluit argumentum. nam habeam hoc iudicium in intellectu. huic pauperi danda est eleemosyna. quod iudicium regulat huc actum voluntatis, volo huic pauperi dare eleemosynam, adhuc ille actus voluntatis est bonus, quod probo. habeam ego hunc syllo gismum practicum, cuilibet extreme pauperi danda est eleemosyna: hic est extreme pauper: ergo huic danda est eleemosyna (licet enim minor sit simpliciter speculatiua: maior tamen & conclusio sunt practicae, quae to tum syllogismum talem denominam. Maior est vera: nec iudicium minoris vllo modo mihi imputabitur: cum non tenear vincere illam ignorantiam: & stat quod in die naturali non possim illum errorem vincere. quod autem conclusio sit falsa, notum est ex logica: cum vnum extremum illius affirmatiuae propositionis non supa ponat vltra communes casus dabiles: quos indecorum esset in theologia recitare quantumlibet etiam bre uiter.

⁋ Dico ergo ad argumentum aliter: & vtrobiqui valebit responsio: negando maiorem, quod sit de ratio ne actus boni voluntatis vt reguletur a prudentia: quia satis est quod reguletur ab ignorantia inuincibili vel a prudentia: sed ferme semper regulatur a prudentia: vt patet in duobus exemplis datis. Potest tamen dari exem plum vbi conclusio erit dictamen practicum falsum: & per consequens assensus eius erit ignorantia prauae dispositionis inuincibiliter falsus. Potes si volue ris dicere ipsum dictamen conclusionis esse verum veritate practica: & moraliter: licet falsum logice loquendo. hoc est dicere. conformans se illi dictamini conclusionis facit bonam praxim: & facit actum bo num: licet dictamen sit propositio falsa. Non iuuat dicere quod intellectus habet duo iudicia, quorum vnum est: huic pauperi danda est eleemosyna. aliud iudicium est, huic danda est eleemosyna: & actus re gulatur a secundo iudicio: a quo suam bonitatem capit: & non a priore. Hoc enim non soluit argumentum: quia secludatur posterius iudicium stante priores iam stringit argumentum. Dico ergo quod prudentia vel error inuincibilis sufficienter regulat actum vo luntatis.

⁋ Sed quo ad diuitem in se si capiat elee mosynam, an sit dominus illius eleemosynae acceptae: alia est difficultas. Et dico quod non: sed tenetur diues hanc eleemosynam dare aliis pauperibus: & non priori domimno. Ratio est: quod dominus a se abdicat dominium illius eleemosynae datae: & suum meritum iam in datione eleemosynae consequutus est, intendens & volens eleemosynam dare vni pauperi & praecise tali: cum ergo iste diues simulans se esse pau perem non sit talis: non est intentio dantis: ei eleemo synam conferre. causa data / causa non sequuta. Si tamen pauptatem praeferens fingat se deuotum, vel morbo la borantem vt eleemosynam habeat: eleemosynam habitam non tenetur restituere. cum enim non sit verosimile diuiti accipienti quod intentio dantis erat dare soli huic accipienti: quem putabat pauperem: non est necesse vt ei restituat: vel de hoc conscientiam faciat: nisi hoc aliunde constet: quia sic tenetur resti tuere vero domino: vel eius voluntatem in hoc indagare. Sed dicis. cum iudicium intellectus faciat ad obligationem voluntatis de datione eleemosyi nae: sequitur quod per aliquid mere naturale quod no est in potestate nostra, merebimur: vel demerebimut, contra Aristotelem tertio Ethicorum dicentem Propter. illa quae nobis a natura insunt nec laudamut nec vituperamur. sed quod illud sequatur saepiuscule, in proposito patet. Nam primo habens igno rantiam inuincibilem de paupertate notabili sortis: non pecco non dando ei eleemosynam. postea vero habens iudicium certum siue euidens siue ineuidens naturaliter acquisitum: non dando pecco: & hoc per aliquod mere naturale.

⁋ Respondetui concedendo quod iudicium intellectus multum facit ad peccatum vel meritum. si enim habeam assensum ve gnorantiam vincibilem de magna inopia istius pauperis: non succurrendo illi pecco: & si ignorantiam inuincibilem habeam non pecco. sed no mereor nec demereor per aliquod mere naturale: sed per aliquod liberum, scilicet per actum voluntatis libere elicitum vel omissionem illius. iudicium enim intellectus mere naturaliter adueniens ministrans lumen voluntati est praerequisita causa illius merti vel demeriti liberi. Aristoteles autem loquitur de illo quod nullo modo est situm in facultate nostra. propterea dicit. Caeco quis improperabit: modo actus voluntatis nostrae est totaliter liber: sed imputabilitas vel meritum eius a iudicio intellectus depen det, sicut & eius gubernatio.