Quaestio 2

ARTJCVLVS J. Vtrum diuersitas conceptuum generis, & differentiae attendatur penes diuersa apparentia, vel significata.

QVantum ad primam quaestionem arguo, quod diuersitas conceptuum generis, & differentiae sumatur penes diuersa apparentia: Quoniam quicquid conuenit intelligere, conuenit significare: ergo per oppositum, quod non conuenit significare, non conuenit intelligere: sed conceptus generis, & differentiae, vt diuersa sunt, non significantur, nisi ex diuersis apparitionibus, & fantasmatibus: ergo.

Maior nota est, probo minorem: Non enim natura aliqua circa hominem exprimit distincte rationem generis, & differentiae, nisi a diuersis operationibus operantibus, sicut exprimit animal in ordine ad hanc operationem, quae est sentire, rationale vero ab illa operatione, quae est ratiocinari. Similiter circa albedinem. Vnde color significat albedinem in ordine ad motionem visus, disgregatiuam vero in ordine ad aliam operationem: tota ergo ratio distinctionis conceptuum generis, & differentiae attenditur penes diuersa fanta smata apparentia extrinseca ipsi rei.

In oppositum est, quia tunc diffinitio, quae constat ex genere, & differentia esset descriptio. Consequens est contra Philosophum 7. metaph. text. 42. Consequentiam probo, quia tunc diffinitio exprimeret tantummodo proprietates extrinsecas, & non intrinsecas, quod est proprium descriptionum.

Respondeo: Primo ponam punctum quaestionisi. Secundo Propositionem intentam. Punctus quaestionis in hoc consistit, quia opinio vna satis communis est, quod diuersitas conceptuum generis, & differentiae attenditur penes quaedam extrinseca apparentia. Dicunt enim, quod genus, & differentia exprimunt eandem rem, & ideo diuersitas illorum conceptuum non potest accipi penes intrinseca, sed accipitur penes apparentia quaedam extrinseca. Verbi gratia, quando intellectus concipit hominem, & asinum, vt conueniunt in quadam communi exi stentia apparenti, puta in sentire, quae apparet communiter in ambobus, & tunc ex vnitate istius operationis, quae est sentire, format de eis vnum conceptum sensibilitatis, in quo consistit ratio conceptus animalitatis, & sic habet rationem generis circa hominem, & asinum.

Vlterius, quia intellectus perpendit, & iudicat, quod homo, & asinus licet conueniant in illa operatione, quae est sentire, tamen non conueniunt in omnibus alijs operationibus, immo apparet in eis specialium operationum diuersitas, cuiusmodi sunt ratiocinari, & huiusmodi; vt sic, format alium conceptum de homine sumptum ab illa operatione, quae est ratiocinari; & alium de asino, ab alia operatione propria asini, & sic habet conceptum specificatarum differentiarum: & ita in homine format duplicem conceptum, vnum communem sumptum ab operatione communi, alium proprium, qui est ab operatione propria. Punctus ergo quaestionis est inquirere, an haec positio contineat veritatem.

Nunc pono secundo Propositionem intentam. Non videtur mihi, quod opinio haec sit vera. Vbi scien dum est, quod aliud est quaerere, per quid deuenitur in diuerfitatem conceptuum arguitiue; & aliud est quaerere, vnde formaliter accipiantur conceptus illi: ergo licet operationes distinctae & communes sunt quaedam via deueniendi in conceptus generis & differentiae, eo quod operatio facit scire formam, tamen quia formaliter, & intrinsece diuersitas talium conceptuum coursitit d'iue situte tultutn eqge trtiermumn e-

Hanc Conclusionem probo sic. Non minus est virtus distinctiua intellectus, quam sit sensus: sed sensus ab vna & eadem re simplici potest immutari ad duas sensationes distinctas de eadem omnino re, non habendo respectum ad diuersas operationes, siue ad quaecunque extrinseca: quare hoc multo magis poterit intellectus. Maior nota est, & probo eam ex intentione Commentatoris. Ille enim dicit, quod intellectus separat illa, quae in re sunt vnita. Item tertio de anima, vocat intellectum virtutem distinctiuam per totum. Minor patet, quia si videatur a remotis lepus, experitur, & immutatur visus quadam apprehensione confusa, vnde apprehendit, & iudicat ipsum sub ratione corporis: delnde sen sus magis proprie immutatur apprehensione magis distincta sub ratione animalis, & vltimo in proportionata distantia immutatur visus propria, & singulari apprehensione, in quantum scilicet tale animal est a quocunque distinctum; & hoc non ex comparatione ad quaecunque extrinseca: & ratio est, quia res est apta nata immediate immutare visum ad plures apprehensiones distinctas, de eadem tamen re.

Dicetur: quod illae diuersae immutationes non sunt sine experientia diuersarum operationum, quoniam experimur ibi operationes diuersas, vnde experimur, quod albedo ex remotis non immutat visum, & cum hoc conuenit cum nigredine, sed de prope disgregat visum, & nigredo congregat: disgregare autem, & mouere sunt operationes diuersae eiusdem rei: ergo ratio non concludit.

Contra. Bene volo, quod res vna faciat diuersas impressiones, sed quod oporteat ibi concurrere diuersa apparentia extrinseca, hoc falsum puto. Vnde immutatio illa, & disgregatio sunt ipsaemet impressiones. Et praeterea secundum hoc prius apprehenderet visus differentiam immutationis, & disgregationis, quam immutaretur ad apprehensionem coloris, & albedinis, quod tamen salsum est. Experimur enim, quod in primo occursu prima immutatio visus est ad illas duas apprehensiones animalis, scilicet leporis, siue albedinis, & coloris. Secundo sic: Effectus non est vniuersalior sua cau sa: sed de vna simplici re aliqua possunt haberi isti duo conceptus, cui rei non conuenit operatio aliqua: ergo distinctio operationum apprehendentium non est causa semper distinctionis talium conceptuum.

Maior patet, quia licet causa posset esse realior effectu, tamen non e conuerso; alias effectus esset sine causa. Minorem probo, quoniam de relatione possum habere duos conceptus distinctos generis & differentiae, & tamen relatio non est principium operationis simpliciter: de quantitate, quae tamen non est forma actiua, sed Commentator dicit: Licet non sint in relatione operationes apparentes, sunt tamen ibi diuersae proprietates, a quibus sumuntur conceptus illi. Vnde aliam proprietatem apprehendo in paternitate, in quantum est habitudo formae conceptus generis, quo concipitur in quantum relatio; ex ea vero in quantum est haec habitudo, formatur conceptus specificus paternitatis.

Contra. Accipio illa apparentia, penes quae dicis accipi diuersitatem conceptuum, illa sunt res aliquae: ergo sunt in genere: ergo est accipere in eis rationem generis, & differentiae: ergo vel ab intrinseco, & habeo propositum; vel ab alijs apparentibus, & sic procedetur in infinitum.

Dices: non sunt in genere. Contra: Ex quo non sunt nihil, & sunt extrinseca, necessario sunt ingenere.

Tertia ratio est ista. Aut isti conceptus generis scilicet, & differentiae includunt intrinseca illa apparentia, ita quod sint conceptus ipsorum apparentium tantum: verbi gratia. In homine, aut conceptus generis includit formaliter, & intrinsece illud apparens, quod est sentire, & si sic, sequitur, quod conceptus generis, & differentiae non erunt essentiales intrinseci, sed extrinseci, & accidentales. Operatio enim accidit rei, cu ius est operatio. Nunc autem sentire, & ratiocinari nec sunt apparentia quaedam, sunt tamen operationes secundum istos: ergo. Non ergo diffinitio, quae datur per genus, & differentiam exprimit quidditatem rei, nec praedicatur per se in primo modo: Si vero conceptus illi non includunt illa apparentia intrinsece, quaero: aut circumscriptis apparentibus illis, remanent con ceptus distincti, aut non: si remanent, aut vnus tantum, aut duo: si remanet vnus conceptus tantum, ergo duo conceptus eiusdem rei, non claudentur infra quidditatem speciei omni extrinseco circumscripto, sed vnus tantum. Si remanent duo distincti: ergo se ipsis formaliter erunt distincti, licet extrinsece ad notitiam eorum deueniamus per apparentia illa. Bene enim ex operationibus distinctis deuenimus ad notitiam conceptuum generis, & differentiae, sed ta men conceptus illi intrinsece, vt duo sunt, & distincti, pertinent ad rationem speciei, & scipsis di stinguuntur formaliter, nec includunt aliquid extrinsecum in sui ratione. Per hoc patet

Responsio ad argumentum in oppositum: concedendo enim, quod non conuenit intelligere, nec significare diuersos conceptus generis, & differentiae nisi ex apparentibus, pro quanto in notitiam eorum venimus ex apparentibus; sed tamen non propter hoc conceptus illi, siue distinctio illorum conceptuum est distinctio illorum apparentium intrinsece, & formaliter. Hinc est, quod accidentia magnam partem conferunt ad cognoscendum quod quid est, quia cognitio nostra ortum habet a sensu, & ideo, quod quid est inuestigamus a posteriori per ope rationes, tanquam per principia, per quae deuenimus ad quod quid est; sed terminus, ad quem deuenimus, aliud est a principijs illis, per quae de uenimus.

ARTJCVLVS JJ. Vtrum diuersitas conceptuum generis & differentiae accipiatur penes aliam, & d aliam formalitatem.

QVoad secundam quaestionem arguo primo, quod diuersitas conceptuum gene ris, & differentiae accipitur penes aliam, & ali am formalitatem. Quia secundum Commentator. Vniuersalia apud Aristotelem non sunt extra, sed sunt collecta ab intellectu, qui considerat similitudinem in singularibus, & ponit ea vnam intentionem: ergo, vt videtur, diuersitas conceptuum generis, & differentiae, cum sint conceptus vniuersalium, accipitur ab intellectu ex diuersis similibus singularium.

Contra, quia Commentator primo de anima dicit, quod intellectus est, qui agit vniuersalitatem in rebus, & hoc prima apprehensione. Prima enim apprehensione concipit rem sub conceptu generis, & differentiae: sed diuersa similitudo singularium non apprehenditur prima apprehensione, & simplici, sed collatiua vnius singularis ad aliud: ergo.

Respondeo. Primo pono punctum quaestionis, secundo Propositionem intentam. Punctus quaestionis est in hoc. Dicit enim quidam Doctor modernus Henricus, quod tota ratio diuersitatis, & distinctionis conceptuum generis, & differentiae est diuersitas conformitatum, & similitudinum ipsorum indiuiduorum. Dicit enim ille Doctor ad declarationem eius, quod intendit, quatuor, Primo, quod genus, & differentia dicunt omnino eandem rem. Impossibile est autem quod intellectus de eadem re formet diuersos conceptus, nisi comparando illam rem ad plura: res enim illa, ex quo est eadem, intellectus non potest inuenire in ea intrinsece aliquam pluralitatem: ergo oportet, quod si forent de ea plures conceptus, quod hoc sit extrinsece in ordine ad plura, in quantum res illa diuersimode aspicit illa. Hinc est, quod si non esset nisi vnus homo, non formaret intellectus de homine, nisi conceptum specificum: si enim non esset, nisi Petrus, quis inuenisset conceptum animalis distingui in eo a conceptu rationalis? sed quia aspicimus plura, & inuenimus quaedam quae sentiunt, quaedam quae gradiuntur, quaedam quae ratiocinantur, ideo formamus ipsos conceptus scilicet animalis gressibilis, & rationalis. Et quia consideramus, quod homo conuenit cum quibusdam in sentire, cum quibus non conuenit in gressu: cum quibusdam vero in gressu, cum quibus non conuenit in ratiocinari, ideo formamus de homine conceptum animalis magis communem conceptu gressibilis, & conce ptum gressibilis minus communem conceptu ani malis, magis autem communem conceptu rationalis.

Secundo dicit, quod inter illa plura attenditur maior, & minor conformitas, comparat enim Socratem ad Platonem, & inuenit perfectam similitudinem; comparat autem eum ad Brunellum, & inuenit minus perfectam: comparat autem ad auem, & sic inuenit adhuc minus perfectam; comparat eum ad alia, puta ad conchilia maris, & inuenit multo minorem similitudinem, & hoc modo secundum maiorem, & minorem conformitatem, & similitudinem format communiorem, & minus communem conceptum, & sic sem per vsque veniat ad illa, quae habent conformitatem, ex qua format conceptum generalissimum.

Tertium quod dicit, est quod illa conformitas non est relatio, sed est sundamentum relationis, puta similitudinis.

Quarto dicit, quod quia illa conformitas in pluribus est vna, ideo conceptus istorum plurium est vnus. haec opinio videtur concordari opinioni Commentatoris: Intellectus format vniuersale, cum fuerint duo indiuidua. Item concordat cum Themistio, vbi dicit, quod genus e st conceptus, siue ex ipso extendi fimilitudinem singularium. Haec dicta calumniam habent quoad aliqua, de quibus nunc transeo, quod enim conformitas sit fundamentum similitudinis, non reputo verum, imo est illamet similitudo, quod etiam dicit, quod non est relatio, non credo verum esse; nam suum esse est ad aliud se haber; est enim conforme non in se, sed ad aliud, nec est alia relatio, quam similitudinis, de hoc alias. modo non curo. tamen ad propositum pono propositionem intentam, quae est ista: Omni conformitate circumscripta potest intellectus circa vnum indiuiduum formare conceptum generis, & differentiae.

Hanc propositionem probo sic. Non minoris distinctionis est intellectus quam fensus, siue non est potentia minus distinctiua intellectus, quam sensus: sed sensus circa vnicum indiuiduum albedinis, puta coloris, distinguit duas apprehen siones puta caloris a remotis, huius coloris scilicet albedinis de propinquo, & hoc absque omni conformitate non comparando illud ad aliud indiuiduum: ergo. Vnde in sensu cblor, & albedo sunt duo in esse viso: ergo intellectus circa idem indiuiduum poterit formare conceptus, & apprehendere duo in esse.

Secundo sic; quaero, quomodo conformitates illae sunt causa ipsorum conceptuum, aut effectiua, aut deductiua, aut formabiliter, & intrinseca, vt conformitates implicantur inter conceptus; non potest dari secundus modus; quia tunc genus non praedicaretur per se de specie, secundum hoc enim conceptus gene. ris esset relatiuus, & sic praedicatio esset relatiua in ordine ad aliud. Si detur primus modus. Contra. Conformitas illa fundatur super vnitate generis: ergo sequitur eam: ergo est causa eius.

Secundo, quia dato quod esset causa adhuc haberem propositum, quia non quero hic de causa extrinseca illius distinctionis, nec de via veniendi in eam, sed quaero de formali ratione intrinseca distinctionis illius conceptibilitatis, siue conceptuum illorum, quae est illa, & vnde sumitur intrinsece.

Tertio arguo, quia super vnicum indiuiduum vnius speciei, secundum philosophos potest fundari conceptus generis, & differentiae, sed in vnico indiuiduo vnius speciei nulla intelligitur conformitas: ergo absque illa conformitate potest intellectus in eadem re fundare conceptus generis & differentiae. Probo, quia caelum est vni cum indiuiduum vnius speciei: non enim sunt plures caeli, nec plures soles, & tamen concipiendo caelum, format intellectus conceptum generis, & differentiae, potest enim concipi in quantum caelum, & in quantum hoc caelum, & alius est conceptus ille ab isto. Vnde 2. de caelo, & mund. cum dico caelum, dico sormam, cum dico hoc caelum, dico materiam.

Quarta ratio est ista, quod quidquid sit de in- tellectu deliberante, componente, & conferente, ex quo potest deueniri in distinctos conceptus componendo, & diuidendo, tamen quod prouenit ab intellectu agente, & fantaimate, non est per colorem, & currit cursu rei generatae, non cursu scientiae demonstratiuae: considerare autem similitudines non est actus intellectus agentis & fantasmatis, sed est actus intellectus possibilis. Est enim collatio conceptuum plurium receptorum ab intellectu agente, & fantasmate; sed conceptus generis, & differentiae causantur immediate ex fantasmate & intellectu agente, quod probo, quia alias vhum indiuiduum siue fantaima receptum ab vno indiuiduo cum intellectu agente non moueret ad vniuersale: quare conceptus generis, & differentiae non prouenit ex alia, & alia similitudine, & conformitate.

Confirmo hoc primo per Philosophum vbi dicit, quod cum volumus considerare lineam simpliciter, idest vniuersalem, ponimus ante oculos lineam aliquam particularem, puta lineam pedalem, non dioit, quod oporteat ponere speciales lineas. Tunc ad auctoritates Commentatoris respondeo vno modo, quod loquitur de vniuersali complexo, quod est principium artis, & scientiae; tale quidem vniuersale non capitur ex vno particulari, sicut si videam semel quod reubarbarum purget coleram; sed vniuersale hoc modo est propositio accepta ex pluribus, & ideo Commentator volens ostendere quomodo fit huiusmodi vniuersale, dicit quod quando apprehenduntur plura indiuidua. Vel secundo dico, quod non oportet ad conceptum vniuersalis praecedere apprehensionem particularis, nisi vbi per intellectum diuidentem oporteret inuestigare vniuersale a posteriori; conuenit enim semper, quod nescimus genera, siue differentias, & venamur eas topice secundum artem traditam in secundo Posterior. & 7. Topic. sed loquendo de vniuersali adgenerato in nobis per actum agentis intellectus & santasmatis, non oportet tunc, & quando inuestigamus a posteriori, licet conformitas sit medium, quo deuenimus ad conceptum vniuersalis; tamen intellectus non sistit vltimate in illa conformitate, sed in conceptu vniuersalis, quod noh includit intrinsece illam conformitatem.

ARTJCVLVS JJJ. Vtrum diuersitas conceptuum generis & differentiae sit ex diuersitate alterius & alterius realitatis.

AD tertiam quaestionem arguo primo, quod diuersitas conceptuum generis, & differen tiae sit ex diuersitate alterius, & alterius realitatis: Quia secundum Philosophum sicut se habet tota diffinitio ad totum diffinitum, sic se habent partes definitionis ad partes diffiniti: ergo diffinitum habet partes, quibus correspondent partes diffinitionis, scilicet genus, & differentia. Et con firmatur ibidem exintentione Philosophi, quod simplex non habet diffinitionem.

In oppositum est Commentator, qui dicit, quod diuersitas generis, & differentiae non est in re, sed in intellectu, in re autem tantum in potentia.

Respondeo, Primo ponam quasdam opiniones, secundo quod videtur. Vna opinio est antiqua, & sequens dicta Philosophi, quod genus & differentiae omnino accipiuntur ab eadem re. Alia est opinio cuiusdam Doctoris Moderni Subtilis, quod genus, & differentia exprimunt diuersas realitates in eadem re simplici, ex quibus oportet, quod accipiantur conceptus generis, & differentiae. Ratio est, quia, quod sic est simplex, quod non potest inueniri in eo realitas, & realitas, omnino est indisfinibile. Sic ergo in omni diffinibili oportet ponere plus realitates extra intellectum, quarum vnam exprimat genus, aliam vero differentia: Jllae autem realitates conparatae ad se inuicem sunt inseparabiles, & constituunt omnino vnam, & eandem rem simplicem, & ex hoc contradictio est, quod in re illa vna ab alia separetur, tamen cum hoc constat, quod vna est possibilis respectu alterius: & ideo omne quod componitur ex genere, & differentia, componitur ex actuali, & potentiali, & ideo omne diffinibile continet in se quasi materiale, & formale, & diffinitio aliquo modo constat ex materia, & forma. Et hinc dicitur communiter, quod genus accipitur a materia, sed differentia a forma, cum hoc tamen res illa, quae distinguitur, simplex est, quia ambae realitates illae, licet distinguantur realiter, cadunt tamen in eandem rem. Nec est inconueniens, quod in vna re simplici sint tales realitates in se separabiles, vt sit vnum dicere, sunt vnum simplex, & distinguuntur formaliter, siue secundum quid. Et secundum hoc saluantur faciliter multa, videlicet, quomodo in vna albedine fundo conceptum coloris, & conceptum disgregatiuum propter scilicet diuersas realitates intrinsecas, non propter aliqua extrinseca, vt dicunt alij: hic autem modus habet per se probabiles aliquas rationes, & auctoritates multas, Primo illam de 7. metaph. quae adducta est ad principale.

Item 8. metaph. commendatur Architas, qui sciuit abstrahere perfectas diffinitiones continentes materiam, & formam. Vnde additur ibi, quod oportet diffinitionem esse sermonem longum. Rationes etiam sunt ad hoc, Primo, quia circumscripto actu intellectus plus conuenit albedo cum hac albedine, quam haec albedo cum hac nigredine: ergo albedo & nigredo conueniunt ex natura rei, & differunt ex natura rei: ergo est in albedine & nigredine aliqua realitas in qua conueniunt, & illa est color; & realitas, aliqua, in qua differunt, & illae sunt propriae rationes specificae, a quibus sumuntur differentiae.

Item. Nihil videtur impedire diffinitionem in abstracto ex natura rei, nisi distinctio realitatum importata per subiectum, & praedicatum ex natura rei: sed illa praedicatio impeditur, ne sit vera, coloreitas est albeitas. Item, quando concipio realitatem coloris, aut concipio quod quid est in albedine realitatis, & tunc frustra additur aliud, quod importatur per differentiam, si per primum ego attingo quod quid est in re: ergo si non sit frustra posita differentia in diffinitione, oportet, quod aliqua realitas sit in re importata per differentiam, quam non exprimat genus.

Nunc pono conclusionem intentam. Videtur mihi quod mens Auicennae, Commentatoris, & Arist. sit omnino ad oppositum, ita quod secundum eos genus & differentia exprimunt omnino eandem realitatem, vt nulla distinctio sit a pud illa in esse, sed tantum apud intellectum. Hanc conclusionem probo auctoritatibus, & rationibus, primo auctoritate Auicennae & Com mentatoris, qui in hac conclusione concordant, licet discordant communiter in alijs. Posset autem vna ratione sic probari: Quando aliqua duo ita se habent, quod non differunt nisi sicut explicitum, & implicitum, terminatum, & interminatum, & nulla differentia est in esse, scilicet in certitudine, & dubietate, talia non dicunt diuersas, sed eandem omnino realitatem. Illae enim differentiae explicatum, & implicatum; terminatum, & interminatum; certum, & dubium non sunt in re, sed in intellectu tantum. Nulla enim res extra animam est terminata, vel interminata, dubia, &cer ta; explicata, & implicata; sed genus & differentia differunt, sicut explicatum, & implicatum; certum & dubium, terminatum, & interminatum: ergo. Maior nota est. Minorem probo per Auicennam, primo mouet dubium, quomodo diffinitio praedicatur de diffinito, cum genus & differentia sint partes diffiniti: pars enim non praedicatur de toto, & respondet, quod non est imaginandum, quod in specie sit compositio talis, vt dicatur componi de genere, sicut ex hoc, sed illa compositio intelligitur per implicationem, vt sit sensus, homo est ex animali, & rationali; idest, homo est animal, quod est rationale. Vnde dicit ad quod dicimus, cum nos diffinierimus dicentes, verbi gratia, & c. sequitur, non enim volumus, quod homo componatur ex animali & rationali, sed est animali, quod est rationale. Ecce quomodo intendit, quod homo, & animal non differunt, nisi sicut explicatum, & implicatum, & etiam non differunt, nisi sicut certum, & ignotum. Subdit statim. Intellectus cum intelligit animal, & rationale, intelligit intentionem, quorum vnumquodque est illa in esse, non quod intentio adiungatur alia: sequitur: nec est aliud nisi designatione, & ignorantia, non in esse: ad ostendendum autem quod non differunt, nisi vt terminatum, & interminatum, subdit, cum enim dico, animal rationale, ibi non est multitudo, quae est partium, sed rei terminatae, & interminatae: quantum ergo ad intellectum nostrum erit haec alietas, non in esse.

Secundo probo idem auctoritatibus Arist. & Commentatoris. Jpsi enim requirunt, quomodo diffinitio est vnum, & tamen habet partes, volentes assignare rationem dicti, non vadunt ad causam vnitatis, quam prius assignant 8. metaph. de duabus realitatibus venientibus ad constitutionem alicuius, quae scilicet sit ratio vnitatis illorum duorum, quia vnum est actus, aliud potentia: talem rationem non reddunt in proposito de partibus difformibus, in tertio. Sed ratio, vt dicunt, est, quia vltima differentia complectitur, & continet totam diffinitionem, & est tota substantia rei: quod pro tanto verum est, quia omnia, quae ponuntur in diffinitione, sunt vnamet res. Vnde Commentator ibi commento 44. dicit, sic deinde dixit, & tunc sequitur, manifestum est, quod vltima differentia est substantia sola speciei. & sequitur: manifestum est, quod illud, quod sequitur diffinitio, est vnum, quoniam in ea non est aliquid in actu hisi vnum, & multitudo, quae est in ea, est in potentia: & parum antedicit: verbum primum seruat, quod vltima differentia non est substantia propria ei, nec aliquid existens extra ammam in actu. Item primo physic. dicit, quod color importat vniuersaliter rationes specierum, est enim ratio generis ratio mixta, & confusa, sed nihil tale est extra animam.

Dato autem, quod non essent auctoritates aliquae: probo propositum per rationes, & primo sic. Si ponerentur plures realitates in vna re, vel plures gradus, siue plures formalitates, vt dicunt alij, aut essent aliquid extrinsecum respicientes realitatem, vt finitum, aut essent aliquid intrinsecum. Si primo modo, tunc conceptus generis, & differentiae non exprimerent quidditatem rei, sed aliquos modos adiacentes rei; oportet ergo quod dicant aliquid intrinsecum, & tunc alterum erit vt actus, alterum vt potentia. Tunc sic, quando res aliqua potentialis, & prior respicit plures actualitates, Deus potest facere possibile illud sub aliqua actualitate ablata priori realitate, siue actualitate. Illam propositionem probo, quia, ex quo illud possibile est eiusdem rationis in aspiciendo hanc actualitatem, & alia de se est in potentia ad reducendum quamlibet illarum: ergo est aliqua potentia actiua, quae illam potentiam potest reducere ad actum.

Secundo, quia non est contradictio, quod dimissa actualitate priori, fiat sub alia, eo quod non est affirmatio, & negatio eiusdem de eodem, quia dicit quod vna actualitas non est alia. sic ergo patet maior illa: Sed per te coloreitas importat vnam realitatem possibilem, quae aspicit actualitatem albedinis, & nigredinis; ergo Deus poterit separare coloreitatem hanc ab illa albedine, & facere eam sub actualitate nigredinis, & per consequens albedo mutabitur in nigredinem.

Dices, quod tanta est connexio disgregantis ad coloreitatem propter hoc, quod sint vna res simplex, & impossibile est vnum ab alio separari.

Contra autem, illa coloreitas est eiusdem rationis cum illa, quae est in nigredine, & sic quantum est de se, non determinat sibi magis realitatem congregatiui, quam disgregatiui: ergo habet se indifferenter ad hoc, & ad illud, & per consequens poterit Deus separare.

Si dicas, quod sunt alterius rationis, nam cum non sint alterius rationis, in quantum coloreitates sunt, quia in illa ratione conueniunt: ergo sunt alterius rationis tantum ratione differentiae specificae: ex quo sequitur, quod est vna realitas simplex, puta coloreitas, quae fundat duas coloreitates diuersas absque diuersitate aliqua ex parte rei.

Item ad idem: quia si in albedine sit alia reali. tas coloris ab illa, quam importat disgregatiuum, sequitur quod albedo sit bis color. Capio enim hanc realitatem, quae importatur, & disgregare, quae per te est alia a coloreitate, tunc sic: Sicut se habet disgregare ad mouere visum, sic se habet realitas importata per disgregare ad realitatem, quae importatur per mouere visum: sed circumscripta omni alia ratione disgregatiuum est motiuum visus, quia disgregare est quoddam mouere, realitas autem importata per disgregatiuum visus est propria actualitas albedinis, quam addit ad colorem: ergo realitas propria albedinis, & ex se omni alio circumscripta erit color: ergo bis albedo, & color per se semel, & semel per rationem coloris. Haec ratio concludit cōtra illos, qui dicunt, quod color in propria realitate coloris mouet tantummodo, per aliam vero realitatem disgregat, & dispergit visum. Potest ergo ratio sic formari. Omnis formalitas formaliter, quae mouet, disgregat, & e conuerso, alias posset visus disgregare sine motione. Vnde & in conceptu apparet, quod si disgregat, mouet: sed albedo disgregat ratione coloreitatis: ergo in albedine coloreitas, & disgregatiuum sunt vna simplex realitas.

Tunc ad argumenta alterius opinionis, ad primum, & ad omnes illas auctoritates respondeo: Diffinitio mediata, de qua Philos. tractat in 3. Meth. differt a diffinitione philosophica, de qua tractat in 8. quae scilicet constat ex materia, & forma; metaphysicus ergo considerat solum illud, quod ponitur in quid: ratio est, quia praecise consi derat quidditatem, considerat autem quidditatem non solum quoad existentiam, sed quoad eius conceptibilitatem, & ideo non tantum considerat illa, ex quibus componitur in conceptu, & ideo dicit Philos. quod homo est compositus ex materia, & forma, sed Metaphysicus dicit hominem compositum ex animali, & rationali, & ideo diffinitio metaphysica exprimit rem ipsam non absolute, sed vt composita est, talem autem rem, si debeat esse diffinihilis, oportet esse resolubilem in duos conceptus, & hinc est, quod res, vt de ea non potest formari nisi vnus conceptus, non est diffinibilis. Hinc est quod rationes primae, quae immediate descendunt in ens, sunt diffinibiles, vt sunt rationes praedicamentales, & de his loquitur Philos. quod simplicia non habent diffinitionem. Per hoc patet solutio ad primum argumentum factum in oppositum. Talia enim non sunt resolubilia in plures conceptus.

Ex hoc etiam respondeo ad illud 8. metaph. quod diffinitio est habens partes; intelligit enim de partibus in conceptu, non in realitate.

Ad illud, quod arguitur per rationes, Primo, quia circumscripto actu intellectus plus conuenit haec albedo cum albedine, & minus haec albedo, & haec nigredo: ergo.

Respondeo plus conuenire, potest intelligi dupliciter, vel plus, idest pluribus modis rei, vel plus in eadem re simplici: nec est inconueniens, quod haec res simplicissima plus conueniat cum illa re, & plus differat ab eadem re. Conuenientia enim, & differentia sunt relationes quaedam, & ideo egent quantum ex se duobus fundamentis; sed maior, & minor similitudo possunt fundari in vno, & eodem, vt idem dicatur conuenire magis, & minus respectu diuersorum, vt respectu ipsius dicatur magis simile, respectu autem illius minus simile. Et cum dicitur, circumscripto actu in- tellectus, haec albedo magis conuenit cum hac albedine, & minus cum hac nigredine.

Respondeo, aut loqueris de continentia formali, quae est relatio quaedam, vel de fundamentali: si de fundamentali, concedo antecedens, sed ex hoc non habetur distinctio realitatum quia eadem albedo per idem, per quod conuenit cum alio, potest disconuenire ei, quia idem quod est fundamentum conuenientiae, potest esse fundamentum disconuenientiae respectu diuersorum, vt dictum est. Si vero loqueris de conuenientia, & disconuenientia formaliter, cum conuenientia vt sic non sit uisi relatio, dico, quod circumscripto actu intellectus, cum relatio non habeat esse in rebus, sed tantum potentia, circũ- scripto actu-intellectus non magis conuenit haec albedo actu cum hac albedine, quam cum hac nigredine; nec conuenientia maior, nec minor habent esse actu in rebus praeter actum intellectus. Verum est, quod talia, quorum esse completum est ab intellectu, dummodo potentia sint in rebus, ita quod intellectus apprehenso aliquo in re cogatur formare illud intellectus, vnde denunciat, ac si actu essent in rebus; eo modo, quo dicimus, quod circumscripto actu intellectus Rex est dominus, & Burgensis non est dominus, & tamen dominium non est in re praeter actum intellectus.

Ad aliud dico, quod conceptus generis dicit totam realitatem, nec tamen superfluit alia, quia res illa vt sic, non occurrit intellectui secundum totam suam conceptionem. Res enim illa nonest apta nata ab intellectu apprehendi sub vnico tantum simplici conceptu, & ideo alter conceptuum; & si dicat totam realitatem, non dicit tamen totam conceptibilitatem. CSa

Ad aliud respondeo per interemptionem. Haec enim propositio est vera: Animalitas est rationalitas, & Disgregabilitas est coloreitas, cum disgregabilitas sit motio quaedam visus, praedicatio enim illa communiter non conceditur, Ratio est, quia quando aliqua praedicantur in abstracto, praedicantur secundum suam totam rationem quidditatiuam, & secundum totales con ceptus in primo modo per se; ita quod non solum oportet, quod realitas sit realitas, sed quod conceptibilitas sit conceptibilitas, ita quod conceptus vnius includatur in conceptu alterius in primo modo dicendi per se.

ARTJCVLVS JJJJ. Vtrum diuersitas conceptuum generis, & differentiae in intellectu habeat ortum a diuersitate impressionum factarum ab eadem re simplici.

AD quartam quaestionem arguo primo, quod diuersitas conceptuum generis, & differen tiae in intellectu non habeant ortum a diuersitate impressionum factarum ab eadem re simplici; Quia omnis diuersitas conceptuum, quae est a diuersis impressionibus eiusdem rei, sunt eiusdem rationis, nec differunt, nisi secundum clarum, & minus clarum; perfectum, & minus perfectum; sed conceptus generis & differentiae non sunt huiusmodi; non enim differunt sicut clarum, & ob- scurum, sed differunt obiectiue: ergo.

Maior patet, quae enim differunt penes aliam, & aliam impressionem de eadem re, differunt secundum perfectum, & imperfectum; in quantum secundum vnam impressionem res est apta nata causare conceptum vnum, & secundum aliam impressionem conceptum alium: sed perfectum, & imperfectum non variant speciem. Et confirmo, quia beati hoc modo vident Deum clare & obscure propter aliam, & aliam impressionem, & tamen conceptus illi non sunt alterius rationis: ergo sic in proposito. Minor etiam patet de se: ergo.

In oppositum est Auicenna, & Commentator, vt supra probatum est.

Respondeo, viso quod diuersitas conceptuum generis, & differentiae non potest esse intrinsece aliquod dictorum modorum in praecedentibus quaestionibus: haec quaestio inquirit nunc, quid dicendum? Ideo pono primo Conclusionem intentam, deinde mouebo quaedam dubia. Conclusio est haec, quod diuersitas conceptuum generis, & differentiae habent ortum vltimate ex diuersitate impressionum, quas eadem res simplex omnino nata est facere, quarum vna est magis perfecta, reliqua minus, propter quas eadem res in intellectu apparet obiectiue magis, & minus perfecte; & sic diuersitas obiectiua, quae est diuersitas conceptuum, est ex diuersitate formali impressionum factarum in intellectu, hoc modo quod immediate ex obiecto & potentia oritur diuersitas impressionum: ex ijs autem oritur diuersitas obiectiua in re. Ex hoc enim quod res facit imperfectam impressionem sui in intellectu, oritur conceptus generis, quae res concipitur imperfecte, & indistincte. Ex hoc vero, quod eadem res facit perfectam impressionem sui in intellectu, oritur conceptus differentiae, quo res concipitur in esse specifico, & distincto.

Hanc conclusionem probo sic: Sicut se habet diuersitas generis, & differentiae in indiuiduo, sic se habet diuersitas generis conceptus, & differen tiae in vniuersali. Verbi gratia: Volo dicere, quod sicut se habet conceptus huius albedinis ad hunc colorem, sic se habet conceptus albedinis in vniuersali ad colorem: sed diuersitas huius coloris, & huius albedinis non est nisi ex diuersitate impressionum, quas facit eadem res in intellectu: ergo. Maior patet, quia sicut se habet indiuiduum vnius vniuersalis ad indiuiduum alterius vniuersalis, sic vniuersale ad vniuersale. Minorem probo, quia aliquis videns leporem a longinquo, cognoscit eum coloratum, & habet per visum iudicium de hoc colore; appropinquante autem lepore habet indicium de hac rubedine. Quaero tunc, vnde oritur diuersitas iudicij, qua iudicatur primo hic color, deinde haec rubedo. Haec diuersitas non oritur ex diuersitate operationum, nec ex diuersitate consormitatum, vt patet ex praecedentibus. Sensus enim non discurrit: nec comparat: nec ex diuersitate realitatum, quoniam si esset alia realitas huius coloris, & alia huius albedinis, non videretur a longinquo magis realitas huius coloris, quam huius albedinis, imo magis e conuerso prius videretur realitas huius albedinis. Ratio est, quia cum realitas huius albedinis sit perfectior, & actualior, quam realitas huius coloris, citius & perfectius mouebit visum realitas huius albedinis, quam huius coloris; quanto enim res est acualior, tanto potest a remotis, & in distantia maiori mouere potentiam. Et confirmo, quia obiectum mouet potentiam, & terminat motum eius. Vtrumque autem tam mouere, quam terminare conuenit magis realitati huius albedinis, quam huius coloris: quoniam vnumquodq. magis mouet sub ratione, quae est in actu, quam sub ratione, quae est in potentia. Res enim terminat motum, & mouet ad actum, in quantum est actu.

Secundo ad idem, quia si alia esset realitas huius albedinis, & huius coloris, quando albedo appropinquaret, posset visus discernere inter eas, & accedente albo de prope, occultabitur rea litas huius coloris visui, quam visus primo iudicabat; si enim a longinquo visus iudicabat realitatem huius coloris: quare non iudicabit eam de propinquo, cum vnumquodq. tanto sit magis aptum iudicari a potentia, quanto magis est in actu? ergo oportet dicere, quod tota diuersitas sit ex parte diuersarum impressionum, propter quas eadem res apta nata est facere se diuer simode in esse apparenti.

Secunda ratio principalis fundatur in dicto Philosophi, & Commentatoris. Arguo enim sic: diuersitas, quae oritur ex debilitate, & vigore intellectus habet ortum ex diuersitate impressionum diuersarum, quas eadem res apta nata est ponere proportionaliter secundum conformitatem ad porentiam intellectiuam: sed diuersitas conceptuum generis, & differentiae proueniunt ex vi gore, & debilitate intellectus: ergo.

Maior patet, quia quae oriuntur diuersimode ex vigore, & dehilitate intellectus, pro tanto di cuntur diuersa, quia res quanto virtuosior est, tan to causat fortiorem impressionem: & similiter intellectus quanto est vigorosior, tanto recipit imprestionem magis vigorosam. Minor patet per Commentatorem, vbi dicit, quod infans in principio comprehensionis existimat omnem virum patrem esse, & cum vigoratur suus intellectus, cognoscit patrem inter caeteros, & ratio huius est: quia quando intellectus est debilis, recipit impressionem debilem, & tunc res apparet ei debil iter, & confuse, & hinc est, quod omnis nostra notitia habet ortum ab imperfecto proce dendo ad perfectum. Postquam vero intellectus fuerit vigoratus, recipit fortiorem impressionem, & tunc res apparet ei perfectius, & magis distincte; & vtraque illa impressionum fit ab eadem re simplici, vt patet ex auctoritate praedicta, quoniam illud prouenit ex debilitate intellectus, & vbi nulla esset auctoritas pro hac ratione, quoniam si esset realitas generis, & diffe. rentiae alia, & alia, prius essent nobis nota minus confusa, & magis determinata, citius enim mouet illud, quod est perfectius, & actualius: sicut videmus, quod si in aliquo fortiora sensibilia face rent prius fortissimas impressiones, de quibus po stea longo tempore recordaretur, sed contrarium experimur, quia prius intelligimus consusa magis, deinde procedimus ad magis de:rminata, & tota ratio est: quia puer propter sui delilita- tem primo aptus natus est recipere debiliorem impressionem, quae recepta vigoratur eius intel lectus, & est aptus natus recipere fortiorem impresfionem.

Tertia ratio ad idem est ex ratione terminati, & interminati. Quoniam secundum Auicennam 2. metaph. diuersitas generis, & differentiae est diuersitas designationis, quia secundum eum, homo non est componitur ex animali, & rationa li, sed homo est animal, quod est rationale. Vnde cum addo ad animal rationale, non est secundum eum compositio, sed est explicatio: sicut vniuersalia explicantur per externa in particularibus, particulare proprie non est nisi explicatio vniuersalis. tunc sic, quando duae rationes sic se habent, quod vna non differt ab alia, nisi sicut implicata, & explicata; diuersitas eorum non oritur ex re, sed tantum in intellectu: sed secundum Auicennam diuersitas generis, & differentiae sunt tantũ- modo in intellectu penes implicatum, & explicatum: ergo.

Et apparet hoc statim, quid enim est disgrega tio, nisi quaedam motio visus, non enim addit ad coloreitatem, quae est motio visus absolute, nisi explicationem quandam & ideo non oportet albedinem resoluere in duo, quinimmo disgregare est ipsũmet albere, & hoc disgregare, hoc albere.

Quarta ratio. Ad cuius euidentiam pono quatuor Propositiones, prima est, quod vna res simplicisiima per vnam simplicissimam realitatem potest multa assimilare sibi maiori, & minori assi milatione, sicut patet expresse de Deo, cui assimi lantur omnes creaturae secundum miagis, & minus, vbi non oportet ponere aliquam diuersitatem ex parte assimilantis: sed tota diuersitas est ex parte assimilatarum, & ratio est, quia realitas simplicissima Dei potest facere maiorem, & minorem assimilationem, pro tanto, quia potest facere in intellectu maiorem, & minorem impres sionem, & non per aliquam, & aliam realitatem. Sic dico de quacunque alia re, & ratio est, quia assimilatio non tantummodo dependet a re imprimente, sed etiam a susceptiuo, quod quandoque perfectius trahitur ad figuram imprimentis, & tunc fit perfectior impressio, ex qua consurgit maior assimilatio ad aliam rem; aliquando cum minus perfecte trahitur ad similitudinem impri mentis, & tunc recipit imperfectam impressionem eius, secundum quam potest pluribus alijs rebus rem illam obiectiue, & secundum esse apprehensam assimilare.

Secunda Propositio est, quod intellectus assimilatur obiectiue per speciem, siue per actum; ly, per actum denotat causam formalem: quia assimilatio intellectus est illa cognitio actualis: cum vero dico intellectus assimilatur per speciem, ly. per, denotat hominem in principio principali efficientis, & hoc si species ponatur alia ab actu, de quo alias. & tunc dico, quod vnica res simplex potest plura sibi assimilare diuersis assiu. ilationibus, siue formaliter, vt diuersis actibus, siue priuatiue, vt diuersis spcciebus.

Tertia Propositio est, quod diuersitatem illarum assimilationum sequitur obiectiue alius, & alius gradus conceptuum. Ratio est, quia assimi latio rci non est aliud, quam positio cius in es obiectiuo, & ideo secundum aliam, & aliam assimilationem est in alio, & alio ese obiectiuo; & si est in perfecta assimilatione, est in perfecto esse obiectiuo; si vero in imperfecta assimilatione, esset ibi in imperfecto esse obiectiuo. Et haec ratio potest sic formari, quando aliud dependet ex alio, variato illo variatur aliud: sed conceptus dependet ex assimilatione intellectus: ergo.

Quarta propositio est: Possibile est quod vna assimilatione res esset alia & alia a re, & si faciat perfectam impressionem, non faciet eandem impressionem, quam facit res alia; si vero faciat imperfectam impressionem, faciet eandem impressionem, quam faciet res alia: sicut albedo, quia facit a remotis impressionem diminutam, & imperfectam, facit eandem impressionem, quam facit nigredo, ideo tam albedo, quam nigredo a remotis videntur sub vno conceptu, videlicet coloris, si sint in eadem distantia, quia propter eandem impressionem, quam faciunt, eodem modo assimilant intellectum, ac per consequens poneretur in esse obiectiuo communi vtriusque. Vnde omnia, quae communicant in vna impressione, communicant in vno esse obiectiuo.

Ex his quatuor propositionibus potest ratio formari a priori sic: ex prima propositione habeo, quod eadem res potest sibi assimilare diuersa. Ex secunda vero propositione habeo, quod intellectus assimilatur obiectiue per actum formaliter: er go habeo, quod eadem res potest causare in intellectu diuersas assimilationes. Ex tertia vero propositione habetur, quod ex alia, & alia assimilatione sequitur alia, & alia ratio obiectiua eiusdem rei, & alius, & alius conceptus. Ex quarta propositione habetur, quod plures res possunt facere eandem rationem obiectiuam, & diuersam: ergo a primo ad vltimum, ex hoc quod res potest facere diuersas impressiones, potest causare conceptum communem alterius rei, & conceptum distinctum indeterminatum, & determinatum. Cum ergo conceptus generis, & differentiae differant penes distinctionem, & indistinctionem, siue(quod pro eodem habeo) determinationem, & indeterminationem, sequitur, quod diuersitas conceptuum generis & differentiae nascitur ex diuersitate impressionum eiusdem rei, & haec est intentio Commentatoris vbi supra, vt allegatum est in praecedentibus, vbi dicit, quod vniuersalia apud Aristot. non habent esse, nisi in intellectu, qui abstrahit indiuidua in vnam intentionem; quod non est aliud, nisi quod indiuidua sunt apta nata facere perfectam & imperfectam impressionem. Et circa omnia indiuidua, quae faciunt imperfectam impressionem, ponit intellectus vnam intentionem communem: & quanto magis faciunt impersectam impressionem, tanto magis intellectus ponit eam inten tionem magis communem, & vniuersalem, & sic procedendo vsque ad conceptum primum generalissimum, & vltimo vsque ad conceptum entis: quam quidem imperfectam impressionem facit omnis res de mundo, & ideo conceptus entis est communis rei de mundo, cui conceptui non correspondet ratio aliqua obiectiua, sed est denudatus ab omni ratione obiectiua: & quanto causa magis perfecta, tanto minus communem, & magis determinatam intentionem vsque ad conceptum speciei vltimae.

Quod autem dictum est de intellectu, potest apparere in visu. Sed notandum, quod quantum ad hoc non est differentia inter visum, & intellectum, nisi in tribus. Prima, quia impressio, quam res facit in visu, est naturalis, non voluntaria, ita quod non subest imperio voluntatis, quod sit tan ta vel tanta impressio, videlicet maior, vel minor, vel quod sit talis, vel talis. Differentiae enim illae non eueniunt ex parte diuersae approximationis, vel ex parte imperfectionis potentiae, sed ex parte intellectus; fantasma, & intellectus agens, & intellectus possibilis sunt in potestate voluntatis, & hoc loquendo quantum ad exercitium actus, & non subest imperio voluntatis illa impressio, quam intellectus recipit a fantasmate, & intellectu agente, sed modus, siue gradus ipsius impressionis, ideo voluntarie possum, & volo me conuertere ad maiorem, vel minorem impressionem. Et quia imperium voluntatis absorbetur in pueris, hinc est, quod non est in voluntate eorum conuerti ad maiorem, vel minorem impressionem, sed naturaliter eorum cognitio incipit ab imperfecto ad perfectum, quod oritur ex debilitate intellectus, & vigoratione vt dictum est iupra.

Secunda differentia est, quod visus non potest resoluere rem praesentem in duas impressiones, sicut potest intellectus: cuius ratio est, quia diuersitas illa impressionum in visu non subest potestati nostrae, sicut in intellectu, & ideo non est in potestate visus, quod perfecte, vel imperfecte recipiat impressionem; imo hoc est, vel ex debilitate potentiae, vel diuersitate distantiae, ita quod si res fuerit praesens, & potentia perfecta, necessario sequitur impressio fortior, quam res potest facere, neque tunc res est apta nata facere debiliorem impressionem, sed in intellectu est totum per oppositum.

Tertia differentia est, quia illa impressio in sensu semper est cum quadam distanti situatione, & lineatione, cuius ratio est, quia vt in sensu concernit, sic non est terminus linearis distantiae, vt hic. Intellectus autem abstrahit ab esse tali.

Secundo noto hic, quod cum queritur, vnde oritur diuersitas rationum generis & differentiae; aut intelligis a quo habet ortum non diuersificato nec variato; aut a quo habet ortum variato, & diuersificato; si primo modo, dico, quod habet ortum a re eadem simplicissima, quae virtualiter continet duas impressiones, non quod hoc, quod dico virtualiter (duae impressiones) ponant in re aliquam diuersitatem, sed idem est, ac si dicerem, eandem rem continentem duos effectus.

Si vero queris, a qua diuersitate primo oritur haec diuersitas, dico quod a formali similitudine alia, & alia, quam intellectus potest concipere de eadem re, quanto res apta nata est assimilare sibi pluribus modis ipsum intellectum.

Si vero loqueris formaliter, & complec: iue, a quo est diuersitas generis, & differentiae, dico quod ab alio, & alio esse cognito, quae habet res per alium, & alium actum intellectus, vnde formaliter diuersitas generis, & differentiae non est aliud, quam diuersitas rationum obiectiuarum, quibus eadem res diuersimode lucet, & apparet intellectui.

Nunc pono dubia, quae occurrunt contra illam positionem. Videtur enim, quod sit irrationabile, & primo ex parte potentiae regulare seex erroribus sensus circa ea, quae sensibilia sunt a potentia intellectiua; secundum autem Peripectiuum errores sensus sunt multi, vt quandoque res videatur protendi extra situm suum, vt patet in pictura, quandoque res minor videatur. Maior patet de luna, & stellis; quandoque res videatur fracta. Vnde de erroribus sensus est, quod a remotis albedo videatur, inquantum color, & tamen distinctio coloris, & albedinis est scientificata.

Secundo dubium est, quia secundum Philosophum, diuersitas effectus est; vel ex parte agentis, quia agens aliud; vel materiae, quia materia alia, vel approximationis, quia alia, & alia approximatio, & ideo apparet, quod in sensu bene potest poni diuersitas talium impressionum, quia & si res non sit alia, nec materia in qua, puta potentia illa, tamen approximatio est alia, & alia. Sed non sic est de intellectu, nam ibi est eadem res, & eadem approximatio, & idem intellectus possibilis: ergo oportet quod variatio fiat in altero istorum ad hoc, quod saluentur diuersi effectus, siue impressiones: sed non est diuersitas ex parte intellectus agentis, & fantasmatis, nec ex parte intellectus possibilis, nec approximationis: ergo vel non erit talis diuersitas impressionum, vel si sit, oportet ponero diuersitatem ex parte rei, cum non appareat diuersitas aliunde.

Tertium dubium est ex parte illarum rationum obiectiuarum, quoniam illa ratio obiectiua imperfecta, confusa, aut dicit totam realitatem existentem extra, nullo addito, nulloq. remoto, & si sic: ergo alia impressio erit eadem isti impressioni, quia illa dicit totam rem nullo remoto, nec addito: aut illa ratio est res existentiae aliquo addito, & hoc est impossibile, quia tunc animal in mente mea erit, quid compositum ex ratione animalis, & illo addito, & tamen illud additum sit ens rationis, auimal dicet mihi compositum ex re, & ratione, & per consequens. compositum ex re, & ratione ponitur de re, & animal non dicet puram rem, sed cum hoc, aliud sabricatum per intellectum.

Item: Jllae rationes quomodo se habebunt ad rem illam, aut enim vt substratum, & tunc conceptus generis, & differentiae non essent intrinseci rei, sed haberent se, vt accidentalia quaedam ad ipsum substratum, & modi quidem extrinseci; & secundo quia tunc possum perfecte concipere rem sine conceptu generis, & differentiae, & per consequens sine diffinitione, quae constat ex vtroque: potero enim per intellectum rem illam substratam accipere, & dimittere illas additas rationes extrinsecas, & habere perfectum conceptum de re sine illis. Aut ergo hae rationes non se habent ad rem, sicut ad substratum, sed sicut ad compositum ex ipsis, & si sic, ratio generis dicit rem illam remoto aliquo, quod est alterum compositorum, puta illa ratione dif- ferentiae, & differentia dicit rationem generis aliquo addito: ergo ex parte rei oportet darealiquam diuersitatem.

Quartum dubium est, quod nullum ens rationis praedicatur de aliquo, quod est vna res extra: sed de Socrate demonstrato extra praedicatur animal, & homo: ergo in ratione animalis,, vel hominis nihil continetur, quod sit ab intellectu: ergo totum erit ex parte rei: ergo aliqua diuersitas in re.

Aliae difficultates sunt ex parte rei: Quia quando plures actiones reducuntur in aliquod, necesse est ibi accipere diuersa principia: sed ab vna re egrediuntur duae impressiones per te: ergo oportet dare duas realitates ibi, quarum vna sit principium vnius impressionis, & reliqua alterius.

Secundo in eadem via: quia aut albedo, & nigredo conueniunt ad faciendum impressionem vnam a casu, aut ab intrinseco: non potest dici, quod a casu; ergo ab intrinseco habebunt, quod moueant ad vnam impressionem: ergo conueniunt in vna realitate.

Et confirmo, quia omnis similitudo fundatur super aliquo vno indiuiso, sed albedo, & nigredo per te assimilantur in aliquo vno: ergo illud est vnum aliquod indiuisum: ergo aliqua vna realitas indiuisa est in albedine, & nigredine quod est propositum.

Ad ista dubia respondeo per ordinem. Ad primum de errore per visum responsum est ex notabili praemisso, non enim est error in visu, quod a remotis res faciat in visu imperfectam impressionem, sed ex natura rei agentis, & potentiae. Agens enim distans non est aptum natum facere ita fortem impressionem, sicut propinquum, nec potentia recipere: & quod dicitur, quod talis processus non est scientificus, dico quia imo, & hoc propter duo: primo, quia recipere diuersas impressiones reductum est ad voluntatem, & ideo difficile est regulare tales impressiones, & potest ibi esse error in talibus abstractionibus, & ideo ad illud requiritur specialis ars, puta Dialectica, quae dirigit in actibus rationis. Secundo, quia circa ea ignoranter potest dari ars, sicut datur ars, secundo Topicorum, quando nescimus aliqua esse eiusdem generis, qua mediante possumus illud inuestigare, & ideo datur ars diuina, & huiusmodi. Confirmo, quia si esset in potestate mea dirigere visum, vigorare, & forti ficare, maxima ars esset tradita de visionibus, sic in proposito.

Item, quia intellectus ex conditione naturae procedit a cognitione imperfecta, & ideo confusa sunt magis nota, & ideo formant in proposito primo aliquas rationes obedientiales, siue obiectiuas, quas inuenit communes, & hoc propter communes impressiones, ob quas res dictae sunt aptae natae facere; formare autem aliquas rationes, quas non inuenit communes propter speciales, & differentes impressiones, & ideo necesse fuit dari artem, qua posset intellectus in talibus regulari.

Ad secundum dico, quod illa diuersitas non est ex parte intellectus agentis vel possibilis, vel approximationis absolutae, sed ex conditione potentiae, in quantum naturale est potentiae, quod redacta est in potestate nostra: nec potentiae est, quod facta diuersitate in obiecto sequitur diuersitas impressionum: modo in voluntate mea est, sic vel sic applicare obiectum, & modo hoc, & modo illud. sic igitur in potestate nostra est applicare hoc fantasma, vel illud, vt intellectum ad speculandum sic, vel sic, vtputa intense, vel remisse applicare intellectum ad speeulandumr & ideo diuersitas impressionum, concludo quod non est absolute ex aliquo praedictorum, puta agentis, materiae, vel approx imationis, sed est ex natura potentiae, & aliorum, in quantum subsunt dominio voluntatis, quae potest sic, vel sic mouere. Verum est, quod quandoque hoc est ex absoluta natura potentiae debilis, sicut est in pueris.

Ad sequentes duas difficultates respondeo. Earum solutio dependet ex dictis de primis intentionibus, & secundis in Primo libro. De natura enim intellectus est, quod perfecta assimilatione esus ad rem per ipsam formalem similitudinem statim res capit essse apparens, ita quod ibi est considerare rem illam, & apparentiam, qua formaliter dicitur esse in prospectu. Illa autem apparentia est in intellectu ratione forma lis assimilationis in intellectu, quae est per actum, & ideo ad variationem assimilationun sequitur varietas apparentiarum, & sic potest stare diuersitas apparentiarum cum simplici re, vt sic res illa capiat aliud, & aliud esse apparens. Si ergo assimilatio sit clara, res habebit esse clarum apparens, si obscura obscurum; srergo est eadem res, addita, alia, & alia apparentia, quae nihil est reale, sed totum intentionale. Non enim apparentia illa est in re, sed in intellectu tantum. Tunc ergo venit difficultas, quomodo illud additum se habebit ad rem, puta apparentia, qua res apparet clare, & illa, qua apparet obscure, aut vt ad substratum, aut vt ad compositum.

Respondeo non se habet vt ad substratum. Tunc enim posset res illa apparens resolui in duo, & illa in se intelligi, siue apparentia illa, & tunc illa superflueret, & ideo dico, quod illud apparere obiectiuum consuse, vt est ratio generis, non se habet ad rem, sicut motus additus, sed ipsum cum realitate constituunt vnum indiuisum, fundant omnino vnam vnitatem, & tale sic indiuisum est conceptus ille omnibus communis, quod nihil aliud est, quam res indiuisa a suo concipi passiue, quod quidem concipi passiue non est, vt sit aliquid extra additum rei, & ideo conceptus generis est res illa tota indiuisa cum vno concipi passiue, & conceptus differentiae est illamet res tota indiuisa cum alio concipi passiue; ita quod res cum suo concipi non est vnum compositum, nec aggregatum, sed vnum omnino simplex indiuisum.

Ex hoc apparet solutio ad illas duas difficultates tertiam, & quartam. Ex hoc apparet etiam quod quando res est in illo apparere confuso, dicitur conceptus confusus, sub apparere vero determinato dicitur conceptus determinatus. Jdeo intellectus veniens de confuso ad determinatum nec componit, nec aggregat, sed explicat: & hoc est, quod vult dicere Auicenna, vbi supra.

Tunc ad aliud, quando dicitur quod non prae-- dicatur res de re, sed cum ratione. Respondeo, aut praedicatio intelligitur fieri ratione ipsius concipi, vel ratione rei indiuisae tamen a concipi; primo modo propositio est falsa, quia esset sensus, cum dico, homo est animal, conceptus ho minis est conceptus animalis, quod falium est.

Secundo ergo modo tantum tenet praedicatio, & sic verificatur propositio, cum dico, homo est animal, non ratione concipi in recto, sed inobiecto per explicationem, sicut dicit Auicenna: Vnde cum dico, homo est animal, res est quae subijcitur, & praedicatur; nec tamen vt sic, res excluditur a concipi, cum sit indiuisum cum ipso, sed res ibi capitur in subiecto, & in praedicato in recto, ipsum vero concipi vtrobique cadit in obiecto, vt sit sensus, homo est animal: idest res, quam sic concipio, videlicet confuse.

Dices: Ergo animal non praedicatur quiddita ue, quia vt sic includit ens per accidens, scilicet rem, & concipi.

Re spondeo. Solum illud ens per accidens tollit praedicationem in illis, in quo potest vnum per intellectum ab aliquo praescindi, sed si non posset praescindi per intellectum a re, non tollit praedicationem, & hoc patet ex terminis, quia ex quo non potest praescindi a re, quando intellectus accipit rem in subiecto, vel in praedicato, semper coincludit illud, vel si excludis illud, excludis rem, & sic praedicationem.

Dico tunc, quod illud acceptum cum re non impedit praedicationem rei de re, quo sublato tollitur. Nihil enim impeditur aliquo posito, quo circumscripto illud necessario tollitur.

Tunc ad propositum. Res sic est indiuisa a suo concipi, quod impossibile est eam accipere per intellectum, siue concipi absque contradictione: da enim, quod intellectus capiat eam, siue concipit ex hoc, quod capiat eam, concipit eam ex hoc vno, quod sine concipi concipit, & non concipit, quod implicat contradictionem, & ideo necessario oportet quod ires annexa vni concipi praedicetur de re annexa alteri concipi: nec tollit praedicationem quidditatiuam, imo alias non esset praedicatio quidditatiua, quia praedicatio fit per actum intellectus enunciantis ad declaran dum quidditatem rei. Hinc est, quod Commentator dicit, quod intellectus inquirit de rerum quidditate, & hoc mediantibus duabus propositionibus, vna quae est Logica, cuius est illa diffinitio, quae indicat quidditatem, & alia Mathematica, quod quaestio quid est quaerit de quidditate, & has duas propositiones dicit, quod Aristoteles intendit in toto septimo libro.

Tunc ad propositum. Jmpossibile est, quod intelle ctus declararet quidditatem, nisi conciperet rem sub conceptu perfectiori, & ideo nunquam esset perfectio quidditatiua, nisi cum illa re includeret concipi magis perfectum, & concipi minus perfectum: sic ergo patet ad illas quatuor instantias, & dubia, quae procedunt ex parte rationis obiectiuae.

Ad alias duas difficultates, quae procedunt ex parte rei. Ad primam, cum dicis, quod quando duae actiones: & c. nego illam propositionem in causis aequiuocis, licet sit vera in causis vniuoeis. Modo species rei in intellectu est effectus aequiuocus ipsius rei, & actus. Similiter exemplum de Sole; Sol per eandem virtutem illuminat, & desiccat: & per eandem lucem, quae sola est actiua in So le, vt dicit Commentator, facit impressiones diuersas in eodem susceptiuo, quod est in potentia ad diuersas impressiones, sicut ceram liquefacit, & calefacit.

Ad secundam de causis respondeo. Vnde habent sonus, & nigredo, quod non possint facere vnam impressionem, sicut faciunt nigredo, & albedo. hoc valde videtur difficile, nisi assignetur aliquid intrinsecum commune in albedine, & nigredine, quod non est in albedine & sono.

Respondeo, quod hoc non est a causis, sed a natura albedinis, & nigredinis. Sed fallacia consequentis est inferre: ergo ibi est realitas communis, quia potest prouenire ex alio. Ideo arguis a pluribus causis ad vnam: potest enim illud prouenire ex communi reali, & ex vnico reali potente producere duos effectus, puta duas impressiones, & prima imaginatio sundatur in falso, videlicet, quod idem effectus, & eadem impressio non possit esse a duabus realitatibus alterius rationis totaliter, quod est falsum. Deus enim totaliter, vt alterius rationis, differt ab igne, & tamen possunt producere eundem calorem.

Et confirmo ex dictis opinantium in oppositum. Ipsi enim volunt, quod Deitas, & creatura possunt causare vnum compositum commune in intellectu, & tamen nulla est in Deo intrinseca realitas communis: non ergo oportet, quod realitas albedinis, & nigredinis conueniant in vna realitate extrinsece, scilicet in vna impressione.

Tunc ad argumentum in oppositum respondeo. Intelligo hic esse duplicem ordinem clari, & minus clari, & vnus variat rationem obiectiuam, alius non. Vnus quidem ordo est clari, & minus clari, quando impressio tanta est obscura, in qua quidem possunt communicare indiuidua; non tamen communicant illa sicut inperfecta impressione; imo quando facerent perfectam impressionem, facerent aliam, & aliam impressionem, & hoc perfectum, & imperfectum, sicut alterius modi. Alia est impressio apta nata fieri circa indiuidua, vt circa hanc albedinem, & hanc, quae conueniunt in vna perfecta impressione, quae quando faciunt perfectissimam impressionem, faciunt eandem impresiionem omnino, & ibi clarum & obscurum non differunt, nisi sicut magis, & minus, & ita eandem rationem, vt argumentum probat de beatis.

Sic ergo ad formam. Cum dicitur, quod diuersitas conceptuum, quae est ex diuersis impressionibus non est diuersitas clari, & obscuri, concedatur, quia cum vltra infertur, clarum, & obscurum non diuersificant rationem.

Respondeo. Clarum, & obscurum quando conueniunt ex duabus impressionibus, etiam duobus indiuiduis, quae si essent perfectae, essent eadem impressio, non variant rationem obiectiuam, nec faciunt eam alterius rationis, sed tantummodo quan do proueniunt ex duabus impressionibus, quae si essent perfectae, non essent eadem impressio. Exemplum, si haec albedo, & nigredo agerent secundum vltimum virtutis, necessario causarent in intellectu aliam, & aliam impressionem, si vero agerent remisse, possent causare eandem impressionem. sed haec albedo & haec albedo se habent e contrario, quia si agerent secundum vltimum sui, causarent eandem impressionem, si vero agant remisse, causant aliam intentionem in istis: ergo clarum, & obscurum non diuersificant speciem. In alijs autem sic. Per hoc patet, quod licet albedo haec infra speciem albedinis sit aꝑta nata causare cō- ceptum sui clarum, & obscurum, non sufficiunt ad rationem generis, & differentiae.

ARTJCVLVS V. Vtrum Angelus sit compositus ex genere & differentia

AD quintam quaestionem respondeo, quod D sic: & ratio est ista, arguo sic. Jlla realitas quantumcunque sit simplicissima, quae potest mouere intellectum ad diuersas impressiones alterius rationis, in quibus communicant aliae res, potest in se continere rationem generis, & differentiae: & ratio eius in esse cognito, potest componi ex ratione obiectiua generis, & differentiae: sed Angelus est huiusmodi: ergo.

Maior patet ex praedeterminatis, sed probo minorem, Quoniam angelus potest mouere ad impressionem quandam, per quam intellectus concipit eum, vt ens per se subsistens, & in hac eadem communicat lapis, potest etiam mouere ad impressionem, ex qua consurgit conceptus alicuius mouentis, & in hoc non communicat lapis, sed anima, & sic de alijs: ergo.

Aduertendum est autem, quod compositio illa non est in re, sed in intellectu. Angelus enim, & alia entia huiusmodi sunt entia simplicia non composita in re ex realitate, a qua accipiatur genus, & ex alia a qua accipiatur differentia, sed ab eadem re omnino simplici accipitur vtrumque, sicut dico etiam de lapide, & quacumque alia re: ista ergo compositio est Angeli tantummodo in obijci, & secundum esse in intellectu. Intellectus enim potest eandem rem concipere confuse, & distincte. Sed hic sunt aliqua dubia, primo quia albedo haec, non exeundo extra specificam rationem albedinis, potest mouere ad duas impressiones, per quas potest concipi intense, & remisse: ergo albedo infra propriam rationem albedinis, per quam distinguitur a colore, erit composita ex genere, & differentia. Secundum dubium est, quia secundum hoo sequitur, quod Deus sit compositus ex genere, & differentia, cum moueat intellectum ad diuersas impressiones ei proprias, & in quibus aliae res conueniunt.

Ad primum illorum patet ex praecedenti quaestione in solutione ad argumentum principale.

Ad secundum, dicunt quidam propter hoc, quod non repugnet Deo compositio ex genere, & differentia, & habent isti pro se auctoritates multas, & rationes, quas adduxi in primo libro. & confirmatur, quia ex quo nullam positionem oportet ponere in Deo a parte rei, quare repu- gnat Deo, quod ponatur in genere.

Alij dicunt, quod Deus non est in genere; quia genus, & differentia accipiuntur ab alia, & alia realitate, quarum vna est potentialis, reliqua vero actualis. Haec autem non conueniunt Deo: ergo. Sed illud quod supponit haec ratio, licet virtutem habeat de genere naturali, & physico, quod est genus subiectibile ipsi sormae, non tamen de genere logico, quod est genus praedicabile de specie, vt ex praecedentibus patet.

Respondeo ergo aliter, quod Deus non est in genere, & hoc prolixius probatum fuit in primo, in tertia, & 8. distinct. Ad propositum autem replico duas rationes. Prima est ista: Illud quod est tantae latitudinis in essendo, quantae est ens in praedicando, non est in genere. Cuius ratio est, quia ens non est in genere propter vniuersalem latitudinem suam in praedicando: sed Deus est tantae latitudinis in essendo, quantae est ens in praedicando. Est enim omnis entitas eminenter. Jdeo est entitas simpliciter subsistens, vt probatum fuit in primo libro, tertia, & octaua dist. ergo.

Dices: Ergo Deus est omnis realitas. Respondeo: Deus est eminenter il la realitas, quam importat in seipso, non cum denominatione illa, in quantum sub genere. Secundo sic. Nullus conceptus altior deitate potest formari de Deo, nisi conceptus entis: ergo Deus non continetur ingenere. Consequentiam probo, quia omne, quod est in genere, habet conceptum communiorem suo proprio conceptu, qui est conceptus generis. Conceptus enim generis est altior conceptu speciei, & possibilis formari de specie. Antecedens patet: Sed conceptus entis non est conceptus generis, & ratio huiusmodi est, quia in conceptu generis necessario est aliqua ratio in actu obiectiua, & alia in potentia. Hinc est, quod ratio generis est forma media inter actum, & potentiam, secundum Commentatorem. Cuius quidem ratio est, quia conceptus generis, vt superius dicebatur, fit in intellectu virtute alicuius impressionis imperfectae a re illa, in qua communicant aliae res: & quia eadem res apta nata ad mouendum, & ad causandum perfectam sui impresfionem in intellectu, in qua non communicant illa, quae communicabant impressione imperfecta: hinc est, quod potest mouere ad actualitatem actualiorem conceptum, qui non componitur cum priore, fed explicat, designat, & determinat illum, & ideo conceptus generis est conceptus imperfectus, & confusus, & potentialis expectans perfici per conceptum anteriorem factum in virtute perfectae impressionis, & determinari, & actuari per illum: sicut materia, & purum possibile expectat perfici, & determinari per formam; & ideo bene patet, quomodo ratio generis est media inter potentiam & actum.

Hoc etiam patet ex alio, quoniam omnia indiuidua sunt apta nata mouere ad impressionem perfectissimam, in qua communicant, ex quaoritur in intellectu conceptus cuiusdam rationis obiectiuae perfectae & actualis, quae est conceptus speciei specialissimae. Eadem entia indiuidua sunt apta nata mouere ad impressionem imperfectiorem, in qua conueniunt, ex qua oritur in intellectu conceptus vnius rationis obiectiuae, sed non actualis, vt prior erat, sed potentialis; determinabilis tamen per illam. Adhuc tertio. Indiuidua eadem apta nata sunt mouere intellectum ad imperfectissimam impressionem, in qua communicant, ex qua oritur conceptus vnus in intellectu: sed ille non est conceptus alicuius rationis vnius obiectiuae, sed est conceptus spoliatus omni ratione determinata in actu, & potentia; ita quod licet dicat omnes rationes in potentia, non in actu, & ideo non est cōceptus rationis actualis, sed possibilis, nullam tamen rationem dicit determinatam nec actu, nec potentia, cuius oppositum est de conceptu generis; ei enim correspondet ratio vna obiectiue determinata, & si non actu, tamen potentia.

Ex his infero duo. Primum est, quomodo ex his patet, quod genus est ratio media inter actum, & potentiam, inter actum quidem vnius rationis obiectiue perfectae, & rationem pure potentialem, Vbi nulla ratio est in actu, nec vna determinata in potentia, seu, vbi omnis ratio est in potentia.

Secundum, quod infero, est, quod ex hoc patet, quare conceptus entis non est conceptus generis. Cuius ratio est, quia non est medium inter actum, & potentiam, sed est omnino potentia: nec est etiam aliqua ratio determinata in poten tia, sicut est ratio generis perspectans ibi determinari, sed est omnis ratio in potentia, & immediate explicabilis in omni ratione nullo addito.

Sic ergo patet consequentia istius rationis secundae, quod Deus non est in genere. Sed antecedens probo, quia si aliquis conceptus communior posset formari de Deo, ille esset conceptus alicuius attributi. Attributa autem non dicunt in recto conceptum Deitatis solummodo aliquem a deitate in obliquis, siue diuersum, imo dicunt conceptum deitatis solummodo in recto, & in obliquo addunt certum connotatum, vt alias patet. Tunc posset ratio sic formari. Illud non est in genere, quod non potest mouere ad plures rationes obiectiuas determinatas in recto, quarum vna est potentialis, reliqua actualis.