Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum tempori praeterito secundum formalem rationem suam, qua praeteritum est, repugnet sibi contradictorie ratio infiniti.

ET argumentor primo, quod non: Philosophus nouit naturam temporis, nouit & propriam rationem infiniti, & tamen non obstante notitia de propria ratione cuiuslibet eorum, non vidit contradictionem aliquam temporis praeteriti & infiniti; cum demonstret ex intentione, quod tempus praeteritum est aeternum, & infinitum, quia non est de nouo post non esse ad esse productum, ergo.

Secundo sic: Tempus praeteritum, & futurum sunt partes vnius tatius temporis homogenei, & per consequens sunt partes eiusdem rationis, & quidquid non repugnat vni, neque alteri repugnabit. Sed infinitas non repugnat tempori futuro, vt manifestum est: ergo non repugnabit praeterito.

Tertio sic. Sola illa ratio, quae ponit infinitatem in actu repugnat tempori. Probo, quia solum infinitum actu, & simul est illud. quod repugnat esse in rerum natura secundum intentionem Aristot. & Commentatoris. Sed infinitas temporis praeteriti si ponatur, non est infinitas simul & in actu, sed successiue vnius partis pos aliam, ergo.

In oppositum arguo. Quoniam de ratione infiniti est, quod nondum sit completum, perfectum, & consummatum: de ratione autem praeteriti est, quod sit completum, & consummatum, & perfectum secundum omnes partes suas: ergo infinitum, & praeteritum contradicunt, sicut completum & non completum; perfectum, & non perfectum, consummatum, & non consummatum.

Respondendo ad quaestionem istam hoc or- dine procedetur. Primo namque ponetur Conclusio Philosophi, & Commentatoris sui. Secundo inquiretur, quid ex dictis eorum de natura infiniti possit concludi. Tertio dicetur ad punctum quaestionis.

Quantum ad primum, dico, quod conclusio Philosophi, & Commentatoris sui est, quod praeteritum, & infinitum non repugnant; imo de intentione eorum est, quod ratio infiniti necessario includitur in ratione temporis praeteriti, eo quod tempus praeteritum secundum eos necessario est aeternum, & infinitum. Et hanc conclusionem credit se Philosophus demonstrare, vbi arguit per duas rationes, quas Commentator prosequitur ibidem, quarum prima est haec, & accipitur ex ratione huiusmodi, quod esse productum de nouo sit illud, quod incipit esse, post non esse, de nouo habet necessario esse, post non esse, duratione: Ergo si tempus habet esse de nouo post non esse, suum esse fuit posterius suo non esse, duratione: ergo suum non esse duratione fuit prius. Ista prioritas, quae fuit, necessario est prioritas praeteritionis, ergo quando tempus de nouo fit, est dare priorem durationem praeteritam. Sed quando tempus primo fit, nondum est praeteritum: ergo tempus erit praeteritum: quando nondum est tempus praeteritum, quare tempus fieri de nouo post suum non esse, implicat contradictionem. Hanc rationem inducit Philosoph. & repetit 12. Metaph. & illam Commentator exponit, & pertractat, & eius declaratio consistit in hoc: quia supponit pro per se noto, quod omne factum habet esse, post non esse.

Quia vero esse rei est post non esse, in illo priori, non esse praecedit esse; impossibile autem est non praecedere, nisi sit dare prioritatem in qua prius erat, in quo impossibile est circũ- scribi a praeteritione, & per consequens a tempore. Ergo ante tempus erit tempus, & per consequens contradictio est, quod tempus sit factum: quia si tempus totum praeteritum sit productum, ante praeteritum erit praeteritum, & erit praeteritum, quando nondumerit praeteritum.

Ad istam responsionem respondetur a quibusdam, quod omne quod incipit esse post non esse, suum non esse praecedit esse, non quidem secundum realem durationem, sed tantum secun dum rationem, & tunc non sequitur quod tempus sit ante tempus. Sed haec solutio videtur mi hi parui momenti, & probo, quod necesse est, quod non esse eius, quod fit, praecedat duratione suum esse. Primo sic: Cuius non esse praecedit esse tantum secundum rationem, illud est aeternum; res producta de nouo non est aeterna: ergo. Maior nota est. Vnde secundum illos, qui ponunt creaturam aliquam esse productam ab aeterno, non esse earum nulla praecedit esse, quia de non esse trahuntur ad esse, alias non esset creatio.

Probo & hoc ratione sic. Cuius non esse solum ratione praecedit esse, illud est coaeternum Deo, & simul cum eo duratione: sed illud, quod de nouo productum est, non est coaeternum Deo, nec aliquid coaeternum Deo est de no- uo productum, quare, &c.

Probatio maioris, quia da, quod non sit coae ternum Deo, Deus erit prior duratione esse illius rei; in illo autem priori res habet non esse; ergo non esse erit prius esse duratione: ergo oportet dare alterum, scilicet, quod illud cuius non esse solum secundum rationem praecedit esse, sit simul duratione cum Deo. Minor vero de se nota est, quare &c.

Tertio ad idem sic. In relatiuis primi, & secundi modi, si relatio in vno extremo sit realis, oportet quod in altero extremo sit realis; & si in vno relatio est extra intellectum, & in reliquo: licet hoc non oporteat in relatiuis tertij modi, vbi relatio non est mutua. Verbi gratia. Si pater est pater realis, & extra intellectum; de necess itate filius erit realis, & necessario extra intellectum: sed prius & posterius, sunt relatiua, non de tertio modo, sed de primo, sunt enim relatiua in alium mutua. Probo, quia relatio prioritatis est opposita simultati; simultas autem fundatur super vnitatem, ergo prioritas sequitur simultatem: ergo impossibile est quod detur posterius reale, quin prius fit reale: sed rei factae de nouo, posterioritas sui esse est realis, & extra intellectum; talis est prioritas durationis, ergo.

Quarto sic. Nouitas, & antiquitas sunt rela tiua; sed nouitas rei factae secundum suum esse post non esse est realis, & extra intellectum; ergo similiter eius antiquitas secundum suum non esse est simpliciter realis, & extra intellectum. Item ad idem. Illud sine quo res non potest intelligi, est tale, quod sine eo res non potest esse. Ratio huius est, quia secundum Commentatorem natura intellectus est, quod diuidit inter ea, quae non sunt diuisa in re: sed impossibile est, quod intellectus concipiat ali quid fieri de nouo, quin per necessitatem concipiat illud prius non habere esse: ergo nec agens naturale poterit facere, quod res habeat tunc de nouo esse, & quod non praecedat realiter suum non esse.

Secunda ratio principalis Philosophi est ex natura instantis: formari autem potest ratio sic. Illud de cuius quidditatiua ratione est, quod sit terminus praeteriti, & initium futuri, & impossibile est aliter concipi, illi repugnat, quod sit primum; nam ex quo est finis praeteriti, ipsum necesario praecedit ipsum praeteritum; sed instans secundum rationem suam quidditatiuam necessario est terminus praeteriti, & initium futuri, & oppositum repugnat contradictorie naturae instantis: ergo instanti repugnat esse principium, & per consequens impossibile est tempus inchoari, quia da oppositum, iam instans illius temporis esset principium.

Hanc rationem innuit Philosophus, & Commentator in 8. phys. com. 11. ibidem declarat eam. & similiter in 4. Physicorum J21. 125. tractatu de instanti, quae breuiter in hoc consistit: supponit, quod per se notum est, quod instans est indiuisibile quoddam & in fluxu: ita quod non est ens per modum permanentis, sed consistit in quodam fluxu a priori in posterius: sed illud, quod sic accipitur in fluxu prioris in posterius, sed illud, quod sic accipitur in fluxu prio ris ad posterius, necessario accipitur, vt terminus prioris, & initium posterioris, quare, & c

Ad istam rationem dicitur a multis negando maiorem, & distinguendo de duplici instanti, siue triplici, quia quoddam est instans initiatinum futuri, quoddam terminatiuum praeteriti, & quoddam continuatiuum praeteriti, & futuri. Tunc dicunt, quod de ratione instantis ini tiatiui non est quod sit terminus, de ratione etiam instantis terminatiui non est, quod sit ini tium: sed esse terminum, & initium praecise pertinet ad continuationem & de hoc instanti solummodo. habet euidentiam ratio Philosophi, non de alijs.

Ista responsio non satisfacit secundum mentem Aristot. & Commentatoris, ideo arguo contra eam ex declaratione Commentatoris, non curo de istis rationibus, quae sunt initiatinum, vel terminatiuum: quia petitur principium, cum dicitur, quod instans, quod est sic initiatiuum, quod non est terminatiuum: tum quia illae sunt rationes accidentales rationi instantis; fed ego capio naturam instantis vt talis natura est, & ex propria ratione eius probo, quod necessario sit principium, & finis.

Primo sic. De cuius ratione est, quod non potest concipi nisi instando, & accedendo, de ratione eius est, quod sit fluxus quidam accedentis ad illud: sed de ratione instantis est, quod non possit concipi nisi instando, & accedendo ergo, &c. Maior patet, quia si de quidditatiua ratione alicuius est, quod sit in quodam instando mihi, & accedendo mihi: si accedat mihi, necessario est finis distantiae inter me, & ipsum. Minor patet ex ratione vocabuli. Sicut enim in conceptu disgregatiui includitur disgregare, sic in conceptu instantis includitur instare: ergo sicut disgregatiuum non potest concipi sine disgregare, sic nec instans sine accessu, & accedendo. Hanc rationem Commentator innuit.

Secundo sic. Istae dictiones, ecce, modo, iam, nunc, & instans significant eandem rem: Tunc sic. Illud est de ratione instantis, quod est de ratione eius, quod importatur per illas dictiones, ecce, modo, & c. Sed impossibile est concipe re ecce, vel statim, vel nunc, quin necessario demonstretur terminus accessus, & successionis ad ipsum, ergo & c.

Tertio sic. Nunc, siue instans non est mensura mo tus, sed mutati esse: Tunc sic. Sicut se habet mu tatum esse ad motum, sic instans ad tempus: sed impossibile est concipere mutatum esse, nisi vt finem vnius motus, & principium alterius: ergo impossibile est concipere instans, nisi vt prin cipium vnius temporis puta futuri, & finis alte rius puta praeteriti. Maior patet, quia instans non mensurat motum, sed mutatum esse, ergo qualis est habitudo est mutati esse ad motum, talis est habitudo eius ad tempus. Minorem dat Philosophus, & conclusio sua est ista, quod omne mutatum esse praecedit aliquod moueri.

Responsio eiusdem pro illa conclusione est, quia alias duo indiuisibilia haberent se contigue sine medio in spacio. Summa rationis suae breuiter est ista, quia mobile, dum quiescit in spacio, Verbi gratia, ponatur aliqua linea quiescere, super magnitudinem: vltimum eius est simul cum puncto aliquo in spacio, incipiat tunc moueri, quaero, aut acquirit aliquid diuisibile, & habeo propositũ; aut acquirit aliquid praecise indiuisibile de spacio, & tunc illud indiuisibile esset immediatum priori indiuisibili, in quo quiescebat secundum vltimum sui, & sic duo indiuisibilia erunt immediata inmagnitudine. Ergo impossibile est quod prima translatio sit ad indiuisibile, sed est necessario ad diuisibile, ergo illam non mensurabit, quia non est mensura nisi mutati esse. quare, & c.

Quarto ad idem, & accipitur ex mente Commentatoris sic. Illud non intelligitur per modum fluxus, sed per modum stantis, quod non intelligitur vt inchoatum, quod accedit, & terminans quod recedit. Omne enim accedens alicui accedit: Ergo quod intelligitur vt accedens, intelligitur necessario vt terminus eius, cui accedit: sed instans si intelligatur inchoare tempus, videtur inchoare, vt accedens, quia omne futurum intelligitur per modum accedentis, & si hoc necessario intelligitur terminare id, cui accedit, accedit autem illi, quod praecedit: ergo si est initium accedentis, necessario est terminus praecedentis. Sic ergo patet conclusio Philosophi, quod est primum.

ARTJCVLVS JJ. Quid possit concludi ex dictis Philosophi, & Commentatoris de infinito, quod contradicat praeterito.

Circa secundum videndum est, quid possit concludi ex dictis Philosophi, & Commentatoris de infinito: & videtur mihi, quod ex ratione infiniti, & ijs, quae ipsi attribuunt infinito, possit euidenter concludi, quod ratio infiniti, & praeteriti contradicunt. Hanc conclusionem probo quinque vel sex rationibus. Prima est ex ratione permixtionis actus cum potentia. Secunda ex conditione processus in ante, et posterius. Tertia ex non cessare, et non exire in actum. Quarta ex ratione partis et incompleti. Quinta ex ratione propria, quam ponit de infinito. Sexta ex specialibus rationibus dictorum in alia Conclusione.

Primo sic: De ratione infiniti est, quod fit actus permixtus potentiae: rationi autem praeteriti repugnat contradictorie, quod sit actus permixtus potentiae: ergo ratio infiniti repugnat contradictorie rationi praeteriti. Huius rationis maiorem dat Philosophus, & Commentator expresse. Philosophus ibi enim dicit, quod infinitum est in potentia, & infra. quod infinitum est in potentia, & infra. quod infinitum est in successione, sicut dies semper generatur succes siue: & ibi Commentator ex pressius dicit sic: Infi nitum esse in re non est, nisi secundum potentiam existentem in ea. quemadmodum differentiae substantiales plurium rerum, quae conseruant suum esse in commixtione potentiae cum eis, vt est in rebus, quarum esse est in motu, & infra. Infinitum enim est in continuatione huius con- iunctionis, non in corruptione potentiae adueniente, scilicet actu: & infra: & perfectio eius est in potentia coniuncta cum actu, & non est actus entis, quod est in actu puro. Minor est nota. Nam respectu praeteriti nulla est potentia respectu cuiuscunque agentis, hoc enim iolo priuatur Deus, & c.

Respondetur ab aliquibus ad minorem, quod in praeterito semper est potentia coniuncta cum actu, sicut in infinito; quia quando vis accipere praeteritum, quando aliquid acceperis, adhuc restat aliud sumendum. Vt, accipe diem hesternam, restat tertia dies accipienda, & sic semper in infinitum: nam illud, quod acceptum est, est in actu, quod restat accipiendum, est in potentia. Contra istam solutionem ostendo, quod confirmat propositum, & reduco rationem sic. Ex parte illa inest tempori infinitas, ex qua inest ei potentia; & non ex illa, ex qua nulla inest potentia sibi, sed ab eo excluditur omnis potentia: Non enim habet infinitatem ex illa parte, ex qua tantum est in actu per Commentatorem, qui dicit vbi supra, quod infinitum non est actus entis, quod est in actu puro non admixto potentiae: & quod infinitum non est in re, nisi secundum potentiam exhibentem in actu, & ex continuatione potentiae cum actu non ex corruptione eius, alias corrumperetur ratio infiniti: sed tempori ex parte, qua praeteritum est, nulla inest potentia, & hoc non ex parte, qua accipitur in ante, sed ex parte futuri: qua accipitur in post, ergo infinitas solum inest tempori a parte post, & in tempore futuro, & non a parte ante, & in tempore praeterito.

Dices. Capio illud a parte post: illud transijt in praeteritum, similiter aliud post sequens, & sic in infinitum, ergo infinita posteriora praeterierunt.

Contra. Probo quod hoc modo non potest esse infinitas in post capto. Arguo sic primo ex parte, qua ponitur terminus, nunquam inest infinitas, sed considerando post in praeterito tē pore semper inuenies terminum, ergo.

Vnde hoc modo accipiendo infinitatem in ipso post accipio infinitatem in ante, & non in post futurum, quod tamen est impossibile.

Secundo ad idem. Pro tunc, pro quo ponitur res aliqua, si illa habeat infinitatem pro illo Tunc, oportet, quod ponatur in ea potentialitas, quia infinitas non inest rei nisi per rationem potentiae per Comment. vbi supra: sed dicis, quod infinitas est in tempore praeterito, & versus ante. nihil autem eius quod est praeteritum, & in ante, est in potentia, immo ratio praeteriti cō- tradicit praeterito, ergo.

Secunda ratio principalis accipitur ex processu, & arguo sic. Ratio infiniti est ratio, quae necessario in processu est, ita quod est accidens entis, quod est in processu, nec inuenitur, nisi in processum, & ex parte illa, ad quam proceditur, non autem ex parte illa, a qua proceditur; sed tempus non procedit in praeteritum, sed a praeterito; ergo omnis infinitas est in tempore praecise a parte futuri. Maiorem declaro primo exemplo, secundo auctoritatibus. Primo sic. Con mentator in 3. phis. vbi sup. ca. de infinito dicit, quod infinitum est accidens rei, cuius esse consi stit in motu, & cuius esse consistit in actu poten tiae mixto. Exemplum pono de infinito reperto in numero, & in magnitudine, quod non est, nisi in fluxu: infinitas. n. vtrobiq. est processus ver sus partem ad quam, non versus partem, a qua: non. n. processus numeri in infinitum est, procedendo ad vnitatē, sed ab vnitate. Consimiliter processus diuisionis in infinitum in continuo non est adtotum, sed a toto, ergo patet propositum in exemplo. Probo autem idem per rationem, quia ex quo infinitas in processu non est per rationem termini a quo, quia ille non est in potentia, sed in actu perfecto. ergo est per rationem termini ad quem. Minor autem rationis patet, quia tempus procedit a praeterito in futurum, sicut numerus ab vnitate: ergo infinitas est ex parte temporis futuri, & non ex parte temporis praeteriti.

Item Commentator vbi supra, quod commune est omnibus speciebus infiniti, quod potest quis accipere aliud post aliud, &c.

Dicetur ad rationem istam concedendo maiorem. Et ad minorem dicetur, quod tempus hoc modo potest accipi in processu in infinitum acci piendo in ante. Vnde capiendo diem hesternam, possum adhuc capere aliam priorem, & ita in infinitum, & sic nunquam finietur: ergo versus praeteritum potest esse processus, & per con sequens infinitas.

Contra. Ista responsio confirmat propositum, reduco ad rationem sic. Illi parti temporis conuenit infinitas in processu, circa quam intellectus concipit rationem processus: sed cir ca praeteritum non concipit intellectus processum in infinitum, nisi mutando praeteritum in futurum. Probo, quia, quando capio hanc partem, & post aliam, & aliam, mens mea procedit in ante; sed praeteritum non procedit in ante, sed ab ante in post: ergo praeteritum conceptum vt procedens hoc modo non concipitur, vt praeteritum. Vnde possset ratio sic formari. Jmpossibile est conditionem aliquam attribue re praeterito, quae attributa mutat rationem praeteriti in rationem futuri: sed infinitas attributa praeterito mutat ipsum praeteritum in futurum, ergo, &c. Maior nota est; probo minorem, quia conditio praeteriti est, quod sit processus ab eo; conditio futuri est, quod sit processus ad eã: infinitum autem impossibile est capere in eo, a quo proceditur; immo eo ipso tempore quo tu accipis infinitum, respicis necessario illud ad quod proceditur: cuius ratio est, quia eundo ad illud, a quo proceditur, semper inuenis finitum, non enim proceditur nisi ab aliquo determinato, & per cōsequens a finito, quia hic finitur processus, vbi incipis: Quod vero dicitur, quod hoc modo possibile est procedere adpraeteritum.

Respondeo, quod in re nunquam est processus ad praeteritum, licet sit processus a praeterito ad futurum, sed infinitas non inuenitur, nisi respe ctu eius, ad quod proceditur, quare in rerum natura repugnat infinitas rationi ipsius praeteriti. Vnde autem volo, quod apprehenso praeterito in anima sit processus ad futurum, sed statim omnia facit de praeterito futurum: quia mutat ante in post. & si dicis: Nonne Deus potuit facere quocumque. ante dato aliquod prius ante, & sic in infinitum.

Respondeo, Deus potuit ante quodlibet assignatum ante facere aliud ante, sed tu non procedis nunc in ante, sed in post secundum apprehensionem tuam; quia si procederes ad ante, semper inuenires terminum, & ideo non esset infinitus processus, sed inuenires terminum.

Tertia ratio principalis sumitur ex non cessare, & est ista. Illud de cuius ratione est, quod eius potentia non exeat ad actum, nec possit cessare, illud repugnat rationi praeteriti: Sed de ratione infiniti est, quod nunquam cesset, & quod eius potentia nũquam exeat ad actum, ergo. Maior patet, quia illud, quod est praeteritum, de ratione eius est, quod totum exiuit ad actum: Dato enim quod non iam non est praeteritum, ergo de ratione praeteriti, vt sic, est quod eius potentia desinat esse, & tollatur, & per consequens illud quod non cessat, & eius potentia non totaliter exit ad esse, repugnat rationi praeteriti: sed infinitum est huiusmodi ergo.

Probatio minoris per Philosophum, quod infinitum non est aliquid in potentia quoquomodo, sicut illud quod est separatum in actu, sed secundum Philosophum necesse est, vt actus sit in potentia, quae non exeat in actum. haec eadem dicit ibidem Commentator, & est ista ratio eius principalis. Respondetur, quod in praeterito remanet adhuc potentia, quoniam quantumcumque intelligam praeteritum in infinitum, semper accipio aliquid in actu, & remanet mihi accipiendum aliquid in potentia. Concedo, quod intellectus possit hoc facere, & intelligere in praeterito aliud, & aliud in infinitum procedendo; & similiter quod Deus posset illud facere, sed hoc esset procedendo in post, & non in praeteritum, sed quasi in futurum: sed accipiendo praeteritum in ratione praeteriti, de ratione eius est, quod totum exiuerit in actu, & ideo dicere, quod praeteritum sit infinitum, est dicere, quod infinitum sit in actu exclusa ratione potentiae.

4. Ratio principalis est ista secundum Philos. & Commentatorem. Ratio infiniti est ratio partis, & causa huius est, quia ratio infiniti est ratio imperfecti, & incompleti. Tunc sic. Ex parte illa inest tempori infinitas, ex qua parte habet rationem imperfecti, & incompleti, & rationem partis: sed quod sit imperfectum, & incompletum, & pars non inest tempori sub ratione, qua praeteritum, sed sub ratione, qua est futurum, immo sub ratione qua est praeteritum habet quod sit completum, & perfectum. quare & c.

Maior est euidens per Philos. & per Comment. magis expresse, qui attribuunt infinito rationem imperfecti, & incompleti, & partis.

Minorem probo, quia semper tempus sub ratione, qua praeteritum est, habet rationem perfecti. Vnde dicunt Grammatici praeteritum perfectum. sub ea ratione habet rationem totius, & completi, quia vt praeteritum est, extra ipsum nihil est, nec expectat aliquid, quod sit eius pars, inquantum praeteritum est; nam quicquid expectat aliud totum pertinet ad futurum, & est pars futuri. Haec est ratio Com- mentatoris vbi dicit, quod totum & perfectum opposita sunt infinito.

Vltima ratio sumitur ex dictis Philos. Jlle autem reprobat opinionem antiquorum de infinito. Ipsi diffiniebant infinitum dicentes: Infinitum est intra quod est omne. Hoc improbat Philos. tanquam implicans contradictionem, quia de ratione eius intra quod est omne, est quod habeat omnes partes suas, et sic iam est finitum, & terminatum, & completum. Haec sunt contra rationem infiniti, & ideo concludit, quod infinitum est extra quod est aliud semper. Tunc sic. Illi repugnat infinitas, cui repugnat esse extra quod aliud est. Sed tempori praeterito ratione qua praeteritum, repugnat esse extra quod est aliud, ergo &c. Maior euidens est ex suppositione: probo mi norem. Capio illam propositionem: Infiniti dies transierunt. Impossibile est, quod aliqua dies totius istius praeteriti sit extra ipsum, alias non esset praeterita, & sic non esset dies extra totum praeteritum: de ratione vero infiniti est, quod aliquid inueniatur extra ipsum pertinens ad totalitatem eius, quare & c. Quia ergo esse tale extra quod semper aliquid est praecise, con uenit tempori in quantum futurum, quia conditio temporis futuri est, quod semper extra quodcumque datum sit aliud accipiendum, ideo ex sola ratione futuri competit tempori infinitas. Dices quod extra praeteritum potest esse aliquid. Verbi gratia: accipio extremam diem, restat accipere tertiam praeteritam, & sic de alijs, ergo.

Contra quia sic capiendo non procedit ad praeteritum, sed ad futurum. Dices, immo ad praeteritum, quia quaelibet illarum praeteritaest. Contra. Quaelibet illarum est praeterita in re, & ideo in re non est processus ad praeteritas, sed praecise a praeteritis ad futuras: Quod autem sic accipiendo, sit processus ad praeteritas, hoc est tantum in mente tua, & ideo dies illi licet in re sint praeteriti, sunt tamen in mente tua futuri. Hanc rationem innuit Commentator, dicens, quod diffinitio antiquorum praedicta magis est praeteriti, quam infiniti.

Vltimo arguo ex dictis Doctorum sic. Secundum Doctores omnes contradictio est infinitum esse in actu, ergo tempus praeteritum esse infinitum actu est contradictio. Antecedens conceditur ab omnibus. Consequentiam probo, quia secundum Doctores: Si Deus faceret infinitum in actu, sequerentur impossibilia, puta, quod pars esset aequalis toti, & totum non esset maius sua parte, quod probant; quia quaelibet pars infiniti est infinita, & ideo capias vnum infinitum, ibi erunt tot cubiti, quot dicttae, erunt enim infinitae dietae & infiniti cubiti. Sed illa ratio aeque bene concludit propositum. Probo. Si praecesserunt infiniti dies, ibi conuenit dare infinitos menses, quia dato quod sunt finiti, ergo dies non erunt infiniti: sed dies est pars respectu mensis, ergo pars aequalis toti.

Respondebitur, quod infinitum nec est aequale, nec inaequale. Contra sic. Dicam ad rationem Doctorum. Dices non est simile quia vbi pono magnitudinem infinitam, ibi pono videlicet rationem totius & partis, non autem vbi pono praeteritum, infinitum. Ratio est quia partes infiniti praeteriti non permanent sicut partes magnitudinis, ideo non constituunt vnum totum.

Contra. Responsio ista non euadit, quoniam ita habet suas partes quantitas successiua, sicut continua permanens, & ita repugnat parti eius aequari toti suo, sicut de parte magnitudinis permanentis: sic enim repugnat, quod hora sit aequalis diei, sicut quod cubitus dietae, vel digito. ex propria enim ratione partis oritur minoritas ad totum, vbicumque reperiatur. Dicetur, quod ex alio est, quod repugnet infinito esse in actu, quam ex aequalitate partis ad totum, quia huiusmodi est ratione simultatis, quia si ponatur infinitum permanens, ponetur infinitas simul. Si vero ponatur infinitum successiuum, non ponetur simultas, ideo non est sic impossibile hic, sicut ibi.

Contra: Ostendo quod habeo propositum sic. Non magis repugnat infinitas simultati, quam prioritati, & posterioritati; non enim est magis impossibile infinita esse in actu simul, quam infinita esse sub prioritate, & posterioritate. Repugnantia, si qua est, est ex ratione actualitatis, quia vbi infinitum est in actu, ibi omnes partes sunt redactae ad actum, & per consequens ad finem, & complementum, ergo non sunt infinitae, quia ratio infiniti consistit in ratione imperfecti, & incompleti, si autem repugnantia est ratione actualitatis; ergo repugnat infinitas ipsi praeterito, cuius partes omnes sunt redactae ad actum.

Vltimo quid dicendum est ad Aristotelem, qui nouit ita naturam praeteriti, & futuri, & apud Peripateticos, & veritatem opiniones suae fuerint examinatae, quod Commentator dicat de eo, quod opiniones suae rectae sunt absque omni contradictione, & tamen ipse posuit tempus praeteritum esse infinitum.

Respondeo. Aristoteles in hoc deceptus est, putauit enim se per rationes supra positas demonstrasse in principio, quod tempus praeteritum necessario est aeternum. Et qui dicūt, quod hoc non dixit demonstratiue, quod esset deter minatus ad partem illam, vel illam, non habent isti bene mentem Aristotelis; nam aliud non habet Aristoteles, per quod possit probare, quod primum principium est aeternum, & quod est actus purus, & non in magnitudine, nisi quia mouet tempore finito. Confirmatur, quia Augustinus expresse dicit, quod in hac positione solus Aristoteles fuit primo haereticus, qua posuit, tempus ingenitum esse.

Ad euidentiam ergo difficultatum, quas Ari stoteles adducit pro se; praemitto vnam distinctionem de infinito, quod infinitum est duplex secundum entitatem, & secundum quantitatem, & ambo isti modi infinitatis dicuntur valde aequiuoce. Infinitum enim secundum entitatem est possibile esse, immo est necesse esse, & hoc in actu: Infinitum autem secundum quantitatem repugnat in actu esse. Infinitum vero secundum entitatem accipitur per carentiam finis entitatis. Ens enim finitum secundum entitatem arctatur per differentiam aliquam contrahentem ipsum: omnem talem differentiam contrahentem excludit infinitum secundum entitatem, & tale infinitum non est aliud, quam totum ens eminenter subsistens. verbi gratia. Cum concipio rosam simpliciter, capio naturam rosae simpliciter subsistentem, & non contractam per aliquam differentiam indi uidualem ad hanc rosam, vel llam, & ideo abstraho eam ab omni contracttione, & tunc concipiendo rosam simpliciter, habeo conceptum rosae quodammodo infinite, quia in illa concipio omnem rosam, quae infinitae possunt esse: & hinc est, quod Commentator ait, quod in propositione vniuersali infinita apprehendimus: sed quando concipio indiuiduum rosae, tunc ro sa simpliciter contrahitur, & limitatur. Sic in proposito, concipiendo ens simpliciter, quod est ens carens omni contractione, habeo infinitum quoddam secundum entitatem, sed concipiendo ens contractum per aliquam differen tiam, statim habeo ens finitum, & portionem quandam entitatis, & contraho ens simpliciter ad illud. Sicut ergo, si esset rosa subsistens, illa esset illimitate omnis rosa nullam contractionem habens in specie rosae, esset tamen contracta in genere florum, sed si esset flos simpliciter, esset illimitate omnis flos nullam ha bens contractionem, & limitationem in genere florum; esset tamen limitatum in ratione superioris generis, puta corporis, & sic semper ascendendo quousq; perueniatur ad ens illud: tunc quod esset ens simpliciter, esset illimitate omne ens, & nullam haberet limitationem, nec ad infra, nec supra; & ideo esset simpliciter infinitum secundum entitatem, & tale est Deus, vt expresse dicit Commentator, vbi dicit, quod Deus cognoscit omne ens, quia cognoscit naturam entis simpliciter, quod est ipse. In hoc autem infinito secundum entitatem patet, quod nulla contradictio est ponere ipsum, immo est necesse esse, de quo in Primo libro dictum est.

De secundo modo infinitatis scilicet secundum quantitatem, sciendum est, quod finitum secundum quantitatem est habere complemen tum, & finem suarum partium, & per oppositum infinitum secundum quantitatem est non esse completum, & terminatum in suis partibus, sed habere partes infinitas, & secundum eas esse incompletum, & non terminatum. Ex quo patet quod concipiendo infinitum secundum quantitatem, concipis necessario aliud inconpletum, quoniam concipis aliquod cui semper additio fienda est, & quod expectat partem aliam, alias iam terminares ipsum, & finires: si vero poneretur infinitum in actu, ponerentur in actu omnes partes eius, & sic exirent ad actum secundum omnes partes, & per consequens esset completum, & terminatum secundum omnes partes eius: ergo non esset infinitum, quia ratio infiniti consistit in ratione incompleti, & imperfecti, & hoc vel secundum rem, vel secundum imaginationem.

Nunc ad rationes Philosophi. Ad primam, quae procedit ex ratione producti, concedendo maiorem: sed tamen non oportet, quod illa duratio sit extra intellectum, sed sufficit, quod sit in imaginatione.

Ad probationem, cùm dicitur, quod talehaberet esse ab aeterno; Respondeo. Aliud est non esse praecedere esse natura, aliud natura, & duratione: aliud est duratione reali, & aliud est duratione imaginatiua. Dico tunc, quod eius quod fit, non oportet quod non esse eius praeced at esse duratione reali, quod si illud ponatur productam ab aeterno, ibi non esse non praecederet esse, nisi secundum rationem, & naturam, nullo autem modo nec duratione, nec reali, nec ima ginaria: in producto autem de nouo, non oportet quod suum non esse praecedat esse duratione rea li: Negationes enim non habent realem mensuram, ibi ergo non est sola processio non esse ad esse secundum rationem, sed secundum durationem: non oportet autem quod secundum durationem realem, sed sufficit, quod secundum durationem imaginariam; quia intellectus capiens non esse alicuius, quod postea est, necessario concipit aliquam durationem, in qua con cipit non esse eius.

Ad secundam probationem dico, quod, si loquamur de reali praecessione, in nullo priori praecessit Deus, nec oportet ex hoc, quod productum sit coaeternum Deo, adhuc enim Deus praecedit illud, sed non praecedit duratione, sed aeternitate, quae est mensura infinitae durationis non formaliter, sed extensiue, eo quod aeternitas attingit omnem durationem factam, & factibilem, & infinitam. Tunc quando res fit de nouo, non oportet quod sit aliqua dura. tio realis, in qua Deus praecedat; quia duratio illa vel mensuraret esse Dei, vel non haberet subiectum aliquod: sed in illo priori, in quo intelligo Deum praecedere, intelligo durationem aliquam secundum rationem, & illi intelligo coexistere aeternitatem, & in illa Deus praecedit esse rei factae, non in duratione aliqua reali.

Tunc ad formam argumenti, concedo, quod Deus praecedit duratione rem illam, sed non duratione formali, & perpetua; sed illa aeternitate, quae dicitur duratio pro tarto, quia coexistit omni durationi factae, & factibili.

Ad aliud, quod dicitur, quod prius, & post sunt correlatiua, nego istam, eo quod ibi non est prius realiter, nec posterius: sed tantum secundum imaginationem. Vnde idem scilicet in quo fit res est prima realis prioritas respectu sequentium instantium; ante autem nullum fuit prius, nisi sola imaginatione.

Ad aliud de esse nouo, & antiquo, respondeo eodem modo, vt de priori & de posteriori. Concedo enim, quod secundum esse est nouum, & secundum non esse, est antiquum; sed non est aliqua relatio realis non esse antiqui ad esse nouum, nisi secundum imaginationem tantum.

Ad aliud, quod dicit, quod non potest intelligere, &c. Respondeo: dixi alias, quod ex hoc Philosophus negauit creationem, & productionem creatiuam: quia putauit, quod quando aliud de nouo creatur necessario suum non esse realiter praecedat esse, ita quod sit aliqua duratio, in qua suum non esse praecessit, ita quod habitudo est necessaria realiter non esse ad esse, licet, quando est non esse, vel rei sit, & hic ordo oritur ex natura terminorum: sed Deus potest facere, quod tempus nunc primo sit, quia habitudo est, non in primo modo; sed in secundo: & quia non oportet, quod illud non esse praecedat secundum realem durationem, sed sufficit, quod secundum imaginariam.

Dices. Ex hoc habeo quod tempus secundum suum rea le esse non potest esse nunc minus primo; quia dixisti alias, quod secundum Philosophum esse reale temporis est esse in anima, non in re extra. Nunc autem concedis, quod si tempus fiat nunc, primo non esse eius praecessit in aliqua imaginaria duratione; ergo ratio Ari stotelis concludit, quod ante tempus est verum tempus in infinitum.

Respondeo, tempus esse in anima potest dupliciter intelligi, vel quantum ad materiale & formale eius, vel quantum ad materiale tantum: formaliter ergo entitas temporis concedo, quod est in anima, secundum tamen materiale dico, quod est in re extra, scilicet motus ille in quo & tempus habet suum formale inchoatiue: nam motus cogit intellecum ad con cipiendum prius, & posterius, quae sunt illa duratio formaliter.

Ad propositum duratio illa, quae esset prior motu nunc post facto, esset in anima, & quoad materiale, & quoad formale; & ideo non essset verum tempus, de quo est sermo. Sic ergo patet ad primam rationem Philosophi, & ad confirmationes eius.

Ad secundam rationem ex parte instantis dicitur, quod si tempus incepit ab instanti, & illud habet de ratione fluxus, quia non durauit nisi per instans, & hoc est esse in fluxu: sed illud instans non fuit continuatiuum temporis, quia non fuit instans cuius ratio consistit in accedendo, & in instando, puto quod Commen tator, & Aristoteles reputarent contradictionem, quod esset instans, & quod vel instaret, vel accederet, ideo dicendo arguitur, quod intellectus noster non concipit sine continuo, & tempore. Ideo quando intelligo aliud, intelligo illud in quadam linea successionis, & ideo si concipimus instans, necessario intelligimus illud in quodam fluxu, & per consequens in instando, & accedendo: sed intellectus abstractus non conciperet hoc modo instans, quia non concipit cum linea successionis, & ideo de eius essentia absolute non est, quod sit continuatiuum temporis praecedentis cum sequenti, sed tantum vt concipitur a nobis. tamen non videtur possibile, quod tempus incepit ab instanti. Probatur, quia nec motus a mutato esse: simile enim videtur hic, & ibi: impossibile est autem quod motus inceperit a mutato esse. Probatur quia si tempus incepit ab instanti, ergo motus a mutato esse: Consequens est impossibile, ergo & antecedens. Probo primo consequentiam. Si enim motus incipiat, & tempus mensuret, si tempus incipit ab instanti, oportet quod mensuret aliquid de motu, quod & incipit: illud non potest esse motus, quia instans non mensurat motum: ergo illud est mutatum essle. Sed falsitatem consequentis probo: quia sequeretur, quod linea componeretur ex punctis, & quod motus caeli esset supra situs indiuisibiles, & ideo non esset continuus. Primum probo: pono quod aliquid moueatur super lineam, extremitas mobilis tangit punctum, incipiat ergo moueri.

Quaero nunc, vel primum, quod acquirit, est aliquid indiuisibile, & tunc indiuisibile acquisitum est immediatum indiuisibili, quod tangebat, & sic linea componitur ex punctis immediatis, aut mobile acquiret primo aliquid diui sibile: ergo motus non incepit in mutato esse, sed primum quod incepit de motu, est motus. Eadem ratio probat secundum quod motus cae li est super situs indiuisibiles.

Quid ergo dicemus de eo, quod Aristoteles per hoc probat, quod omnem motum praecedat motus; quia incipit a mutato esse, quod necessario est aliud alterius motus. Quidquid sit: de hoc, vos videbitis. Ad primum in oppositum principaliter patet ex dictis. Ad secundum dicendum, quod non est simile de praeterito & futuro, quia ratio futuri non consistit in com pleto esse, sed expectat semper partem & completum, & ideo eius ratio consiftit in potentia. oppositum autem est de tempore praeterito. Ad tertium patet ex dictis.