Quaestio 28

Bsoluta materia fur ti proprie dicti, priusquam ad vsu ras transeam, dicam nonihil de restitutione in vniuersali. Et vt multa paucis verbis conplectamur: quaeritur titulus quaestionis in hoc verborum te nore. Vtrum sicut quilibet damnum vicino praestans te netur illud damnum resarcire: sic quilibet alienum detinens teneatur illud domimno reddere sub poena peccati-

⁋ Respondetur ad quaestionem per vnicam conclusionem affirmatiuam pro vtraque parte. Prior pars patet. de in iuriis & dam. dato. c. vltimo. vbi scribitur. Si culpa tua datum est damnum vel iniuria irrogata seu aliis in rogantibus opem forte tulisti: aut haec imperitia tua siue negligentia euenerint: iure super his satisfacere te oportet: nec ignorantia te excusat si scire debui sti ex facto tuo iniuriam posse contingere vel inacturanEt exodi. xxi. Si quis aperuerit cisternam & foderit, & non operuerit eam: cecideritque bos aut asinus in eam: reddet dominus cisternae precium iumentorum. hoc illic & in c. xxii. ad longum videas. Alia pars patet. quia non reddens facit furtum. Vnde beatus Augustinus in quaestionibus Exodi, & recitatur. xiiii. qui. v. ca. Poe nale. Furti enim nomine bene intelligitur omnis illicita vsurpatio rei alienae, non enim rapinam permisit qui furtum prohibuit. Et. qui. vi. eiusdem causae. c. ii. ex eodem diuo Augustino in epistola ad Macedonium sic scribitur Si res aliena propter quam peccatum est reddi possit & non redditur: poenitentia non agitur sed simulatur. Quilibet autem talis contra iustitia & fraternam chari tatem peccat.

⁋ Ex hac conclusione corollaria infero. Primum. qui non soluit debitum pro tempore & loco, inui to domino: & est soluendo: peccat. Patet. quia facit furtum: & iniuriam etiam facit proximo: cum alienum inuito dmino detineat. Probatur etia per Apostolum ad Rom. xiii. Nemini quicquam debeatis: cui vectigal vectigal &c. Dixi soluendo: quia si debitor esset positus in illa inopia qua creditor teneretur ei mutuo dare vel donare: protunc non teneretur in foro animae soluere debitum.

⁋ Et ex illo sequitur aliud corollarium: quod multi sunt damna ti non soluentes debitum & de hoc non facientes conscien tiam: credentes illud eis licere, nisi convincantur in strepi tu forensi.

⁋ Tertio sequitur quod debitor tenetur satis facere creditori de expensis iustis quas facit pro ha benda solutione quam debet ei, quia enim debitor non soluit tempore & loco, dat canm damni creditori: & tenetur eum ab hoc releuare.

⁋ Quarto sequitur quod idem est quo ad detentionem iniustam mutuatae pecuniae & similis pecu niae furto subtractae: licet furtum habuerit inhonestam priginem: mutuum autem initium honestum & amicum.

⁋ Qui to sequitur. quod diues potens sine iactura statim soluere totum: sed non volens: sed solum partem in praesenti: & successiue reliquam partem per varios terminos inuito domino: non est in statu salutis. Hoc corollarium probat di ctum Augustini modo allegatum in cap. Si res aliena propter quam peccatum est reddi possit, & non redditur poenitentia non agitur sed fimulat.

⁋ Sexto ex hoc sequitur: quod illi de quibus est mentio, nolentes efficaciter soluere pro tempore & loco: non sunt absoluendi probatur. nullus manens in mortali peccato est absoluedus: quilibet istorum est huiusmodi. igitur.

⁋ Septimo sequitur: quod si soluere possit & dominus det dilationem soluendi: non peccat no soluendo: quia tunc non tenet alienum inuito domimno.

⁋ Octauo sequitur. si debitor non possit soluere nisi vendendo instrumenta suae artis quibus se, liberos, & famulos nutrit: non tenetur protunc soluere quamuis dominus contradicat. Ratio est: quia creditor tunc tenetur velle non capere cum hac circumstantia, & dare ei mutuo vel dono potius quam instrumenta ven dat. Et si dicas creditor non tenetur dare ei mutuo plusquam alius. Quicquid sit de illo: cum pecuniam credito ris habet non tenetur soluere protunc: sed sufficit ha bere propositum satisfaciendi loco & tempore. Etiam vbi debitor incurreret grauem iacturam statim soluen do: & creditor est diues ex dilatione nullam faciens iacturam: non est necesse protunc soluere. at si ambo pecunia bene egeant, tam creditor quam debitor: tunc debitor tenetur soluere. & quamuis iacturam incurrat: non debet incommodum suum euitare cum incommodo alieno. Similiter cum creditor est in tanta pressu ra constitutus quanta debitor: & debitum duplici iure debet habere: debitor tenetur soluere: potissimum cum non sunt in extrema necessitate: in qua si ambo essent: non est improbabile quod protunc non tenetur soluere: licet oppositum sit probabile iuxta dicta in materia de eleemosyna.

⁋ Secundo principaliter infero quod tenens inuentum quando non est verosimile ipsum haberi pro derelicto, & non restituens vero domino cognito peccat. Probatur: quia detinet alie num clanculum: ergo facit furtum. vnde Augustinus in quadam Homilia: & recitatur. xiiii. qui. v. Si quid (ait) inuenisti & non reddidisti: rapuisti: quitum potuisti fecisti: quia plus non inuenisti, ideo plus non rapuisti. Sed quando inuentor ignorat cuius sit: debet facere explorationem sono campanae per vrbem / vel in templo vel per schedulas in viarum compitis affixas: occultando aliqua signa rei inuentae per quae apprehendetur verus dominus & non alius. alioquin pro re inuenta multos haberet dominos. sed vero domino inuento: rem ei restituere debet. quod si non inueniatur: pauperibus erogabitur. & si postea do minus aduentauerit: nihil ei dabitur: quia pecunia vel res alia est iam expensa pro ipso: sed contentus manebit: & in hoc merebitur. Si vero inueniatur dominus multum abesse: & tota pecunia vel ferme tota exponeretur antequam posset eam habere per tabellarium: non est restituenda quousque habita fuerit opportunitas: ne expendatur pecunia pro opera nuncii. & si nunqui offeratur nuncius: num quam restituetur illi: sed dabitur pauperibus: & debet dominus rei id velle. vt si inuenta sint viginti scuta solum: & tantum dare oporteat nuncio vel. xix. cum semis: hoc nollet dominus rei sed potius vellet dari in pios vsus. Si autem do minus rei sit mortuus: fiat restitutio proximo haeredi. Si vero sit verosimile quod inuentum habeatur pro derelicto: tunc primo occupanti conceditur: vt quando liber proiicitur in mare apertus. In hoc autem corollario loquutus sum de re inuenta quae de pro pinquo erat in alterius dominio. Dico quae de propinquo erat in alterius dominio) quia illa quae in nullius potestate vnquam erant: occupanti concedu tur de iure naturae. Instit. de re. diui. S. Ferae. Sed de his quae fuerunt interdum in alicuius potestate sed ab antiquo: vt sunt thesauri inuenti, quam cuius sunt ne scitur: vtpote est alia moneta vel alius vsus vaso rum quam sit in diebus nostris: est dubium. Et quantum ad hoc dicitur quod si reperiatur thesaurus in solo proprio: fit occupantis. vt patet per parabolam euangelicam Mat thaei. xiii. Idem est autem siue inueniatur in loco sacro siue religioso / casu fortuito. Instit. de terum diui. S. Thesauros. At siquis in alieno loco non data ad hoc opera, sed fortuito inuenerit: dimidium domimno soli con cessit: & dimidium inuentori. Si vero inuenit data ad hoc opera: totus thesaurus efficitur domini agri: nisi consuetudo aliud habeat de opposito. Ista enim sunt de iure humano: & per consequens mutabilia per consue tudinem.

⁋ Ex isto iterum sequitur. quod si aliquid e plaustro cadat & aliquis hoc capiat aio detinendi: furtum commit tit.

⁋ Secundo sequitur: quod si mercator merces proiiciat in mare gratia exonerandae nauis: illas inueniens debet easdem mercatori restituere quamprimum eas repetiuerit: quia tunc manifestum est signum quod non erant derelictae.

⁋ Tertio sequitur. quod graue est peccatum aufer re animo detinendi bona fideliu mercatorum quando nauis rangitur, & bona per ebullitionem maris eijciuntur ad littus. Nam aufertur illic alienum inuito domimno. lstud patet citur. ad Rho. de iact. l. Deprecatio. & praeter hoc aggra uatur peccatum: quia afflicto datur noua afflictio: multa bona pereunt: laborat in periculo vitae mercator pro vtilitate reipublicae insudans: cui ex pietate succurrendum est: quare graue est peccatum naufragorum bona detinere. Nec potest esse consuetudo vel praescri ptio auferendi has res: sed est diabolica & auara rapina excogitata contra ius gentium & omnem aequitatem naturalem Quis rex (dic o auare qui ei consulis in tuam & illius perniciem, potest legem constituere quod bona fractarum nauium in mari sint cuiusuis domini plusquam integrarum: Haec vero bona tenens est excommunicatus nisi protinus ea restituat. de rapto. c. Excommunicationi. nec domini commorantes in littore possunt aliquid accipere a mercatoribus vt impediant horum bonorum ablationem ab aliis: sed ablatum a mercatoribus tenem tur eisdem reddere.

⁋ Tertio principaliter infero quod tenens columbarium in loco in quo non habe agros ad pascendas suas columbas, sine consensu eorum ad quos spectant agri, peccat & inique facit ac ad restitutionem damni tenetur. Probatur. quia pascit columbas suas in agris alienis inuito dmo. Non valet quod alii dicunt: stercorant & impinguant terram: sic vt valor impinguationis terrae tatum valeat dominis agrorum quantum grana ablata. In primis hoc non est verosimile. Secundo contingit frequenter terram esse nimis pinguem: cui columbae essent inutiles. Nec valet dicere. auferunt solum malas haerbas: cre bro enim bonae haerbae in earum stomacho & gutture inueniuntur. Licet autem sit reipublicae vtile habere co lumbas & feras: non tamen debes eas alere cum iactura vicini tui. Si vero duo vicini teneant duo colum baria vicina: sic scilicet vt tantum columbae vnius absumant e satis aut segetibus alterius quantum e di uerso: hoc aequum est: quia est compensatio mutua, & ipsi de hoc conveniunt. Si domus hospitales, quae pauperes: aut aegrotos excipiunt: columbas nutriant: modo vicini non contradicant: praesumitur comn sensus sufficiens. Sed quando tyrannus vel proteruus potens tenet columbarium cuius columbae pascuntur in agris subditorum non audentium contradicere ne mai incurrant incommodum: non est securus in conscientia cum virtualiter possit coniectura cognoscere quod libere non consentiant. Fodem dicatur modo de ceruis / cuniculis & aliis feris quas alii potentes sustinent inter paupe res. De apibus autem non est nocumentum: quia ad haerbas pratorum & camporum volant & modicu auferunt.

⁋ Quarto infertur quod non est securus in con scientia qui bonis cessit: dumodo possit satisface re. quamuis enim lex prohibeat talibus inferre iacturan: tamen si possint commode soluere in parte vel in toto: ad hoc tenentur, non tamen sunt astricti instrumenta suae artis vendere: sed possunt eis vti, successiue lucrando vt creditoribus soluant: quia tunc vtiliter gerunt negocia suorum creditorum.

⁋ Quinto infertur quod aduocati procuratores & huiusmodi sustinentes falsas causas cognitas tales vel quaes cognoscere te nentur, in praeiudicium alterius partis, tenentur ad restitutionem damni quod alii aduocatorum calliditate & astutiis incui runt siue in diuturna causarum protractione siue cause per ditione. Et si forte diligentia debita in principio adhibita non cognoscat patronus falsitatem causae clientis sui: cum tamen litigando percipit falsitatem causae: tenetur non amplius litigare: & hoc clienti aperire. Ex quo patet quod aduocati duarum partium oppositarum l tem protrahentes peccant. Secundo sequitur quod male facit aduocatus consulens clientulo suo prosequi causam suam quam scit esse iniustam: clientem tamen animat, dicendo ei: litigando crescit ius tuum: vi interea eius pecuniam exhauriat. Tertio sequitur quod volens iuste artem illam exercere debet pensicula te causam clientis discutere ab initio: & si eam iniustam cognouerit ex clientis relatione: peccat se im miscendo vt iniustum tueatur in partis oppositae perniciem. & si cliens non allegat motiua contra se sed illa occultat animum dans patrono: veritate cognita tenetur desistere aduocatus. Quarto sequitur, quod status aduocatorum communium est multum periculosus. hinc dicterium commune in lucem abiit. Raro aduocatos sanctos habes. Idem est in iudice cuius administratio est periculosa: praesertim propter mune ra & amicos a quibus plerumque corrumpitur. si enim iudex sit auarus & ambitiosus: non prudenter agit tenendo officium: potest tamen bene viuere: & multum merebitur iustitiam exequendo.

⁋ Sexto principaliter infertur quod adu terans monetam peccat & ad restitutionem tenetur ia cturae quam reipublicae vel personae priuatae affert. moneta aut adulteratur trifaria: in forma / materia & pon dere. Potest autem princeps peccare multum in moneta: vt quando valentem reprobat, & minus valentem probat vt reprobatam habeat: quam postea cudi facit: & aurum certum haberi vili precio, & argentum magno: postea colligit aurum, & aliam monetam auri minoren priori fabricat: & ita decipit totum populum, quemadmodum si emeret totum triticum vili precio & postea venderet care. Non enim debet rex mutare pecuniam nisi sit adulterina vel ob vicinitatem adulterinae suspecta: ita vt a populo discerni nequaat: vel vetustate consumpta. Caueat etiam ne valor pecuniae nimis increscat: aut nimis decrescat: sed secundum est pe ius. ratio est: quia tunc nullus lucratur: & multi perdunt. Si vero antiquam pecuniam destruat: suum non men nouae imponendo non gratia lucri habendi sed memoriae habendae in populo: illa gloria est caduca & vana: & praedecessoribus facit iniuriam. licet enim imago regis sit in pecunia: tamen pecunia regni non est ei sed possessoris particularis. Recte sicut dicit Ari sto. vii. politicorum) nunquam potest pecuniam mutare nisi pro vtilitate reipublicae. Ex his patet: quod vix excusandus est homo in republica moneta abradens: etiam si maneat verum pondus auri. & ratio est: quia ablatio illius excessus facit monetam mi nus iusti ponderis haberi in republica. Vlterius cer tum est quod male agit ille qui tollit aliquid de auro quousque minus valeat qui valere debet: & in rempublicam peccat.

⁋ Septimo sequitur quod peccat rex iniusta tributa imponendo in ceruices populi. tunc autem signum est quod immoderate & iniuste impo nit: quando populus vectigalibus multum premitur: vix habens quo sustentetur. & rex cum ma gna caterua: & quaestores nimis pomposi & prodi gi sunt: vel pecuniam colligit vt aliena dominia ad se non pertinentia inuadat. Optimus est rex il- le qui limitibus suis contentus popiulum in pace tam erga se qui exteros iustitia & religione defendit: non cupidus in aera sine titulo proferre imperium. Optime recitat Arist. v. Politicorum de ethnico illo Theopompo. qui cum ab vxore argueretur quod in liberos peccaret: quia vectigalia diminui permisisset: & aliqua ad regnum vtcumque spectantia collabi: & non tantu regnum & tam vtile filiis relinqueret quantum a patre acceperat: Si mi nus in quantitate (inquit) relinquo: diuturmius tamen relinquo. Si Salomon noster fidelis ita probe egisset: re gnum diuturnius & maius Roboamo filio reliquisset Propter iniustitias enim & iniurias de gente in gentem trans fertur regnum.

⁋ Octauo sequitur: quod reges vel subiecti non sufficienter restituunt alienum in extremis diebus propinqui morti, quando solum praecipiunt haeredibus restituere alienum quod detinent: putates haeredes non magis restituturos quam ipsi in vita restituerint.

⁋ Contra primum corollarium arguitur. Dato quod non soluens debitum non soluat: non oportet quod propterea peccet, probatur. fur occultus debet magis seruare suam famam quam restituere alienum. sed si restituat alienum periclitabitur sua fama. Confirmatur haec ratio. stat quod ille abutetur notabiliter iam his bonis, & eis vtetur in pernicien reipublicae. modo bonum commune bo non particulari istius est praeferendum.

⁋ Respondetur. Fur occultus potest & famam seruare & restituere alienum. opes enim vt confiteatur suo curato, vel alteri: & det illi pccuniam restituendam, capiendo scriptum veri domini dicen tis se contentum de tali summa pecuniae a curato acceptae: tacendo de nomine furis: quia de fure nihil dicet cu tatus. sed solummodo se illam pecuniam accepisse a quodam restituendam: & dicat nullo modo posse se de illo in singulari loqui si alter petat. Fodem modo de pecunia inuenta & diu detenta dicatur. Ad confirmatio nem. licet ille cui restitutio est facienda sit pecunia abu furus: hoc non obstante pecunia est ei danda. patet: quia restituimus prodigo suum. sed contingit dare casum nuo non teneor restituere: sicut non est reddendus gla dius furioso: vel qui iam mente praeditus propinque est aliquem occisurus: vel si hostiliter per pecuniam quam ei do, verisimiliter est aliquod insigne facinus in repub. commissurus.

⁋ Arguitur contra secundum corollarium. papa potest remittere restitutionem pecuniae inuentae & ordinare quod res inuenta in pios conferatur vsus ita enim interdum fit in aliquibus indulgentiis. Hoc ar gumentum potest contra multa alia corollaria & contra turtum applicari. Alexander Halensis quarta parte summae. qui. lxxxvi. negat papam posse istud facere. Sed ad argumentum ipsum dico: quod inuentor si sciat cuius sit pecunia inuenta vel scire potest per proclamationem in templo: tenetur illam restituere vero domino vel eius haeredibus cum circunssantiis quas in se cundo corollario adiecimus, nec illam pecuniam re mittere potest Romanus pontifex plusquam debitum uod tibi debeo. haec enim est pecunia vero domimno & cognito debita: ergo non aliud dominium habet Romanus pontifex in hanc pecuniam quam in pecuniam arcae tuae. Sed si nesciatur de domino pecuniae incerto domino dandae, est alia difficultas. potest ordinare Ro manus pontifex quod haec pecunia detur in pics vsus & tutus erit dans: imo hoc potest curatus vel alius prudens. Sed an Romanus pontifex possit remittere partem illius pecuniae restituendae: sic scilicet vt inuentor sit tutus coram deo: tenendo vnam partem: & aliam dando in pios vsus, sicut dixerunt fuisse in indulgentiis Sanctonensibus his annis elapsis concessum: quod scilicet habens incerta restituere / poterat convenire cum curatoribus aedis sacrae seu magistris ecclesiae: & tutus esset in conscientia: Hoc fateor non benen capio supposito quod incerta habens esset diues & non susceptiuus illius pecuniae per modum eleemosynae. nam conueniunt in hoc omnes bene loquentes: quod incerta sunt conferenda in pios vsus. Addo non esse necesse pau peribus erogare (vbi non sint in necessitate de qua in materia eleemosynae loquuti sumus) totum incertum: ergo dare possum fabricae ecclesiae vel cuicumque loco alteri pio secundum cosilium & ordinatio nem Maximi pontificis.